jądro wierzchu

Móżdżek
znajduje się w dole tylnym czaszki, nad mostem i rdzeniem przedłużonym
leży pod namiotem móżdżku pomiędzy płatami: skroniowym i potylicznym, a
pniem mózgu
wraz z z konarami tworzy strop komory IV
łączy się z pniem mózgu konarami (górne, środkowe i dolne). Konary górne łączą
móżdżek ze śródmózgowiem i mostem, środkowe - z mostem, dolne - z
rdzeniem przedłużonym
Cechą charakterystyczną jest brak bezpośrednich, zstępujących połączeń
móżdżku z rdzeniem kręgowym – zawsze przez pień mózgu
Podstawowe funkcje móżdżku:
1. utrzymanie równowagi i pionowej postawy ciała
2. utrzymanie napięcia mięśniowego
3. koordynacja ruchów
4. kontrola precyzji ruchów
Część móżdżku
Pobudzenie
Jądra centralne
(wykonawcze,
głębokie)
Czynność
Połączenia
Archicerebellum
= dawny,
pramóżdżek
(przedsionkowy)
Z przedsionków
(priopriorecepcja
specjalna, nerw
VIII, zmysł
równowagi)
Jądro wierzchu
(nucleus fastigii)
Korekcja postawy
Z rdzeniem
przedłużonym – z
jądrem
przedsionkowym
(przez konary dolne
(włókna kiciaste)
Droga rdzeniowo
móżdżkowa
przednia i tylna
(priopriorecepcja
ogólna)
Jądro kulkowate
(n. globosus),
jądro czopowate
(n. emboliformis)
= jądro wsunięte
(n. interpositus)
Korekcja ruchu
(ruchy
mimowolne)
Ze śródmózgowiem
– z jądrem
czerwiennym i
tworem siatkowatym
(przez konar górny)
Z kory mózgowej
(droga korowomostowomóżdżkowa)
Jądro zębate (n.
dentatus)
Kontrola ruchów
dowolnych
Z korą mózgową przez konar
środkowy (włókna
pnące), droga
móżdżkowowzgórzowo-korowa
odpowiada cz.
kłaczkowo-grudkowej
Paleocerebellum
= stary
(rdzeniowy)
odpowiada robakowi i
częściom
przyrobakowym półkul
Neocerebellum
= nowy
odpowiada bocznej cz.
półkul
Jądra wykonawcze móżdżku = skupiska neuronów, pełniacych tę samą funkcję, tworzące wyraźnie odgraniczone zespoły,
wytwarzają transmiter pobudzający – kwas glutaminowy
Warstwy kory móżdżku:
• drobinowa (stratum
moleculare) – kom.
gwiaździste i
koszyczkowate
• kom. Purkinjego
(najcieńsza) - o
gruszkowatym kształcie,
jest ich 15 mln; są to
jedyne neurony eferentne
kory móżdżku
• ziarnista (stratum
granulosum) – kom.
ziarniste (małe) i
interneurony Golgiego
D.L. Felten „Atlas neuroanatomii i neurofizjologii Nettera” 2003
Pobudzenie dociera do kory móżdżku przez włókna pnące (z
jąder oliwki) i kiciaste (wszystkie pozostałe impulsy). Włókna
pnące kończą się na dendrytach kom Purkinjego oraz na
jądrach głębokich móżdżku.
Tylko kom. ziarniste
są pobudzające (glu) –
pozostałe wydzielają
mediator hamujący, a
więc hiperpolaryzują
neurony
postsynaptyczne
Jednostka strukturalno-czynnościowa móżdżku przetwornik móżdżkowy:
Jest to fragment kory móżdżku z włóknami
aferentnymi oraz jądrem wykonawczym móżdżku.
Składa się z 3 elementów:
„WEJŚCIE” – włókna pnące i kiciaste (mszyste –
ang. mossy fiber) – wejście do układu (aferentacja)
„CENTRUM” – fragment kory móżdżku – system
przetwarzania wzbudzenia – komórka Purkinjego
„WYJŚCIE” – jądra wykonawcze (centralne,
podkorowe) – wyjście z układu (eferentne)
Wejście do układu (aferentacja)
włókna mszyste (kiciaste) – pobudzają komórki ziarniste (w warstwie
ziarnistej)
włókna pnące – pobudzają bezpośrednio komórki Purkiniego oraz
neurony jąder wykonawczych móżdżku
Drogi domóżdżkowe biegną z następujących obszarów:
• proprioreceptory obwodowe (propriorecepcja ogólna) przez drogi
rdzeniowo-móżdżkowe
• proprioreceptory przedsionka i mięśni szyi (propriorecepcja
specjalna) przez drogę przedsionkowo-móżdżkową
• eksteroreceptory skóry
• kora mózgowa (ruchy dowolne) przez drogę korowo-mostowomóżdżkową
• jądra motoryczne pnia mózgu (ruchy mimowolne)
System przetwarzania wzbudzenia
- fragment kory móżdżku – komórka Purkinjego
• warstwa drobinowa – zbudowana z neuronów gwiaździstych
i koszyczkowatych, hamujących komórki Purkinjego
• warstwa zwojowa – zbudowana z neuronów Purkinjego,
których aksony są jedynymi eferentami kory móżdżku,
komórki Purkinjego są neuronami hamującymi, dlatego na
wyjściu z móżdżku zawsze mamy do czynienia z IPSP
(hamowaniem)
• warstwa ziarnista – zbudowana z neuronów ziarnistych,
pobudzających neurony Purkinjego oraz interneuronów –
komórek Golgiego, hamujących komórki ziarniste
Wyjście z układu (eferentne) - jądra wykonawcze
(centralne, podkorowe)
(neurony tych jąder wytwarzają glutaminian):
•
jądro wierzchu (nucleus phastigi) – związane z archicerebellum
(propriorecepcją specjalną i ogólną), a więc z regulacją postawy
•
jądro kulkowate (nucleus globosus) i jądro czopowate (nucleus
emboliformis) = jądro wsunięte (n. interpositus) – związane z
paleocerebellum (układem pozapiramidowym), a więc z regulacją
ruchów mimowolnych
•
jądro zębate (nucleus dentatus) – zwiazane z neocerebellum (układem
piramidowym, przez drogę móżdżkowo-wzgórzowo-korową), a więc z
regulacją ruchów dowolnych
Funkcjonowanie jednostki
strukturalnoczynnościowej móżdżku
Funkcjonowanie jednostki
strukturalno-czynnościowej
móżdżku
Uszkodzenia móżdżku (objawy Lucianiego):
• ataksja – niezborność móżdżkowa (bezład kończyn) = dysmetria, czyli
niemożność zatrzymania ruchu w punkcie intencji:
- hypometria (gdy chory zatrzymuje ruch za blisko)
- hypermetrii (gdy chory zatrzymuje ruch za daleko)
• atonia – obniżenie napięcia mięśniowego („szmaciana lalka” - zab. funkcji
archicerebellum)
• astazja - zaburzenia postawy stojącej (trudność utrzymania postawy
stojącej) (kiwanie kołysanie, przesadzone odr. błędnikowe i poprawcze, zab. funkcji
paleocerebellum)
• astenia - szybka znużalność mięśni (osłabienie siły skurczu)
(brak hamującego działania móżdżku, stąd mięśnie wykonują niecelowe skurcze, metabolizm
nieekonomiczny)
• adiadochokineza - niemożność wykonywania szybkich, naprzemiennych
ruchów
drżenie zamiarowe (drżenie dłoni lub palca podczas ruchu celowego, w
miarę zbliżania się do punktu intencji – „próba palec- nos”) – rodzaj ataksji
mowa skandowana (dysarthria) – powolna, źle artykulowana
Schemat połączeń
móżdżku w organizacji
czynności ruchowych
Połączenia móżdżku z korą mózgową
można podsumować następująco:
• korowo-mostowo-móżdżkowe
• móżdżkowo-wzgórzowo-korowe
Brak bezpośrednich połączeń zstępujących do
rdzenia kręgowego – zawsze przez pień mózgu!
Podstawowe funkcje módżku:
1.
koryguje rozkład napięcia pomiędzy prostowniki a
zginacze w reakcjach postawnych (funkcje
archicerebellum), mimowolnych (paleocerebellum)
i dowolnych (neocerebellum)
2.
nie inicjuje żadnych ruchów, jedynie poddaje
korekcie już istniejące. Kora zapoczątkowuje
reakcję (intencja ruchu), a móżdżek (ponieważ
uzyskuje informacje z obwodu o stanie realizacji
ruchu) przeprowadza korektę: zatrzymuje ruch w
punkcie intencji = działa jako serwomechanizm
(mechanizm wspomagający)
3.
ta korekta (zatrzymanie ruchu w punkcie intencji)
odbywa się przez hamowanie synergistyczne i
pobudzenie antagonistyczne - przerzuca napięcie
mięśniowe pomiędzy anatagonistycznymi grupami
mięśni = ujemne sprzężenie zwrotne
Oscylacje napięcia mięśniowego pomiędzy antagonistycznymi
grupami mięśni wynoszą 40-50 Hz, co zapewnia płynność
ruchów
Lewa strona móżdżku odpowiada lewej stronie ciała, bo drogi
móżdżkowe są nieskrzyżowane lub podwójnie skrzyżowane
SERWOMECHANIZM
korekta (A) możliwa jest dzięki porównaniu
intencji ruchu (B) z jego realizacją (C) na obwodzie
UKŁAD PIRAMIDOWY
UKŁAD
POZAPIRAMIDOWY
KORA
MÓZGOWA
A
B
A
B
MIĘSIEŃ
C
MÓŻDŻEK
Móżdżek jest strukturą motoryczną. Ponieważ nie posiada pamięci, nie powstają w nim odpowiedniki
engramów (jak w korze mózgowej). Impuls nerwowy, docierający do móżdżku trwa ok. 20 ms. Korekta
rozkładu napięcia odbywa się przez wpływy z udziałem j. przedsionkowego (pobudzanie prostowników,
hamowanie zginaczy), oraz j. czerwiennego (pobudzanie zginaczy, pobudzanie prostowników)
OŚRODKI UKŁADU POZAPIRAMIDOWEGO:
1. Nadrzędne ośrodki układu pozapiramidowego:
6. pole kory mózgowej
jądra kresomózgowia - corpus striatum: jądro ogoniaste,
skorupa i gałka blada
2. Jądra zwrotnego pobudzenia:
istota czarna (układ nigrostriatalny)
ciało niskowzgórzowe Luysa
3. Jądra wykonawcze pnia mózgu:
j. czerwienne
j. przedsionkowe
j. pokrywy
j. siatkowate
j. oliwki
Nadrzędne ośrodki układu
pozapiramidowego
Jądra wykonawcze
w pniu mózgu
Jądra
zwrotnego
pobudzenia
Czynności mimowolnoruchowe:
Ruchy thalamo-strio-palidarne
• korekcja postawy (odruchy statokinetyczne)
• lokomocja (pływanie, pełzanie, chód, skok, lot)
• wrodzone automatyzmy ruchowe (np. czyszczenie sierści)
• bezkierunkowe pobudzenie ruchowe
Ruchy thalamo-limbo-strio-palidarne
• reakcje napędowo-emocjonalne związane z podstawowymi funkcjami
biologicznymi ustroju (3+1)
• mimika
• ekspresja chwilowych stanów emocjonalnych
• mimowolnoruchowa komponenta ruchów zręcznościowych i wyuczonych
• artykulacja
Ruchy thalamo-cortico-limbo-strio-palidarne
Poziomy integracji czuciowo-ruchowej. Ruchy mimowolne.
Gałka blada – jedyne wyjście ze striatum do jąder motorycznych pnia
mózgu (stąd: „thalamo- …….. -pallidarne”)
Uszkodzenia układu pozapiramidowego:
hipertoniczno-hipokinetyczne (parkinsonizm) -
uszkodzenie istoty czarnej (degeneracja neuronów
dopaminergicznych) zasilającej gałkę bladą: sztywność
mięśni, ubóstwo ruchów, utrata płynnych ruchów
wspomagających (chód posągowy);
hipotoniczno-hiperkinetyczne (pląsawica) zaburzenie hamującego wpływu neostriatum na istotę
czarną siatkowatą: bezładne, nieopanowane ruchy
kończyn i głowy.
Podział jąder wzgórza
1.
jądra przednie wzgórza - mają połączenia z zakrętem obręczy (do nich
dochodzi też pęczek suteczkowo- wzgórzowy – jądra limbiczne)
2.
jądra grupy bocznej - przekaźnikowe lub transmisyjne (przekazują
pobudzenie do kory somatosensorycznej, I-rzędowej – najbardziej tylne;
do pola 4. i 6. – boczne, a jądra przyśrodkowe grzbietowe do PFC)
3.
jądra linii pośrodkowej - jądra niespecyficzne (wśród nich jądra
śródblaszkowe (środkowo- pośrodkowe, CM), środkowe, i siatkowate
(zewnętrzne)
Do jąder transmisyjnych (2. grupa) można zaliczyć ponadto ciała
kolankowate przyśrodkowe – słuchowe i boczne – wzrokowe. Z tyłu
wzgórza znajduje się poduszka, której jądra łączą się z korą asocjacyjną
płatów: skroniowego, ciemieniowego i potylicznego.
Ryc. 176. Anatomia wzgórza i
jego połączenia z korą
Wzgórze jest
największą strukturą
międzymózgowia –
„wrota kory mózgu”,
przez które dochodzi
do kory większość
informacji wzrokowych,
słuchowych,
czuciowych i
smakowych (ale nie
węchowych!)
Podział jąder
wzgórza wiąże się
z przebiegiem
blaszki rdzennej
wewnętrznej
D.L. Felten „Atlas neuroanatomii i neurofizjologii Nettera” 2003
Jądra wzgórza
Projekcje jąder
wzgórza
Funkcje wzgórza:
•
przełącznik czuciowo-czuciowy - wysyła impulsację
otrzymaną z dróg czuciowych do kory czuciowej
•
przełącznik czuciowo-ruchowy - wysyła impulsację
otrzymaną z prążkowia (striatum) i móżdżku do kory
ruchowej i striatum
•
ośrodek syntezy prostych wrażeń czuciowych - dotyk
protopatyczny
•
ośrodek emocjonalnego zabarwienia bodźców
•
ośrodek czucia bólu
•
część układu niespecyficznej aktywacji kory mózgowej
Twór siatkowaty (formatio reticularis):
• jest to układ niespecyficznego pobudzenia
• rozciąga się w całym pniu mózgu, wypełniając okolice między jądrami nerwów
czaszkowych, jądrami motorycznymi pnia mózgu oraz drogami wstępującymi i
zstępującymi
• zbudowany z różnorodnych, luźno leżących komórek o rozgałęziających się
aksonach, których ramiona łączą się w pęczki włókien o przebiegu wstępującym
i zstępującym. Od pęczków tych odchodzą poprzeczne włókna tworzące
synapsy z sąsiednimi neuronami
• wewnątrz tej sieci neuronalnej występują większe skupiska neuronów zwane
jądrami siatkowatymi – opisano ich około 100
• cechą charakterystyczną tworu siatkowatego jest otrzymywanie impulsów z
rozległych pól recepcyjnych i rozlany charakter oddziaływań na inne struktury
• dzięki krążeniu impulsów w układzie siatkowatym mogą występować efekty
następcze
Ryc. 169. Twór siatkowaty:
ogólny układ jąder w pniu
mózgu
Anatomicznie w tworze
siatkowatym wyróżniamy:
• strefę pośrodkową – jj. szwu
• strefę przyśrodkową – duże neurony,
np. j. olbrzymiokomórkowe opuszki
• strefę boczną – jj drobnokomórkowe,
cholinergiczne i adrenergiczne
Czynnościowo wyróżniamy:
• część wstępującą (struktury
śródmózgowia i wzgórze) głównie aktywującą, ale np.
wzgórze zawiera układ
rekrutujący, którego
aktywacja synchronizuje
czynność kory
• część zstępującą (boczna –
aktywująca i przyśrodkowa –
hamująca)
D.L. Felten „Atlas neuroanatomii i neurofizjologii Nettera” 2007
Najważniejsze jądra układu siatkowatego:
jądro konarowo-mostowe (śródmózgowie)
jądro międzykonarowe (śródmózgowie)
miejsce sinawe (śródmózgowie/most)
jądro mostu przednie i tylne (RPO i RPC – rostral i caudal)
jądro olbrzymiokomórkowe (rdzeń przedłużony)
jądra szwu (od śródmózgowia do rdzenia przedłużonego)
jądra nakrywki (śródmózgowie)
a także: (międzymózgowie)
jądra niespecyficzne wzgórza (siatkowate, śródblaszkowe, linii
pośrodkowej)
warstwa niepewna
Część wstępujaca układu siatkowatego:
aktywująca (głównie):
• obejmuje niektóre jądra śródmózgowia (np. VTA) oraz
wzgórza (jj linii pośrodkowej, śródblaszkowe)
• otrzymuje impulsację z kolaterali głównych dróg
czuciowych
• powoduje rozlaną, niespecyficzną aktywację kory, co
umożliwia odbiór wrażeń zmysłowych
hamująca – wzgórzowy układ rekrutujący –
synchronizuje czynność neuronów kory
Schemat położenia układu siatkowatego w pniu mózgu: (widok z boku)
część wstępująca (różowa) - zasilana z odgałęzień dróg czuciowych (amarant), poprzez wzgórzowy
układ niespecyficznej aktywacji wywiera wpływ na korę mózgową;
część zstępująca, zasilana impulsacją z kory, jąder kresomózgowia, móżdżku (czerń), poprzez drogi
siatkowato-rdzeniowe działa na motoneurony mięśni kończyn:
1/ pobudzająca, przyśrodkowa (pomarańczowa) - aktywuje prostowniki i hamuje zginacze
2/ hamująca, boczna (niebieska) - aktywuje zginacze i hamuje prostowniki (zasilana m.in. z pola 4s
(supresyjne) kory mózgowej)
Część zstępująca układu siatkowatego
otrzymuje odgałęzienia dróg zstępujących, działa na czynność
ruchową rdzenia kręgowego (motoneurony i ) za
pośrednictwem drogi siatkowato-rdzeniowej
Części:
część aktywująca (most, boczne części UŚ) - droga
nieskrzyżowana, powoduje wzrost napięcia w
prostownikach i zmniejszenie napięcia zginaczy
część hamująca (przednio-brzuszna opuszka,
przyśrodkowy UŚ), droga skrzyżowana - wywołuje wzrost
napięcia w zginaczach i zmniejszenie napięcia
prostowników. Otrzymuje impulsacje z pola 4s, jądra
ogoniastego i móżdżku. Brak jej wpływu (odcięcie) jest
powodem powstania sztywności odmóżdżeniowej
Preparaty Bremera:
1. „encephale isole” – cięcie między rdzeniem
kręgowym
a
rdzeniem
przedłużonym
(opuszką) - normalny sen i czuwanie
3. „cerveau isole” – cięcie przez śródmózgowie
(między superior i inferior colliculi,
wzgórkami czworaczymi górnymi i dolnymi)
– synchronizacja EEG i zwężenie źrenicyśpiący mózg
Sakai K., Crochet S. „A neural mechanism of
sleep and wakefulness”, 2003
Preparat Moruzziego i Magouna:
2. „midpontine cat” – cięcie przez most (do tyłu
względem 3. preparatu) – 70-90% czuwania,
źrenica
rozszerzona,
wodzi
rola
aktywującego tworu siatkowatego ARAS.
Stymulacja wzrokowa w okresie snu nie
daje wzbudzenia. Nasilone czuwanie, ale z
okresami snu
Pewną odmianę stanowi preparat pretrygeminalny –
cięcie powyżej wyjścia n. trójdzielnego. Ten ośrodek
desycnchronizacji to jądro przednie mostu - RPO
Wyniki 1. i 3. stanowiły podłoże pasywnej teorii deaferentacji w trakcie snu (Bremer, lata 40.
XX w. – czynnikiem indukującym sen jest brak dopływu bodźców z otoczenia). Interpretacja
Moruzziego – ciągły sen w preparacie „cerveau isole” wynika z odcięcia centrum czuwania ARAS
NIESWOISTY UKŁAD WZGÓRZOWY
(WZBUDZAJĄCY I REKRUTUJĄCY)
stymulacja prądem wysokoczęstotliwym (50-300 Hz)
wywołuje reakcję wzbudzenia - zarówno EEG jak i
behawioralną.
stymulacja prądem niskoczęstotliwym (5-12 Hz) lub
pojedynczymi bodźcami aktywuje tzw. układ rekrutujący
wzgórza, co w EEG przejawia się występowaniem wrzecion
(cechujących SWS)
Układ limbiczny (łac. limbus - rąbek lub brzeg). Nazwy
używamy dla oznaczenia zespołu struktur położonych na
brzegu półkul mózgowych, uczestniczących w regulacji
reakcji napędowo-emocjonalnych
Po raz pierwszy użył tej nazwy w XIX wieku Paul Broca.
Określił tak zakręt obręczy oraz zakręt przyhipokampowy
– wielki płat limbiczny „le grand lobe limbique”. Obejmuje
wewnętrzną stronę półkul mózgowych - płat limbiczny,
wyspę oraz struktury węchowe
rhinencephalon = "nose brain"
Płat limbiczny składa się z dwóch pasów kory: szeroki zewnętrzny pas kory typu
przejściowego i wewnętrzny pierścień allocortex (pierwotna kora węchowa –
ciemna zieleń) w odniesieniu do przedniej części płata limbicznego i kora
hipokampa, w tym szczątek hipokampa grzbietowego (ciemny fiolet) związane z
dużą pozostałą częścią płata limbicznego.
Heimer L., van Hoesen G.W., Neurosci Biobehav Rev, 2006, 30, 126-147.
Do układu limbicznego należy:
Allocortex (kora bezwarstwowa lub trójwarstwowa):
•
hipokamp (hippocampus)
•
płat gruszkowaty (okolice: przedgruszkowata, okołomigdałowata, śródwęchowa
(entorhinalna)
•
opuszka i guzek węchowy
•
pole przegrodowe (25 wg Brodmanna)
Juxtallocortex (mesocortex, przejściowa, kilkuwarstwowa):
•
zakręt obręczy
•
kora czołowo-skroniowa (okolice: przedczołowa, przywęchowa, wyspa)
Struktury podkorowe:
•
podwzgórze (ciała suteczkowate)
•
jądra przednie (limbiczne) wzgórza i jądra uzdeczki
•
jądra przegrody (septum)
•
ciało migdałowate (część starsza: korowo-przyśrodkowa i część młodsza: podstawnoboczna, u człowieka większa)
•
obszar limbiczny śródmózgowia: brzuszne pole nakrywkowe śródmózgowia (VTA),
jądra Guddena i Bechterewa, jądro międzykonarowe, brzuszna część istoty szarej
środkowej śródmózgowia (PAG)
Objaśnienia skrótów: TH - jądra przednie wzgórza; H - jądra uzdeczki; PP jądra przegrody (pole przegrodowe); CM - ciała suteczkowate (tylne
podwzgórze); VTA - brzuszne pole nakrywkowe; IP - jądro międzykonarowe
Najważniejsze drogi układu limbicznego:
• sklepienie (fornix) - zasadnicza droga eferentna z hipokampa do przegrody i podwzgórza
• prążek krańcowy (stria terminalis) - z ciała migdałowatego do jąder przegrody i podwzgórza
• pęczek przyśrodkowy przodomózgowia (MFB) – obustronne włókna łączące twór siatkowaty pnia z
podwzgórzem i kresomózgowiem; łączy wszystkie struktury systemu limbicznego ze sobą i ze śródmózgowiem
• pęczek suteczkowo-wzgórzowy (Vicq d'Azyra) – z ciał suteczkowatych do jj. przednich wzgórza
• pasmo przekątne Broca - łączy ciało migdałowate z istotą dziurkowaną
• prążek rdzenny wzgórza – z przegrody do uzdeczek
• pęczek tyłozgięty
Funkcje układu limbicznego:
• udział w reakcjach napędowo-emocjonalnych związanych z podstawowymi
funkcjami biologicznymi ustroju (3+1 - reakcje obronne, pokarmowe, płciowe +
eksploracja otoczenia)
• analiza bodźców pod kątem wywołanych emocji - układ nagrody i kary (układ
mezolimbiczny)
• udział w czuwaniu i śnie, poprzez połączenia z układem siatkowatym: emocje =
wzbudzenie (krąg Papeza i Nauty), marzenia senne (REM)
• udział w procesach uczenia się i pamięci (hipokamp) - zjawisko długotrwałego
wzmocnienia synaptycznego (LTP, long-term potentiation) wykryto we wszystkich
3. połączeniach synaptycznych hipokampa
• udział w regulacji czynności wewnątrzwydzielniczych i wegetatywnych - wpływ na
podwzgórze, zależny od pobudzenia emocjonalnego (głównie ACTH):
- stymulacja ciała migdałowatego, zakrętu obręczy lub zakrętów oczodołowych
wywołuje wzrost wydzielania ACTH, natomiast po stymulacji hipokampa bądź
przegrody następuje spadek
- komponenta wegetatywna emocji - poty, ślina, ciśnienie krwi, bicie serca, nasilenie
oddechów
HIPOKAMP (HIPPOCAMPUS)
Udział w procesach uczenia się i pamięci:
• udział w pamięci opisowej (deklaratywnej), a zwłaszcza
epizodycznej
• pamięć przestrzenna
• konsolidacja śladów pamięciowych
Długotrwałe wzmocnienie synaptyczne (LTP, long-term
potentiation) - drażnienie hipokampa salwą impulsów
powoduje następczy, kilkuminutowy wzrost amplitudy EPSP
(potencjacja posttetaniczna) w odpowiedzi na pojedyncze
bodźce) - ułatwia to przewodzenie po zaktywowanych
drogach nerwowych - uczenie
HIPOKAMP (HIPPOCAMPUS)
do sklepienia
LTP (long-term potenciation, długotrwałe
wzmocnienie synaptyczne) w hipokampie
- długotrwały, silny wzrost wielkości
odpowiedzi postsynaptycznych na
krótkotrwały, częstotliwy bodziec
(tężcowy)
A - schematyczny rysunek skrawka
hipokampa: włókna z kory entorhinalnej
docierają do hipokampa drogą
przeszywającą i tworzą synapsy na
dendrytach kom. ziarnistych zakrętu
zębatego – 1;
LTP najłatwiej wywołać, jeśli stosuje się
kom. ziarniste z kolei tworzą synapsy na
stymulację o częstotliwości odpowiadającej neuronach piramidowych pola CA3 - 2;
rytmowi theta (4-7 Hz) lub serie impulsów z neurony piramidowe pola CA3 wysyłają
przerwami 170-200 ms.
aksony do kom piramidowych pola CA3 CA1 - 3;
W hipokampie LTP można wywołać w
każdym z 3 połączeń synaptycznych
B – LTP w połączeniu synaptycznym
między włóknami drogi przeszywającej a
kom. ziarnistymi
CIAŁO MIGDAŁOWATE (amygdala)
Zlokalizowane w płatach skroniowych (okolica
haka skroniowego, przed hipokampem)
Projekcje wychodzące z jąder migdałowatych:
z części korowo-przyśrodkowej przez prążek krańcowy
(prążkowie, podwzgórze, przegroda, jądro półleżące),
z części podstawno-bocznej do różnych obszarów kory
i podkorowych obszarów limbicznych (droga
migdałowata brzuszna).
Jądro środkowe – obustronne połączenia z pniem oraz
wzgórzem i jądrem łożyskowym prążka krańcowego
Zespół Klüvera i Bucy’ego (1937) – (Heinrich Klüver, Paul Bucy) po raz
pierwszy opisany u małp z usuniętym ciałem migdałowatym: łagodność,
zobojętnienie, badanie przedmiotów dotykiem, żarłoczność, zmniejszona
ruchliwość oraz hiperseksualizm. U ludzi objawy są podobne, występują
również zaburzenia pamięci, nierozpoznawanie twarzy (prozopagnozja –
ślepota psychiczna)
CIAŁO MIGDAŁOWATE (AMYGDALA)
Najważniejsze funkcje:
• powstawanie emocji, pamięć emocjonalna
• bezpośredni wpływ na funkcje wegetatywne i endokrynne
podwzgórza
• udział w zachowaniach macierzyńskich (receptory dla oksytocyny)
• podstawno-boczna część ciała migdałowatego
(filogenetycznie młodsza) – indukcja strachu (wzrost
przepływu mózgowego w reakcjach strachu, zblednięcie)
• korowo-przyśrodkowa część ciała migdałowatego (starsza)
– wściekłość i agresja
• jądro środkowe
kilka
jąder
CIAŁO MIGDAŁOWATE (AMYGDALA)
Ryc. 292. Ciało
migdałowate i projekcje
doprowadzające do jąder
migdałowatych: z pnia
mózgu, wzgórza i
podwzgórza (do części
korowo-przyśrodkowej)
oraz licznych obszarów
korowych do części
podstawno-bocznej)
D.L. Felten „Atlas neuroanatomii i neurofizjologii Nettera” 2003
CIAŁO MIGDAŁOWATE (AMYGDALA)
Ryc. 293.
Projekcje wychodzące z jąder
migdałowatych: z części
korowo-przyśrodkowej przez
prążek krańcowy (prążkowie,
podwzgórze, przegroda, j.
półleżące), z części
podstawno-bocznej do
różnych obszarów kory i
podkorowych obszarów
limbicznych (droga
migdałowata brzuszna).
Jądro środkowe c.m. –
obustronne połączenia z
pniem oraz Thal, BST i NB
D.L. Felten „Atlas neuroanatomii i neurofizjologii Nettera” 2003
PRZEGRODA KRESOMÓZGOWIA (SEPTUM)
tworzy przyśrodkową ścianę rogu przedniego komory bocznej (I i II). U
naczelnych składa się z cienkiej przegrody przezroczystej (septum
pellucidum, 2 blaszki) i pola przegrodowego (area septalis)
Obejmuje kilka grup komórkowych, najważniejsze to:
• jądro przyśrodkowe (nucleus medialis septi)
• jądro boczne (nucleus lateralis septi)
Przegroda bierze udział w modelowaniu wzorców
behawioralnych w wielu różnych sytuacjach:
• pobieranie pokarmu
• zachowania seksualne
• ekspresja emocji (zwłaszcza awersyjnych)
Uszkodzenia bocznej przegrody – syndrom septalny = agresja, wściekłość
Jądra przegrody (przyśrodkowa okolica węchowa) to grupa struktur, które leżą poniżej dzioba
ciała modzelowatego, przed blaszką krańcową (warstwa istoty szarej w mózgu łącząca
skrzyżowanie nerwu wzrokowego i spoidła przedniego). Jądra przegrody odbierają recyprokalne
połączenia z opuszki węchowej, hipokampa, ciała migdałowatego, podwzgórza, śródmózgowia,
uzdeczki, zakrętu obręczy i wzgórza. Pole przegrodowe (przyśrodkowe pole węchowe) nie ma
związku z węchem, ale odgrywa rolę w mechanizmie nagrody i wzmocnienia wraz z jądrem
półleżącym. (Szczury z elektrodami wszczepionymi w tym obszarze będą samostymulować
siebie wielokrotnie (tj naciskać dźwignię i włączać prąd elektryczny stymulujący neurony)).
Ryc. 295. Główne
połączenia jąder przegrody
• MFB – obustronne włókna
łączące twór siatkowaty pnia
z podwzgórzem i
kresomózgowiem
• prążek rdzenny wzgórza łączy przegrodę ze wzgórzem
• prążek krańcowy – łączy
ciało migdałowate z
przegrodą i podwzgórzem
D.L. Felten „Atlas neuroanatomii i neurofizjologii Nettera” 2003
Przegroda (septum) bierze udział
w modelowaniu wzorców
behawioralnych w wielu różnych
sytuacjach.
U szczurów boczna część
przegrody hamuje ekspresję
emocji awersyjnych, bierze udział
w procesach uczenia się i
zapamiętywania oraz moduluje
neurosekrecję, pobieranie
pokarmu i zachowania seksualne
Atlas: Paxinos & Watson, 1998
BRADY JV, NAUTA WJ., Subcortical mechanisms in emotional behavior: affective changes following septal forebrain
lesions in the albino rat. J Comp Physiol Psychol. 1953, 46(5): 339-346.
Autorzy opisali u szczurów tzw. „syndrom septalny”, objawiający się wysokim
poziomem agresji i nadreaktywności emocjonalnej (septal rage, septalna
wściekłość) w wyniku elektrolitycznego uszkodzenia bocznej przegrody (zielone
elipsy na ryc.). Objawy syndromu septalnego spowodowane były wyłączeniem
hamującego wpływu bocznej części przegrody na ośrodki tylnego podwzgórza,
związane z zachowaniami agresywnymi
Krąg Papeza - ośrodki i drogi układu limbicznego w przodomózgowiu,
między którymi impulsy nerwowe mogą krążyć w zamkniętych pętlach
pobudzenia, powodując utrzymywanie się stanu napędowego
Krąg limbiczno-śródmózgowiowy (Nauty) – poszerzony o struktury
śródmózgowia, impulsacja z układu siatkowatego śródmózgowia
kierowana jest przez podwzgórze (ciała suteczkowate) do układu
limbicznego. Nauta wyróżnił wśród struktur śródmózgowia "pole limbiczne
śródmózgowia", na które składają się: jądro Guddena (j. grzbietowe
nakrywki śródmózgowia), jądro Bechterewa, VTA, jądro międzykonarowe,
istota szara okołowodociągowa, połączone pęczkiem przyśrodkowym
przodomózgowia i drogą suteczkowo-nakrywkową. Impulsacja z tych
okolic zasila krąg Papeza
Powstawanie
i ekspresja stanów
emocjonalnych
formacja hipokampa →sklepienie → ciało
suteczkowate →pęczek suteczkowowzgórzowy → jądro przednie wzgórza →
odnoga przednia torebki wewnętrznej →
zakręt obręczy → zakręt hipokampa →
droga przeszywająca → formacja hipokampa
Krąg Nauty – obejmuje oprócz struktur kreso- i międzymózgowia również struktury
śródmózgowia
Podtrzymywanie reakcji napędowo-emocjonalnych wynika z krążenia
impulsów w pętlach neuronalnych, niepotrzebna w tym kora mózgowa
Stany emocjonalne mogą utrzymywać się długo po zakończeniu
działania bodźca
Ryc. 296. Główne
połączenia kory zakrętu
obręczy
Kora
zakrętu
obręczy
D.L. Felten „Atlas neuroanatomii i neurofizjologii Nettera” 2003
Następstwa uszkodzeń w obrębie układu limbicznego
Zespół Korsakowa (zespół amnestyczno-konfabulacyjny) – uszkodzenia w
obrębie wzgórza i ciał suteczkowatych, obejmują zaburzenia pamięci i
konfabulacje, dezorientacja – występuje w przebiegu choroby alkoholowej
Uszkodzenia zakrętu obręczy – akineza, mutyzm (brak mówienia przy
sprawnym aparacie mowy), apatia, spadek wrażliwości na ból
(uszkodzenia części przedniej); ale również mogą wywoływać niepokój,
pobudliwość i agresję
Zespół Klüvera i Bucy'ego – po obustronnym usunięciu przednich części
płatów płatów skroniowych, ciał migdałowatych i części hipokampa:
• ślepota psychiczna i agnozja dotykowa
• wszystkożerność - przymusowe branie przedmiotów do ust/pyska
• nadmierny popęd płciowy
• nadmierna łagodność i uległość, brak lęku i złości
Funkcje podwzgórza:
•
integracja działania układu somatycznego,
wegetatywnego, limbicznego i hormonalnego
•
utrzymywanie homeostazy (stałość fizykochemicznych właściwości środowiska
wewnętrznego: temperatury, gospodarki wodnoelektrolitowej)
•
kierowanie czynnościami napędowoemocjonalnymi (3+1): reakcjami obronnymi,
pokarmowymi, płciowymi i eksploracją otoczenia
•
udział w regulacji snu
Podział podwzgórza wg Rudolfa Hessa:
Strefa trofotropowa (przednia) - funkcje przypominające następstwa aktywacji układu
parasympatycznego
Strefa ergotropowa (boczna i tylna) – funkcje związane z aktywacją układu
sympatycznego
Ergotropizm - mobilizacja energetyczna ustroju, aktywacja - przepływu krwi,
hiperglikemia, wzrost prężności tlenu; rozszerzenie źrenicy, oskrzeli; zaciśnięcie
zwieraczy, zahamowanie perystaltyki. Efekt wiodący w pobudzeniu ergotropowym to
głód i zimno = wyzwolenie aktywności ruchowej
Trofotropizm - procesy związane z akumulacją komórkową - ciśnienia krwi i akcji
serca, nasilenie perystaltyki, skurcze jelit i pęcherza, rozluźnienie zwieraczy. Efekty
wiodące: sytość, komfort termiczny, pragnienie = wyzwalanie bezruchu, uczucie
komfortu, sen
Obie części są sprzężone antagonistycznie, zaspokojenie popędu powoduje obniżenie
aktywności
Podwzgórze dzielimy na 3 części, z których każda składa się z kilku jąder:
•
część przednia - wzrokowa
pole przedwzrokowe (boczne i przyśrodkowe)
jądro przednie
jądro nadwzrokowe
jądro przykomorowe
jądro nadskrzyżowaniowe
• część środkowa - guzowa
jądro grzbietowo-przyśrodkowe
jądro brzuszno-przyśrodkowe
jądro łukowate
jądra guza popielatego
bocznie od tych struktur - pole boczne
(boczne podwzgórze)
•
część tylna - sutkowata
jądro tylne
ciała suteczkowate
Jądra podwzgórza
część przednia - wzrokowa
pole przedwzrokowe (boczne
i przyśrodkowe)
jądro przednie
jądro nadwzrokowe
jądro przykomorowe
jądro nadskrzyżowaniowe
Funkcje jąder podwzgórza:
pole przedwzrokowe - zawiera jądro
płciowodwupostaciowe (u ludzi: INAH3), którego
rozwój zależy od poziomu testosteronu, wykazuje
dymorfizm płciowy zarówno u zwierząt, jak i ludzi jest większe u kobiet (i osób homoseksualnych)
pole przedwzrokowe/ przednia okolica
podwzgórza – indukcja snu wolnofalowego,
uszkodzenia mogą prowadzić do insomnii
jądro przednie - ośrodek termoregulacji
(chłodzenia), uszkodzenie powoduje hipertermię, a
nawet śmierć z przegrzania
jądro nadwzrokowe i przykomorowe –
neurosekrecja hormonów wazopresyny
(ADH) i oksytocyny, magazynowanych w
tylnym (nerwowym) płacie przysadki
Jądro okołokomorowe wydziela również
kortykoliberynę (CRH)
jądro nadskrzyżowaniowe – regulator rytmów
biologicznych („zegar biologiczny”) – otrzymuje
impulsację z siatkówki (bezpośrednia droga
siatkówkowo-nadskrzyżowaniowa)
Ryc. 267. Przekrój przez
podwzgórze: poziom guzowy
część środkowa - guzowa
jądro grzbietowo-przyśrodkowe
(żółte)
jądro brzuszno-przyśrodkowe
(brązowe)
jądro łukowate (zielone)
jądra guza popielatego
bocznie od tych struktur - boczne
podwzgórze (LH, pole boczne czerwone)
D.L. Felten „Atlas neuroanatomii i neurofizjologii Nettera” 2003
jądro brzuszno-przyśrodkowe (VM)
„Ośrodek sytości” - jego stymulacja powoduje przerwanie jedzenia, nawet u głodnych
uprzednio zwierząt. Uszkodzenie wyzwala wilczy głód (bulimia) i hiperfagię prowadzącą do
nadwagi i otłuszczenia. U ludzi bulimia powstała na podłożu psychicznym łączy się z
zachowaniami, mającymi na celu niedopuszczenia do powstania nadwagi (prowokowanie
wymiotów, wyniszczający trening fizyczny).
VM prawdopodobnie produkuje somatoliberynę
boczne podwzgórze (LH)
„Ośrodek głodu” - stymulacja wywołuje reakcje pokarmowe u sytych zwierząt, uszkodzenie prowadzi do syndromu bocznego podwzgórza: afagia, adipsja, nadwrażliwość smakowa
negatywna. Zaburzenie czynności w obrębie LH (dzieci, młode dziewczyny) połączony z
problemami psychicznymi - anorexia nervosa - jadłowstręt psychiczny (może prowadzić nawet
do śmierci głodowej)
jądro grzbietowo-przyśrodkowe - jego stymulacja wywołuje otyłość i wściekłość rzekomą
– są to ruchowe objawy emocji, której zwierzę prawdopodobnie nie doświadcza - ustępują
zaraz po zakończeniu stymulacji
jądro łukowate (j. lejka) – produkuje niektóre liberyny: CRH (kortykoliberyna), TRH
(liberyna tyreotropowa), SRH (GH RH) (somatoliberyna), SIH (somatostatyna), FSH/LH RH
(liberyna gonadotropowa), PRH (hormon uwalniający prolaktynę), PIH (= dopamina)
(inhibitor wydzielania prolaktyny)
jądra guza popielatego – należy tu wyniosłość pośrodkowa
Ryc. 268. Przekrój przez
podwzgórze: poziom
suteczkowy
część tylna - sutkowata
jądro tylne (fioletowe) termoregulacyjny ośrodek
grzania, wywołuje termogenezę
drżeniową (skurcze mięśni
szkieletowych) i bezdrżeniową
(przyspieszenie tempa
metabolizmu - wątroba),
stymuluje aktywność ruchową
zwierzęcia i inne reakcje
behawioralne (stroszenie sierści,
kulenie się). Uszkodzenie =
poikilotermia - zmiennocieplność
ciała suteczkowate
(czerwono-różowe) - związane
z procesami pamięciowymi
(uszkodzenia - w zespole
Korsakowa), wytwarzają
histaminę, ważną dla
utrzymywania stanu
czuwania ("ośrodek
czuwania") i świadomości
D.L. Felten „Atlas neuroanatomii i neurofizjologii Nettera” 2003
Ryc. 178. (też 269). Schemat
jąder podwzgórza, z przysadką
(hypophysis)
Przysadka mózgowa
leży w jamie kostnej
nazywanej siodłem
tureckim (w kości
klinowej). Łączy się z
podwzgórzem szypułą
przysadki
D.L. Felten „Atlas neuroanatomii i neurofizjologii Nettera” 2003
Ryc. 177. Podwzgórze i
przysadka mózgowa
Przysadka mózgowa
(hypophysis) – mały gruczoł
(0,5 g) poniżej podwzgórza.
Części:
płat tylny – część nerwowa,
lejek (pień) i wyniosłość
pośrodkowa
płat pośredni – zaliczany do
nerwowej części przysadki,
wytwarza intermedynę
(melanotropinę)
płat przedni – cz. gruczołowa
(obwodowa), pośrednia i
guzowa (otaczająca lejek)
Część nerwowa powstaje z
neuroektodermy
międzymózgowia
Część gruczołowa – z
ektodermy jamy ustnej
(kieszonka Rathkego)
D.L. Felten „Atlas neuroanatomii i neurofizjologii Nettera” 2003
Podwzgórze
centrum koordynujące układ wydzielania wewnętrznego
synteza oksytocyny i wazopresyny (j. przykomorowe i nadwzrokowe)
hormony uwalniające (liberyny, releasing hormones), hamujące (statyny,
inhibiting hormones)
Wazopresyna (hormon antydiuretyczny - ADH)
Główna funkcja - resorpcja wody w nerkach
Wazopresyna i oksytocyna wiązane są z następującymi funkcjami behawioralnymi:
opieka nad potomstwem
obrona terytorium
agresja przeciw intruzom
przy czym u samców funkcje te pełni raczej wazopresyna, a u samic - oksytocyna
Dużą ilość receptorów wazopresynowych wiąże się z wiernością partnerowi, ale również – ze
stanami strachu, niepokoju oraz z większą podatnością na uzależnienia
Pobudzanie wydzielania:
- wzrost ciśnienia osmotycznego osocza
- zmniejszenie objętości krwi
- angiotensyna II, stres, nikotyna
Zahamowanie wydzielania:
- wzrost objętości krwi
- spadek ciśnienia tętniczego
- alkohol, kofeina
Inaktywacja – wątroba i nerki
Oksytocyna - Ox
Funkcje:
- skurcz kom. mioepitelialnych gr. mlecznych (laktacja)
- skurcz macicy (poród, stosunek płciowy)
- u ptaków – tańce godowe i wędrówki
Oksytocyna redukuje poziom lęku, agresji i stresu (P. Wójcik i wsp., 2012),
przy udziale ciała migdałowatego (aktywacja GABA-ergicznych neuronów
podstawno-bocznych, hamujących część przyśrodkową c.m.)
Oksytocyna została nazwana hormonem zaufania, gdyż wykazano jej
pozytywny wpływ na zawieranie transakcji handlowych; jak zaobserwowano
u zwierząt ułatwia nawiązywanie kontaktów; sugeruje się stymulację układu
nagrody
Pobudzanie wydzielania:
- drażnienie receptorów: sutka, szyjki macicy i pochwy
- estrogeny
Zahamowanie wydzielania:
- progesteron
Układ
podwzgórzowo
-przysadkowy
Aksony neuronów
wytwarzających hormony
uwalniające i hamujące
kończą się w wyniosłości
pośrodkowej, gdzie hormony
są wydzielane do krwi
naczyń włosowatych,
krążeniem wrotnym
przysadki (żyłkami) docierają
do części gruczołowej
(przedniej), pod ich wpływem
zachodzi produkcja
hormonów tropowych
(tylna)
(przednia)
Myśliwski A. Podstawy cytofizjologii i histofizjologii, Gdańsk
Aksony
wielkokomórkowych
neuronów wytwarzających
hormony ADH i Ox
przenoszą te hormony aż do
tylnej przysadki i wydzielają
do naczyń krwionośnych
przysadki (neurosekrecja)
Przysadka mózgowa
spoidło przednie
j.przykomorowe
j.nadwzrokowe
j.łukowate
skrzyżowanie wzrokowe
droga guzowolejkowa
droga podwzgórzowoprzysadkowa
tętnica górna
przysadki
tętnica dolna przysadki
Płat przedni, gruczołowy
płat tylny, nerwowy
Hormony podwzgórzowe uwalniające i hamujące (liberyny i statyny - RH, IH)
oraz ich docelowe hormony tropowe:
PODWZGÓRZE - PRZYSADKA
Kortykoliberyna - kortykotropina (ACTH), efektor - kora nadnerczy
Gonadoliberyny: folikulotropina (FSH) i luteotropina (LH), efektor - gonady
Tyreoliberyna - tyreotropina (TSH), efektor - tarczyca
Somatoliberyna - somatotropina (STH albo GH - hormon wzrostu) - pobudza wzrost ciała i
metabolizm w tkankach
Somatostatyna – hamowanie wydzielania somatotropiny
Melanoliberyna- melanotropina (MSH) - skóra
Melanostatyna - hamowanie wydzielania melanotropiny
Prolaktoliberyna – prolaktyna, efektor – gruczoły sutkowe
Prolaktostatyna - hamowanie wydzielania prolaktyny
Hormony podwzgórzowe uwalniające i hamujące - powstają w neuronach jądra
łukowatego (i innych jądrach lejka), ich aksony kończą się w wyniosłości pośrodkowej,
gdzie są wydzielane do krwi naczyń włosowatych, krążeniem wrotnym przysadki
(żyłkami) docierają do części gruczołowej (przedniej) i stymulują/ hamują wytwarzanie
hormonów przysadkowych (w większości tropowych)
Ryc. 264.
Związek podwzgórza z układem
autonomicznym zachodzi za
pośrednictwem dróg:
• pęczek podłużny grzbietowy
(Schutza),
• zstępująca część MFB,
• droga suteczkowo-nakrywkowa,
rozsiane drogi do licznych
ośrodków pnia mózgu,
• bezpośrednia droga z j.
przykomorowego do
przedzwojowych jj autonomicznych
D.L. Felten „Atlas neuroanatomii i neurofizjologii Nettera” 2003
W ścianach komory III występują narządy okołokomorowe (przykomorowe) - to obszary
chemorecepcyjne (obszary neurohemalne), regulują skład płynu mózgowo-rdzeniowego,
są miejscami, gdzie nie ma bariery krew-mózg (mają okienka w ścianach naczyń
krwionośnych), z wyjątkiem narządu podspoidłowego. Należy tu:
narząd naczyniowy blaszki krańcowej (wytwarza hormony uwalniające hormon
luteinizujący i somatostatynę)
wyniosłość pośrodkowa guza popielatego (reguluje stężenia hormonów uwalniających
podwzgórza)
narząd podsklepieniowy (na poziomie otworów międzykomorowych Monroe, zawiera
receptory angiotensyny II, ma połączenia z jądrem nadwzrokowym podwzgórza oraz
narządem naczyniowym)
narząd podspoidłowy (w miejscu przejścia komory III w wodociąg śródmózgowia)
szyszynka (znajdują się w niej pinealocyty, ziarnistości i piasek; wytwarza serotoninę, a z
niej melatoninę, ma działanie antygonadotropowe i reguluje dobową rytmikę snu)
pole najdalsze - komora IV (po obu stronach) - zawiera neurony i kom.
astrocytopodobne, jest obszarem chemowrażliwym, reaguje na substancje wywołujące
wymioty
szyszynka
narząd
podsklepieniowy
narząd naczyniowy
blaszki krańcowej
wyniosłość
pośrodkowa
pole najdalsze
Saper and Breder, New England Journal of Medicine, 1994, 330: 1080-1886