Załącznik nr 12 Wytyczne do filmu „Powstanie Warszawskie ”. I

Załącznik nr 12
Wytyczne do filmu „Powstanie Warszawskie ”.
I. Forma prezentacji i jej główne ideowe przesłanie
Film o powstaniu warszawskim, symbol wystawy 11.4/AW/2, powinien wykorzystywać pełną gamę
możliwości technicznych i artystycznych do osiągnięcia celu, o którym piszemy niżej, stąd dopuszcza
się od strony formalnej możliwość łączenia filmów dokumentalnych, materiałów archiwalnych czy
fotografii z dowolną techniką animacji komputerowej lub animacji klasycznej. Forma łączenia technik
animacyjnych oraz materiałów filmowych jest dowolna. Film należy wykonać przy użyciu materiałów
przekazanych przez Zamawiającego oraz materiałów archiwalnych – filmów, zdjęć, nagrań
dźwiękowych uzyskanych we własnym zakresie. Film należy wykonać z napisami w j. angielskim.
Czas trwania filmu wynosi 3 minuty, w tym minimum 30 sekund animacji. Rozmiar obrazu: dwa
ekrany wykonane z tkaniny o rozmiarach 2,4 x 1,5 m i rozdzielczość obrazu 1280 x 800 px
Materiały filmowe i ikonograficzne znajdują się do pobrania na serwerze ftp: ftp://ftp2.muzeum1939.pl;
login: multimediaifilmy; hasło: MultimediaiFilmy;
W zamierzeniu Zespołu Muzeum film musi być krótką – trzyminutową puentą narracji muzealnej o
Powstaniu Warszawskim, jednym z ważnych wątków powstającej wystawy. Odbiorcą jej będą Polacy o
różnym stopniu wykształcenia i przygotowania do odbioru treści historycznych, ale również zupełnie
nie zorientowani w polskiej historii obcokrajowcy. Wobec tego konieczne jest zastosowanie języka
przekazu, który będzie zrozumiały również dla tych najsłabiej przygotowanych odbiorców.
Film pokazywany będzie w osobnym pomieszczeniu, stylizowanym na warszawską piwnicę.
Zwiedzający w liczbie nie więcej niż 20 osób jednocześnie wchodzą do niej, po uprzednim zapoznaniu
się we wcześniejszych salach z podstawowymi faktami na temat Polskiego Państwa Podziemnego i
eksponatami z Powstania. Przebywają w tym pomieszczeniu przez około 10 minut, oglądając
jednocześnie dwa inne filmy (zobacz dalszą część opisu). Po zakończeniu całości projekcji zwiedzający
opuszczają pomieszczenie, do którego może wejść kolejna grupa widzów. Ruch widzów regulowany
jest poprzez automatycznie otwierające się drzwi.
80-831 Gdańsk, ul. Długa 81/83
tel./fax: +48 58 323-75-20, 58 323-75-30
[email protected]
www.muzeum1939.pl
Projekcja filmu będącego zadaniem konkursowym ma miejsce na dwóch ekranach wykonanych z
delikatnej, półprzeźroczystej tkaniny. Film wyświetlany jest jednocześnie z dwóch rzutników, przy
czym każdy z nich wyświetlać może inne obrazy. Projekcji towarzyszyć mają dodatkowo efekty typu
„światło i dźwięk”.
Wybór „piwnicy”, jako wystylizowanego pomieszczenia, w którym skupiana będzie uwaga widzów na
Powstaniu ma podkreślić, że autorzy wystawy świadomie chcą pokazać jedno z najważniejszych
wydarzeń wojennej historii Polski z perspektywy symbolicznego miejsca, w który przez większość
Powstania wegetowała ludność cywilna - najliczniejsza i najstraszniej doświadczona grupa uczestników
zrywu 1944 roku. Do tej pory jej los był opisywany w muzeach historycznych wyłącznie w tle walki
zbrojnej, której głównymi bohaterami byli niemal wyłącznie żołnierze. Cywilom oraz kwestiom
społecznym Powstania poświęcano bardzo mało uwagi, a narracja prowadzona była „ścieżką
militarną”, w której najważniejsze było pokazanie bitwy warszawskiej, jej żołnierzy i patriotycznych
motywacji, bez snucia refleksji nad jej sensem i skutkami dla ludności cywilnej. W koncepcji Muzeum
II Wojny Światowej ma się to zmienić. Chcemy mocno podkreślić, że cierpienia ludności cywilnej nie
były mniejsze niż żołnierzy walczących z karabinem w ręku, a jej bohaterstwo w niczym nie
ustępowało żołnierzom-powstańcom. Naszym zamierzeniem jest, aby widz po obejrzeniu tego filmu
zrozumiał, że tym, co wyróżnia Powstanie Warszawskie spośród innych powstań antyniemieckich w
okupowanej Europie, jest nie tylko skala zbrodni popełnionych przez Niemców na cywilach oraz
powstańcach, ale jednocześnie społeczny, polityczny i państwowy wymiar wydarzeń. Powstanie stało
się bowiem udaną próbą ujawnienia Polskiego Państwa Podziemnego wraz z jego naczelnymi
władzami, która spotkała się z olbrzymim wsparciem ludności miasta, wywołując spontaniczną
samoorganizację społeczną.
Materiał faktograficzny filmu o Powstaniu Warszawskim powinien być starannie wyselekcjonowany,
maksymalnie skondensowany oraz pozbawiony przy tym aspiracji prostego filmu edukacyjnego,
prezentującego wyłącznie faktografię. Liczymy natomiast, że skupi się na oddaniu zróżnicowanych
emocji towarzyszących temu wydarzeniu – od euforii powstańców w pierwszych dniach walki, przez
przerażenie ludności cywilnej aż po załamanie towarzyszące upadkowi zrywu.
Pomieszczenie muzealnej narracji, o którym mowa czyli stylizowana „warszawska piwnica”, będzie też
miejscem, gdzie prezentowane będą dwa filmy innych zrywach zbrojnych: powstaniu w getcie
warszawskim w 1943 roku oraz o powstaniach słowackim, powstaniu paryskim w latach 1944-1945.
Zostaną one wykonane taką samą techniką jak film o Powstaniu Warszawskim na późniejszym etapie
współpracy ze zwycięzcą konkursu.
80-831 Gdańsk, ul. Długa 81/83
tel./fax: +48 58 323-75-20, 58 323-75-30
[email protected]
www.muzeum1939.pl
II. Przestrzeń i metoda narracji muzealnej o Powstaniu Warszawskim
Dla lepszego zrozumienia sposobu w jaki chcemy mówić o Powstaniu Warszawskim, prezentujemy w
pierwszej kolejności przestrzeń i przyjętą przez nas metodę narracji muzealnej.
Wstęp przygotowujący zwiedzających do zrozumienia czym było Powstanie Warszawskie zostanie
zaprezentowany w sekcji „Polskie Państwo Podziemne” oraz w sekcji „Armia Krajowa” (AK zostanie
pokazana jako część Polskich Sił Zbrojnych w Kraju, przygotowująca się do zbrojnego zrywu i
zabezpieczenia ujawniających się władz cywilnych Polskiego Państwa Podziemnego). Jest to zadanie
autorów wystawy i nie obarczamy tym uczestników postępowania konkursowego. Przed wejściem do
pomieszczenia („piwnicy”), gdzie film będzie pokazywany w pętli: powstanie w getcie - Powstanie
Warszawskie - powstania paryskie, słowackie i praskie znajduje się przestrzeń, gdzie możliwe będzie
umieszczenie tablicy informacyjnej z podstawową faktografią na temat Powstania (wraz ze skróconym
kalendarium) oraz dużej gabloty z eksponatami. Będą to wyłącznie oryginały, w tym broń powstańcza
oraz obiekty odwołujące się do zasadniczego przekazu muzealnego, na którym chcemy się skupić. W
tej samej przestrzeni zostaną zaprezentowane podstawowe, jeszcze silniej skrócone informacje o
innych powstaniach.
Miejscem przedstawienia filmu o kolejnych powstaniach (a więc podstawowym miejscem opowieści o
Powstaniu Warszawskim) jest „piwnica” z odpowiednio zaaranżowanymi dwoma ekranami na
półprzezroczystej tkaninie. „Piwnica” jest dużym sześcianem z umieszczoną na dachu stylizacją
barykady powstańczej. Jej wstępna wizualizacja znajduje się w filmie dołączonym do dokumentacji
konkursowej.
Do wyświetlania filmu mogą służyć również okna piwniczne, ewentualnie specjalnie zaprojektowane
przestrzeliny, przez które może wydobywać się światło czy też obraz filmowy. W „piwnicy” planuje się
umieszczenie trzech gablot, w których po wyświetleniu filmu pokazywane będą w strumieniu światła
wybitne, symboliczne eksponaty dotyczące powstania w getcie (szczątki wózka dziecięcego
znalezionego w 1945 r. w ruinach getta) oraz Powstania Warszawskiego (tabliczka z napisem NN z
grobu uczestnika powstania, hełm powstańca z grobu na dziedzińcu Archiwum Akt Dawnych).
III. Zawartości scenariusza filmu
Przedstawiony poniżej spis jest wyborem najważniejszych wątków i propozycją merytorycznej
(faktograficznej) zawartości filmu:
1. Sens podjętego ryzyka. Można posiłkować się wypowiedzią Delegata Rządu na Kraj Jana
Stanisława Jankowskiego „Sobola”, który w końcu września 1944 r. mówił: „Chcieliśmy
80-831 Gdańsk, ul. Długa 81/83
tel./fax: +48 58 323-75-20, 58 323-75-30
[email protected]
www.muzeum1939.pl
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
być wolni i wolność sobie zawdzięczać”. Konieczne jest także podkreślenie nastawienia
młodzieży AK, ich dowódców, jak również warszawskiej ulicy, która od lat szykowała się
do powstania. „To musiało wybuchnąć” – tak mówiła jedna z bohaterek filmu
dokumentalnego Pawła Kędzierskiego „Powstanie zwykłych ludzi”.
Zestawienie sił polskich i niemieckich.
Uczestnicy dramatu: miasto Warszawa (950 tysięcy mieszkańców), 50-tysięczny korpus AK,
kilkanaście tysięcy uzbrojonych Niemców. Wątek ten można traktować jako kontynuację
poprzedniego. W celu ukazania AK można wykorzystać między innymi łatwo dostępne
fotografie Stefana Bałuka (w Narodowym Archiwum Cyfrowym) z 1 sierpnia 1944 r. z
rejonu mobilizacji na Woli.
Szturm powstańczy – walka zbrojna.
Entuzjazm ludności cywilnej podczas pierwszych dni walki i pierwsze działania mające na
celu zorganizowanie części wyzwolonej przez powstańców Warszawy. Jedna z uczestniczek
powstania, spodziewająca się dziecka wspominała: „Z radością myślałam, że dziecko
mające przyjść na świat urodzi się w Wolnej Polsce”; Do wykorzystania film i zdjęcia
pokazujące ludność cywilną budującą barykady, sceny z powiewającą flagą polską na
barykadzie i na Poczcie Głównej, sceny przedstawiające dumnych żołnierzy AK.
Mapa pokazująca opanowane dzielnice a jednocześnie pokazująca osamotnienie tych
bastionów. Grafika pokazująca drogi kanałowe jako środki komunikacji i transportu broni i
sprzętu.
Niemiecka furia1: mordy Niemców na Woli (zdjęcie pokazujące ofiary Dirlewangera);
zdjęcia filmowe pokazujące pędzenie cywilów przed czołgami; zdjęcie ofiar
bombardowania; ostrzał ulic przez karabiny maszynowe (do wykorzystania słynne zdjęcia
trafionego pociskiem Prudentialu na Placu Napoleona, zdjęcia niemieckich wyrzutni
rakietowych (Neberwelfel) oraz słynne zdjęcia filmowe wyciągania spod ostrzału
powstańca (był nim kilkunastoletni strzelec „Tygrys” z Korpusu Bezpieczeństwa;
zachowało się nagranie, gdy jeden z nieco starszych powstańców niesie jego ciało). Taśmy i
zdjęcia płonącego miasta; fotografie ofiar z kolekcji Joachima Joachimczyka; pogrzeby na
ulicy Kilińskiego.
Życie codzienne – przygotowanie posiłków, kopanie studzien, czytanie prasy, sceny z
Powiśla, gdzie przez pierwsze tygodnie toczyło się w miarę normalne życie (zachowała się
dokumentacja filmowa).
1
Eksterminacja Warszawy odbywała się według osobistej dyrektywy Hitlera, który nakazał rozwiązanie
problemu Warszawy za pomocą terroru. Wykonanie zadania powierzono Heinrichowi Himmlerowi. Treść
wydanego przez niego rozkazu brzmiała: „Każdego mieszkańca należy zabić, nie wolno brać żadnych
jeńców. Warszawa ma być zrównana z ziemią i w ten sposób ma być stworzony zastraszający przykład dla
całej Europy”.
80-831 Gdańsk, ul. Długa 81/83
tel./fax: +48 58 323-75-20, 58 323-75-30
[email protected]
www.muzeum1939.pl
9. Wegetacja ludności w piwnicach - do wykorzystania tekst modlitwy (dołączona do
dokumentacji konkursowej; należy rozważyć odczytanie jej przez lektora2).
10. Casus Starówki, który ma uwidocznić jedną z wyróżniających się cech Powstania
Warszawskiego: poczucie osaczenia i osamotnienia. Dzielnica ta była izolowana od innych i
poddana niezwykle silnemu naciskowi Niemców. Warto zwrócić uwagę na los ludności
cywilnej i rannych w szpitalach po opuszczeniu dzielnicy przez powstańców drogą
kanałową. Dla zobrazowania terroru Niemców wobec ludności Starówki można posłużyć
się relacją filmową Stanisława Soszyńskiego (fragmenty notacji dołączone do materiałów
konkursowych).
11. Zatrzymanie frontu przez Sowietów i ograniczona pomoc ze strony aliantów zachodnich.
Zasygnalizowanie tego wątku jeszcze bardziej wzmocni przekaz o samotnej walce i
poczuciu osaczenia.
12. Mapa graficzna pokazująca kurczenie się terenu powstańczego.
13. Podpisanie aktu przerwania działań wojennych.
14. Wymarsz żołnierzy AK do niewoli i opuszczenie Warszawy przez ludność cywilną (do
wykorzystania fragmenty notacji filmowej ze Stanisławem Soszyńskim – dołączone do
dokumentacji konkursowej). Do wykorzystania możliwe są również powszechnie znane
zdjęcia filmowe pokazujące wymarsz powstańców oraz zdjęcia filmowe oraz fotografie
ludności cywilnej opuszczającej Warszawę prezentowane w wielu filmach o Powstaniu.
Zachowały się również zdjęcia filmowe obozu w Pruszkowie. Warto rozważyć
uzmysłowienie widzom, że część ludności cywilnej została przetransportowana do obozów
koncentracyjnych.
15. Bilans strat i zysków - w postaci graficznej, symbolicznej bądź innej.
16. Powojenne ekshumacje ofiar oraz ruiny Warszawy.
Pragniemy zaznaczyć, że zawarte powyżej wytyczne zawartości nie stanowią sztywnego zbioru , lecz
wyłącznie sugestie, które mogą być wzbogacone o nowe wątki, ewentualnie skrócone, przestawione w
innej kolejności, ewentualnie zastępowane materiałem o podobnym wydźwięku.
2
Oto słowa jednej z modlitw, które najlepiej mówią o sytuacji w oblężonym mieście:
Od bomb i samolotów - wybaw nas Panie
Od czołgów i goliatów - wybaw nas Panie
Od pocisków i granatów - wybaw nas Panie
Od miotaczy min - wybaw nas Panie
Od pożarów i spalenia żywcem - wybaw nas Panie
Od rozstrzelania – wybaw nas Panie
Od zasypania - wybaw nas Panie.
80-831 Gdańsk, ul. Długa 81/83
tel./fax: +48 58 323-75-20, 58 323-75-30
[email protected]
www.muzeum1939.pl
Na zakończenie uwaga dotycząca pokazywanie losów indywidualnych – nie daje się w tej kwestii
szczegółowych wytycznych, dopuszczając zindywidualizowanie narracji poprzez skupienie uwagi na
wybranych bohaterach; Zaleca się jedynie, aby w tle opowieści pojawili się również sprawcy, tak aby
widz nie wyszedł z przekonaniem, że Warszawę „zmieliła jakaś bezkształtna, bezosobowa machina
wojenna”. Naszym zamiarem jest nie tyle pokazanie twarzy von dem Bacha, Dirlewangera czy innych
„słynnych” zbrodniarzy, co nieznanego z imienia Niemca, wspominanego przez Stanisława Likiernika
( wziętego do niewoli żołnierza AK), który pisał w swych wspomnieniach o żołnierzu Wehrmachtu,
który pomagał mu się golić, przeżywając, że może go zranić tępą brzytwą, a następnie gorliwie
wykonał rozkaz swego dowódcy, paląc sąsiednią piwnicę z rannymi cywilami.
80-831 Gdańsk, ul. Długa 81/83
tel./fax: +48 58 323-75-20, 58 323-75-30
[email protected]
www.muzeum1939.pl