Artykuł naukowy
Transkrypt
Artykuł naukowy
Med. Weter. 2013, 69 (10) 597 Artyku³ przegl¹dowy Review Barwniki stosowane w produkcji jaj: aspekty prawne, toksykologiczne i analityczne MARTA PI¥TKOWSKA, PIOTR JEDZINIAK, JAN ¯MUDZKI Zak³ad Farmakologii i Toksykologii, Pañstwowy Instytut Weterynaryjny Pañstwowy Instytut Badawczy w Pu³awach, Al. Partyzantów 57, 24-100 Pu³awy Pi¹tkowska M., Jedziniak P., ¯mudzki J. Dyes used in egg production: Legislation, toxicity, and analytical aspects Summary It is an old practice for food producers to colour their products to make them look more attractive to consumers. Also egg yolks are coloured to give them an appealing appearance. Owing to highly developed trade within the European Union countries, regulations for the usage of food dyes have been harmonized and the risks of harmful effects of some of these substances have been re-evaluated. In some countries of the European Union even dyes that have been approved as food additives are subjected to special surveillance or banned. Some additives are mutagenic and carcinogenic, and therefore their presence in food (including food of animal origin) is deemed unsafe. Illegal use of industrial dyes to colour egg yolks destined for human consumption has led to the development of accurate analytical methods for their detection. This paper includes, among others, a review of procedures applied for preparing samples for chromatographic analysis by methods published over the last ten years which are used to determine banned dyes and canthaxanthin in eggs. The health risk to consumers from the presence of industrial dyes in eggs makes it necessary to monitor their occurrence in eggs and egg products, as well as to include them in the Polish National control programme for prohibited substances and the residues of chemical, biological, and veterinary medicinal products in live animals and animal products. Keywords: azo-dyes, Sudan dyes, eggs, canthaxantin W spo³eczeñstwie, nie tylko polskim, jakoæ, wie¿oæ oraz wartoci od¿ywcze jaj uto¿samiane s¹ czêsto z intensywnoci¹ zabarwienia ¿ó³tka (3), dlatego te¿ producenci jaj dobarwiaj¹ je, stosuj¹c nie tylko barwniki naturalne, lecz tak¿e barwniki sztuczne, skuszeni ich skutecznoci¹, atrakcyjn¹ cen¹ i dostêpnoci¹. Barwniki naturalne dodawane do pasz mog¹ wp³ywaæ prozdrowotnie zarówno na zwierzêta, jak i ludzi s¹ bowiem prekursorami witaminy A (beta-apo-8'-karoten) i pe³ni¹ te¿ funkcjê ochronn¹ dla wzroku (luteina). W 2006 r. w Chinach (http://www.china. org.cn/hlftiweb/en/index.jsp) udokumentowano przypadki stosowania do barwienia ¿ó³tek jaj przeznaczonych do konsumpcji przez ludzi szkodliwych, zakazanych do stosowania w ¿ywnoci barwników azowych. Zafa³szowania tego rodzaju barwnikami wykrywane s¹ w badaniach próbek ¿ywnoci wytworzonej na obszarze Unii Europejskiej, ale z produktów pochodz¹cych spoza UE (7). Fa³szowana jest m.in. papryka w proszku (oraz produkty z papryki), która z kolei mo¿e byæ stosowana jako dodatek do pasz w celu naturalnego dobarwienia ¿ó³tek jaj (20). Istnieje zatem prawdo- podobieñstwo niecelowego zanieczyszczenia pasz przeznaczonych do ¿ywienia niosek niedozwolonymi barwnikami przemys³owymi. W Europie jest to temat dot¹d w niewielkim stopniu rozpoznany, poniewa¿ jaja nie podlegaj¹ regularnym badaniom kontrolnym w kierunku obecnoci zakazanych barwników przemys³owych. Nie opublikowano do tej pory wyników badañ naukowych, które opisywa³yby stê¿enie barwników niedozwolonych w jajach po podaniu per os kurom nioskom zanieczyszczonej paszy. Brakuje zatem podstaw do oszacowania nara¿enia konsumentów na ewentualne pozosta³oci niedozwolonych barwników w jajach. Barwniki stosowane w produkcji jaj Jaja z ¿ó³tkami zabarwionymi na ¿ó³to lub ¿ó³topomarañczowo s¹ najbardziej poszukiwane przez konsumentów. W praktyce intensywnoæ zabarwienia ocenia siê stosuj¹c 15-stopniow¹ skalê Rochea Roche Colour Fan (RCF). Kolor ¿ó³tka zale¿y przede wszystkim od sk³adu paszy dla niosek; pszenica nadaje mu kolor bladoró¿owy, kukurydza pomarañczowy, nato- 598 miast dodatek rolin zielonych barwi je na kolor ¿ó³topomarañczowy lub te¿ zielonkawy (ruta bawe³niana). Stosowanie niektórych leków równie¿ ma wp³yw na barwê ¿ó³tka, np. stosowanie chlorotetracykliny powoduje jego szarawe zabarwienie. Obecnie jako dodatki paszowe dla drobiu dozwolonych jest osiem barwników: kapsantyna (E 160c), beta-apo-8'-karoten (E 160e), ester etylowy kwasu beta-apo-8'-karotenowego (E 160f), luteina (E 161b), krypto ksantyna (E 161c), kantaksantyna (E 161g), zeaksantyna (E 161 h) i citranaksantyna (E 161i). Dla niosek dozwolone s¹ jedynie citranaksantyna i kantaksantyna; maksymalna zawartoæ w mieszance paszowej pe³noporcjowej wynosi 80 mg/kg dla citranaksantyny (pojedynczo lub ³¹cznie z innymi karotenoidami lub ksantofilami) i 8 mg/kg dla kantaksantyny (16). Pierwsza grupa preparatów obecnych na rynku zawiera barwniki naturalne, bêd¹ce wyci¹gami z rolin, takich jak np.: p³atki kwiatów nagietka, aksamitki czy papryki czerwonej. Bogate w nie s¹ tak¿e skórki i nasiona pomidorów (13), niektóre grzyby (np. pieprznik jadalny potocznie kurka), algi (33), kukurydza (19) czy pancerze krabów (1). Drug¹ grupê stanowi¹ preparaty zawieraj¹ce barwniki powsta³e w czasie syntezy chemicznej, takie jak: kantaksantyna czy ester etylowy kwasu â-apo-8-karotenowego. Intensywnoæ zabarwienia zale¿y od rodzaju i iloci u¿ytych ksantofili (ze wzglêdu na ich indywidualn¹ zdolnoæ do barwienia ¿ó³tek) oraz od stabilnoci barwnika. Ksantofile przechodz¹ do pêcherzyków jajowych w taki sam sposób jak t³uszcze. Nasycone kwasy t³uszczowe, witamina E i antyoksydanty w paszy sprzyjaj¹ lepszemu zabarwieniu ¿ó³tka ju¿ przy niewielkim dodaniu barwnika. Przed u¿yciem barwników czerwonych jako bazê nale¿y zastosowaæ barwniki ¿ó³te (w skali Rochea max. 12). Nadmierne stosowanie barwników czerwonych powoduje ró¿owe zabarwienie ¿ó³tka. Przyk³ad opisanego przypadku z Chin wskazuje jednak, i¿ zdarza siê, ¿e producenci siêgaj¹ po zakazane barwniki syntetyczne ze wzglêdu na ich intensywny czerwonopomarañczowy kolor oraz ³atwoæ wybarwiania ¿ó³tek jaj. S¹ to jednak barwniki szkodliwe dla zdrowia, czêsto wykazuj¹ce dzia³anie mutagenne lub kancerogenne (7, 12, 22, 29). Aspekty prawne i bezpieczeñstwo stosowania barwników Pod koniec lat osiemdziesi¹tych Dyrektywa Rady 89/107/EWG (5) ustanowi³a ogólne kryteria, na podstawie których dodatki do ¿ywnoci mog¹ byæ stosowane i dopuszczane do stosowania; natomiast szczegó³owe wytyczne zawarte w Dyrektywie 94/36/EC Parlamentu Europejskiego i Rady (4) okrelaj¹, które barwniki mog¹ byæ stosowane oraz na jakich warunkach i do jakiej ¿ywnoci mog¹ byæ dodawane. Rozporz¹dzenie Parlamentu Europejskiego i Rady 1333/ 2008 (25) zharmonizowa³o przepisy dotycz¹ce stoso- Med. Weter. 2013, 69 (10) wania dodatków do ¿ywnoci na poziomie Unii Europejskiej, a tak¿e ustanowi³o przyjêcie programu ponownej oceny dopuszczonych dodatków do ¿ywnoci, wród których jako jedne z pierwszych ocenie poddano barwniki (23). W Polsce aktem prawnym reguluj¹cym kwestie dodatków do ¿ywnoci, zawieraj¹cym wykaz dozwolonych substancji dodatkowych i warunki ich stosowania jest Rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia z dnia 22 listopada 2010 r. w sprawie dozwolonych substancji dodatkowych (24). W wietle tego Rozporz¹dzenia jaja i produkty jajeczne nie powinny zawieraæ barwników do ¿ywnoci, z wyj¹tkiem tych zaakceptowanych do ozdabiania i stemplowania skorupek jaj, okrelonych w tabeli 1 za³¹cznika nr 3 do Rozporz¹dzenia. Stosowanie barwników jako dodatków paszowych skutkuje obecnoci¹ ich pozosta³oci w ¿ywnoci pochodzenia zwierzêcego (11), dlatego te¿ w celu ochrony zdrowia publicznego, przed dopuszczeniem do stosowania wszystkie dodatki paszowe i dodatki do ¿ywnoci s¹ poddawane wnikliwej ocenie pod wzglêdem ich szkodliwoci dla zdrowia zwierz¹t i ludzi. Oceny dokonuj¹ niezale¿ne cia³a naukowe doradzaj¹ce Komisji. Do maja 2003 r. zadanie to spe³nia³ Komitet Naukowy ds. ¯ywnoci, powo³any w 1974 r., który w maju 2003 r. zosta³ zast¹piony przez Europejski Urz¹d ds. Bezpieczeñstwa ¯ywnoci (European Food Safety Authority, EFSA (26)). Analiza ta opiera siê na szczegó³owych badaniach toksykologicznych uzupe³nianych o aktualne dane naukowe. Decyzja o dopuszczeniu dodatku uwzglêdnia trzy kryteria: dodatek do ¿ywnoci nie stanowi zagro¿enia dla zdrowia konsumenta, zachodzi potrzeba jego stosowania z przyczyn technologicznych, u¿ycie dodatku nie wprowadza konsumenta w b³¹d (28). Praktyka pokazuje, ¿e poza barwnikami dopuszczonymi do stosowania niektórzy producenci ¿ywnoci stosuj¹ tak¿e substancje niedozwolone i czêsto niebezpieczne. Nale¿¹ do nich m.in. barwniki grupy sudan wykryte w jajach w 2006 r., zakazane jako dodatki do ¿ywnoci, jednak¿e bardzo czêsto wykrywane w produktach takich jak: chili, papryka czerwona, curry czy kurkuma (http://ec.europa.eu/food/food/rapidalert/ index_en.htm). Barwniki te nale¿¹ do grupy syntetycznych barwników azowych, stabilnych w warunkach, w jakich przygotowuje siê ¿ywnoæ, natomiast w organizmie cz³owieka ulegaj¹ reakcjom enzymatycznym i mog¹ przekszta³caæ siê do kancerogennych amin aromatycznych. Sudan I wykazuje dzia³anie genotoksyczne, natomiast dane na temat toksycznoci pozosta³ych s¹ niewystarczaj¹ce, dlatego te¿ zosta³y one sklasyfikowane przez Miêdzynarodow¹ Agencja Badañ nad Rakiem (IARC) jako substancje kancerogenne trzeciej kategorii (http://monographs.iarc.fr). Oznacza to, ¿e barwniki te mog¹ wykazywaæ dzia³anie rakotwórcze na ludzi, ale ostateczna ocena nie jest mo¿liwa ze wzglêdu na brak jednoznacznych danych. Jako dodatek do ¿ywnoci zakazane s¹ tak¿e rodamina B i roda- Med. Weter. 2013, 69 (10) mina 6G, toluidyna czerwona i para-red, które równie¿ uwa¿ane s¹ za potencjalnie kancerogenne dla cz³owieka, w zwi¹zku z tym najmniejsza iloæ tych substancji w ¿ywnoci jest niebezpieczna dla zdrowia konsumenta. Obecnie jako dodatek paszowy dla niosek w wielu krajach stosowana jest kantaksantyna, dla której ze wzglêdu na szkodliwy wp³yw na cz³owieka (uszkodzenia w¹troby, retinopatia, www.fda.gov/cdrh/ fdaandyou/issue) EFSA w 2007 r. ustali³a maksymalny limit pozosta³oci (MRL) wynosz¹cy 30 mg/kg w ¿ó³tku (6). Substancja ta, zarejestrowana jako dodatek do ¿ywnoci (E 161g), stosowana jest nie tylko do barwienia ¿ó³tek jaj, lecz tak¿e miêni niosek czy broilerów. Pomimo i¿ wiele barwników syntetycznych nie jest zakazanych do stosowania na terenie UE, s¹ kraje, w których substancje te mimo wszystko s¹ niedozwolone lub te¿ poddane wnikliwej obserwacji i ponownej ocenie ze wzglêdu na ich negatywny wp³yw na zachowanie niektórych grup konsumentów, np. dzieci (14). S¹ to barwniki z tzw. grupy Sauthampton, zakazane m.in. w Wielkiej Brytanii. Zgodnie z Rozporz¹dzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady 1333/2008, istnieje obowi¹zek zamieszczania ostrze¿enia wskazuj¹cego, ¿e u¿yty barwnik mo¿e mieæ szkodliwy wp³yw na aktywnoæ i skupienie uwagi u dzieci (25). Takie oznakowanie powinno umieszczaæ siê na etykietach produktów zawieraj¹cych: ¿ó³cieñ pomarañczow¹ (E 110), karmoizynê (E 122), czerwieñ allura (E 129), tartazynê (E 102), ¿ó³cieñ chinolinow¹ (E 104) oraz p¹s 4R (E 124), czêsto dodawane do s³odyczy, napojów czy soków. W Polsce obowi¹zki producenta ¿ywnoci reguluje Ustawa o bezpieczeñstwie ¿ywnoci i ¿ywienia z dnia 25 sierpnia 2006 r. z póniejszymi zmianami (30). W zwi¹zku z tym, i¿ na rynek Unii Europejskiej mo¿e trafiaæ ¿ywnoæ dobarwiana niedozwolonymi barwnikami, niezbêdna jest kontrola pod k¹tem wprowadzania ich do ³añcucha ¿ywieniowego. W ¿ywnoci UE wykryto obecnoæ miedzy innymi takich nielegalnych barwników, jak: sudan I-IV, para-red, rodamina B i orange II (7). W celu wykrycia nielegalnego stosowania barwników sudan I-IV prowadzony jest monitoring takich produktów, jak: chili i produkty z chili, papryka mielona, kurkuma, curry czy olej palmowy (2). W Polsce monitoruje siê ponadto paprykê chili i przyprawê curry w kierunku obecnoci barwnika para-red (9). Wyniki kontroli w krajach Azji (Chiny), gdzie dosz³o do wykrycia obecnoci barwnika sudan red IV w jajach na poziomie siêgaj¹cym 0,3 mg/kg, wskazuj¹, ¿e istnieje uzasadniona potrzeba rozszerzenia listy badanych produktów o jaja i produkty jajeczne. Poniewa¿ w produkcji jaj kurom nioskom podaje siê paszê z dodatkiem ksantofili papryki (Capsicum annuum) w celu naturalnego dobarwienia ¿ó³tek jaj, mo¿liwe jest niecelowe podanie nioskom paszy zanieczyszczonej barwnikami przemys³owymi, niedozwolonymi do stosowania w ¿ywnoci. 599 Analityka barwników w jajach W zwi¹zku z zagro¿eniem zdrowia konsumenta zwi¹zanym z incydentalnym wykrywaniem syntetycznych barwników zakazanych w jajach opracowano szereg metod do ich oznaczania (ryc. 1). Jako metody przesiewowe stosuje siê miêdzy innymi testy ELISA (17, 27), które pozwalaj¹ na szybkie stwierdzenie ich obecnoci. W ostatnim czasie powsta³a równie¿ nowatorska metoda opieraj¹c¹ siê na technice komputerowej analizy obrazu, pozwalaj¹ca odró¿niæ jaja barwione naturalnie od tych zabarwianych sztucznie barwnikami grupy sudan bez koniecznoci ich wczeniejszego przygotowania do analizy (34). Wiêkszoæ metod stosowanych w analizie barwników to metody instrumentalne, bazuj¹ce g³ównie na technice chromatografii cieczowej (HPLC) z zastosowaniem ró¿nych typów detektorów. Najczêciej s¹ to detektory z matryc¹ diodow¹ (DAD) lub UV, które jednak maj¹ ograniczon¹ zdolnoæ do identyfikacji pików pojawiaj¹cych siê w podobnym czasie retencji. Z tego wzglêdu do oznaczania wielu barwników jednoczenie bardziej odpowiednie jest zastosowanie chromatografii cieczowej z tandemow¹ spektrometri¹ mas (LC-MS/MS), co pozwala na zwiêkszenie czu³oci i selektywnoci metody. Powsta³a równie¿ metoda potwierdzaj¹ca, oparta na chromatografii gazowej z wykorzystaniem detektora mas (GC-MS) (10). Rozdzia³ chromatograficzny w dotychczas publikowanych metodach wielosk³adnikowych uzyskiwano stosuj¹c kolumny z wype³nieniem typu C18, natomiast kolumna typu C8 zosta³a zastosowana do oznaczania pojedynczego analitu kantaksantyny (8); metoda ta pozwala na oznaczenie kantaksantyny w czasie 3-4 minut, z zastosowaniem elucji izokratycznej. Dziêki du¿ej retencji barwników na kolumnach typu C18 mo¿liwe jest równie¿ uzyskanie zadowalaj¹cego rozdzia³u analitów na krótkiej kolumnie (5 cm). Pozwoli³o to na opracowanie metody wielosk³adnikowej do oznaczania piêtnastu analitów w czasie szesnastu minut (18). W analizie barwników jako fazy ruchome znalaz³y zastosowanie klasyczne mieszaniny: acetonitrylu z kwasem mrówkowym czy octanem amonu, jak równie¿ mieszanina acetonitrylu i metanolu z wod¹. W opublikowanych dotychczas metodach autorzy stosowali zarówno elucjê izokratyczn¹, jak i gradientow¹, w zale¿noci od rodzaju u¿ytej kolumny, fazy, a tak¿e otrzymywanych czasów retencji oznaczanych analitów. Barwniki z próbek jaj zazwyczaj ekstrahuje siê przy u¿yciu acetonitrylu lub acetonu, a nastêpnie do oczyszczenia i zagêszczania próbek stosuje siê technikê ekstrakcji do cia³a sta³ego (SPE). Li i wsp. (15) do jednoczesnego oznaczania piêciu barwników z grupy sudan oraz para-red opracowali proste przygotowanie próbki z zastosowaniem podwójnej ekstrakcji acetonitrylem bez dalszego specyficznego oczyszczania. Podobnie Liu i wsp. (18), opracowuj¹c wielosk³adnikow¹ metodê oznaczania 15 zakazanych barwników, u¿yli tego samego ekstrahenta, jednak¿e w dalszym toku 600 Med. Weter. 2013, 69 (10) Ryc. 1. Wzory strukturalne barwników zakazanych i kantaksantyny, dla których istniej¹ metody oznaczania w jajach postêpowania ekstrakt poddano dodatkowemu oczyszczaniu technik¹ SPE z u¿yciem kolumienek wype³nionych tlenkiem glinu. Natomiast He i wsp. (10) ekstrahowali barwniki sudan I-IV z ró¿nych rodzajów jaj, poddaj¹c analizie zarówno ca³e jaja, jak i same ¿ó³tka. Po ekstrakcji próbki oczyszczano na kolumienkach wype³nionych tlenkiem glinu i bezwodnym siarczanem sodu. Furusawa (8), pod¹¿aj¹c w kierunku zielonej chemii, zastosowa³ technikê SPE w ma³ej skali, tj. zminimalizowa³ zu¿ycie rozpuszczalnika, ekstrahuj¹c kantaksantynê z ma³ej odwa¿ki próbki (0,1 g jaja) przy u¿yciu 0,6 ml acetonu, który nastêpnie oczyci³ na mini-kolumienkach z sorbentem cyjanowym. Yu i wsp. (32) porównali dwa sposoby przygotowania próbki oparte na mikroekstrakcji rozpuszczalnikami: podwójn¹ mikroekstrakcjê przy u¿yciu mieszad³a magnetycznego i mikroekstrakcjê z wykorzystaniem U-kszta³tnej membrany typu hollowfiber. Autorzy stwierdzili, i¿ obydwa sposoby ekstrakcji wykazuj¹ podobne parametry analityczne, przy czym ekstrakcja DSSBME jest dwa razy szybsza i poch³ania mniejsz¹ iloæ sorbentu, natomiast U-shaped HFLPME jest prostsza w obs³udze. W ostatnim czasie zaobserwowano tendencjê do stosowania sorbentów z odciskiem molekularnym jako wype³nienia do SPE (moleculary imprinted polimers, MIP) (21) w sposobie przygotowania próbek jaj do analizy w kierunku barwników z grupy sudan. Yan Med. Weter. 2013, 69 (10) i wsp. (31) po³¹czyli technikê dyspersji matrycy na fazie sta³ej (MSPD) z dyspersyjn¹ mikroekstrakcj¹ ciecz-ciecz (DLLME), aby wyekstrahowaæ barwniki sudan I-IV z ¿ó³tek jaj, u¿ywaj¹c anilinowo-naftolowych, molekularnie nadrukowanych mikrosfer (MIM) jako wype³nienia do MSPD. Po³¹czenie zalet wysokiej selektywnoci MIM z wysokimi wspó³czynnikami wzbogacenia, jakie daje u¿ycie MSPD oraz dalsze oczyszczanie i wzbogacanie technik¹ DLLME pozwoli³o na opracowanie przygotowania próbki daj¹cego odzyski na wysokim poziomie od 87,2-103,5%. Warto zwróciæ uwagê, i¿ wiêkszoæ z cytowanych metod analitycznych jest autorstwa azjatyckiego, poniewa¿ to w Chinach dosz³o do wykrycia obecnoci barwników sudan I i sudan IV w jajach. Podsumowanie Stosowanie barwników w produkcji ¿ywnoci jest istotnym zagadnieniem toksykologii ¿ywnoci. W zwi¹zku z mo¿liwoci¹ pojawienia siê w jajach nielegalnie stosowanych i niebezpiecznych dla zdrowia barwników przemys³owych, w trosce o konsumenta, zachodzi potrzeba oznaczania obecnoci tych substancji w jajach i produktach jajecznych. Konieczne wydaje siê równie¿ wprowadzenie tego rodzaju badañ do Krajowego programu badañ kontrolnych obecnoci substancji niedozwolonych oraz pozosta³oci chemicznych, biologicznych i produktów leczniczych u zwierz¹t i w ¿ywnoci pochodzenia zwierzêcego. Pimiennictwo 1. Anderson D. M., MacIssac J. L., Daniel M. A., MacKinnon T. L., Budgell K. L.: Evaluating the effects of crab meal, Carophyll Red®, and Carophyll Yellow® in laying hen diets on egg yolk pigmentation and production performance. Can. J. Anim. Sci. 2008, 88, 637-640. 2. Decyzja Komisji z dnia 23 maja 2005 r. w sprawie rodków nadzwyczajnych dotycz¹cych chili, produktów zawieraj¹cych chili, kurkumy oraz oleju palmowego 2005/402/EC. Dz. Urz. UE Nr L 135, 34-36. 3. Dvoøák P., Suchý P., Straková E., Kopøiva V.: Possibilities of enhancing the colour of egg yolk. J. Sci. Food Agric. 2012, 92, 853-856. 4. Dyrektywa 94/36/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 30 czerwca 1994 r. w sprawie barwników u¿ywanych w rodkach spo¿ywczych. Dz. Urz. WE Nr L 237, 298-314. 5. Dyrektywa Rady z dnia 21 grudnia 1988 r. w sprawie zbli¿enia ustawodawstw Pañstw Cz³onkowskich dotycz¹cych dodatków do rodków spo¿ywczych dopuszczonych do u¿ycia w rodkach spo¿ywczych przeznaczonych do spo¿ycia przez ludzi (89/107/EWG). Dz. Urz. WE Nr L 40/27, 311-317. 6. European Food Safety Authority (EFSA), Opinion of the scientific panel on additives and products or substances used in animal feed on the maximum residue limits for canthaxanthin in foodstuffs coming from animals fed with canthaxanthin used as a feed additive in accordance with Council Directive 70/524/ EEC. EFSA Journal 2007, 507, 1-19. 7. European Food Safety Authority (EFSA), Opinion of the scientific panel on food additives, flavourings, processing aids and materials in contact with food on a request from the Commission to review the toxicology of a number of dyes illegally present in food in the EU Question number EFSA-2005-082 Adopted on 5 August 2005 by written procedure. EFSA Journal 2005, 263, 1-71. 8. Furusawa N.: A simple and small-scale sample preparation technique to determine canthaxanthin in hen egg yolk. Food Chem. 2011, 124, 1643-1646. 9. Gajda J., witka A., Kuma K., Jarecka J.: Sudan i inne barwniki niedozwolone zafa³szowanie ¿ywnoci. Rocz. Pañstw. Zak³. Hig. 2006, 57, 317-323. 10. He L., Su Y., Fang B., Shen X., Zeng Z., Liu Y.: Determination of Sudan dye residues in eggs by liquid chromatography and gas chromatography-mass spectrometry. Anal. Chim. Acta 2007, 594, 139-146. 601 11. Hou X., Li Y., Wu G., Wang L., Hong M., Wu Y.: Determination of para red, Sudan dyes, canthaxanthin, and astaxanthin in animal feeds using UPLC. J. Chromatogr. Sci. 2010, 48, 22-25. 12. Johnson G. E., Quick E. L., Parry E. M., Parry J. M.: Metabolic influences for mutation induction curves after exposure to Sudan-1and para red. Mutagenesis 2010, 25, 327-333. 13. Knoblich M., Anderson B., Latshaw D.: Analyses of tomato peel and seed byproducts and their use as a source of carotenoids. J. Sci. Food Agric. 2005, 85, 1166-1170. 14. Konikowska K., Regulska-Ilow B., Ró¿añska D.: Wp³yw sk³adników diety na objawy ADHD u dzieci. Rocz. Pañstw. Zak³. Hig. 2012, 63, 127-134. 15. Li C., Yang T., Zhang Y., Wu Y.-L.: Determination of Sudan Dyes and Para Red in Duck Muscle and Egg by UPLC. Chromatographia 2009, 70, 319-322. 16. List of the authorised additives in feedingstuffs published in application of Article 9t (b) of Council Directive 70/524/EEC concerning additives in feedingstuffs. OJ 2004 Nr C 50, 24-28. 17. Liu J., Zhang H., Zhang D., Gao F., Wang J.: Production of the monoclonal antibody against Sudan 2 for immunoassay of Sudan dyes in egg. Anal. Biochem. 2012, 423, 246-252. 18. Liu R., Hei W., He P., Li Z.: Simultaneous determination of fifteen illegal dyes in animal feeds and poultry products by ultra-high performance liquid chromatography tandem mass spectrometry. J. Chromatogr. B 2011, 879, 2416-2422. 19. Liu Y. Q., Davis C. R., Schmaelzle S. T., Rocheford T., Cook M. E., Tanumihardjo S. A.: â-Cryptoxanthinbiofortified maize (Zea mays) increases â-cryptoxanthin concentration and enhances the color of chicken egg yolk. Poult. Sci. 2012, 91, 432-438. 20. Lokaewmanee K., Yamauchi K., Okuda N.: Effects of dietary red pepper on egg yolk colour and histological intestinal morphology in laying hens. J. Anim. Physiol. Anim. Nutr. 2012, 1-10. 21. Qiao J., Yan H., Wang H., Wu Y., Pan P., Geng Y.: Simultaneous Determination of Four Sudan Dyes in Egg Yolks by Molecularly Imprinted SPE Coupled with LC-UV Detection. Chromatographia 2011, 73, 227-233. 22. Roberts A. L. K., Fletcher J. M., Moore L., Byers S.: Trans-generational exposure to low levels of rhodamine B does not adversely affect litter size or liver function in murine mucopolysaccharidosis type III. A. Mol. Genet. Metab. 2010, 101, 208-213. 23. Rozporz¹dzenie Komisji (UE) NR 257/2010 z dnia 25 marca 2010 r. ustanawiaj¹ce program ponownej oceny dopuszczonych dodatków do ¿ywnoci zgodnie z rozporz¹dzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1333/2008 w sprawie dodatków do ¿ywnoci. Dz. Urz. UE Nr L 80, 19-27. 24. Rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia z dnia 22 listopada 2010 r. w sprawie dozwolonych substancji dodatkowych, Dz. U. 2010 nr 232 poz. 1525. 25. Rozporz¹dzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) NR 1333/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie dodatków do ¿ywnoci. Dz. Urz. UE Nr L 354, 16-33. 26. Rozporz¹dzenie (WE) Nr 178/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 28 stycznia 2002 r. ustanawiaj¹ce ogólne zasady i wymagania prawa ¿ywnociowego, powo³uj¹ce Europejski Urz¹d ds. Bezpieczeñstwa ¯ywnoci oraz ustanawiaj¹ce procedury w zakresie bezpieczeñstwa ¿ywnoci, Dz. Urz. UE Nr L 31/1, 463-486. 27. Shan W. C., Xi J. Z., Sun J., Zhang Y. J., Wang J. P.: Production of the monoclonal antibody against Sudan 4 for multi-immunoassay of Sudan dyes in egg. Food Control 2012, 27, 146-152. 28. Sprawozdanie Komisji dla Parlamentu europejskiego i Rady na temat postêpów w ponownej ocenie dodatków do ¿ywnoci. {SEC(2007)998}, eur-lex.europa.eu/ pl/index.htm 29. Sujak A.: Interactions between canthaxanthin and lipid membranes possible mechanism of canthaxanthin toxicity. Cell Mol. Biol. Lett. 2009, 14, 395-410. 30. Ustawa z dnia 25.08.2006 r. o bezpieczeñstwie ¿ywnoci i ¿ywienia. Dz. U. 2006 nr 171 poz. 1225. 31. Yan H., Wang H., Qiao J., Yang G.: Molecularly imprinted matrix solid-phase dispersion combined with dispersive liquid-liquid microextraction for the determination of four Sudan dyes in egg yolk. J. Chrom. A 2011, 1218, 2182-2188. 32. Yu C., Liu Q., Lan L., Hu B.: Comparison of dual solvent-stir bars microextraction and U-shaped hollow fiber-liquid phase microextraction for the analysis of Sudan dyes in food samples by high-performance liquid chromatography-ultraviolet/mass spectrometry. J. Chrom. A 2008, 1188, 124-131. 33. Zahroojian N., Moravej H., Shivazad M.: Comparison of marine algae (Spirulinaplatensis) and synthetic pigment in enhancing egg yolk colour of laying hens. Br. Poult. Sci. 2011, 52, 584-588. 34. Zhu T., Wang Q.: Non-destructive detection of Sudan dye duck eggs based on computer vision and fuzzy cluster analysis. Afr. J. Agric. Res. 2011, 6, 1177-1181. Adres autora: mgr Marta Pi¹tkowska, Al. Partyzantów 57, 24-100 Pu³awy; e-mail: [email protected]