normy żywienia zdrowych dzieci w 1 3. roku życia stanowisko

Developmental Period Medicine, 2013, XVII, 1
90
© IMiD, Wydawnictwo Aluna
Grupa ekspertów:
Anna Dobrzańska, Jadwiga Charzewska, Halina Weker, Piotr Socha, Hanna Mojska,
Janusz Książyk, Danuta Gajewska, Hanna Szajewska, Anna Stolarczyk, Małgorzata Marć,
Mieczysława Czerwionka-Szaflarska, Józef Ryżko, Krystyna Wąsowska-Królikowska,
Zofia Chwojnowska, Alicja Chybicka, Andrea Horvath, Jerzy Socha
NORMY ŻYWIENIA ZDROWYCH DZIECI W 13. ROKU
ŻYCIA  STANOWISKO POLSKIEJ GRUPY EKSPERTÓW.
CZĘŚĆ I  ZAPOTRZEBOWANIE NA ENERGIĘ
I SKŁADNIKI ODŻYWCZE
NUTRITIONAL GUIDELINES FOR HEALTHY CHILDREN
AGED 13 YEARS  POLISH EXPERT GROUP STATEMENT
PART I  ENERGY AND NUTRITIONAL COMPONENTS DEMAND
Reprezentowane instytucje naukowe i organizacje medyczne oraz żywieniowe:
Konsultant Krajowy w dziedzinie Pediatrii
Zespół Żywienia Dzieci i Młodzieży Komitetu Nauki o Żywieniu Człowieka PAN*
Polskie Towarzystwo Pediatryczne
Polskie Towarzystwo Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci
Polskie Towarzystwo Żywienia Klinicznego Dzieci
Polskie Towarzystwo Dietetyki
Pediatryczne Forum Profilaktyki Chorób Cywilizacyjnych
Instytut Żywności i Żywienia
Instytut Matki i Dziecka nn Instytut „Pomnik – Centrum Zdrowia Dziecka”
Uniwersytet Rzeszowski nn Warszawski Uniwersytet Medyczny
Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego
Podstawowy zespół roboczy: Jadwiga Charzewska, Halina Weker, Piotr Socha, Hanna Mojska, Anna Dobrzańska
Przedrukowano za zgodą Autorów ze Standardy Medyczne Pediatria 3 (2012), s. 313-316.
Copyright 2012 za zgodą Media Press Sp. z o.o.
Reprinted with permission from the Authors from Standardy Medyczne Pediatria 3 (2012),
pp. 313-316. Copyright 2012 with permission from Media Press Sp. z o.o.
* Autorzy główni: Halina Weker, Piotr Socha, Jadwiga Charzewska, Józef Ryżko, Jerzy Socha, Anna Stolarczyk, oraz pozostali członkowie
Zespołu i Komitetu Nauki o Żywieniu Człowieka PAN w roli konsultantów: Anna Gronowska-Senger, Hanna Kunachowicz, Juliusz Przysławski,
Małgorzata Schlegel-Zawadzka, Lidia Wądołowska, Marian Grzymisławski, Mirosław Jarosz, Jarosław Walkowiak, Regina Olędzka.
Normy żywienia zdrowych dzieci w 1-3. roku życiu – stanowisko Polskiej Grupy Ekspertów
91
Streszczenie
Opracowanie nowych norm żywieniowych dla całej polskiej populacji sprawiło, że konieczna stała się
aktualizacja zaleceń dla dzieci. Dokument przedstawia aktualne (2012) stanowisko Grupy Ekspertów
na temat ilości i jakości wybranych składników odżywczych (białka, tłuszczów, węglowodanów oraz
wapnia, witamin D i E) niezbędnych w żywieniu dzieci w 1-3. r.ż. W tym celu eksperci dokonali przeglądu
istniejących danych naukowych, czyli aktualnych norm, wytycznych i rekomendacji, piśmiennictwa,
stanowisk ekspertów oraz oryginalnych publikacji, z uwzględnieniem specyfiki polskiej populacji.
Słowa kluczowe: normy żywieniowe, składniki odżywcze, białko, tłuszcze, węglowodany, wapń,
witaminy D i E, dzieci w 1-3. r.ż.
Abstract
Updating of the nutritional guidelines for the Polish population requires updates of the nutritional
norms for children. We present the Polish Expert Group statement (2012) on intake of selected nutrients
(protein, lipids, carbohydrates, vitamin D and E) essential in nutrition of children aged 1-3 years. For this
purpose the Expert Group reviewed available scientific data: the recent guidelines, nutritional norms and
recommendations, systematic reviews and expert opinions as well as original publications, in relation to
the specific requirements of the Polish population.
Key words: nutritional guidelines, nutritional norms, nutrients, protein, lipids, carbohydrates,
vitamin D and E, children aged 1-3 years
DEV. PERIOD MED., 2013, XVII, 1, 9093
WPROWADZENIE
Prawidłowe żywienie w 1-3. r.ż. jest istotnym czynnikiem mającym wpływ na optymalny rozwój dziecka,
uzyskanie odpowiedniej masy i wysokości ciała oraz
obniżenie ryzyka wystąpienia chorób przewlekłych. Ze
względu na obserwowany w populacji dziecięcej wzrost
częstotliwości występowania nadwagi i otyłości, związany
między innymi z nadmiernym spożyciem produktów
i napojów wysokoenergetycznych o małej wartości odżywczej oraz ograniczeniem aktywności fizycznej, aktualne
zalecenia żywieniowe koncentrują się na modyfikacji diety
w kierunku prozdrowotnym, a także podkreślają potrzebę
ruchu. Opracowanie nowych norm żywieniowych dla
całej polskiej populacji stworzyło konieczność aktualizacji
dotychczasowych zaleceń dla dzieci. W związku z tym
w 2011 r. powołano Grupę Ekspertów, która podjęła się
zadania weryfikacji obowiązujących zaleceń z 2008 r.
Zamierzeniem obecnego dokumentu jest przedstawienie
wskazówek dotyczących ilości i jakości wybranych składników odżywczych (białka, tłuszczów, węglowodanów
oraz wapnia, witamin D i E) niezbędnych w żywieniu
dzieci w 1-3. r.ż. Często rozbieżne dane pochodzące
z piśmiennictwa oraz kontrowersje, które znajdują swój
wyraz w opracowaniach i dyskusjach naukowych stały
się sygnałem, by opracować niniejszy dokument będący jedynie stanowiskiem Grupy Ekspertów, w związku
z czym nie ma on charakteru wytycznych.
komendacji, piśmiennictwa, stanowisk ekspertów oraz
oryginalnych publikacji, z uwzględnieniem specyfiki
polskiej populacji. Wstępna wersja dokumentu została
poddana – drogą elektroniczną – dyskusji z członkami
grupy roboczej. Zalecenia sformułowano w odniesieniu
do zapotrzebowania na energię. Rekomendowana podaż
składników odżywczych wyrażona jest w przeliczeniu na
kilogram masy ciała lub na 100 kcal. W tabeli I przed-
Tabela I. Wskaźniki zapotrzebowania na poszczególne
składniki odżywcze.
Table I. Requirement indicators for individual nutrients.
recommended
poziom zalecanego
RDA
dietary
spożycia
allowances
EAR
poziom średniego
zapotrzebowania
grupy
es!mated average
requirement
DRV
wartości referencyjnego
spożycia
dietary reference
values
RI
referencyjne spożycie
reference intake
AI
wystarczające
spożycie
adequate intake
AR
średnie
zapotrzebowanie
average
requirement
METODYKA
UL
Przygotowując prezentowane stanowisko, członkowie Grupy Ekspertów dokonali przeglądu istniejących
danych naukowych: aktualnych norm, wytycznych i re-
górny tolerowany
poziom spożycia
tolerable upper
intake level
PRI
populacyjne
referencyjne spożycie
popula!on
reference intake
92
Normy żywienia zdrowych dzieci w 1-3. roku życiu – stanowisko Polskiej Grupy Ekspertów
Tabela II. Zalecana przez Grupę Ekspertów podaż energii, białka, tłuszczów i węglowodanów przy modelowym
spożyciu 1000 kcal/dobę i masie ciała 12 kg.
Table II. Polish Experts Group recommenda!ons for energy, protein, fats, and carbohydrates intake by the model
consump!on of 1000 kcal/day and body mass 12 kg.
Nazwa składnika/poziom normy
Name of nutrient/Level of norm
Wartość maksymalna (% energi)
Maximum (% of energy)
wartość uśredniona
1000 kcal (83,3 kcal/1 kg m.c.)
average value
1000 kcal (83.3 kcal/1 kg of body mass)
ENERGIA
ENERGY
BIAŁKO
(do celów planowania spożycia
nie powinno się przekraczać średniego
poziomu – 15% energii)
PROTEIN
(planning of consump!on
– maximum 15% of energy)
Normy zapotrzebowania
Requirements
15%
37,5 g (3,125 g/kg)
EAR
12 g (1 g/kg m. c.)
4,8% energii/
4.8% of energy
RDA
14 g
(1,17 g/kg)
TŁUSZCZE
FATS
całkowite
total fats
40%
(44,4 g)
30-35% energii
(33,3-38,9%)
30-35% of energy
(33.3-38.9%)
nasycone kwasy tłuszczowe
saturated fa!y acids
< 10%
(11,1 g)
nie określono
not specified
wielonienasycone kwasy tłuszczowe
polyunsaturated fa!y acids
nie określono
not specified
min. 6% energii (6,7 g)
optymalnie > 10% energii (11,1 g)
minimum 6% of energy (6.7 g)
op!mum > 10% of energy
kwasy omega-6
omega-6 fa!y acids
nie określono
not specified
kwas linolowy min. 5% energii (5,5 g)
linoleic acid minimum 5% of energy (5.5 g)
kwasy omega-3
omega-3 fa!y acids
nie określono
not specified
kwas alfa-linolenowy min. 1% energii (1,1 g)
alpha-linoleic acid minimum 1% of energy (1.1 g)
długołańcuchowe wielonienasycone
kwasy tłuszczowe
long chain polyunsaturated fa!y acids
nie określono
not specified
min. 100 mg DHA < 2. r.ż.
i min. 250 mg DHA + EPA ≥ 2. r.ż.
minimum 100 mg DHA < 2 years
minimum 250 mg DHA + EPA ≥ 2 years
izomery trans kwasów tłuszczowych
trans fa!y acids
< 1%a (1,1 g)
brak zapotrzebowania podstawowego
lack of basic requirement
< 300 mg
nie określono
not specified
CHOLESTEROL
CHOLESTEROL
WĘGLOWODANY
(przyswajalne do zapewnienia prawidłowej
pracy mózgu)
CARBOHYDRATES
(diges!ble to provide normal brain func!on)
nie określono
not specified
WĘGLOWODANY
zalecane
CARBOHYDRATES
recommended
nie określono
not specified
ok. 140-150 g
(56-60% energii)
about 140-150 g
(56-60% of energy)
< 10%
brak zapotrzebowania
lack of requirement
nie określono
not specified
19 g
cukry dodane
added sugars
błonnik pokarmowy
dietary fibre
EAR
100 g
a
tak niskie, jak to jest możliwe do osiągnięcia w diecie zapewniającej właściwą wartość odżywczą
a
as low as possible to achieve in a diet providing adequate nutri!onal value
RDA
130 g
Normy żywienia zdrowych dzieci w 1-3. roku życiu – stanowisko Polskiej Grupy Ekspertów
stawiono wskaźniki zapotrzebowania na poszczególne
składniki odżywcze. Wykorzystano między innymi
pojęcia, takie jak: poziom średniego zapotrzebowania
grupy (estimated average requirement – EAR), poziom
zalecanego spożycia (recommended dietary allowances
– RDA) oraz maksymalnego (dopuszczalnego) spożycia.
ZAPOTRZEBOWANIE NA ENERGIĘ
Zapotrzebowanie na energię dla dzieci w 1-3. r.ż.
przedstawiono w tabeli II, zgodnie z wartościami zalecanymi w normach z 2008 r. (1). Znowelizowane wówczas
polskie normy żywieniowe uwzględniały prewencyjne
podejście do otyłości, zmniejszając zapotrzebowania na
energię o około 200 kcal. Zatem uśrednione całkowite
zapotrzebowanie wynosi 1000 kcal/dobę, przy czym
podaż należy indywidualizować zależnie od masy ciała.
Analogiczne zapotrzebowanie na energię podano w najnowszych rekomendacjach amerykańskiego Instytutu
Medycyny 2011 r. (2). Podsumowując, u dzieci w 1-3.
r.ż. dobowe zapotrzebowanie na energię nie jest zależne
od płci i w przeliczeniu na kilogram masy ciała wynosi
ok. 83 kcal.
ZAPOTRZEBOWANIE NA BIAŁKO
Zakres normy dla procentowego udziału energii z białka proponowany przez amerykański Instytut Medycyny
(2011) jest szeroki i wynosi 5-20%. Według polskiej
Grupy Ekspertów w planowaniu diety dla dzieci w 1-3.
r.ż. nie należy jednak przekraczać wartości uśrednionej,
równej 15% energii pochodzącej z białka. W zwyczajowo spożywanych przez dzieci w 1-3. r.ż. pokarmach
ilość białka w przeliczeniu na 1 kg masy ciała jest zbyt
wysoka. Poziom 15% energii pochodzącej z białka dla
tej grupy wiekowej został zaproponowany także w normach nordyckich (3), z zaznaczeniem, że jedynie przy
niskiej wartości energetycznej planowanych diet (<1500
kcal) zawartość białka większa niż 15% energii może
być konieczna.
93
Warto przypomnieć, że prawidłowa realizacja zapotrzebowania człowieka na białko nie polega na spożywaniu go każdego dnia w ilościach ściśle odpowiadających
zapotrzebowaniu. Zakłada się, że średnie spożycie białka
w przeliczeniu na dobę, wyliczone na podstawie danych
o spożyciu pokarmów z okresu kilku lub kilkunastu dni,
będzie zgodne z zaleceniami. Dlatego również w grupie
dzieci w 1-3. r.ż. dopuszczalne są wahania w zakresie
5-20% energii z białka w spożyciu indywidualnym.
ZAPOTRZEBOWANIE NA TŁUSZCZE
Tłuszcze stanowią ważne źródło energii, ale określone składniki tłuszczowe wbudowywane są również
w struktury komórkowe. Ze względu na ryzyko wystąpienia chorób układu krążenia, które związane są
z jakością spożywanego tłuszczu, podano maksymalne
wartości zalecanego spożycia szkodliwych składników
tłuszczowych. Zalecenia dla poszczególnych grup kwasów
tłuszczowych są wzajemnie zależne, a suma wszystkich
grup kwasów tłuszczowych musi być równa całkowitej
zawartości tłuszczu. Dla długołańcuchowych wielonienasyconych kwasów tłuszczowych n-3 i cholesterolu normy
są wyrażane w mg/dzień. Precyzyjnie zapotrzebowanie na
indywidualne składniki odżywcze omówiono w drugiej
części stanowiska, podając szczegółowe uzasadnienie
dla norm przedstawionych w tabeli I.
ZAPOTRZEBOWANIE NA WĘGLOWODANY
Węglowodany są głównie nośnikiem energii. Dlatego
też zapotrzebowanie na nie jest określane jako uzupełnienie zapotrzebowania energetycznego po spożyciu
białek i tłuszczów. Wyróżniono błonnik pokarmowy
i cukry dodane. Pod pojęciem „cukry dodane” należy
rozumieć cukry, syropy i inne kaloryczne substancje
słodzące, które są wprowadzane do żywności podczas
procesu produkcji, przygotowywania posiłków albo
spożywane oddzielnie.
PIŚMIENNICTWO w cz. II
Adres do korespondencji:
Piotr Socha
Klinika Gastroenterologii, Hepatologii
i Zaburzeń Odżywiania
Instytut „Pomnik-Centrum Zdrowia Dziecka”
Al. Dzieci Polskich 20, 04-730 Warszawa
e-mail: [email protected]
Developmental Period Medicine, 2013, XVII, 1
94
© IMiD, Wydawnictwo Aluna
Grupa ekspertów:
Anna Dobrzańska, Jadwiga Charzewska, Halina Weker, Piotr Socha, Hanna Mojska,
Janusz Książyk, Danuta Gajewska, Hanna Szajewska, Anna Stolarczyk, Małgorzata Marć,
Mieczysława Czerwionka-Szaflarska, Józef Ryżko, Krystyna Wąsowska-Królikowska,
Zofia Chwojnowska, Alicja Chybicka, Andrea Horvath, Jerzy Socha
NORMY ŻYWIENIA ZDROWYCH DZIECI W 13. ROKU
ŻYCIA  STANOWISKO POLSKIEJ GRUPY EKSPERTÓW.
CZĘŚĆ II  OMÓWIENIE POSZCZEGÓLNYCH
SKŁADNIKÓW ODŻYWCZYCH
NUTRITIONAL GUIDELINES FOR HEALTHY CHILDREN AGED 13
YEARS  POLISH EXPERT GROUP STATEMENT
PART II  INDIVIDUAL NUTRITIONAL COMPONENTS REVIEW
Afiliacje, streszczenia i słowa kluczowe zamieszczono w cz. I na str. 90 i 91
DEV. PERIOD MED., 2013, XVII, 1, 94100
Zapotrzebowanie na poszczególne składniki odżywcze zostało przedyskutowane w zakresie podstawowego zapotrzebowania oraz maksymalnego spożycia.
Omówienie poszczególnych składników odżywczych
stanowi uzupełnienie i uzasadnienie zaproponowanego
przez Grupę Ekspertów stanowiska w sprawie norm
żywieniowych.
BIAŁKO
Uzasadnienie dla proponowanych norm dla białka
przedstawiono w tabeli III, w której dokonano analizy
wpływu różnych poziomów procentowego udziału białka
na zalecane wartości jego spożycia wyrażone w g/kg m.c.,
przy zachowaniu aktualnie zalecanej wartości energetycznej i przyjętej referencyjnej masy ciała dla dzieci
w 1-3. r.ż. Aktualnie w normach EAR i RDA przyjęto,
że spożycie białka dla dzieci w 1-3. r.ż. w ilości około
1 g/kg m.c. zapewnia udział energii pochodzącej z tego
składnika na poziomie nieco wyższym niż 5% w stosunku do EAR i niewiele wyższym dla RDA. Gdyby
procentowy udział energii z białka wzrósł do 10%, przy
zachowaniu tej samej normy energetycznej, skutkowałoby
to zaleceniem spożycia białka na poziomie 2,08 g/kg
m.c. Dalszy wzrost procentowego udziału energii pochodzącej z tego składnika do 15% wymusza konieczność zalecenia spożycia białka na poziomie 3,125 g/kg
m.c. W powyższych analizach przyjęto poziom normy
EAR, bowiem spożycie białka nie powinno być niższe od
wzorca uznawanego za normę fizjologiczną. W tabeli IV
podano interpretację poszczególnych poziomów normy
w odniesieniu do białka.
Podobne stanowisko zajmuje Europejski Urząd ds.
Bezpieczeństwa Żywności (EFSA – European Food Safety
Authority). W opublikowanym w 2012 r. dokumencie (4)
przedstawiono normy zapotrzebowania na białko (tab. V).
Uwzględniono w nim zarówno zapotrzebowanie na azot
białkowy, jak i na niezbędne aminokwasy.
Podstawowe zapotrzebowanie na białko jest znacznie
niższe od rzeczywistego spożycia białka odnotowywanego
w populacjach europejskich, w tym również w populacji
polskiej. Uważa się, że nadmierne spożycie białka związane
jest z ryzykiem rozwoju otyłości. Jednak dowody na taki
przyczynowo-skutkowy związek pochodzą z zaledwie
jednego badania z randomizacją, w którym oceniano
wpływ żywienia niemowląt mlekiem modyfikowanym
z różną zawartością białka (5, 6). Postuluje się tzw. mechanizm programowania metabolicznego, odbywający
się w określonym przedziale czasowym (6). Badania
biochemiczne i hormonalne wykonane w 6. m.ż. dziecka
wskazały na stymulację układu IGF-1 w grupie niemowląt
żywionych mieszanką o wyższej zawartości białka (6).
Ponadto wykazano wyższe BMI w 2. r.ż. u dzieci spożywających większą ilość białka w okresie niemowlęcym
(5). Ponieważ wcześniejsze prace wykazały związek ryzyka otyłości w wieku późniejszym z otyłością u małych
dzieci, można uznać, iż wyniki te sugerują potencjalny
mechanizm programowania otyłości w wieku dorosłym.
Jednakże należy pamiętać, że w grupie otrzymującej
mniejszą ilość białka, zawartość białka w mleku do początkowego żywienia niemowląt wynosiła 1,77 g/100 kcal
(ok. 1 g/kg m.c.), a w mleku następnym 2,2 g/100 kcal,
czyli spożycie białka w tym badaniu nawet w grupie o niskim spożyciu białka znacznie przekraczało 1 g/kg m.c.
Normy żywienia zdrowych dzieci w 1-3. roku życiu – stanowisko Polskiej Grupy Ekspertów
95
Tabela III. Skutki podjętej decyzji odnośnie do norm i wielkości spożycia białka (dzieci w wieku 1-3 r.ż.).
Table III. The effects of decisions taken in regarding to nutri!onal norms and amounts of protein intake (children
aged 1-3 y).
Energia (kcal)
Energy (kcal)
Spożycie białka (g)
Protein intake (g)
Ilość białka w gramach
w przeliczeniu na 1 kg
masy ciała dziecka
Protein amount
in grams per 1 kg
of child’s body weight
Procent energii pochodzącej
z białka w ogólnej
puli energetycznej
Percentage of energy
from protein
NORMA EAR DLA BIAŁKA 12 g/dzień
Es#mated average requirement for protein 12 g/day
1000 kcal
(12 kg referencyjna m.c.)
1000 kcal
(12 kg reference body weight)
12 g/dzień
12 g/day
0,97 g/kg masy ciała
0.97 g/kg of body weight
4,8% energii z białka
4.8% energy from protein
NORMA RDA DLA BIAŁKA 14 g/dzień
Recommended dietary allowances for protein 14 g/day
1000 kcal
(12 kg referencyjna m.c.)
1000 kcal
(12 kg reference body weight)
14 g/dzień
14 g/day
1,17 g/kg masy ciała
1.17 g/kg of body weight
5,6% energii z białka
5.6% energy from protein
DLA 10% ENERGII Z BIAŁKA
10% energy from protein
1000 kcal
(12 kg referencyjna m.c.)
1000 kcal
(12 kg reference body weight)
25 g/dzień
25 g/day
2,08 g/kg masy ciała
2.08 g/kg of body weight
10% energii z białka
10% energy from protein
DLA 15% ENERGII Z BIAŁKA
15% energy from protein
1000 kcal
(12 kg referencyjna m.c.)
1000 kcal
(12 kg reference body weight)
37,5 g/dzień
37.5 g/day
Wykazany w badaniu mechanizm programowania dotyczy okresu niemowlęcego. Nie dysponujemy obecnie
żadnymi dowodami na działanie tego mechanizmu
w wieku późniejszym.
TŁUSZCZE I KWASY TŁUSZCZOWE
Tłuszcz całkowity
Tłuszcz jest głównym składnikiem energetycznym
dostarczanym z żywnością, a jego występowanie w diecie
wpływa na tzw. gęstość energetyczną diety, które to pojęcie
oznacza ilość energii dostępnej dla organizmu w wyniku spożycia jednostki wagowej lub objętości żywności.
Tłuszcz ułatwia wchłanianie składników rozpuszczalnych w tłuszczach, takich jak witaminy A, D, E i K. Jest
również źródłem niezbędnych nienasyconych kwasów
tłuszczowych (NNKT).
Wysokie spożycie tłuszczu zawartego w diecie może
być związane ze wzrostem ryzyka rozwoju chorób sercowo-naczyniowych. Jednak nie udało się precyzyjnie określić
poziomu tego ryzyka w zależności od ilości spożytego
tłuszczu. Dowiedziono natomiast, że spożycie tłuszczu
3,125 g/kg masy ciała
3.125 g/kg of body weight
15% energii z białka
15% energy from protein
poniżej 35% energii z diety (<35 E%) obniża poziom
dostarczonej energii, co prowadzi do umiarkowanej
redukcji masy ciała i/lub zapobiega jej wzrostowi.
Zgodnie z opinią EFSA (Panelu ds. Produktów
Dietetycznych, Żywienia i Alergii; Dietetic Produtcs,
Nutrition and Allergies – NDA) (7), w oparciu o dane
wynikające z aktualnego spożycia tłuszczów w Europie
oraz zwyczajów żywieniowych w krajach europejskich,
można określić zakres jego referencyjnego spożycia (RI).
Dla osób dorosłych proponowane jest RI w zakresie
20-35% energii z diety. W diecie niemowląt od 6. do 12.
m.ż. tłuszcz zawarty w diecie powinien dostarczać 40%
energii, a w 2-3. r.ż. – 35-40% energii. Jednak w odniesieniu do małych dzieci należy brać pod uwagę fakt, że
niemowlęta w okresie karmienia piersią mogą pobierać
z mlekiem matki duże ilości tłuszczów. Z chwilą wprowadzenia pokarmów uzupełniających poziom ten jest
stopniowo obniżany. Spożycie tłuszczów poniżej 25%
energii z diety u małych dzieci jest związane z ryzykiem
niedoboru witamin rozpuszczalnych w tłuszczach. Według
amerykańskiego Instytutu Medycyny (2011) całkowita
podaż tłuszczów dla dzieci w 1-3. r.ż. powinna mieścić
się w przedziale 30-40% całkowitej energii.
96
Normy żywienia zdrowych dzieci w 1-3. roku życiu – stanowisko Polskiej Grupy Ekspertów
Tabela IV. Interpretacja norm EAR i RDA odnośnie do spożycia białka (12, 13).
Table IV. Applica!on of EAR and RDA for assessment of protein intake (12, 13).
Skrót nazwy
normy
Abbrevia#on
of name
EAR
RDA
Pełna nazwa normy
Full name
Interpretacja
Descrip#on and applica#on
poziom średniego
zapotrzebowania grupy
es!mated average
requirement
Poziom ten służy do oceny niedoborów w spożyciu żywności.
Norma na poziomie EAR jest ustalona na poziomie
fizjologicznym, zatem spożycie nie może spadać
poniżej tego poziomu.
EAR allows to assess the percent of popula!ons with a risk
of insufficient intake of protein.
poziom zalecanego
spożycia – dawny poziom
bezpiecznego spożycia
recommended dietary
allowances (former
- safe level of intake)
Przeznaczony głównie do planowania spożycia. Średnie spożycie
białka zarówno w Polsce jak i innych krajach rozwiniętych jest zbyt
wysokie i wynosi 3-4 g na kg m.c. Toteż w normach ustalono szerszy
zakres spożycia białka: 5-20% całodziennej energii dla dzieci 1-3 lata.
Najkorzystniejszy wydaje się zakres 10-15% energii, ponieważ taki
poziom skutkuje w dietach najmłodszych dzieci spożyciem białka
powyżej 3 g/kg masy ciała. Przeważa pogląd, że spożycie białka
w ilościach umiarkowanie przewyższających zapotrzebowanie
nie jest szkodliwe dla zdrowia, niemniej jednak zaleca się, aby
u osób dorosłych nie przekraczało 2 g/kg masy ciała.
RDA is mainly used in diet planning. It allows to establish nutrients
intake levels for popula!ons as well as for individuals.
Average protein intake in Poland and other developed countries
is too high and equals 3-4 g/kg of body weight. Considering this,
the wider range of energy from protein was set down
as recommended: 5-20% for children aged 1 to 3 years.
The range of 10-15% of energy from protein seems to be the most
preferable for 1 to 3 year old children, because protein intake does
not exceed 3 g/kg of body weight. Although the intake of protein
insignificantly above the recommended level is not regarded
as harmful, it is advised to not exceed 2 g/kg of body weight in adults.
Tabela V. Wartości referencyjnego spożycia (DRV) dla białka.
Table V. Dietary reference values (DRV) for protein.
Wiek
(lata)
Age
(years)
Średnie
zapotrzebowanie
= EAR (g/kg/dzień)
Es#mated average
requirement (g/kg/day)
Populacyjne
referencyjne
spożycie = PRI
(g/kg m.c./dzień)
Popula#on reference
intake = PRI
(g/kg m.c./day)
Chłopcy
Boys
Dziewczynki
Girls
Chłopcy
Boys
Dziewczynki
Girls
1
1,5
0,95
0,85
1,14
1,03
10,2
11,6
9,5
10,9
12
12
11
11
2
0,79
0,97
12,7
12,1
12
12
3
0,73
0,90
14,7
14,2
13
13
Nasycone kwasy tłuszczowe
Nasycone kwasy tłuszczowe są syntetyzowane w organizmie człowieka i w zasadzie ich dostarczanie z żywnością
nie jest wymagane. W badaniach wykazano dodatnią
korelację pomiędzy spożyciem nasyconych kwasów
tłuszczowych i stężeniem LDL-cholesterolu w surowicy
krwi. W badaniach interwencyjnych wykazano również, że zastąpienie nasyconych kwasów tłuszczowych
wielonienasyconymi kwasami tłuszczowymi omega-6
Referencyjna masa
ciała (kg)
Reference body
weight (kg)
Populacyjne referencyjne
spożycie = PRI (g/dzień)
Popula#on reference
intake = PRI (g/day)
skutkowało obniżeniem ryzyka chorób sercowo-naczyniowych. Podkreśla się, że należy dążyć do spożywania
możliwie najniższych ilości nasyconych kwasów tłuszczowych, jednak przy zachowaniu odpowiedniej wartości
odżywczej diety (w tym odpowiedniej ilości kwasów
tłuszczowych nienasyconych) (8). EFSA rekomenduje,
aby opracowując cele i zalecenia żywieniowe dla różnych
grup populacyjnych, brać pod uwagę ograniczanie spożycia nasyconych kwasów tłuszczowych.
Normy żywienia zdrowych dzieci w 1-3. roku życiu – stanowisko Polskiej Grupy Ekspertów
Wielonienasycone kwasy tłuszczowe
Ze względu na wielokierunkowe działania metaboliczne poszczególnych kwasów cis wielonienasyconych
kwasów tłuszczowych proponuje się nie ustanawiać wartości referencyjnych dla całej grupy tych kwasów. EFSA
wyraża pogląd, że brak jest wystarczających podstaw
do zaproponowania referencyjnego stosunku kwasów
omega-3 do omega-6 w diecie.
Wielonienasycone kwasy tłuszczowe z rodziny
n-6 (omega-6)
Kwas linolowy (linoleic acid, LA, 18:2 n-6) prekursor
rodziny kwasów n-6 nie jest syntetyzowany w organizmie
człowieka i dlatego musi być dostarczany z żywnością.
Z tego powodu jest zaliczany do tzw. niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych (NNKT). W licznych
badaniach stwierdzono korzystną odwrotną korelację pomiędzy spożyciem w diecie kwasu linolowego a stężeniem
LDL-cholesterolu w surowicy oraz dodatnią korelację
w stosunku do stężenia HDL-cholesterolu. Stwierdzono
również, że zastąpienie w diecie nasyconych kwasów
tłuszczowych wielonienasyconymi kwasami tłuszczowymi
n-6 (bez zmiany całkowitej zawartości tłuszczu) obniża
ryzyko chorób sercowo-naczyniowych.
EFSA proponuje wartość wystarczającego spożycia
(AI) dla kwasu linolowego na poziomie 4% energii z diety
(4% E). Nie określono maksymalnego spożycia kwasów
tłuszczowych n-6. Według amerykańskiego Instytutu
Medycyny (2011) podaż kwasów tłuszczowych n-6 powinna zawierać się w przedziale 5-10%.
Wielonienasycone kwasy tłuszczowe z rodziny
n-3 (omega-3)
Kwas α-linolenowy (ALA, 18:3 n-3) nie może być
syntetyzowany w organizmie człowieka i, podobnie
jak kwas linolowy, powinien być dostarczany z dietą.
Zaliczany jest do grupy NNKT. EFSA proponuje przyjęcie wartości wystarczającego spożycia (AI) na poziomie
0,5% energii pochodzącej z diety (0,5% E). Nie określono maksymalnego spożycia kwasów tłuszczowych n-3.
Według amerykańskiego Instytutu Medycyny (2011)
podaż kwasów tłuszczowych n-3 powinna zawierać się
w przedziale 0,6-1,2%.
Długołańcuchowe wielonienasycone kwasy
tłuszczowe z rodziny n-3 (omega-3)
Organizm człowieka może syntezować kwas eikozapentaenowy (EPA, 20:5 n-3) i kwas dokozaheksaenowy
(DHA, 22:6 n-3) z kwasu α-linolenowego, prekursora
rodziny kwasów n-3. Badania interwencyjne wykazały
korzystny wpływ suplementacji długołańcuchowymi
wielonienasyconymi kwasami tłuszczowymi n-3 na
czynniki ryzyka chorób sercowo-naczyniowych, takie
jak np. wysokie stężenie trójglicerydów w surowicy
krwi, agregacja płytek krwi i podwyższone ciśnienie
tętnicze. W odniesieniu do chorób sercowo-naczyniowych prospektywne badania epidemiologiczne i badania interwencyjne wykazały, że spożywanie tłustych
ryb morskich lub suplementów diety zawierających
długołańcuchowe wielonienasycone kwasy tłuszczowe n-3 (stanowiące ekwiwalent 250 do 500 mg EPA
97
+ DHA) skutkowało obniżeniem umieralności z powodu niedokrwiennej choroby serca i zawałów serca.
Podaż EPA i DHA na poziomie 250 mg/dzień wydaje
się wystarczająca w prewencji pierwotnej u zdrowych
osób dorosłych.
U starszych niemowląt w okresie żywienia uzupełniającego stwierdzono pozytywny wpływ DHA spożywanego
w ilości 50-100 mg/dzień na rozwój funkcji wzroku.
EFSA proponuje jako wartość wystarczającego spożycia
(AI) 100 mg DHA dla starszych niemowląt (>6. m.ż.)
i małych dzieci (poniżej 24. m.ż.).
Wyniki badań nie pozwalają na określenie specyficznego dla wieku ilościowego oszacowania norm
spożycia EPA i DHA w odniesieniu do dzieci w wieku od 2 do 18 lat. Według EFSA zalecenia dotyczące
żywienia dzieci w tym przedziale wiekowym powinny
być zgodne z zaleceniami dla osób dorosłych, tzn. 1-2
porcje tłustych ryb na tydzień lub około 250 mg EPA
+ DHA dziennie.
Izomery trans kwasów tłuszczowych
Izomery trans kwasów tłuszczowych (TFA – trans
fatty acids) nie są syntetyzowane w organizmie człowieka.
Naturalnie w przyrodzie występują w niewielkiej ilości
w mleku i mięsie zwierząt przeżuwających. Głównym
źródłem izomerów trans w diecie człowieka są utwardzone tłuszcze roślinne. Spożywanie izomerów trans
jednonienasyconych kwasów tłuszczowych podwyższa
stężenie LDL-cholesterolu w surowicy krwi. Spożycie
trans kwasów tłuszczowych obniża również stężenie
HDL-cholesterolu i podwyższa stosunek cholesterolu całkowitego do frakcji HDL-cholesterolu. Należy
podkreślić, że izomery trans kwasów tłuszczowych są
dostarczane z różnymi rodzajami tłuszczów i olejów,
również z takimi, które są jednocześnie ważnym źródłem
niezbędnych kwasów tłuszczowych i innych składników
odżywczych. Według EFSA należy dążyć do minimalnego spożycia izomerów trans kwasów tłuszczowych,
jednak uwzględniając odpowiednią wartość odżywczą
(żywieniową) diety. Ograniczenie spożycia trans kwasów
tłuszczowych powinno być brane pod uwagę przy tworzeniu celów i rekomendacji żywieniowych dla różnych
grup populacyjnych.
CHOLESTEROL
Jest syntetyzowany przez organizm człowieka i jego
dostarczanie z dietą nie jest niezbędne. Potwierdzono
dodatnią korelację pomiędzy spożyciem cholesterolu
z diety a stężeniem LDL-cholesterolu we krwi. Większość
cholesterolu zawartego w diecie pochodzi z produktów, które są również znaczącym źródłem nasyconych
kwasów tłuszczowych, np. przetwory mleczne i mięsne.
Z tego względu EFSA proponuje nie ustanawiać wartości
referencyjnych dla spożycia cholesterolu, z wyjątkiem
zaleceń, które odnoszą się do spożywania nasyconych
kwasów tłuszczowych.
W tabeli VI. przedstawiono proponowane – zgodne
z opinią EFSA – zalecenia, dotyczące spożycia tłuszczów, kwasów tłuszczowych i cholesterolu dla dzieci
w 1-3. r.ż.
98
Normy żywienia zdrowych dzieci w 1-3. roku życiu – stanowisko Polskiej Grupy Ekspertów
Tabela VI. Wartości referencyjnego spożycia (DRV) dla tłuszczów (8).
Table VI. Dietary reference values (DRV) for fats (8).
Składnik
Nutrient
Dzieci
Children
tłuszcz całkowity
total fat
>6-12 m.ż. AIa = 40 E%
1-3 r.ż. RI = 35-40%
>6-12 months adequate intake (AI) = 40 E%
1-3 years reference intake (RI) = 35-40 E%
nasycone kwasy tłuszczowe
saturated fa!y acids
tak niskie, jak jest to możliwe do osiągnięcia w diecie
zapewniającej właściwą wartość żywieniową
as low as possible to achieve in a diet providing adequate
nutri"onal value
WNKT
polyunsaturated essen"al fa!y acids
nie ustalono DRV
dietary reference values not determined
n-3/n-6
n-3/n-6
brak zaleceń
no recommenda"ons
n-6 WNKT
n-6 polyunsaturated essen"al fa!y acids
kwas linolowy
linoleic acid
nie ustalono DRV
dietary reference values not determined
AIb = 4 E%
adequate intake (AIb) = 4 E%
n-3 WNKT
n-3 polyunsaturated essen"al fa!y acids
kwas alfa-linolenowy
alpha-linolenic acid
nie ustalono DRV
dietary reference values not determined
AIb = 0,5 E%
adequate intake (AIb) = 0,5 E%
EPA + DHA
eicosapentaenoic acid + docosahexaenoic acid
AI 7-24 m.ż.: wyłącznie DHA = 100 mg/dzień;
zalecenia żywieniowe 2-18 lat:
EPA + DHA = 250 mg/dzień
adequate intake (AI) for 7-24 months: only
DHA = 100 mg/day
nutri"onal recommenda"ons for 2-18 years:
EPA + DHA = 250 mg/day
izomery trans kwasów tłuszczowych
trans fa!y acids
tak niskie, jak jest to możliwe do osiągnięcia
w diecie zapewniającej właściwą wartość żywieniową
as low as possible to achieve in a diet providing
adequate nutri"onal value
cholesterol
cholesterol
nie ustalono wartości referencyjnych z wyjątkiem
ograniczenia spożycia nasyconych kwasów tłuszczowych
reference values not determined except reduced
consump"on of saturated fa!y acids
a
wystarczające spożycie opracowano na podstawie eksperymentalnie oszacowanego odpowiedniego spożycia/consensus report
(Agget i wsp., 1994; Agostoni i wsp. 2008)
a
adequate intake developed on the basis of experimentally es"mated appropriate intake/consensus report (Agget i wsp., 1994;
Agostoni i wsp. 2008)
b
wystarczające spożycie opracowano na podstawie najniższego oszacowanego średniego pobrania w UE, które nie skutkuje
objawami niedoboru
b
adequate intake developed on the basis of the lowest es"mated average intake in UE that does not result in deficiency symptoms
WĘGLOWODANY
Uzasadnienie do rekomendacji norm
dla węglowodanów, w tym cukrów dodanych
Udział energii pochodzącej z węglowodanów w ogólnej
puli energii powinien stanowić 55-65% (rekomendowany
zakres), a zakres akceptowany dla całej puli węglowodanów to 45-65%, dla mono- i dwusacharydów – 15-25%,
w tym cukrów dodanych (cukry, syropy i inne kaloryczne
substancje słodzące, które są wprowadzane do żywności
podczas procesu produkcji) poniżej 10%. Ustalono, że
dla dzieci w 1-3. r.ż. minimalna ilość węglowodanów
przyswajalnych, koniecznych do zapewnienia prawidłowej
pracy mózgu powinna wynosić na poziomie RDA 130
g/dobę, a na poziomie EAR 100 g/dobę. Analogiczne
ustalenia amerykańskiego Instytutu Medycyny (2011)
przedstawione zostały w tabeli VII.
Wyniki badań nad spożyciem makroskładników wykazują, że diety młodszych dzieci przekraczają zalecenia
w odniesieniu do energii, białka, ilości i jakości tłuszczów
i węglowodanów. Ponadto sugerują one, że obniżenie
ilości tłuszczu wpływa na zwiększenie zawartości cukru
Normy żywienia zdrowych dzieci w 1-3. roku życiu – stanowisko Polskiej Grupy Ekspertów
99
Tabela VII. Zalecane spożycie węglowodanów wyrażone w procentach zapotrzebowania energetycznego dla dzieci
w wieku 1-3 lata wg norm Instytutu Medycyny USA (2011) (14, 15, 16).
Table VII. Recommended carbohydrates intake expressed in percent of energy requirement for children aged 1-3 by
Ins"tute of Medicine USA (2011) (14, 15, 16).
Rekomendowany zakres spożycia
Recommended range of intake
Procent energii z węglowodanów
Percent energy from carbohydrates
węglowodany całkowite
total carbohydrates
45-65%
spożycie mono- i disacharydów
w tym cukry dodane
mono- and disaccharides intake
including added sugars
nie więcej niż 25%
<10%
no more than 25%
<10%
błonnik pokarmowy
dietary fiber
19 g
Tabela VIII. Zapotrzebowanie na wapń, witaminę D i E – aktualne zalecenia.
Table VIII. Recommended calcium, vitamin D and vitamin E intake – current recommenda"ons.
Nazwa składnika
Name of nutrient
wapń (mg)
calcium (mg)
witamina D (µg)
vitamin D (µg)
witamina E (mg)
vitamin E (mg)
Poziom normy
Level of norm
EAR
Esmated average requirement
RDA
Recommended dietary allowances
500
700
10 (400 j.m.)
15 (600 j.m.)
5
6
w diecie. W badaniu Bogalusa Heart Study stwierdzono, że dzieci, które w wieku 10 lat otrzymywały <30%
energii z tłuszczów, w porównaniu z dziećmi, w których
dietach było >40% energii z tłuszczów, spożywały więcej
węglowodanów, głównie sacharozy (8). W badaniu STRIP
wykazano, że dzieci w 1-3. r.ż., spożywające >10% energii
pochodzącej z cukru, w stosunku do dzieci spożywającej
≤10% energii z sacharozy, miały wyższe przyrosty masy
ciała. Spożycie białka u wszystkich badanych dzieci było
wysokie i wynosiło 15-18% energii. Ponadto w badaniu
tym wykazano, że długotrwała wysoka zawartość cukru w diecie jest związana ze zwiększonym spożyciem
tłuszczów gorszej jakości oraz z niższym spożyciem białka. Podsumowując, długotrwałe niskie spożycie cukru
przez dzieci w wieku od 13. m.ż. do 9. r.ż. wpływało na
lepsze zbilansowanie diety oraz poprawę parametrów
wzrastania (9). W badaniu DONALD stwierdzono, że
spożycie wielu ważnych składników odżywczych – białka,
błonnika, witaminy A, B12, kwasu foliowego, magnezu
i żelaza – obniżało się przy większym spożyciu cukru
(10). Spożycie cukru koreluje ujemnie ze spożyciem
wapnia, żelaza, błonnika pokarmowego, a dodatnio ze
spożyciem tłuszczów nasyconych (11).
Zapotrzebowanie na wapń oraz witaminy D i E
Normy zapotrzebowania na witaminy i składniki
mineralne opracowane dla dzieci (2008) uwzględniały
wszystkie dostępne wówczas dane naukowe, które nie
uległy do chwili obecnej zasadniczym zmianom. Dlatego
jedyna aktualizacja dotyczy wprowadzenia wcześniej
niestosowanych norm (EAR, RDA) dla wapnia oraz
witamin D i E (tab. VIII).
Dotychczasowe polskie normy żywienia dla dzieci w 1-3.
r.ż. określały zapotrzebowanie na wapń jedynie na poziomie spożycia wystarczającego (AI), wynoszącego 500 mg
dziennie. Aktualne normy amerykańskie (Institute of
Medicine 2011) proponują spożycie wapnia 500 mg na
poziomie EAR i zwiększenie spożycia do 700 mg na
poziomie RDA. Grupa Ekspertów również przyjęła te
wartości ze względu na obserwowaną małą zawartość/
/podaż wapnia w dietach dzieci polskich.
Zmiana dotyczy także zwiększenia zalecanej dawki witaminy D ze względu na jej plejotropowe działanie i znaczenie dla zdrowia, niską zawartości tej witaminy w dietach
współczesnych społeczeństw oraz ograniczanie ekspozycji
na promieniowanie słoneczne w zakresie fal UV.
PIŚMIENNICTWO
1. Jarosz M., Bułhak-J achymczyk B.: Normy żywienia człowieka.
Podstawy prewencji otyłości i chorób niezakaźnych. PZWL,
Warszawa 2008.
2. Dietary References Intakes for Calcium and Vitamin D. Food
and Nutrition Board, Institute of Medicine, the National
Academies Press Washington D.C. 2011.
100
Normy żywienia zdrowych dzieci w 1-3. roku życiu – stanowisko Polskiej Grupy Ekspertów
3. Becker W., Lyhne N., Pederson A.N. i wsp.: Nordic
Recommendations 2004-integrating nutrition and physical
activity. Scandinavian Journal of Nutrition 2004, 48, 178187.
4. Scientific Opinion on Dietary Reference Values for protein.
EFSA Panel on Dietetic Products, Nutrition and Allergies
(NDA). EFSA Journal 2012, 10, 2557.
5. Koletzko B., von Kries R., Closa R., i wsp.: European
Childhood Obesity Trial Study Group. Lower protein
in infant formula is associated with lower weight up to
age 2 y: a randomized clinical trial. Am. J. Clin. Nutr.,
2009, 89, 1836-1845.
6. Socha P., Grote V., Gruszfeld D., i wsp.: European Childhood
Obesity Trial Study Group. Milk protein intake, the metabolicendocrine response, and growth in infancy: data from
a randomized clinical trial. Am. J. Clin. Nutr., 2011, 94
(Suppl. 6), 1776-1784.
7. Scientific Opinion on Dietary Reference Values for fats,
including saturated fatty acids, polyunsaturated fatty
acids, monounsaturated fatty acids, trans fatty acids, and
cholesterol. EFSA Journal 2010, 8, 1461.
8. Nicklas T.A., Webber L.S., Koschak M.L., Berenson G.S.:
Nutrient adequacy of low fat intakes for children: the
Bogalusa Heat Study. Pediatrics 1992, 89, 221-228.
9. Routtinen S., Niinikoski H., Lagstrom H., i wsp.: High sucrose
intake Is associated with poor quality of diet and growth
between 13 months and 9 years of age: The Special Turku
Coronary Risk Factor Intervention Project. Pediatrics 2008:
121, e1676 DOI, 10.1542/peds, 2007-1642.
10. Alexy U., Sichert-H ellert W., Kersting M.: Associations
between intake of added sugars and intakes of nutrients and
food groups in the diets of German children adolescents.
Br. J. Nutr., 2003, 90, 441-447.
11. Frary D.C., Johnson R.K., Wang M.Q.: Children and
Adolescents choices of foods and beverages high in added
sugars are associated with intakes of key nutrients and
food groups. J. Adolesc. Health 2004, 34, 56-63.
12. Dietary Reference Intakes: Applications in Dietary Assessment.
Food and Nutrition Board, Institute of Medicine, the National
Academies Press Washington D.C., 2000.
13. Dietary Reference Intakes: Applications in Dietary Planning.
Food and Nutrition Board, Institute of Medicine, the National
Academies Press Washington D.C., 2003.
14. Position of the American Dietetic Association: Nutrition
Guidance for Healthy Children Ages 2 to 11 Years. J. Am.
Diet. Assoc., 2008, 108, 1038-1047.
15. Dietary Reference Intakes for Energy, Carbohydrate, Fiber,
Fat, Fatty Acids, Cholesterol, Protein, and Amino Acids
(Macronutrients). Food and Nutrition Board, Institute
of Medicine, the National Academies Press Washington
D.C., 2005.
16. Report of the Dietary Guidelines Advisory Committee
on the Dietary Guidelines for Americans, 2010, www.
dietaryguidelines.gov).
Adres do korespondencji:
Piotr Socha
Klinika Gastroenterologii, Hepatologii
i Zaburzeń Odżywiania
Instytut „Pomnik-Centrum Zdrowia Dziecka”
Al. Dzieci Polskich 20, 04-730 Warszawa
e-mail: [email protected]
101
ZASADY PRZYJMOWANIA I OGŁASZANIA PRAC
W DEVELOPMENTAL PERIOD MEDICINE/MEDYCYNIE WIEKU ROZWOJOWEGO
1. Kwartalnik Developmental Period Medicine/Medycyna Wieku Rozwojowego jest pismem wydawanym przez
Instytut Matki i Dziecka i indeksowanym w MEDLINE/PUBMED. Zamieszczane są prace oryginalne, kliniczne i doświadczalne oraz poglądowe w języku angielskim lub polskim. Preferowane są prace w języku
angielskim.
2. Prace powinny być nadesłane pod adresem Redakcji w 2 egz., w formie jednostronnego wydruku komputerowego, na arkuszach formatu A4, z marginesem 4 cm od lewej strony, z podwójnymi odstępami między
wierszami. Prace należy nadsyłać łącznie z nośnikiem elektronicznym – z zaznaczeniem użytego edytora,
najlepiej Word for Windows. Prace mogą być przesyłane droga mailową.
3. Objętość prac oryginalnych – łącznie z rycinami i piśmiennictwem – nie może przekraczać 21 600 znaków
(12 stron maszynopisu), prac poglądowych do 36 000 znaków (20 stron).
4. Strona tytułowa powinna zawierać:
– tytuł w języku angielskim i polskim,
– pełne imiona i nazwiska autorów,
– afiliację autorów,
– stopień/tytuł naukowy, pierwsza litera imienia i nazwisko kierownika.
5. Praca oryginalna powinna mieć następującą strukturę: wstęp, cel pracy, materiał i metody, wyniki, dyskusja i wnioski, które nie mogą być streszczeniem pracy. Przy zastosowaniu skrótów konieczne jest podanie
pełnego brzmienia przy pierwszym użyciu. W pracach doświadczalnych, w których wykonano badania na
ludziach lub zwierzętach, a także w badaniach klinicznych, należy umieścić informację o uzyskaniu zgody
komisji etyki badań naukowych.
6. Streszczenia zarówno w języku polskim jak i angielskim powinny zawierać 200-250 słów. Streszczenia prac
oryginalnych, klinicznych i doświadczalnych powinny posiadać następującą strukturę: cel, materiał i metody,
wyniki wnioski. Nie należy używać skrótów w tytule ani w streszczeniu.
7. Słowa kluczowe (3-6) należy podawać w języku angielskim i polskim, zgodnie z katalogami MeSH (Medical
Subject Headings Index Medicus http://www.nim.nih.gov.mesh/MBrower.html). Słowa kluczowe nie mogą
być powtórzeniem tytułu pracy.
8. Materiał ilustracyjny mogą stanowić fotografie czarno-białe lub kolorowe, na błyszczącym papierze, wyraźnie
kontrastowe lub rysunki wykonane starannie na białym papierze. Fotografie powinny być zeskanowane na
CD-ROM. Na odwrocie każdej ryciny należy podać (zaznaczając górę): nazwisko autora, tytuł pracy i kolejny
numer. Podpisy pod rycinami powinny być napisane na oddzielnej kartce w języku polskim i angielskim.
Treść rycin powinna być również podana w języku polskim i angielskim.
9. Tabele – ich tytuły i treść powinny być pisane w edytorze tekstu w formacie A4 z podwójnym odstępem
w języku angielskim i polskim (dwujęzyczne). Wszystkie stopki dotyczące tabeli powinny znajdować się
poniżej tekstu tabeli. W tekście pracy na marginesie należy zaznaczyć, gdzie powinna być zamieszczona
rycina i tabela.
10. W wykazie piśmiennictwa ułożonym według kolejności cytowania należy uwzględnić wyłącznie te prace,
na które autor powołuje się w tekście. W pracach oryginalnych nie powinno być więcej niż 30 pozycji,
a w poglądowych nie więcej niż 40 pozycji. Każda pozycja powinna zawierać: nazwiska wszystkich autorów,
pierwsze litery imion, tytuł pracy, skrót tytułu czasopisma (wg Index Medicus), rok, numer, stronę początkową i końcową. Przy pozycjach książkowych należy podać: nazwisko autora (autorów), pierwszą literę
imienia, tytuł rozdziału, tytuł książki, wydawnictwo, miejsce i rok wydania. Dopuszcza się cytowanie stron
internetowych z podaniem adresu URL i daty użycia artykułu oraz o ile to możliwe nazwisk autorów.
11. Po piśmiennictwie należy podać adres do korespondencji, nazwisko i imię pierwszego autora, adres, numer
telefonu oraz adres e-mail.
102
Zasady przyjmowania i ogłaszania prac
12. Do maszynopisu należy dołączyć oświadczenie podpisane przez wszystkich autorów określające udział poszczególnych autorów w przygotowaniu pracy (np. koncepcja i projekt pracy, zbieranie danych i ich analiza,
odpowiedzialność za analizę statystyczną, napisanie artykułu, krytyczna recenzja itd.), a także oświadcza że
biorą oni odpowiedzialność za treść. Ponad to należy zaznaczyć, że praca nie była publikowana ani zgłaszana
do druku w innym czasopiśmie.
13. Jednocześnie autorzy powinni podać do wiadomości wszelkie inne informacje mogące wskazywać na istnienie
konfliktu interesów, takie jak:
– zależności finansowe (zatrudnienie, płatna ekspertyza, doradztwo, posiadanie akcji, honoraria),
– zależności osobiste,
– współzawodnictwo akademickie i inne mogące mieć wpływ na stronę merytoryczną pracy,
– sponsorowanie całości lub części badań na etapie projektowania, zbierania, analizy i interpretacji danych
lub pisanie raportu.
Konflikt interesów ma miejsce wtedy, gdy przynajmniej jeden z autorów ma powiązania lub zależności finansowe z przemysłem (poprzez inwestycje, zatrudnienie, doradztwo, posiadanie akcji, honoraria) bezpośrednie
lub za pośrednictwem najbliższej rodziny. Jeśli praca dotyczy badań nad produktami częściowo lub całkowicie
sponsorowanymi przez firmy, autorzy mają obowiązek ujawnić ten fakt w załączonym oświadczeniu.
14. Nadesłane prace są oceniane przez dwóch niezależnych recenzentów a następnie kwalifikowane do druku
przez Redaktora Naczelnego. Recenzje mają charakter anonimowy. Krytyczne recenzje autorzy otrzymują
wraz z prośbą o poprawienie pracy lub z decyzją o niezakwalifikowaniu jej do druku. Procedura recenzowania
artykułów jest zgodna z zaleceniami Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego zawartymi w opracowaniu
„Dobre parktyki w procedurach recenzyjnych w nauce” (Warszawa 2012) i szczegółowo została opisana na
stronie www.medwiekurozwoj.pl
15. Redakcja zastrzega sobie prawo redagowania nadesłanych tekstów.
16. Przyjęcie pracy do druku oznacza przejęcie praw autorskich przez Redakcję Developmental Period Medicine/
/Medycyny Wieku Rozwojowego.
17. Autorzy otrzymują nieodpłatnie 1 egz. czasopisma i dostęp na życzenie do pliku PDF swojej pracy.
18. Prace przygotowane niezgodnie z regulaminem zostaną zwrócone autorom do poprawienia.
19. Redakcja nie zwraca materiałów niezamówionych.
20. Redakcja nie odpowiada za treść zamieszczanych reklam.
Prace należy nadsyłać na adres Redakcji:
Prof. dr hab. med. Krystyna Bożkowa
Redaktor Naczelny
Developmental Period Medicine/Medycyna Wieku Rozwojowego
Instytut Matki i Dziecka
ul. Kasprzaka 17 A, 01-211 Warszawa
tel. (22) 32 77 197
e-mail: [email protected]