Bacon, Kartezjusz

dr Mieczysław Juda
Filozofia z estetyką
Zakład Teorii i Historii Sztuki ASP Katowice
[email protected]
[4] Systemy nowożytne: empiryzm Bacona i racjonalizm Kartezjusza
a. empiryzm Francisa Bacona
b. racjonalizm Kartezjusza
Francis Bacon [1561 London – 1626 Highgate]
– filozof, eseista, teolog, prawnik
– studia w Cambridge: odwrót od scholastycznego arystotelizmu
– jeden z twórców nowożytnej metody naukowej opartej o indukcję i eksperyment
– twórca empiryzmu
– Eseje 1597, Novum Organum 1620, New Atlantis 1627
filozofia:
– ideał nauki w służbie życia, tj. nauki pozwalającej panować nad przyrodą
– nastawienie praktyczne, źródła:
* likwidacja feudalizmu w Anglii – kapitalizm
* wynalazki, rozwój sił wytwórczych
* rozszerzenie praktyki w żeglarstwie, lecznictwie, technice wojskowej, itd.
konieczna nowa nauka odpowiadająca na potrzeby życia:
* nie spekulatywna a eksperymentalna
* zwrócona ku rzeczom i oparta na doświadczeniu
*metodologicznie indukcyjna: prawidłowość (generalizacja)
wyprowadzona z faktów jednostkowych
metodologia i teoria poznania:
– zadania filozofii: praktyczne wyniki; dotychczas ich brak
(1) fałszywych założeń (dogmatyzm)
(2) niewłaściwej metody (dedukcyjnej)
– poglądy teoriopoznawcze:
* przedmiotem poznania nauki (nauk szczegółowych) jak i filozofii jest tylko przyroda
* wszelkie poznanie przyrody rozpoczyna się od spostrzeżeń zmysłowych (sensualizm) i opiera na doświadczeniu (empiryzm metodologiczny)
* ludzkie pojęcia pochodzą z doświadczenia i są jedynie efektem oddziaływania przedmiotów na nas (empiryzm genetyczny)
* ale: zmysły same nie są wystarczające do poznania przyrody – konieczność współdziałania z rozumem
metodologia i teoria poznania:
– zasadnicze trudności poznania – złudzenia umysłu idole:
1. złudzenia rodu (idola tribus): złudzenia plemienne, wspólne całemu rodzajowi ludzkiemu, to niedoskonałości naszych zmysłów i rozumu samego – przypisywanie przyrodzie cech analogicznych jemu samemu
2. złudzenia jaskini (idola specus) – złudzenia indywidualne uwarunkowane wychowanie, otoczeniem spoglądającego na świat ze swej jaskini
3. złudzenia rynku (idola fori) – złudzenia z obcowania ludzi pomiędzy sobą, z formy obcowania, tj. języka (mowy); wieloznaczność, nieostrość terminów
4. złudzenia teatru (idola theatri) – złudzenia teorii; błędy płynące z wiary w autorytety, resp. tradycyjne systemy filozoficzne
indukcja:
– cel: poznawanie ukrytych przed zmysłami stałych własności rzeczy (istota rzeczy
nieodłączna od materii, obiektywna podstawa jakości zmysłowych – ex. ruch cząstek materii dla ciepła)
– indukcja wg. Bacona: indukcja eliminacyjna
– etapy indukcji wg. Bacona:
(1) czysto empiryczne zbieranie danych, to: obserwacja i eksperyment
(2) analiza danych zgromadzonych w doświadczeniu:
a) tablica istnienia i obecności – obejmuje przypadki, w których badana własność występuje
b) tablica odchyleń, czyli nieobecności – notuje się te przypadki, które różnią się od poprzednich brakiem badanej własności, ale wszystkim poza tym się zgadzają
c) tablica stopni, czyli porównawcza – notuje się przypadki, w których widoczne są różnice między przedmiotami i zjawiskami
znaczenie Bacona:
1. świadome opracowanie nowej metody, metody naukowej
2. metoda jako kodeks postępowania badacza, neutralna procedura – powszechny użytek
3. inicjator metodologii nauk
4. teoria indukcji
5. wskazanie społecznego kodeksu poznania
6. wytyczenie dróg rozwoju nauki nowożytnej (teoria idoli)
7. koncepcja nauki jako metody przekształcania i opanowywania świata
8. walka o autonomię rozumu
René Descartes [1596 – 1650]
– francuski filozof, matematyk i fizyk, jeden z najwybitniejszych uczonych XVII wieku, uważany za prekursora nowożytnej kultury umysłowej
– wychowany u jezuitów w La Flèche (1606–1614)
– studia w Paryżu, Poitiers (prawo)
– służba w armii (wojna trzydziestoletnia)
– podróże: Niderlandy (przyjaźnie z fizykami i filozofami)
– wyjazd do Sztokholmu (królowa Krystyna)
– Rozprawa o metodzie, 1637 (pierwsza praca filozoficzna), – Medytacje o pierwszej filozofii, 1641 (główne dzieło)
– Zasady filozofii, 1644 podręcznikowy wykład swej filozofii
poglądy ontologiczne:
– skrajny dualizm: byt istnieje w dwóch niezależnych i wyłączających się substancjach:
1. ciała rozciągłe (res extensa)
2. myślące dusze (res cogitans)
– ciało i rozciągłość są identyczne, ciała nie podlegają innym zmianom niż przestrzenne
– cokolwiek w świecie zachodzi, jest to przestrzenna zmiana połączeń wzajemnych ciał
– każda zmiana jest ruchem mechanicznym
– źródłem ruchu jest Bóg: pierwszy sprawca ruchu w świecie; nadał materii określoną i niezmienną ilość ruchu
– Bóg (pierwszy impuls) tylko stworzył świat i dalej już w niego nie ingeruje; ustalił prawa ruchu
– dusza to substancja zasadniczo różna od ciała, jej atrybut: myślenie
– tylko człowiek dysponuje duszą - siedlisko doznań; zwierzęta nie mają duszy, to niewrażliwe automaty
– dusza znajduje się w ciele będącym także maszyną (automatem) jak ciało zwierząt
– dusza i ciało są radykalnie oddzielone od siebie i mogą wzajemnie zmieniać kierunek zmian
kartezjańska idea reformy nauk (warunki metody):
1. pewność poznawcza; odrzucenie wszystkiego co wątpliwe
2. uniwersalność, tj. możliwość zastosowania do każdego przedmiotu badań
3. użyteczność wyników: zlikwidowanie bezpłodnych roztrząsań opartych na spekulacji scholastycznej
metoda – reguły postępowania badawczego (każdego)
1. nie traktować nigdy żadnej rzeczy jako prawdziwej zanim nie pozna się jej z całą oczywistości
2. podzielić każde z rozpatrywanych zagadnień na tyle części, na ile się da i ile będzie wymagać tego lepsze rozwiązanie
3. prowadzić myśl do porządku od rzeczy najprostszych do bardziej złożonych
4. czynić wszędzie wyszczególnienia maksymalnie dokładne
sceptycyzm metodologiczny i natywizm
– cel: znalezienie twierdzenia bezwzględnie pewnego
– w powszechnym wątpieniu jedno jest pewne – akt wątpienia (nie może być dla umysłu
wątpiącego przedmiotem wątpliwości)
– wątpienie jest myśleniem; myśl moja (jako wątpienie) istnieje choćbym śnił lub choćby mnie zły demon wprowadził w błąd; mogę się mylić w rozumowaniu, ale mogę się mylić tylko jeśli myślę;
jeśli więc myślę, to muszę być czymś muszę istnieć - muszę istnieć jako substancja myśląca: cogito ergo sum
natywizm
– idee w umyśle: (1) idee wrodzone - substancji, Boga, duszy, aksjomaty matematyki, naczelne zasady etyki, (2) nabyte, (3) skonstruowane
– idee wrodzone należą do umysłu jako jego własność; są niezależne od woli są proste, są jasne, wyraźne, są niezawodne, bo pochodzą od Boga
– demokratyzm idei wrodzonych: człowiek ma wiedzę wrodzoną, prawdziwa wiedza nie wymaga uczoności książkowej
znaczenie Kartezjusza
1. twórca nowożytnej refleksji filozoficznej
2. ustalenie źródła wiedzy i jej pewność w rozumie myślącego indywiduum
3. odkrycie roli podmiotu i jego cogito
4. poszukiwania wiarygodnej wiedzy i metody
5. odgraniczenie wiedzy, filozofii, nauki od scholastycznej metafizyki
WN:
– “ojciec” nowożytnej filozofii, wkład do nauk szczegółowych: fizyki (mechanika: względność ruchu spoczynkowego, zasada zachowania i bezwładności ruchu, odkrycie zasady zachowania pędu; optyka: prawo załamania światła, matematyczna teoria dot. zjawiska tęczy), kosmologii, matematyki – twórca geometrii analitycznej (układ współrzędnych, nowe pojęcie funkcji, system znaków algebraicznych)