Gall Anonim w Internecie, czyli o komunikacji

Druga Internetowa Konferencja Naukowa
Dialog
a nowe media
Uniwersytet Śląski, Katowice, marzec—kwiecień 2003
Bożena Taras
Uniwersytet Rzeszowski
Gall Anonim w Internecie,
czyli o komunikacji incognito
Streszczenie
Internet jest efektem eksplozji informacyjnej ostatnich lat i włączenia
komputera do procesów komunikowania masowego. Następstwem przeobrażeń
technicznych jest dynamiczny rozwój technologii komunikacyjnych oraz zmiany
modelu interakcyjnych kontaktów interpersonalnych w Internecie.
Przedmiotem i celem badań podjętych przez autorkę jest opis zmian
zachodzących w akcie komunikacji, charakterystycznym dla jednej z odmian
netlogu, tj. dla forum dyskusyjnego. Wydaje się, że spiritus movens zmian to
anonimowość interlokutorów. Dlatego właśnie ‘anonimowość’ stała się słowem
kluczowym rozważań. Autorka, charakteryzując kategorię anonimowości, postrzega
ją jako strategię komunikacyjną, która znosi bariery dystansu społecznego
oraz kształtuje poczucie wartości, niezależności i bezpieczeństwa internautów,
wyrażające się oryginalnością tworzonych pseudonimów, otwartością poglądów,
świadomym przekraczaniem norm językowych i kulturowych oraz emocjonalnością
wypowiedzi.
Nowe media – Internet
Ostatnią dekadę charakteryzuje dynamiczny rozwój technologii służących
komunikacji międzyludzkiej. Krokiem milowym okazało się odkrycie możliwości
komunikacyjnych komputera. Jednym z zastosowań komputera w komunikowaniu
jest Internet, połączenie sieciowe umożliwiające „rozpowszechnianie i wymianę
przekazów tekstowych i audiowizualnych między ludźmi w skali globalnej”
(Mrozowski 2001:84). Internet jest pierwszą ogólnoświatową i ogólnodostępną
siecią komputerową, mającą charakter otwarty i multimedialny.
© Copyright by Bożena Taras, 2003
Druga Internetowa Konferencja Naukowa Dialog a nowe media Uniwersytet Śląski, Katowice, marzec—kwiecień 2003
W świecie wirtualnym przekraczanie granic nie budzi żadnych emocji, a
kontakty interpersonalne zataczają coraz szersze kręgi. Naturalnym następstwem
tego procesu są przeobrażenia kulturowe, odchodzenie od spuścizny przekazanej
przez ojców i praojców (Lukian z Samosate 1951:15) oraz zmiana wzorców zachowań, w tym językowych. Wyrazem przemian jest prymitywizacja norm
komunikacji międzyludzkiej, na poziomie języka wyrażająca się agresją słowną
oraz odrzucaniem dotychczasowego systemu wartości i wzorca grzeczności językowej.
Postęp techniczny odrywa komunikację od podłoża, podstaw, konwencji
kulturowych, czyniąc ją coraz swobodniejszym i samodzielniejszym zajęciem
jednostki. Szybki przepływ informacji oraz bezpośredni, anonimowy i intymny
kontakt interpersonalny wyznaczają kierunek przeobrażeń kulturowych .
Jednocześnie zmienia się rola odbiorcy, uczestnika aktu komunikacji międzyludzkiej w rzeczywistości wirtualnej. Internet dokonuje wielkiego przewrotu,
odbiorca tekstu staje się równocześnie jego krytykiem, nadawcą bezpośredniej
opinii. W tekście komentarza internetowego nadawca nie tylko ustosunkowuje
się do opisywanych wydarzeń, ale przede wszystkim stara się silnie angażować
odbiorcę.
Sieć jest kanałem komunikacji interpersonalnej. Użytkownicy „dzięki interakcyjnym kontaktom z innymi użytkownikami sieci czują swoją przynależność
do wielkiej międzynarodowej społeczności, która nie jest już jednym masowym
audytorium, ani publicznością, lecz zmienną konfiguracją wielkiej liczby różnorodnych grup zainteresowań” (Mrozowski 2001:85). Interaktywność Internetu,
medium „najbardziej dialogowego” ze środków masowego przekazu, pozwala
na zachowanie symetrii ról nadawcy i odbiorcy (Grzenia 2001). Akt komunikacji,
spełniający się w rzeczywistości wirtualnej, stwarza jego uczestnikom nowe
możliwości interakcyjnych kontaktów interpersonalnych, a jego strukturę
wyznaczają: określona werbalizacja (tekst), konsytuacja oraz akt nadawczy i odbiorczy.
Komunikacja w Internecie
Głównym przedmiotem i celem podjętych rozważań jest zwrócenie uwagi
na zmiany wzorca komunikacyjnego interakcyjnych kontaktów interpersonalnych
w Internecie. Ponieważ ramy niniejszej publikacji uniemożliwiają wyczerpujący
i szczegółowy opis zachodzących przeobrażeń tego modelu, ograniczę się do
wstępnej charakterystyki kategorii animowości.
Wybrany materiał badawczy stanowią teksty zamieszczone w serwisie informacyjnym portalu internetowego Onet.pl wraz z tekstami komentarza, będącego
natychmiastowym ustosunkowaniem się odbiorców do opisywanych wydarzeń.
Jest to szczególna forma wypowiedzi. Kolejne opinie odnoszą się albo do tekstu
głównego, tekstu-matki, albo do poprzednich komentarzy, albo są głosem w dyskusji do jednego z wątków.
Ograniczenie badań do tekstów forum dyskusyjnego jest zgodne z sugestią
Aleksandra Wilkonia (2002:240), który uważa, że aby wyjść poza jałowe
2
Druga Internetowa Konferencja Naukowa Dialog a nowe media Uniwersytet Śląski, Katowice, marzec—kwiecień 2003
rozważania dotyczące dialogu, jego jednostek i struktur, trzeba badać konkretne
rodzaje dialogów tworzących konkretne akty mowy.
Tekst-matka i teksty-opinie są dialogiem szczególnym, niespotykanym
w rzeczywistości pozainternetowej. Ten swoisty wielopłaszczyznowy dialog,
odnoszący się do komunikacji werbalnej w sieci, można określić terminem netlog.
Proponowany termin netlog (‘sieciowa rozmowa’), utworzony z połączenia
słów net („network”) z ang. ‘sieć’ i logos z łac. ‘mowa, słowo, wypowiedź,
wiadomość’, niesie więcej konotacji niż słowo telelog (Lisecki 2001:112): oprócz
komunikacyjności i przestrzenności - systemowość.
Netlog rozumiem jako system splątanych, krzyżujących się wypowiedzi
o cechach dialogu, monologu lub/i polilogu, które tworzą konkretny akt mowy
urzeczywistniany w Internecie, czyli w przestrzeni wirtualnej. Netlog to zatem
złożona strukturalnie, semantycznie i pragmatycznie rozmowa w sieci.
Opracowując niniejszy szkic, skoncentrowałam się na tekstach, których
bohaterami są idole, sportowiec o wybitnej pozycji i wokalista o szczególnym
autorytecie. Teksty o takich osobach, osobach z pierwszych stron gazet,
o „mieszkańcach masowej wyobraźni” (Kita 2001), budzą szczególne emocje,
o czym świadczy liczba opinii-komentarzy do artykułów umieszczonych na
forum dyskusyjnym: 4795 - Drugie „złoto” Adama Małysza, 1675 – Pokonani Ich
Troje1.
Celem tekstu-matki jest poinformowanie odbiorców o pewnym stanie
rzeczy. Wypowiedź taka charakteryzuje się ramą modalną ‘chcę, żebyś wiedział’,
‘wiedz, że’. Jest to tekst nie tylko o funkcji informacyjnej, opisujący wydarzenia,
ale też wysuwający hipotezy, oceniający i/lub postulujący pewne zachowania
(działania), co sugeruje na przykład tytuł Pokonani Ich Troje (wytł. B.T.).
Model komunikacji, dokonującej się za pośrednictwem pisma, w serwisach
informacyjnych portalu internetowego nawiązuje do publikacji prasowych,
w których nadawca-dziennikarz tworzy i publikuje tekst kierowany do odbiorcy
zbiorowego - czytelnika. W tym momencie model komunikacji pośredniej
przyjmuje, zależnie od medium, odmienne formy. Rozbicie czasowe nadawania
i odbioru artykułu zamieszczonego w prasie charakteryzuje reakcja kilkudniowa.
W Internecie już po kilkunastu czy kilkudziesięciu sekundach pojawiają
się pierwsze opinie czytelników na temat opisywanych zdarzeń. Nadawca
wypowiedzi, będącej głosem w toczącej się dyskusji, może bez ograniczeń wyrażać
swoje emocje, poglądy. Portal internetowy, w przeciwieństwie do redakcji, nie
poczuwa się do odpowiedzialności za treść publikowanych komentarzy, uznając
je za prywatne sądy użytkowników. W dyskusji internetowej pojawiają się
wszystkie opinie, również te odrzucane przez redakcje czasopism. Są to najczęściej
teksty anonimowe, nacechowane i wartościujące negatywnie, których celem jest
sprowokowanie odbiorcy i wciągnięcie go do gry.
Przykłady: „Hannawalet Ahonenen Widhoelz i Legł mają godność a Adrian
Małysz nie. Przecież MŚ nie są prestiżowe i wszyscy obecnie najlepsi zawodnicy
odpuścili sobie je. (...) W obliczu tych faktów sukces Adriana znaczy tyle co nic
~megatomek” czy też „masz całkowitą rację polaczki to naród kretynów. będą się
3
Druga Internetowa Konferencja Naukowa Dialog a nowe media Uniwersytet Śląski, Katowice, marzec—kwiecień 2003
mieli z czego cieszyć przez następne 30 lat, a w międzyczasie bezrobocie wzrośnie
do 30%, ale polacy i tak będą szczerzyć zęby jak idioci ~heniek”.
Anonimowość uczestników aktu komunikacji
Wielopłaszczyznowość komunikacji anonimowej w Internecie warunkowana
jest różnorodnością usług internetowych. Anonimowość w sieci może dotyczyć
przeglądania jej zawartości, wysyłania korespondencji, zamieszczania informacji
oraz ich szyfrowania (Sareło 2000:179-182).
Uczestnictwo w forum dyskusyjnym jest jedną z form podawania do
publicznej wiadomości różnego typu informacji oraz upowszechniania poglądów:
własnych lub cudzych, konwencjonalnych lub kontrowersyjnych, nacechowanych
lub nienacechowanych. Osoby dyskutujące nie ujawniają prawdziwego nazwiska,
używają pseudonimu. Zachowując anonimowość, chcą chronić swoją prywatność.
Są bezimienne niczym autor najstarszej polskiej kroniki. Gall Anonim jest bowiem
nazwą własną utworzoną wyłącznie na zasadzie konwencji: Gall – Francuz,
Anonim – autor nieznany z nazwiska (Anonim tzw. Gall 1982:V-XVII).
Wyraz Gall Anonim, użyty w tytule niniejszych rozważań, nie przysługuje
jednostce, lecz klasie jednostek; jest rzeczownikiem nienależącym do kategorii
nomina propria, nie nazywa konkretnego twórcy, lecz jest nazwą pospolitą o
konkretnym znaczeniu: ‘człowiek nieznany z imienia i nazwiska’. Rzeczownik ten
odnosi się zatem do dowolnych egzemplarzy desygnatów należących do klasy
ludzi nieznanych. Leksem GALL ANONIM, jako określenie człowieka nieznanego,
jest więc wynikiem procesu apelatywizacji konwencjonalnego imienia kronikarza
o nieznanej tożsamości i proweniencji.
Użytkownicy sieci czują się niezależni, mają poczucie autonomii. W świecie
wirtualnym mogą przyjąć każdą rolę, przeradzać się zależnie od okoliczności
w agresora, światowca, intelektualistę, laika, eksperta. Możliwości wyboru są
nieograniczone. Wyznacznikiem aktualnie pełnionej roli jest język, tj. celowy
i właściwy dobór środków językowych, który może także zdemaskować
internautę-mistyfikatora. Uczestnika dyskusji mogą zdradzić cechy językowostylistyczne jego wypowiedzi: formy fleksyjne czasowników, dobór leksyki, błędy
językowe, ubogi styl, sposób argumentowania. Na przykład osoba ukrywająca się
pod pseudonimem pitupitu najprawdopodobniej jest kobietą, bo używa żeńskich
form fleksyjnych.
Próby zatajenia lub zmiany tożsamości, płci, wieku, wykształcenia,
zawodu, statusu społecznego sprawiają, że charakterystyka socjolingwistyczna
interlokutorów biorących udział w dyskusjach internetowych może stać się
charakterystyką wyimaginowanej grupy.
Pod wpływem kultury anglo-amerykańskiej zmienia się polska konwencja
komunikacyjna w Internecie2. Polska społeczność internetowa nie jest już tak
zchierarchizowana jak społeczeństwo polskie. Polscy internauci nie sytuują swych
rozmówców w hierarchii władzy, autorytetu i znajomości. Akt komunikacji
internetowej charakteryzuje się symetrią ról społecznych. Znika bariera dystansu
społecznego względem osób nieznajomych oraz stojących wyżej w hierarchii
4
Druga Internetowa Konferencja Naukowa Dialog a nowe media Uniwersytet Śląski, Katowice, marzec—kwiecień 2003
społecznej lub/i zawodowej. Równorzędna ranga uczestników dyskusji sprawia,
że anonimowi użytkownicy sieci czują się ważni i dowartościowani, nie boją się
atakować3. Sieć traktowana jest jak terytorium własne, a bezimienność kontaktów
daje poczucie bezpieczeństwa, wyrażające się swobodą, poufałością, a nawet
agresją zachowań językowych.
Przykłady: „za takie słowa, matka powinna cię „wyskrobać”, gdyby wiedziała,
ze je wypowiesz!!!!!!! !!!!!!! ~abortus”; „Zakazać DEBILOM – MEGATOMKOM
dostępu do internetu. A najlepiej odstrzelić!!!!!! !! ~przeeemek” czy też „DAJCIE
PROSTAKOWI SPOKÓJ. PRZECIEŻ BYDLAKOWI CHODZI O TAKĄ ZADYMĘ
~AGMAST”.
Anonimowość internautów staje się strategią komunikacyjną pozwalającą
doświadczyć spokoju, podniecenia i przygody, uwierzyć, że będzie zupełnie
inaczej niż było poprzednio (Covey 2000:66). Aby zrealizować cel swojej
wypowiedzi, nieznany nadawca otwarcie, bez zahamowań wykorzystuje różne
środki: sięga po tematy i leksykę tabu, toczy z odbiorcą swoistą grę językową,
odrzuca normy językowe oraz kulturowe. Swobodnemu sięganiu po strategie
z różnych poziomów sprzyja właśnie anonimowość kontaktów.
W nowej sytuacji komunikacyjnej i społecznej nie trzeba ujawniać swojej
tożsamości. Uczestnicy forum dyskusyjnego ukrywają się pod inną nazwą niż ich
prawdziwe imię i nazwisko, czyli pod pseudonimem. Najczęściej jest to nazwa
(nick) tymczasowa, okazjonalna, warunkowana konsytuacją4, którą podmiot
nazwania może ciągle zmieniać: wybierać lub tworzyć na nowo. Pseudonim często
cechuje oryginalność, niepowtarzalność oraz nacechowanie emocjonalne, np. pl4iR,
keinen ich troje. Przyjęcie określonej nazwy może służyć: autocharakterystyce
(Rafał, czarny), zwróceniu uwagi odbiorców na prezentowany tekst-opinię
(DUMNY BIELSZCZANIN), ośmieszeniu interlokutora-internauty (wieśniewski),
wyrażeniu emocji (małysz is the best, tfu), uwolnieniu się od ograniczeń i presji
(megapronć, Kurna), rozrywce (z czapką w zębach, Lepper).
Pseudonim jest charakterystycznym elementem gry językowej, której celem
jest ludyczność, przyjemność płynąca z grania, a jego znaczenie pragmatyczne
związane z kontekstem, w jakim został użyty (Blum-Kulka 2001:215).
Uczestnicząc w dyskusji pod przybranym nazwiskiem, internauta wchodzi
w świat wirtualny niczym czysta, niezapisana karta, bez ciężaru stereotypów
dotyczących atrakcyjności fizycznej (Wallace 2001:155). Dzięki Internetowi
nieatrakcyjny zewnętrznie użytkownik śmiało wyraża swoje poglądy, prezentuje
zalety intelektu. Inni użytkownicy sieci postrzegają go wyłącznie poprzez jego
teksty. Nieważny jest jego wygląd, wiek, płeć, zawód, status społeczny, stan
majątkowy, cechy osobowości, poglądy, zainteresowania. Nadawca jest tym, kim
chce być w swoich tekstach. Kształtując swój wizerunek wyłącznie werbalnie,
może zostać w sieci autorytetem, prowokatorem lub przeciętnym obywatelem
cyberprzestrzeni (Gut 1999:164). Może zresztą być każdym z nich. Nikt bowiem
tak naprawdę nie wie, kim są megatomek, kibic lub Magda, czy to nie jedna i ta
sama osoba.
Stając się w Internecie nieznaną osobą XXX, AAA, t., mm, szanowany pan
5
Druga Internetowa Konferencja Naukowa Dialog a nowe media Uniwersytet Śląski, Katowice, marzec—kwiecień 2003
Iksiński czy szanowana pani Iksińska, spokojni obywatele przestrzegający norm
kulturowych w rzeczywistości niewirtualnej, mogą wypowiadać się swobodnie
na każdy temat. Nie boją się przy tym oceny innych, bo przecież chroni ich
anonimowość. Poza tym używany przez nich pseudonim tymczasowy, służący
autokreacji, jeśli zyska złą sławę, w każdej chwili mogą zmienić.
Bezimienność kontaktów interpersonalnych na forum sprawia, że
użytkownicy, świadomie bądź nie, ale na pewno bez obaw, łamią normy
językowe i kulturowe. Występujące w tekście błędy typograficzne (błędy literowe,
pomijanie polskich liter, nieużywanie wielkich liter i znaków interpunkcyjnych)
świadczą na ogół o braku kompetencji nadawcy, braku umiejętności szybkiego
pisania bez patrzenia na klawiaturę5.
Brak kompetencji nadawcy może też być przyczyną popełniania błędów
ortograficznych i gramatycznych6. Jeśli użytkownik nie zna zasad, a dbałość o
poprawność nie jest jego nawykiem, to pisze *mogły by, *niema, *wogóle, *poprostu,
*napewno, *se, *miszcz7. Zapomina o jednej z zasad netykiety, tj. o przestrzeganiu
norm interpunkcyjno-ortograficznych. Pisze szybko, nie zastanawia się, ale
mimo łamania zasad internetowej etykiety nie grożą mu żadne sankcje. Chroni
go bowiem inna zasada netykiety, mówiąca o tym, że uczestnicy dyskusji nie
powinni na forum publicznym zwracać uwagi użytkownikowi robiącemu błędy.
Popełnione błędy można wytknąć mu wyłącznie nie wprost, w sposób taktowny,
kulturalny. Przykładowo, wypowiedź „...chyl glowe przed miszczem Adasiem...” ortuś
(znaczący pseudonim) replikuje: „chyl glowe przed miSZCZem bo cie zniSTRZe”,
zaś tekst „...nie chciało mu się wogóle skoncentrować...” osoba występująca pod
pseudonimem ogół poprawia: „A może w ogóle???” Niektórzy łamią jednak tę
zasadę, bezpośrednio a nawet ostentacyjnie wytykając innym wykroczenie, np.
”ŻE SIĘ NIE PISZE PRZEZ RZ TYLKO PRZEZ Ż”.
Uczestnictwo pod przybranym imieniem, najczęściej tymczasowym, sprawia,
że dyskusja często przeradza się w kłótnię: chaotyczną, niespójną, nielogiczną
(Wilkoń 2002:231-232). Teksty wielu internautów cechuje emocjonalność i
nietolerancja. Intencją niejednego nadawcy jest dominowanie nad interlokutorem
oraz obrażenie go. Wyzwala to w uczestnikach dyskusji internetowych agresję,
której przejawem jest ostra, dosadna frazeologia wypowiedzi, a szczególnie
wyrażenia nacechowane i wartościujące (wulgaryzmy, przekleństwa, zgrubienia,
zdrobnienia, kolokwializmy), np. gnój, bydlak, megadureń, megadupek, głupol, kibole,
polaczki, niedzielni forumowicze, banda debili, pawian czerwony, zwyrodniałe badziewo,
menda pełzająca po jajcach, bujaj się czubie/frajerze, jeb się ośle, wszarzu zapluty.
W Internecie rozmawia się na każdy temat, często nie przebierając w środkach.
Nie zawsze jednak używanie mocnych słów, błędnych form czy wykroczenie
przeciw normie jest piętnowane przez innych internautów. W analizowanych
tekstach widać wyraźnie, że nie neguje się tych zachowań językowych, które są
zbieżne z poglądami adwersarza.
Zakończenie
Kontakty interpersonalne użytkowników Internetu określa specyficzny
6
Druga Internetowa Konferencja Naukowa Dialog a nowe media Uniwersytet Śląski, Katowice, marzec—kwiecień 2003
sposób komunikacji, przełamujący tradycyjne wzory kulturowe, konwenanse,
mocno zakorzenione w świadomości przeciętnego użytkownika języka8. Internauci
tworzą język, socjolekt, ale również ów język tworzy tę grupę. Używanie odrębnego
języka wzmacnia więź grupową i przekonanie członków tej społeczności o
autonomiczności ich grupy. Sprawdza się zasada „wzajemnej zależności między
społeczeństwem a językiem” (Grabias 1994:117). O tym, że rozmówcy używają
błędnych form, ostrych, dosadnych słów, świadomie odrzucając to wszystko,
co jest wyrazem aprobowanego społecznie modelu grzeczności, decyduje
konsytuacja, którą wyznacza anonimowy kontakt interlokutorów.
Pisząc o komunikacji w Internecie, nie można na obecnym etapie badań
podawać daleko idących uogólnień. Studia prowadzone w tym zakresie są dopiero
w fazie wstępnej. Dotychczasowe prace (p. bibliografia) oraz omówiony tu jeden
z aspektów komunikacji są zaledwie ułamkiem tego, co składa się na komunikację
w sieci. Aby rozważania dotyczące komunikacji w Internecie nie stały się li tylko
dyskusją akademicką, trzeba podjąć dalsze systematyczne i szczegółowe badania
poszczególnych rodzajów netlogu, tworzących określone akty komunikacji.
Bibliografia
Anonim tzw. Gall (1982) Kronika polska. Wrocław, Warszawa, Kraków,
Gdańsk, Łódź: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo.
Blum-Kulka, S. (2001). Pragmatyka dyskursu. [W:] van Dijk, T.A. (red., 2001).
Dyskurs jako struktura i proces. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Cieślikowa, A. (1998). Pseudonimy. [W:] Rzetelska-Feleszko, E. (red.,
1998). Polskie nazwy własne. Encyklopedia. Warszawa-Kraków: Wydawnictwo
Instytutu Języka Polskiego PAN.
Covey, S.R. (2000). Komunikacja synergiczna. [W:] Stewart, J. (2000). Mosty
zamiast murów. O komunikowaniu się między ludźmi. Warszawa: Wydawnictwo
Naukowe PWN.
Duszak, A. (1998). Tekst, dyskurs, komunikacja międzynarodowa. Warszawa:
Wydawnictwo Naukowe PWN.
Goban-Klas, T. (2001). Media i komunikowanie masowe. Teorie i analizy
prasy, radia, telewizji i Internetu. Warszawa-Kraków: Wydawnictwo Naukowe
PWN.
Grabias, S. (1994). Język w zachowaniach społecznych. Lublin: Wydawnictwo
Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Gruszczyński, W. (2001). Czaty w sieci, czyli o (polskich) zwyczajach
językowych w Internecie. „Dialog” nr 2.
Grzenia, J. (2001). Internet jako miejsce dialogu. [W:] Internetowa Konferencja
Naukowa „Porozmawiajmy o rozmowie”. Http://uranos.cto.us.edu.pl /
~rozmowa/.
Gut, D. (1999). Piszę, więc jestem. O języku Internetu. „Polska Sztuka
Ludowa. Konteksty” nr 1-2.
7
Druga Internetowa Konferencja Naukowa Dialog a nowe media Uniwersytet Śląski, Katowice, marzec—kwiecień 2003
Huizinga, J. (1998). Homo ludens. Zabawa jako źródło kultury. Warszawa:
Czytelnik.
Jagodzińska, J. (2000). Uśmiech i śmiech w dyskusjach internetowych
– o sposobach zapisu uczuć towarzyszących wypowiedzi. „Poradnik Językowy”
nr 3.
Jasińska, M. (2001). Językowy savoir-vivre w internecie. [W:] Habrajska, G.
(red., 2001). Język w komunikacji. T. 3. Łódź: Wydawnictwo Wyższej Szkoły
Humanistyczno-Ekonomicznej w Łodzi.
Kita, M. (2001). Syndrom Knocka, czyli czego językoznawca może się
dowiedzieć, badając teksty wywiadów [W:] Internetowa Konferencja Naukowa
„Porozmawiajmy o rozmowie”. http://uranos.cto.us.edu.pl/~rozmowa/.
Lisecki, M. (2001). Komunikacja przez komputer (CMC). [W:] Habrajska,
G. (red., 2001). Język w komunikacji. T. 3. Łódź: Wydawnictwo Wyższej Szkoły
Humanistyczno-Ekonomicznej w Łodzi.
Lukian z Samosate (1951). Dialog o tańcu. Warszawa.
Maliszewska, A. (2002). Wirtualna buźka. Modyfikująca rola znaków
graficznych w komunikacji internetowej. [W:] Michalewki, K. (red., 2002). Tekst w
mediach. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Mrozowski, M. (2001). Media masowe. Władza, rozrywka i biznes. Warszawa:
Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR.
Sareło, Z. (2000). Media w służbie osoby. Etyka społecznego komunikowania.
Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Wallace, P. (2001) Przyjaźń i miłość w Internecie. Psychologia wzajemnego
przyciągania. „Dialog” nr 2.
Wilkoń, A. (2002). Spójność i struktura tekstu. Wstęp do lingwistyki tekstu.
Kraków: Universitas.
Przypisy
1 Większość tekstów nie wywołuje tak żywej reakcji, a znaczna część
przechodzi bez echa.
2 O zróżnicowaniu zachowań komunikacyjnych warunkowanych kontrastami
społeczno-kulturowymi pisze Anna Duszak (1998:263-275).
3 O granicach wolności mówiłam w referacie pt. Refleksje na temat językowej
wolności człowieka, wygłoszonym na Zjeździe PTJ w Krakowie we wrześniu
2002 r.
4 W tekstach o tematyce sportowej typowym pseudonimem jest kibic, o muzyce – fan.
5 Przyczyną mogą być również wymogi techniczne.
6 Piszę „na ogół”, bo niektórzy nadawcy celowo popełniają błędy, również
ortograficzne, aby prowokować innych, podejmować wyzwanie i toczyć walkę
słowno-ortograficzną.
7 Z kontekstów, w których wystąpiły te błędy, jednoznacznie wynika, że nie
popełniono ich specjalnie.
8
Druga Internetowa Konferencja Naukowa Dialog a nowe media Uniwersytet Śląski, Katowice, marzec—kwiecień 2003
8 O niektórych aspektach języka internautów, m.in. o emotikonach i
akronimach, zob. Gut 1999, Jagodzińska 2000, Gruszczyński 2001, Jasińska 2001,
Maliszewska 2002.
9