Vademecum dla osób niepełnosprawnych

Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie
Centrum Informacji i Planowania Kariery Zawodowej
Vademecum dla osób niepełnosprawnych
- przewodnik zawodowy
Część II. Edukacja osób niepełnosprawnych
Szkoły wyższe
a niepełnosprawni
1
Opracowano w CIiPKZ w Tarnowie na podstawie:
Ustawy z 27.07.2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. z 2005 r. Nr 164 poz. 1365)
http://www.pfron.org.pl
http://www.mnisw.gov.pl
http://www.niepelnosprawni.pl/ledge
Broszury „Uniwersytet dla wszystkich. Osoby niepełnosprawne na Uniwersytecie Warszawskim”.
Październik 2009
Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie
Centrum Informacji i Planowania Kariery Zawodowej
SPIS TREŚCI:
Szkoły wyższe a niepełnosprawni
Edukacja niepełnosprawnych na poziomie wyższym
3
Prawa niepełnosprawnych studentów
7
2
Opracowano w CIiPKZ w Tarnowie na podstawie:
Ustawy z 27.07.2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. z 2005 r. Nr 164 poz. 1365)
http://www.pfron.org.pl
http://www.mnisw.gov.pl
http://www.niepelnosprawni.pl/ledge
Broszury „Uniwersytet dla wszystkich. Osoby niepełnosprawne na Uniwersytecie Warszawskim”.
Październik 2009
Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie
Centrum Informacji i Planowania Kariery Zawodowej
Edukacja niepełnosprawnych na poziomie wyższym
Powszechny dostęp osób niepełnosprawnych do edukacji na poziomie wyższym jest
jednym z podstawowych czynników warunkujących ich sukces życiowy, jest również
realną możliwością implementacji haseł integracji i autonomii osób niepełnosprawnych
w warunkach wyższej uczelni.
Wyrównywanie szans w dostępie do edukacji osób niepełnosprawnych to niewątpliwie
ważne, ale też niełatwe zadanie. Trudność polega na tym, że proces edukacji należy
dostosować do osób o różnym rodzaju i stopniu niepełnosprawności, jak również
indywidualnym
(subiektywnym)
charakterze
doświadczanych
barier.
Ponadto
kształcenie integracyjne na poziomie akademickim nie ma tak bogatych tradycji i
doświadczeń jak kształcenie na niższych szczeblach edukacji.
Uczelnie wyższe podejmują te zadania, powoływani są Pełnomocnicy d.s. Osób
Niepełnosprawnych, a w większych uczelniach także Biura działające w interesie
ochrony ich praw i przywilejów edukacyjnych, ekonomicznych i socjalnych. Celem
działań określanych jako „Uniwersytet dla wszystkich” jest dążenie do zapewnienia
osobom niepełnosprawnym dostępu do wyższego wykształcenia w takim samym
zakresie jak osobom sprawnym. Najbogatsze doświadczenia posiadają większe
uczelnie, które działalność zorganizowaną rozpoczęły jako pierwsze. Doświadczenia
własne poszczególnych uczelni oraz współpraca z uczelniami w kraju i za granicą,
pozwala na systematyczne wdrażanie najlepszych rozwiązań zmierzających do
wypracowania optymalnego modelu kształcenia integracyjnego na poziomie szkoły
wyższej. Oferty działań pomocowych uczelni, dostępne na stronach internetowych Biura
d.s. Osób Niepełnosprawnych, zachęcają studentów do podjęcia wyzwania, jakim jest
ukończenie szkoły wyższej.
Uniwersytet
Jagielloński:
Biuro
do
spraw
osób
niepełnosprawnych:
http://www.bon.uj.edu.pl/
Akademia Górniczo Hutnicza w Krakowie: Biuro ds. Osób Niepełnosprawnych,
Zrzeszenie Studentów Niepełnoprawnych: http://www.zsn.agh.edu.pl/
3
Opracowano w CIiPKZ w Tarnowie na podstawie:
Ustawy z 27.07.2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. z 2005 r. Nr 164 poz. 1365)
http://www.pfron.org.pl
http://www.mnisw.gov.pl
http://www.niepelnosprawni.pl/ledge
Broszury „Uniwersytet dla wszystkich. Osoby niepełnosprawne na Uniwersytecie Warszawskim”.
Październik 2009
Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie
Centrum Informacji i Planowania Kariery Zawodowej
Uniwersytet
Ekonomiczny
w
Krakowie:
Pełnomocnik
Rektora
ds.
Osób
Niepełnosprawnych: http://niepelnosprawni.uek.krakow.pl/
Wymiernym wyznacznikiem otwartości uczelni i skuteczności prowadzonych działań jest
obserwowany w kolejnych latach wzrost liczebności
studentów niepełnosprawnych
w szkolnictwie wyższym.
W
kształceniu
integracyjnym
osób
niepełnosprawnych
zwraca się uwagę na trzy obszary problemowe:
1. Bariery wynikające z kształcenia na niższych poziomach nauczania.
Wiele osób niepełnosprawnych nie jest w stanie sprostać wymaganiom stawianym
przed nimi przy egzaminach wstępnych na wyższe uczelnie. Spowodowane jest to
niższym poziomem nauczania w szkołach specjalnych, skąd najczęściej wywodzą się
niepełnosprawni kandydaci na studia. W dalszym ciągu niewiele osób kształci się w tzw.
systemie masowym. Nauczanie w szkołach specjalnych nie spełnia swojego zadania
nie tylko ze względu na nieco niższy poziom. Przede wszystkim izoluje osoby
niepełnosprawne
od
społeczeństwa,
oraz
stwarza
sztuczny
podział
na
niepełnosprawnych i resztę ludzi. Powoduje to powstawanie specjalnych, to znaczy nie
do końca normalnych warunków, w których uczący i wychowujący się ludzie nie mają
szans na nabycie zwykłych zachowań społecznych.
2. Wymiar organizacyjny to tworzenie warunków bazowych dla wspólnego kształcenia
osób pełno– i niepełnosprawnych.
Odbywa się poprzez:
likwidację barier architektonicznych,
likwidację barier w dostępie do zasobów informacyjnych i zajęć dydaktycznych,
(najczęściej podejmowane zadania to: np. wyposażanie bibliotek i czytelni,
pracowni komputerowych z przeznaczeniem dla osób z niepełnosprawnością,
przystosowanie sal wykładowych i seminaryjnych do potrzeb osób niedosłyszących
i głuchych, (pętle indukcyjne wspomagające odbiór), umożliwienie nagrywania treści
dydaktycznych, korzystania z notatek lub pomocy asystenta, dostosowanie struktur
4
Opracowano w CIiPKZ w Tarnowie na podstawie:
Ustawy z 27.07.2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. z 2005 r. Nr 164 poz. 1365)
http://www.pfron.org.pl
http://www.mnisw.gov.pl
http://www.niepelnosprawni.pl/ledge
Broszury „Uniwersytet dla wszystkich. Osoby niepełnosprawne na Uniwersytecie Warszawskim”.
Październik 2009
Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie
Centrum Informacji i Planowania Kariery Zawodowej
administracyjnych i organizacyjnych Uczelni poprzez wprowadzanie wewnętrznych
przepisów
w
Uczelni
regulujących
prawa
studentów,
zapewnienie
usług
specjalistycznych);
wspomaganie studentów:
socjalno–bytowe, w ramach którego zapewnia się odpowiednio dostosowane
pokoje
w Domach
Studenta,
organizuje
bezpłatny
transport
z
miejsca
zamieszkania na zajęcia dydaktyczne i rehabilitacyjne,
wsparcie materialne – to przede wszystkim stypendia specjalne przysługujące
studentom niepełnosprawnym niezależnie od osiąganych dochodów, w pewnych
sytuacjach częściowe lub nawet pełne zwolnienie z opłat związanych ze
studiowaniem, zapomogi,
wspomaganie dydaktyczne w postaci np. zorganizowania egzaminów w formie
alternatywnej,
czyli
uwzględniającej
ograniczenia
wynikające
z niepełnosprawności;
3.
Wymiar psychiczny to tworzenie warunków, w których osoba niepełnosprawna
będzie dla nas autentycznym partnerem – kolegą, przyjacielem, współpracownikiem –
to stan pożądany, wymaga przemian w mentalności, czasu na stopniowe przybliżanie
się do celu. To zadania ukierunkowane na całą społeczność akademicką, studentów,
kadrę akademicką, administrację a także same osoby niepełnosprawne.
Wszystkie te czynniki nie pozostają bez wpływu na liczby, które są dramatycznym
wskaźnikiem poziomu wykształcenia wśród największej mniejszości w każdym
społeczeństwie, jaką stanowią osoby niepełnosprawne (zwykle ok. 10 %). W całym
kraju liczba studentów niepełnosprawnych nie przekracza obecnie 1500 osób.
Doświadczenia amerykańskie wskazują na to, że przeciętny wskaźnik obecności osób
niepełnosprawnych na uczelniach wyższych powinien oscylować wokół 3 %. W Polsce
wynik ten osiągnęła jedynie Akademia Podlaska, która jako pierwsza rozpoczęła
kompleksowe przystosowanie się do potrzeb osób niepełnosprawnych. W przypadku
dwóch
największych
polskich
uczelni
sytuacja
wygląda
już
nieco
inaczej.
5
Opracowano w CIiPKZ w Tarnowie na podstawie:
Ustawy z 27.07.2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. z 2005 r. Nr 164 poz. 1365)
http://www.pfron.org.pl
http://www.mnisw.gov.pl
http://www.niepelnosprawni.pl/ledge
Broszury „Uniwersytet dla wszystkich. Osoby niepełnosprawne na Uniwersytecie Warszawskim”.
Październik 2009
Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie
Centrum Informacji i Planowania Kariery Zawodowej
W
Uniwersytecie
Warszawskim
studenci
niepełnosprawni
stanowią
0,3%,
a w Uniwersytecie Jagiellońskim 0,1 % ogólnej liczby studentów.
Zachęty do studiowania to nie tylko przywileje i ulgi, ale równe prawa i obowiązki dla
osób niepełnosprawnych. Chodzi o wyrównanie szans w stosunku do reszty studentów.
Szanse te są często mocno ograniczone właśnie z powodu niepełnosprawności, stąd
konieczne jest wzięcie jej pod uwagę, aby unikać łamania zasady równego dostępu do
edukacji.
Egzaminy w formach alternatywnych są bardzo ważną, ale nie jedyną zachętą dla osób
niepełnosprawnych, chcących kształcić się w uczelniach wyższych. Kolejną jest
likwidacja barier architektonicznych i informacyjnych. Niesie to za sobą duże koszty,
a zatem uczelnie nie są w stanie same udźwignąć takiego ciężaru.
Najtrudniejsze w likwidacji, choć już nie z powodów finansowych, są bariery
psychologiczne, zakorzenione w ludzkiej mentalności. Walka z nimi wymaga dużej
otwartości ze strony osób niepełnosprawnych. Służy temu jak najszersza integracja tej
grupy osób z resztą społeczeństwa.
Fundamentalne znaczenie ma w tym procesie edukacja na każdym poziomie
nauczania.
Kształtowanie
postaw
i
świadomości
ludzkiej,
przełamywanie
stereotypowego myślenia o niepełnosprawności i tworzenie nowoczesnych standardów
w podejściu do tego problemu, jest trudnym wyzwaniem, ale przede wszystkim powinny
je podjąć uczelnie wyższe.
O pełnej integracji można mówić wówczas, gdy student żyje życiem uczelni, posiada
stałe kontakty z pełnosprawnymi kolegami, bierze aktywny udział w życiu grupy
studenckiej, pełniąc w niej określoną rolę i funkcję społeczną.
6
Opracowano w CIiPKZ w Tarnowie na podstawie:
Ustawy z 27.07.2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. z 2005 r. Nr 164 poz. 1365)
http://www.pfron.org.pl
http://www.mnisw.gov.pl
http://www.niepelnosprawni.pl/ledge
Broszury „Uniwersytet dla wszystkich. Osoby niepełnosprawne na Uniwersytecie Warszawskim”.
Październik 2009
Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie
Centrum Informacji i Planowania Kariery Zawodowej
Prawa niepełnosprawnych studentów
Kształcenie na poziomie szkolnictwa wyższego reguluje ustawa z 27 lipca 2005 roku
Prawo o szkolnictwie wyższym.
Zgodnie z ustawą uczeń szkoły wyższej (również niepełnosprawny) ma prawo do:
1.Uzyskania urlopu od zajęć w uczelni w trybie i na zasadach określonych
w regulaminie studiów
2.Przeniesienia z innej szkoły wyższej, w tym także zagranicznej szkoły wyższej, za
zgodą dziekana wydziału uczelni przyjmującej, jeżeli wypełnił wszystkie obowiązki
wynikające z przepisów obowiązujących w szkole wyższej, którą opuszcza
3.Studiowania na więcej niż jednym kierunku lub inne przedmioty, także w różnych
uczelniach
4.Studiowania według indywidualnego planu i programu studiów na zasadach
ustalonych przez radę wydziału lub inny organ wskazany w statucie uczelni
5.Pomocy materialnej ze środków przeznaczonych na ten cel w budżecie państwa w
formie:
stypendium socjalnego;
stypendium specjalnego dla osób niepełnosprawnych;
stypendium za wyniki w nauce lub sporcie;
stypendium ministra za osiągnięcia w nauce;
stypendium ministra za wybitne osiągnięcia sportowe;
stypendium na wyżywienie;
stypendium mieszkaniowego;
zapomogi.
6.Korzystania z 50% ulgi w opłatach za przejazdy publicznymi środkami komunikacji
miejskiej.
7
Opracowano w CIiPKZ w Tarnowie na podstawie:
Ustawy z 27.07.2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. z 2005 r. Nr 164 poz. 1365)
http://www.pfron.org.pl
http://www.mnisw.gov.pl
http://www.niepelnosprawni.pl/ledge
Broszury „Uniwersytet dla wszystkich. Osoby niepełnosprawne na Uniwersytecie Warszawskim”.
Październik 2009
Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie
Centrum Informacji i Planowania Kariery Zawodowej
Formy pomocy/wsparcia – na zasadach ogólnych
Głównym źródłem finansowania pomocy materialnej dla studentów jest budżet państwa
– w formie dotacji (odrębnie na każdy rok kalendarzowy), której podziału dokonuje
rektor w porozumieniu z uczelnianym organem samorządu studenckiego. Środki
z dotacji na pomoc materialną dla studentów przeznaczone na stypendia i inne
świadczenia socjalne (stypendia: socjalne, na wyżywienie i mieszkaniowe oraz
zapomogi) nie mogą być niższe niż środki przeznaczone na stypendia za wyniki w
nauce lub sporcie. Uprawnionymi do ubiegania się o świadczenia pomocy materialnej
dla studentów są zarówno studenci uczelni publicznych jak i niepublicznych.
Stypendia
W ramach pomocy materialnej student może ubiegać się o stypendium socjalne (może
być pobierane niezależnie od innych stypendiów), stypendium za wyniki w nauce lub
sporcie, stypendium na wyżywienie (może otrzymać student będący w trudnej sytuacji
materialnej), stypendium mieszkaniowe (student studiów stacjonarnych - możliwość
dofinansowania do zakwaterowania w domu studenckim lub innym obiekcie
w przypadku zamieszkania z dala od uczelni, jeśli znajduje się w trudnej sytuacji
materialnej), zapomogę (świadczenie jednorazowe, może być przyznane studentowi,
który z przyczyn losowych znalazł się w bardzo trudnej sytuacji materialnej, dwa razy
w roku akademickim).
Student może starać się również o stypendium przyznawane przez ministra za
osiągnięcia w nauce oraz stypendium za wybitne osiągnięcia sportowe.
Stypendia przyznawane są w uczelniach przez jednoosobowe organy uczelni
(dziekana, rektora) lub na wniosek uczelnianego organu samorządu studenckiego przez studenckie komisje stypendialne.
Student może otrzymywać jednocześnie kilka świadczeń pomocy materialnej. Łączna
miesięczna wysokość stypendium socjalnego, stypendium za wyniki w nauce lub
sporcie, stypendium na wyżywienie oraz stypendium mieszkaniowego nie może być
większa niż 90% najniższego wynagrodzenia zasadniczego asystenta w poprzednim
miesiącu, ustalonego w przepisach o wynagradzaniu nauczycieli akademickich.
8
Opracowano w CIiPKZ w Tarnowie na podstawie:
Ustawy z 27.07.2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. z 2005 r. Nr 164 poz. 1365)
http://www.pfron.org.pl
http://www.mnisw.gov.pl
http://www.niepelnosprawni.pl/ledge
Broszury „Uniwersytet dla wszystkich. Osoby niepełnosprawne na Uniwersytecie Warszawskim”.
Październik 2009
Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie
Centrum Informacji i Planowania Kariery Zawodowej
Szczegółowe informacje na temat procedury przyznawania i wypłacania świadczeń
pomocy materialnej dla studentów (w tym stypendium specjalnego dla studentów
niepełnosprawnych) regulują uczelniane regulaminy ustalania wysokości, przyznawania
i wypłacania świadczeń pomocy materialnej dla studentów. Na podstawie tego
regulaminu ustalana jest również wysokość stypendiów.
Kredyt studencki
Kredyt studencki z dopłatą do oprocentowania z budżetu państwa i korzystnymi
warunkami spłaty to element rozszerzenia dostępu do szkolnictwa wyższego, pozwala
na efektywniejsze zwiększenie pomocy materialnej dla studentów, udzielany jest przez
banki komercyjne na okres studiów. O kredyt może ubiegać się każdy student,
niezależnie od typu uczelni, systemu studiów, pod warunkiem, że rozpocznie studia
przed 25 rokiem życia, spłata rozpoczyna się 2 lata po ukończeniu studiów. Kredyt jest
umarzany w 20% kredytobiorcom, którzy ukończyli studia w grupie 5% najlepszych
absolwentów uczelni, w szczególnych przypadkach kredyt może być umorzony
częściowo lub w całości z uwagi na trudną sytuacja życiową (choroba, wypadek) lub
trwałą utratę zdolności do spłaty zobowiązań (niepełnosprawność). Pierwszeństwo w
otrzymaniu kredytów mają studenci znajdujący się w trudnej sytuacji materialnej.
Uzupełniające formy pomocy - dla studentów niepełnosprawnych
Stypendium specjalne dla osób niepełnosprawnych – może otrzymywać każdy student
z tytułu niepełnosprawności potwierdzonej orzeczeniem właściwego organu, niezależnie
od dochodu.
Rektor na wniosek komisji stypendialnej podejmuje w danym roku akademickim,
oddzielnie na każdy semestr, decyzję
o wysokości przyznanego stypendium
specjalnego (jego wysokość nie powinna przekroczyć 50% najniższego wynagrodzenia
zasadniczego asystenta w poprzednim miesiącu, ustalonego w przepisach o
wynagrodzeniu nauczycieli akademickich). Student może otrzymywać stypendium
specjalne przez cały okres studiów, również na I roku studiów - przez 9 miesięcy w
roku, wypłata może być kumulowana. Jeśli studiuje na kilku kierunkach, stypendium
specjalne może otrzymywać na każdym z tych kierunków. Student niepełnosprawny
9
Opracowano w CIiPKZ w Tarnowie na podstawie:
Ustawy z 27.07.2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. z 2005 r. Nr 164 poz. 1365)
http://www.pfron.org.pl
http://www.mnisw.gov.pl
http://www.niepelnosprawni.pl/ledge
Broszury „Uniwersytet dla wszystkich. Osoby niepełnosprawne na Uniwersytecie Warszawskim”.
Październik 2009
Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie
Centrum Informacji i Planowania Kariery Zawodowej
może ubiegać się o przyznanie innych rodzajów stypendiów i pobierać je równolegle ze
stypendium specjalnym.
Pomoc udzielana jest niezależnie od systemu studiów oraz statusu prawnego uczelni.
Szczegółowe informacje znajdują się na stronie internetowej Ministerstwa Nauki i
Szkolnictwa Wyższego (www.mnisw.gov.pl).
Poza wymienionymi wyżej formami pomocy, ważną rolę w ułatwieniu dostępu do
edukacji osób niepełnosprawnych odgrywa także pomoc udzielana ze środków
Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, np. w ramach
programów celowych.
10
Opracowano w CIiPKZ w Tarnowie na podstawie:
Ustawy z 27.07.2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. z 2005 r. Nr 164 poz. 1365)
http://www.pfron.org.pl
http://www.mnisw.gov.pl
http://www.niepelnosprawni.pl/ledge
Broszury „Uniwersytet dla wszystkich. Osoby niepełnosprawne na Uniwersytecie Warszawskim”.
Październik 2009