C. Szkoły wyższe a niepełnosprawni

Vademecum dla osób
niepełnosprawnych
- przewodnik zawodowy
Część II. Edukacja osób niepełnosprawnych
C. Szkoły wyższe
a niepełnosprawni
Edukacja niepełnosprawnych na poziomie wyższym
Powszechny dostęp osób niepełnosprawnych do edukacji na poziomie wyższym jest
jednym z podstawowych czynników warunkujących ich sukces życiowy, jest również
realną
możliwością
implementacji
haseł
integracji
i
autonomii
osób
niepełnosprawnych w warunkach wyższej uczelni.
Wyrównywanie szans w dostępie do edukacji osób niepełnosprawnych to
niewątpliwie ważne, ale też niełatwe zadanie. Trudność polega na tym, że proces
edukacji należy dostosować do osób o różnym rodzaju i stopniu niepełnosprawności,
jak również indywidualnym (subiektywnym) charakterze doświadczanych barier.
Ponadto kształcenie integracyjne na poziomie akademickim nie ma tak bogatych
tradycji i doświadczeń, jak kształcenie na niższych szczeblach edukacji.
Uczelnie wyższe podejmują te zadania, powoływani są Pełnomocnicy ds. Osób
Niepełnosprawnych, a w większych uczelniach także Biura działające w interesie
ochrony ich praw i przywilejów edukacyjnych, ekonomicznych i socjalnych. Celem
działań określanych jako „Uniwersytet dla wszystkich” jest dążenie do zapewnienia
osobom niepełnosprawnym dostępu do wyższego wykształcenia w takim samym
zakresie, jak osobom sprawnym. Najbogatsze doświadczenia posiadają większe
uczelnie, które działalność zorganizowaną rozpoczęły jako pierwsze. Doświadczenia
własne poszczególnych uczelni oraz współpraca z uczelniami w kraju i za granicą,
pozwala na systematyczne wdrażanie najlepszych rozwiązań zmierzających do
wypracowania optymalnego modelu kształcenia integracyjnego na poziomie szkoły
wyższej. Oferty działań pomocowych uczelni, dostępne na stronach internetowych
Biura d.s. Osób Niepełnosprawnych, zachęcają studentów do podjęcia wyzwania,
jakim jest ukończenie szkoły wyższej.
Uniwersytet
Jagielloński:
Biuro
do
spraw
osób
niepełnosprawnych:
http://www.bon.uj.edu.pl/
Akademia Górniczo Hutnicza w Krakowie: Biuro ds. Osób Niepełnosprawnych,
Zrzeszenie Studentów Niepełnoprawnych: http://www.zsn.agh.edu.pl/
Uniwersytet
Ekonomiczny
w
Krakowie:
Pełnomocnik
Rektora
ds.
Osób
Niepełnosprawnych: http://niepelnosprawni.uek.krakow.pl/
2
Opracowano w CIiPKZ w Tarnowie na podstawie:
Ustawy z 27.07.2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. z 2005 r. Nr 164 poz. 1365)
http://www.pfron.org.pl
http://www.mnisw.gov.pl
http://www.niepelnosprawni.pl
Broszury „Uniwersytet dla wszystkich. Osoby niepełnosprawne na Uniwersytecie Warszawskim”.
Kwiecień 2014
Wymiernym wyznacznikiem otwartości uczelni i skuteczności prowadzonych działań
jest
obserwowany
w
kolejnych
latach
wzrost
liczebności
studentów
niepełnosprawnych w szkolnictwie wyższym.
W kształceniu integracyjnym osób niepełnosprawnych zwraca się uwagę na
trzy obszary problemowe:
1. Bariery wynikające z kształcenia na niższych poziomach nauczania.
Wiele osób niepełnosprawnych nie jest w stanie sprostać wymaganiom stawianym
przed nimi przy egzaminach wstępnych na wyższe uczelnie. Spowodowane jest to
niższym poziomem nauczania w szkołach specjalnych, skąd najczęściej wywodzą się
niepełnosprawni kandydaci na studia. W dalszym ciągu niewiele osób kształci się
w tzw. systemie masowym. Nauczanie w szkołach specjalnych nie spełnia swojego
zadania nie tylko ze względu na nieco niższy poziom. Przede wszystkim izoluje
osoby niepełnosprawne od społeczeństwa oraz stwarza sztuczny podział na
niepełnosprawnych i resztę ludzi. Powoduje to powstawanie specjalnych, to znaczy
nie do końca normalnych warunków, w których uczący i wychowujący się ludzie nie
mają szans na nabycie zwykłych zachowań społecznych.
2. Wymiar organizacyjny to tworzenie warunków bazowych dla wspólnego
kształcenia osób pełno– i niepełnosprawnych.
Odbywa się poprzez:
likwidację barier architektonicznych,
likwidację barier w dostępie do zasobów informacyjnych i zajęć dydaktycznych,
(najczęściej podejmowane zadania to: np. wyposażanie bibliotek i czytelni,
pracowni komputerowych z przeznaczeniem dla osób z niepełnosprawnością,
przystosowanie
sal
niedosłyszących
i
wykładowych
głuchych,
(pętle
i
seminaryjnych
indukcyjne
do
potrzeb
wspomagające
osób
odbiór),
umożliwienie nagrywania treści dydaktycznych, korzystania z notatek lub pomocy
asystenta, dostosowanie struktur administracyjnych i organizacyjnych Uczelni
poprzez wprowadzanie wewnętrznych przepisów w Uczelni regulujących prawa
studentów, zapewnienie usług specjalistycznych);
wspomaganie studentów:
3
Opracowano w CIiPKZ w Tarnowie na podstawie:
Ustawy z 27.07.2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. z 2005 r. Nr 164 poz. 1365)
http://www.pfron.org.pl
http://www.mnisw.gov.pl
http://www.niepelnosprawni.pl
Broszury „Uniwersytet dla wszystkich. Osoby niepełnosprawne na Uniwersytecie Warszawskim”.
Kwiecień 2014
socjalno – bytowe, w ramach którego zapewnia się odpowiednio dostosowane
pokoje w Domach Studenta, organizuje bezpłatny transport z miejsca
zamieszkania na zajęcia dydaktyczne i rehabilitacyjne,
wsparcie materialne – to przede wszystkim stypendia specjalne przysługujące
studentom
niepełnosprawnym
niezależnie
od
osiąganych
dochodów,
w pewnych sytuacjach częściowe lub nawet pełne zwolnienie z opłat
związanych ze studiowaniem, zapomogi,
wspomaganie dydaktyczne w postaci np. zorganizowania egzaminów w formie
alternatywnej,
czyli
uwzględniającej
ograniczenia
wynikające
z niepełnosprawności;
3.
Wymiar psychiczny to tworzenie warunków, w których osoba niepełnosprawna
będzie dla nas autentycznym partnerem – kolegą, przyjacielem, współpracownikiem
– to stan pożądany, wymaga przemian w mentalności, czasu na stopniowe
przybliżanie się do celu. To zadania ukierunkowane na całą społeczność
akademicką, studentów, kadrę akademicką, administrację a także same osoby
niepełnosprawne.
Wszystkie te czynniki nie pozostają bez wpływu na liczby, które są dramatycznym
wskaźnikiem poziomu wykształcenia wśród największej mniejszości w każdym
społeczeństwie, jaką stanowią osoby niepełnosprawne (zwykle ok. 10 %). W całym
kraju liczba studentów niepełnosprawnych nie przekracza obecnie 1500 osób.
Doświadczenia amerykańskie wskazują na to, że przeciętny wskaźnik obecności
osób niepełnosprawnych na uczelniach wyższych powinien oscylować wokół 3%.
W Polsce wynik ten osiągnęła jedynie Akademia Podlaska, która jako pierwsza
rozpoczęła kompleksowe przystosowanie się do potrzeb osób niepełnosprawnych.
W przypadku dwóch największych polskich uczelni sytuacja wygląda już nieco
inaczej. W Uniwersytecie Warszawskim studenci niepełnosprawni stanowią 0,3 %, a
w Uniwersytecie Jagiellońskim 0,1 % ogólnej liczby studentów.
Zachęty do studiowania to nie tylko przywileje i ulgi, ale równe prawa i obowiązki dla
osób niepełnosprawnych. Chodzi o wyrównanie szans w stosunku do reszty
4
Opracowano w CIiPKZ w Tarnowie na podstawie:
Ustawy z 27.07.2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. z 2005 r. Nr 164 poz. 1365)
http://www.pfron.org.pl
http://www.mnisw.gov.pl
http://www.niepelnosprawni.pl
Broszury „Uniwersytet dla wszystkich. Osoby niepełnosprawne na Uniwersytecie Warszawskim”.
Kwiecień 2014
studentów.
Szanse
te
są
często
mocno
ograniczone
właśnie
z powodu
niepełnosprawności, stąd konieczne jest wzięcie jej pod uwagę, aby unikać łamania
zasady równego dostępu do edukacji.
Egzaminy w formach alternatywnych są bardzo ważną, ale nie jedyną zachętą dla
osób niepełnosprawnych, chcących kształcić się w uczelniach wyższych. Kolejną jest
likwidacja barier architektonicznych i informacyjnych. Niesie to za sobą duże koszty,
a zatem uczelnie nie są w stanie same udźwignąć takiego ciężaru.
Najtrudniejsze w likwidacji, choć już nie z powodów finansowych, są bariery
psychologiczne, zakorzenione w ludzkiej mentalności. Walka z nimi wymaga dużej
otwartości ze strony osób niepełnosprawnych. Służy temu jak najszersza integracja
tej grupy osób z resztą społeczeństwa.
Fundamentalne znaczenie ma w tym procesie edukacja na każdym poziomie
nauczania.
Kształtowanie
stereotypowego
myślenia
postaw
o
i
świadomości
niepełnosprawności
i
ludzkiej,
przełamywanie
tworzenie
nowoczesnych
standardów w podejściu do tego problemu, jest trudnym wyzwaniem, ale przede
wszystkim powinny je podjąć uczelnie wyższe.
O pełnej integracji można mówić wówczas, gdy student żyje życiem uczelni, posiada
stałe kontakty z pełnosprawnymi kolegami, bierze aktywny udział w życiu grupy
studenckiej, pełniąc w niej określoną rolę i funkcję społeczną.
Prawa niepełnosprawnych studentów
Kształcenie na poziomie szkolnictwa wyższego reguluje ustawa z 27 lipca 2005 roku
Prawo o szkolnictwie wyższym.
Zgodnie z ustawą uczeń szkoły wyższej (również niepełnosprawny) ma prawo do:
1.Uzyskania urlopu od zajęć w uczelni w trybie i na zasadach określonych
w regulaminie studiów
2.Przeniesienia z innej szkoły wyższej, w tym także zagranicznej szkoły wyższej, za
zgodą dziekana wydziału uczelni przyjmującej, jeżeli wypełnił wszystkie obowiązki
wynikające z przepisów obowiązujących w szkole wyższej, którą opuszcza
3.Studiowania na więcej niż jednym kierunku lub inne przedmioty, także w różnych
uczelniach
5
Opracowano w CIiPKZ w Tarnowie na podstawie:
Ustawy z 27.07.2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. z 2005 r. Nr 164 poz. 1365)
http://www.pfron.org.pl
http://www.mnisw.gov.pl
http://www.niepelnosprawni.pl
Broszury „Uniwersytet dla wszystkich. Osoby niepełnosprawne na Uniwersytecie Warszawskim”.
Kwiecień 2014
4.Studiowania według indywidualnego planu i programu studiów na zasadach
ustalonych przez radę wydziału lub inny organ wskazany w statucie uczelni
5.Pomocy materialnej ze środków przeznaczonych na ten cel w budżecie państwa w
formie:
stypendium socjalnego;
stypendium specjalnego dla osób niepełnosprawnych;
stypendium za wyniki w nauce lub sporcie;
stypendium ministra za osiągnięcia w nauce;
stypendium ministra za wybitne osiągnięcia sportowe;
stypendium na wyżywienie;
stypendium mieszkaniowego;
zapomogi.
6.Korzystania z 50% ulgi w opłatach za przejazdy publicznymi środkami komunikacji
miejskiej.
Formy pomocy/wsparcia – na zasadach ogólnych
Głównym źródłem finansowania pomocy materialnej dla studentów jest budżet
państwa – w formie dotacji (odrębnie na każdy rok kalendarzowy), której podziału
dokonuje rektor w porozumieniu z uczelnianym organem samorządu studenckiego.
Środki z dotacji na pomoc materialną dla studentów przeznaczone na stypendia
i inne świadczenia socjalne (stypendia: socjalne, na wyżywienie i mieszkaniowe oraz
zapomogi) nie mogą być niższe niż środki przeznaczone na stypendia za wyniki
w nauce lub sporcie. Uprawnionymi do ubiegania się o świadczenia pomocy
materialnej
dla
studentów
są
zarówno
studenci
uczelni
publicznych,
jak i niepublicznych.
Stypendia
W ramach pomocy materialnej student może ubiegać się o stypendium socjalne
(może być pobierane niezależnie od innych stypendiów), stypendium za wyniki
w nauce lub sporcie, stypendium na wyżywienie (może otrzymać student będący
w trudnej sytuacji materialnej), stypendium mieszkaniowe (student studiów
stacjonarnych - możliwość dofinansowania do zakwaterowania w domu studenckim
6
Opracowano w CIiPKZ w Tarnowie na podstawie:
Ustawy z 27.07.2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. z 2005 r. Nr 164 poz. 1365)
http://www.pfron.org.pl
http://www.mnisw.gov.pl
http://www.niepelnosprawni.pl
Broszury „Uniwersytet dla wszystkich. Osoby niepełnosprawne na Uniwersytecie Warszawskim”.
Kwiecień 2014
lub innym obiekcie w przypadku zamieszkania z dala od uczelni, jeśli znajduje się
w trudnej sytuacji materialnej), zapomogę (świadczenie jednorazowe, może być
przyznane studentowi, który z przyczyn losowych znalazł się w bardzo trudnej
sytuacji materialnej, dwa razy w roku akademickim).
Student może starać się również o stypendium przyznawane przez ministra za
osiągnięcia w nauce oraz stypendium za wybitne osiągnięcia sportowe.
Stypendia przyznawane są w uczelniach przez jednoosobowe organy uczelni
(dziekana, rektora) lub na wniosek uczelnianego organu samorządu studenckiego przez studenckie komisje stypendialne.
Student może otrzymywać jednocześnie kilka świadczeń pomocy materialnej. Łączna
miesięczna wysokość stypendium socjalnego, stypendium za wyniki w nauce lub
sporcie, stypendium na wyżywienie oraz stypendium mieszkaniowego nie może być
większa niż 90% najniższego wynagrodzenia zasadniczego asystenta w poprzednim
miesiącu, ustalonego w przepisach o wynagradzaniu nauczycieli akademickich.
Szczegółowe informacje na temat procedury przyznawania i wypłacania świadczeń
pomocy materialnej dla studentów (w tym stypendium specjalnego dla studentów
niepełnosprawnych)
regulują
uczelniane
regulaminy
ustalania
wysokości,
przyznawania i wypłacania świadczeń pomocy materialnej dla studentów. Na
podstawie tego regulaminu ustalana jest również wysokość stypendiów.
Kredyt studencki
Kredyt studencki z dopłatą do oprocentowania z budżetu państwa i korzystnymi
warunkami spłaty to element rozszerzenia dostępu do szkolnictwa wyższego,
pozwala na efektywniejsze zwiększenie pomocy materialnej dla studentów, udzielany
jest przez banki komercyjne na okres studiów. O kredyt może ubiegać się każdy
student, niezależnie od typu uczelni, systemu studiów, pod warunkiem, że rozpocznie
studia przed 25 rokiem życia, spłata rozpoczyna się 2 lata po ukończeniu studiów.
Kredyt jest umarzany w 20% kredytobiorcom, którzy ukończyli studia w grupie 5%
najlepszych absolwentów uczelni, w szczególnych przypadkach kredyt może być
umorzony częściowo lub w całości z uwagi na trudną sytuację życiową (choroba,
wypadek) lub trwałą utratę zdolności do spłaty zobowiązań (niepełnosprawność).
Pierwszeństwo w otrzymaniu kredytów mają studenci znajdujący się w trudnej
sytuacji materialnej.
7
Opracowano w CIiPKZ w Tarnowie na podstawie:
Ustawy z 27.07.2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. z 2005 r. Nr 164 poz. 1365)
http://www.pfron.org.pl
http://www.mnisw.gov.pl
http://www.niepelnosprawni.pl
Broszury „Uniwersytet dla wszystkich. Osoby niepełnosprawne na Uniwersytecie Warszawskim”.
Kwiecień 2014
Uzupełniające formy pomocy - dla studentów niepełnosprawnych
Stypendium specjalne dla osób niepełnosprawnych – może otrzymywać każdy
student z tytułu niepełnosprawności potwierdzonej orzeczeniem właściwego organu,
niezależnie od dochodu.
Rektor na wniosek komisji stypendialnej podejmuje w danym roku akademickim,
oddzielnie na każdy semestr, decyzję o wysokości przyznanego stypendium
specjalnego
(jego
wysokość
nie
powinna
przekroczyć
50%
najniższego
wynagrodzenia zasadniczego asystenta w poprzednim miesiącu, ustalonego
w przepisach o wynagrodzeniu nauczycieli akademickich). Student może otrzymywać
stypendium specjalne przez cały okres studiów, również na I roku studiów - przez 9
miesięcy w roku, wypłata może być kumulowana. Student niepełnosprawny może
ubiegać się o przyznanie innych rodzajów stypendiów i pobierać je równolegle ze
stypendium specjalnym.
Pomoc udzielana jest niezależnie od systemu studiów oraz statusu prawnego
uczelni.
Szczegółowe informacje znajdują się na stronie internetowej Ministerstwa Nauki i
Szkolnictwa Wyższego (www.mnisw.gov.pl).
Poza wymienionymi wyżej formami pomocy, ważną rolę w ułatwieniu dostępu do
edukacji osób niepełnosprawnych, odgrywa także pomoc udzielana ze środków
Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych., np. w ramach
programów celowych.
Opracowano w Centrum Informacji
i Planowania Kariery Zawodowej w Tarnowie
8
Opracowano w CIiPKZ w Tarnowie na podstawie:
Ustawy z 27.07.2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. z 2005 r. Nr 164 poz. 1365)
http://www.pfron.org.pl
http://www.mnisw.gov.pl
http://www.niepelnosprawni.pl
Broszury „Uniwersytet dla wszystkich. Osoby niepełnosprawne na Uniwersytecie Warszawskim”.
Kwiecień 2014