docPrzedmiotowy system oceniania z geografii w Gimnazjum Nr 2 im
download 
Reklamacja Transkrypt
Przedmiotowy system oceniania z geografii w Gimnazjum Nr 2 im
ZESPÓŁ SZKÓL OGÓLNOKSZTAŁCĄCYCH W KROŚNIE PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA – GEOGRAFIA GIMNAZJUM I. Podstawy prawne 1. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych z dnia 30 kwietnia 2007 r. Dziennik Ustaw z 2007 r. Nr 83 poz. 562 z dnia 11 maja 2007 r. z późniejszymi zmianami. 2. Statut Zespołu Szkół Ogólnokształcących w Krośnie 3. Wewnątrzszkolny System Oceniania II. Ocenie podlega 1. Znajomość i rozumienie treści programowych. 2. Opisywanie zjawisk, procesów i zależności zachodzących w środowisku geograficznym z użyciem terminologii stosowanej w naukach geograficznych. 3. Umiejętność czytania i interpretacji map występujących w różnych pomocach naukowych (atlasach, podręcznikach, czasopismach itp.). 4. Celowe wykorzystywanie roczników statystycznych, zestawień tabelarycznych i graficznych, rysunków, przekrojów, fotografii, które mają posłużyć do prawidłowego oceniania, wnioskowania i prognozowania zmian zachodzących w środowisku. 5. Umiejętność dokonywania obserwacji, pomiarów i obliczeń (środowisko, mapa, rocznik statystyczny). 6. Celowe korzystanie z różnych nowych źródeł wiedzy. 7. Systematyczność pracy ucznia przez cały rok, inicjatywa, rozwój własnych zdolności i zainteresowań. 8. Aktywność i samodzielność ucznia. 9. Umiejętność współdziałania w grupie. 10. Udział w konkursach przedmiotowych III. Zasady ogólne oceniania 1. Oceny wystawione przez nauczyciela są jawne dla ucznia, jego rodziców lub prawnych opiekunów. 2. Ilość ocen bieżących w danym okresie nie powinna być mniejsza od tygodniowej ilości godzin geografii plus jedna. Do wywiadówki śródsemestralnej uczeń powinien uzyskać 50% ilości wymaganych ocen. 3. Uczeń może zgłosić nieprzygotowanie do lekcji 1 raz w semestrze. Nie dotyczy to zapowiedzianych prac klasowych, sprawdzianów i kartkówek. Nieprzygotowanie obejmuje: odpowiedź, niezapowiedzianą kartkówkę, brak zadania domowego, brak zeszytu (zeszytu ćwiczeń), brak materiałów ćwiczeniowych, brak podręcznika. 4. Uczeń ma obowiązek prowadzenia zeszytu przedmiotowego lub zeszytu ćwiczeń . Zeszyt ( zeszyt ćwiczeń) powinien być prowadzony systematycznie. Uczeń, w przypadku nieobecności w szkole powinien zeszyt (ćwiczenia) uzupełnić. 5. Brak lub odpisywanie zadań domowych, korzystanie z niedozwolonych źródeł w czasie prac pisemnych, oddawanie do oceny prac nienapisanych samodzielnie, plagiatów z Internetu równa się ocenie niedostatecznej. 6. Jeśli uczeń nie ma orzeczenia poradni o dysfunkcjach, a jego praca(sprawdzian,kartkówka) napisana jest nieczytelnie lub rażąco nieestetyczne, nie podlega ona ocenianiu i wystawiana jest ocena niedostateczna. 7. Przy odpowiedzi ustnej ocenie podlega poziom merytoryczny ( umiejętność doboru i zakresu treści, wyjaśnienie zjawisk i procesów, poprawne stosowanie terminów i nazw geograficznych) oraz poprawność stylistyczna i kultura wypowiedzi. 8. Prace klasowe i sprawdziany są obowiązkowe. Jeśli uczeń opuścił pracę klasową lub sprawdzian z przyczyn losowych (dłuższa nieobecność w szkole), powinien napisać go w terminie uzgodnionym z nauczycielem, w przeciwnym przypadku otrzymuje ocenę niedostateczną. 9. Prace klasowe i sprawdziany są zapowiedziane, co najmniej tydzień wcześniej i zapisane w dzienniku lekcyjnym. 10. W przypadku nieobecności nauczyciela w dniu zapowiedzianego sprawdzianu, zostaje on przesunięty na termin nowo uzgodniony z klasą, przy czym nie obowiązuje tydzień wyprzedzenia. 11. Uczeń ma prawo do poprawy oceny niedostatecznej (dopuszczającej - za zgodą nauczyciela) ze sprawdzianu podsumowującego większą partię materiału w formie i terminie uzgodnionym z nauczycielem. Nie zgłoszenie się ucznia w wyznaczonym terminie jest równoznaczne z utrzymaniem oceny. 12. Uczniowi, który opuścił pierwszy termin pisania sprawdzianu (z punktu powyżej) przepada prawo poprawy oceny niedostatecznej. 13. Nieobecność ucznia na pierwszym i drugim terminie sprawdzianu (z punktu powyżej) jest podstawą do obniżenia oceny śródrocznej/końcoworocznej (brak wykazania się znajomością materiału ważnego dla realizacji celów edukacyjnych). 14. Uczeń, który otrzymał ocenę niedostateczną za nieuczciwe zachowanie na sprawdzianie (odpisywanie, rozmawianie, posiadanie „ściągi” itp.) traci prawo do jej poprawiania. 15. Przy wystawianiu ocen śródrocznych i rocznych bierze się pod uwagę zarówno pierwszą i ocenę z poprawy. Pominięcie oceny niedostatecznej( dopuszczającej) całkowicie, byłoby niesprawiedliwe w stosunku do uczniów, którzy zaliczyli pozytywnie sprawdzian w terminie. 16. Ocenę, którą uczeń otrzymał ze sprawdzianu poprawkowego wpisuje się odrębnym kolorem. 17. Poprawa ocen niedostatecznych (dopuszczających) może odbywać się po lekcjach. 18. Odpowiedzi pisemne (kartkówki) dotyczą trzech ostatnich tematów (nie lekcji) i nie muszą być zapowiadane przez nauczyciela. Sprawdzają przygotowanie uczniów do lekcji bieżącej. Uczeń nie może poprawiać oceny niedostatecznej otrzymanej z tej formy sprawdzania wiedzy. Nieobecność ucznia na kartkówce niezapowiedzianej nie ma wpływu na ocenę semestralną lub roczną. 19. Termin podania wyników kartkówki, sprawdzianu nie powinien przekraczać trzech tygodni od czasu jego przeprowadzenia (może być przedłużony z powodu nieobecności nauczyciela lub klasy w szkole, ewentualnie przesunięty na termin uzgodniony z klasą). 20. Prace pisemne po ocenieniu nauczyciel udostępnia do wglądu, omawia błędy a następnie przechowuje je do końca roku szkolnego i udostępnia w razie potrzeby rodzicom lub opiekunom prawnym ucznia. 21. Warunki i tryb uzyskania wyższej(o jeden stopień) niż przewidywana rocznej oceny klasyfikacyjnej ustala nauczyciel biorąc pod uwagę: a. udział w sprawdzianach, b. systematyczność odrabiania zadań domowych, c. przygotowań do lekcji, d. aktywność na zajęciach. e. reprezentowanie szkoły w konkursach przedmiotowych 22. Tryb podniesienia oceny wygląda następująco: jeżeli uczeń chce podnieść ocenę o stopień wyżej od oceny proponowanej przez nauczyciela, pisze sprawdzian obejmujący materiał z całego roku, w którym ujęte są zadania zgodne ze standardami wymagań edukacyjnych na dany stopień. Zmiana proponowanej oceny następuje wtedy, gdy uczeń uzyskał ze sprawdzianu rocznego powyżej 85% przewidywanych punktów. 22. Uczeń, który opuścił więcej niż 50% zajęć w semestrze może być nieklasyfikowany. IV. Sposoby sprawdzania wiadomości i umiejętności: testy sprawdziany wiedzy i umiejętności odpowiedzi ustne odpowiedzi pisemne (kartkówki) zadania domowe ćwiczenia sprawdzające wybrane umiejętności i wiedzę aktywność na lekcji aktywność na zajęciach terenowych praca samodzielna (referaty, sprawozdania z wykładów, plakaty, plansze, rysunki, prezentacje multimedialne itp.) udział w konkursach geograficznych i olimpiadach sprawdziany znajomości mapy fizycznej świata i Polski sprawdziany znajomości mapy polityczno - administracyjnej świata i Polski V. Kryteria ocen cząstkowych - sprawdziany i kartkówki są oceniane według skali procentowej zgodnej ze skałą przyjętą w Wewnątrzszkolnym Systemem Oceniania. VI. Ogólne kryteria oceny Ocena celująca Ocenę tę otrzymuje uczeń, który: · twórczo rozwija własne uzdolnienia i zainteresowania, · pomysłowo i oryginalnie rozwiązuje nietypowe zadania, · bierze udział i osiąga sukcesy w konkursach i olimpiadach geograficznych lub olimpiadach pokrewnych, · posiada wiedzę wykraczającą poza obowiązujący program nauczania. Ocena bardzo dobra Ocenę tę otrzymuje uczeń, który opanował pełen zakres wiadomości i umiejętności przewidzianych programem nauczania oraz potrafi: · sprawnie poruszać się w tematyce geograficznej, · samodzielnie rozwiązywać problemy, · wykazać się znajomością pojęć i terminów oraz umiejętnością poprawnego ich zastosowania w sytuacjach typowych i nietypowych, · posługiwać się poprawnie terminologią geograficzną, · samodzielnie zdobywać wiedzę i umiejętności, · przeprowadzać prawidłową analizę związków przyczynowo-skutkowych, zachodzących pomiędzy elementami środowiska geograficznego, · w oparciu o źródła przeprowadzić analizę procesów i określić ich konsekwencje. Ocena dobra Ocenę tę otrzymuje uczeń, który opanował wiadomości i umiejętności przewidziane podstawą programową oraz wybrane elementy programu nauczania a także potrafi: · samodzielnie wyjaśniać typowe zależności, · posługiwać się terminologią geograficzną z nielicznymi potknięciami i błędami, · sprawnie rozwiązywać zadania geograficzne, · przeprowadzić prostą analizę związków przyczynowo-skutkowych zachodzących pomiędzy elementami środowiska geograficznego, · samodzielnie dokonać analizy danych statystycznych przedstawionych w różnej formie, · w oparciu o dane liczbowe sporządzić diagramy, wykresy, kartodiagramy itp. Ocena dostateczna Ocenę tę otrzymuje uczeń, który opanował wiadomości i umiejętności przewidziane podstawą programową, co pozwala mu na: · wykazanie się znajomością i rozumieniem podstawowych pojęć i terminów geograficznych, · stosowanie poznanych pojęć i terminów w sytuacjach typowych, · wykonywanie prostych obliczeń geograficznych, · wskazywanie elementarnych związków przyczynowo-skutkowych zachodzących pomiędzy elementami środowiska geograficznego, · samodzielne rozwiązywanie elementarnych zadań geograficznych. Ocena dopuszczająca Uczeń opanował wiadomości i umiejętności przewidziane podstawą programową w takim zakresie, że potrafi: · samodzielnie lub z niewielka pomocą nauczyciela wykonać ćwiczenia i zadania o niewielkim stopniu trudności, · wykazać się znajomością i rozumieniem najprostszych pojęć i terminów geograficznych, · wskazać elementarne związki pomiędzy składnikami środowiska geograficznego. Ocena niedostateczna Ocenę tę otrzymuje uczeń, który nie opanował podstawowych wiadomości i umiejętności wynikających z programu nauczania oraz: · nie radzi sobie ze zrozumieniem najprostszych pojęć i terminów geograficznych, · nie potrafi nawet przy pomocy nauczyciela wykonać najprostszych ćwiczeń, · nie wykazuje najmniejszych chęci współpracy w celu uzupełnienia braków oraz nabycia podstawowej wiedzy i umiejętności. VII. Postanowienia końcowe Przedmiotowy system oceniania z geografii jest integralną częścią Wewnątrzszkolnego Systemu Oceniania. Wszystkie sprawy nie ujęte w przedmiotowym systemie oceniania rozstrzygane będą zgodnie z WSO. VIII. Wymagania edukacyjne z geografii na poszczególne oceny w klasie 1, 2 i 3 gimnazjum ( patrz strona niżej) Program nauczania geografii dla gimnazjum „ PULS ZIEMI” Autor - Ewa Maria Tuz Wydawnictwo NOWA ERA Rozdział Lp. Temat celujący Uczeń: • omawia historię poznawania kształtu i wymiarów Ziemi • określa położenie matematyczno-geograficzne punktów i obszarów na globusie oraz na mapie • odszukuje obiekty na mapie na podstawie podanych współrzędnych geograficznych • oblicza odległość (rozciągłość południkową) między dwoma punktami na mapie, korzystając z zależności 1° – 111,2 km • stosuje ze zrozumieniem pojęcia: „długość geograficzna”, „szerokość geograficzna • podaje wartość azymutu geograficznego • podaje zasady działania oraz możliwości wykorzystania odbiornika GPS • podaje różnice między planem a mapą • dokonuje podziału map ze względu na ich skalę oraz treść • podaje różnice między siatką kartograficzną a geograficzną • posługuje się skalą mapy do obliczania odległości w terenie • wykazuje znaczenie skali mapy w przedstawianiu różnych informacji geograficznych na mapie • przekształca postacie skali • posługuje się w terenie planem miasta • oblicza skalę mapy, znając odległość rzeczywistą między obiektami przedstawionymi na mapie • wyjaśnia, na czym polega generalizacja mapy oraz uzasadnia jej przydatność • odczytuje z map informacje przedstawione za pomocą różnych metod kartograficznych, w tym odczytuje wysokość bezwzględną • oblicza wysokość względną wybranych punktów oraz charakteryzuje rzeźbę terenu na podstawie rysunku poziomicowego i mapy hipsometrycznej • charakteryzuje wybrane • charakteryzuje sposoby metody przedstawiania zjawisk przedstawiania rzeźby terenu na mapach na mapach • stosuje ze zrozumieniem terminy: „wysokość względna”, „wysokość bezwzględna” O czym będziesz się uczyć na lekcjach geografii? 2. Współrzędne geograficzne • wskazuje na mapie lub na globusie równik, południk 0° oraz półkulę południową, północną, wschodnią i zachodnią • określa położenie geograficzne punktów i obszarów na mapie i globusie • wymienia cechy południków i równoleżników • wskazuje na globusie oraz mapie świata zwrotniki i koła podbiegunowe • wyjaśnia terminy: „długość geograficzna”, „szerokość geograficzna” 3. Obraz Ziemi na mapie • wyjaśnia terminy: „skala”, „siatka kartograficzna” • wymienia rodzaje skal oraz podaje ich przykłady 4. Przedstawianie zjawisk na mapach • wymienia metody przedstawiania zjawisk na mapach • wyjaśnia terminy: „wysokość względna” , „wysokość bezwzględna”, „poziomica” O B R A Z Poziom wymagań dobry Uczeń: • wyjaśnia różnice między elipsoidą a geoidą bardzo dobry Uczeń: • zna imiona bądź nazwiska uczonych i ich dokonania w zakresie poznania kształtu i wymiarów Ziemi dostateczny 1. I. Z I E M I dopuszczający Uczeń: • wymienia źródła informacji geograficznej • wyróżnia dyscypliny geografii • wyjaśnia znaczenie terminu „geografia” Uczeń: • wyjaśnia, czym zajmuje się geografia fizyczna, społecznoekonomiczna i regionalna • podaje wymiary Ziemi oraz główne cechy jej kształtu 5. Praca z mapą • analizuje i interpretuje treści map ogólnogeograficznych, tematycznych, turystycznych II. 6. Tajemnice kosmosu Z I E M I A • wymienia nazwy ciał niebieskich znajdujących się w Układzie Słonecznym 7. Ziemia obiega Słońce 8. „Karuzela” Ziemia W E W S Z E C H Ś W I E C I • dobiera odpowiednią mapę w celu uzyskania określonych informacji geograficznych • identyfikuje położenie i charakteryzuje odpowiadające sobie obiekty geograficzne na fotografiach, zdjęciach lotniczych i satelitarnych oraz mapach topograficznych • lokalizuje na mapach (również konturowych) kontynenty • wymienia nazwy planet Układu Słonecznego, zaczynając od nazwy planety znajdującej się najbliżej Słońca • posługuje się w terenie planem oraz mapą topograficzną, turystyczną i samochodową (m.in. orientuje mapę oraz identyfikuje obiekty geograficzne na mapie i w terenie) • lokalizuje na mapach (również konturowych) najważniejsze obiekty geograficzne na świecie i w Polsce • projektuje i opisuje trasy • przeprowadza prostą podróży na podstawie map interpolację, np. wykreśla turystycznych, topograficznych poziomice i samochodowych • rozpoznaje i nazywa ciała niebieskie przedstawione na ilustracji • charakteryzuje wybrane ciała • omawia rolę lotów niebieskie: planety, planetoidy, kosmicznych w poznaniu gwiazdy, satelity, meteory i wszechświata meteoryty • wyjaśnia terminy: „ruch obiegowy Ziemi”, „równonoc wiosenna”, „równonoc jesienna”, „przesilenie zimowe”, „przesilenie letnie” • wymienia daty dni rozpoczynających pory roku • podaje najważniejsze geograficzne następstwa ruchu obiegowego Ziemi • korzystając z danych liczbowych, porównuje planety Układu Słonecznego • podaje cechy ruchu obiegowego Ziemi • podaje daty przesileń i równonocy na podstawie ilustracji przedstawiających oświetlenie Ziemi w ciągu roku • podaje różnicę między teorią geocentryczną i heliocentryczną • przedstawia (wykorzystując również własne obserwacje) zmiany w oświetleniu Ziemi oraz w długości trwania dnia i nocy w różnych szerokościach geograficznych i porach roku • posługując się rysunkiem, wyjaśnia zjawiska zaćmienia Słońca i zaćmienia Księżyca • charakteryzuje strefy oświetlenia Ziemi • wyjaśnia przyczyny występowania dnia i nocy polarnej • oblicza wysokość Słońca nad widnokręgiem • wyjaśnia terminy: „ruch obrotowy Ziemi”, „południe”, „północ”, „doba”, „górowanie Słońca”, „południk miejscowy”, „gnomon” • podaje najważniejsze geograficzne następstwa ruchu obrotowego Ziemi • podaje kierunek i czas obrotu Ziemi dookoła własnej osi • podaje cechy ruchu obrotowego Ziemi • opisuje dzienną wędrówkę Słońca po sklepieniu niebieskim, posługując się ilustracją lub planszą • charakteryzuje dwa rodzaje prędkości Ziemi • omawia zastosowanie gnomonu • posługuje się ze zrozumieniem pojęciem „ruch obrotowy” • omawia ruch obrotowy Ziemi, posługując się tellurium lub globusem E 9. III. 10. A T M O S F E R A 11. Czas Skład i budowa atmosfery Temperatura powietrza • wyjaśnia terminy: „czas słoneczny”, „czas strefowy”, „czas urzędowy” • wyjaśnia, dlaczego zostały wprowadzone strefy czasowe i międzynarodowa linia zmiany daty • wymienia rodzaje kalendarzy i podaje ich cechy • posługuje się mapą stref czasowych do określania różnicy czasu strefowego i słonecznego na Ziemi • oblicza kąt, o jaki obraca się Ziemia w określonym czasie • wyjaśnia terminy: „atmosfera”, „troposfera” • podaje skład chemiczny powietrza atmosferycznego • wymienia nazwy warstw atmosfery, zaczynając od nazwy tej warstwy, która znajduje się najbliżej powierzchni Ziemi • omawia na podstawie schematu zmiany temperatury powietrza w poszczególnych warstwach atmosfery • charakteryzuje poszczególne warstwy atmosfery • oblicza zmiany temperatury powietrza wraz ze wzrostem lub spadkiem wysokości • wyjaśnia termin „izoterma” • podaje czynniki wpływające na temperaturę powietrza na Ziemi • analizuje temperaturę powietrza w wybranych miejscach na podstawie map klimatycznych lub wykresu przebiegu temperatury powietrza • oblicza średnią roczną amplitudę temperatury powietrza oraz średnią roczną temperaturę powietrza • sporządza wykres przedstawiający przebieg temperatury powietrza • omawia zależność temperatury powietrza od kąta padania promieni słonecznych • oblicza czas słoneczny i strefowy danego miejsca na podstawie jego położenia matematyczno-geograficznego • charakteryzuje czas słoneczny, strefowy, uniwersalny i urzędowy • stosuje ze zrozumieniem pojęcia: „czas słoneczny”, „czas strefowy”, „czas uniwersalny” i „czas urzędowy” • charakteryzuje zjawisko inwersji temperatury powietrza • ustala, jaki dzień tygodnia nastąpi po przekroczeniu międzynarodowej linii zmiany daty • wymienia czynniki klimatotwórcze oraz wyjaśnia na przykładach ich wpływ na zróżnicowanie temperatury powietrza na Ziemi • charakteryzuje skale (Celsjusza, Fahrenheita i Kelvina), wykorzystywane do określania wartości temperatury powietrza • omawia wpływ człowieka na zmiany zachodzące w składzie powietrza atmosferycznego 12. 13. 14. Jak powstaje wiatr? Pada deszcz Pogoda i klimat • wyjaśnia pojęcia: „ciśnienie • wyjaśnia przyczynę atmosferyczne”, „niż powstawania wiatru baryczny”, „wyż baryczny”, „izobara” • wymienia przykłady wiatrów stałych i okresowo zmiennych oraz lokalnych, występujących na kuli ziemskiej • sporządza schemat wyżu i niżu barycznego • wskazuje na mapie świata obszary występowania różnych rodzajów wiatrów • charakteryzuje rodzaje wiatrów na podstawie ilustracji • stosuje ze zrozumieniem pojęcia: „niż baryczny”, „wyż baryczny” • wyjaśnia, w jaki sposób powstają cyklony tropikalne, charakteryzuje je i podaje ich przykłady • wymienia rodzaje opadów i osadów atmosferycznych • wyjaśnia terminy: „wilgotność powietrza”, „wilgotność względna”, „resublimacja” • analizuje występowanie opadów na kuli ziemskiej na podstawie mapy stref klimatycznych • podaje przykłady obszarów charakteryzujących się nadmiarem lub niedoborem opadów atmosferycznych • wymienia rodzaje opadów i osadów atmosferycznych ze względu na sposób powstania • omawia przyczyny nierównomiernego rozmieszczenia opadów atmosferycznych na Ziemi • rozpoznaje przedstawione na ilustracji opady i osady atmosferyczne • wyjaśnia na podstawie • charakteryzuje rodzaje schematu procesy powstawania chmur, a także opadów chmur, opadów i osadów atmosferycznych i osadów atmosferycznych na kuli ziemskiej • wyjaśnia terminy: „pogoda”, „klimat” • wymienia czynniki klimatotwórcze • wykazuje zróżnicowanie klimatyczne Ziemi na podstawie analizy map temperatury powietrza i opadów atmosferycznych oraz map stref klimatycznych na Ziemi • wymienia strefy klimatyczne na kuli ziemskiej i wskazuje ich zasięg na mapie • wykazuje na przykładach związek między wysokością Słońca a temperaturą powietrza • podaje różnice między klimatem a pogodą • charakteryzuje wpływ czynników klimatotwórczych na klimat • charakteryzuje na podstawie wykresów lub danych liczbowych przebieg temperatury powietrza i opadów atmosferycznych w ciągu roku w wybranych stacjach meteorologicznych, położonych w różnych strefach klimatycznych • stosuje ze zrozumieniem terminy: „pogoda”, „klimat” • charakteryzuje klimat górski • podaje na podstawie map tematycznych zależności między strefami oświetlenia Ziemi a strefami klimatycznymi • charakteryzuje strefy klimatyczne pod względem warunków sprzyjających działalności człowieka 15. Obieg wody w przyrodzie. Oceany i morza • wymienia nazwy oceanów i wskazuje te oceany na mapie świata • podaje przykłady ruchów wody morskiej • wyjaśnia terminy: „kondensacja”, „parowanie”, „morze”, „zatoka”, „cieśnina” • omawia na podstawie schematu zasoby wodne Ziemi • wskazuje na mapie świata wybrane prądy morskie oraz wymienia ich nazwy • wymienia stany skupienia wody w przyrodzie i podaje przykłady ich występowania • omawia obieg wody w przyrodzie na podstawie schematu • dostrzega i wyjaśnia związki między warunkami klimatycznymi a zasoleniem wody morskiej • charakteryzuje przyczyny • charakteryzuje zjawisko i skutki ruchów wody morskiej El Nino 16. Rzeki świata • wyjaśnia terminy: „rzeka główna”, „dopływ”, „zlewisko”, „dorzecze”, „dział wodny” • wskazuje na mapie świata najdłuższe rzeki • wyjaśnia termin „przepływ” • zaznacza na ilustracji dorzecze, dział wodny i zlewisko • wymienia elementy dorzecza • wymienia rodzaje i podaje przykłady zasilania rzek • podaje przykłady gospodarczego wykorzystania rzek • analizuje wykresy długości rzek i ich przepływu • wyjaśnia związki między warunkami klimatycznymi, a rodzajem zasilania rzek • stosuje ze zrozumieniem pojęcia: „rzeka główna”, „dopływ”, „zlewisko”, „dorzecze”, „dział wodny” 17. Jeziora i bagna • wyjaśnia terminy: „jezioro”, „bagno”, „wieloletnia zmarzlina • wymienia różne typy genetyczne jezior • nazywa i wskazuje na mapie • omawia warunki różne typy genetyczne jezior oraz powstawania bagien obszary bagienne • podaje przykłady gospodarczego wykorzystania stawów i sztucznych zbiorników wodnych • charakteryzuje różne typy genetyczne jezior i podaje ich przykłady 18. Wody podziemne • wyjaśnia terminy: „wody podziemne”, „źródło”, „wody artezyjskie”, „gejzer” • wymienia rodzaje wód podziemnych • analizuje budowę niecki artezyjskiej na podstawie ilustracji podaje przykłady gospodarczego wykorzystania wód podziemnych • wskazuje na mapie świata obszary występowania wód artezyjskich i gejzerów • charakteryzuje niebezpieczeństwa związane z zanieczyszczeniem wód podziemnych 19. Budowa wnętrza Ziemi • wymienia warstwy wnętrza Ziemi w kolejności od warstwy znajdującej się najgłębiej • wymienia metody badania wnętrza Ziemi • podaje różnicę między litosferą a skorupą ziemską • omawia na podstawie schematu • charakteryzuje metody budowę wnętrza Ziemi badania wnętrza Ziemi i podaje • wyjaśnia termin „prądy ich zastosowanie konwekcyjne 20. Wśród minerałów i skał • wymienia nazwy wybranych skał i minerałów • wyjaśnia terminy: „skała”, „minerał” • wskazuje różnice między minerałem a skałą • podaje przykłady gospodarczego wykorzystania skał • podaje przykłady minerałów skałotwórczych IV. W O D Y Z I E M I • omawia procesy prowadzące do aktywności gejzeru • charakteryzuje wybrane rodzaje wód podziemnych • charakteryzuje powodzie i podaje ich przykłady • charakteryzuje warstwy wnętrza Ziemi • omawia zróżnicowanie temperatury wnętrza Ziemi V. W N Ę T • rozpoznaje skały i określa ich • charakteryzuje wybrane rodzaj skały i warunki ich powstawania R Z E Z I E M I VI. R E Ź B 21. Dzieje Ziemi • określa wiek Ziemi • wymienia nazwy er, zaczynając od najstarszej • omawia na podstawie tabeli stratygraficznej najważniejsze wydarzenia z przeszłości geologicznej Ziemi • podaje przykłady skamieniałości przewodnich • wyjaśnia rolę skamieniałości przewodnich w odtwarzaniu dziejów Ziemi • przedstawia hipotezy wyginięcia dinozaurów • dostrzega zmiany w świecie organicznym w dziejach Ziemi • wymienia nazwy okresów geologicznych 22. Wulkanizm i trzęsienia ziemi • wymienia procesy wewnętrzne kształtujące rzeźbę powierzchni Ziemi • wyjaśnia terminy: „wulkan”, „lawa”, „magma”, „hipocentrum”, „epicentrum”, „Ognisty Pierścień Pacyfiku” • wymienia produkty erupcji wulkanicznej • podaje główne cechy płytowej budowy litosfery • wskazuje na mapie świata obszary aktywne sejsmicznie • wymienia przykłady wulkanów i wskazuje je na mapie • omawia skutki wulkanizmu i trzęsień ziemi • wykazuje związki pomiędzy • stosuje ze zrozumieniem płytową budową litosfery terminy: „hipocentrum”, a występowaniem zjawisk „epicentrum”, „orogeneza” wulkanicznych i trzęsień ziemi • wymienia na podstawie schematu elementy budowy wulkanu 23. Jak powstały góry? • wskazuje na mapie świata przykłady gór fałdowych, wulkanicznych i zrębowych • omawia różnice między górami • charakteryzuje wielkie formy fałdowymi a zrębowymi ukształtowania powierzchni • określa na podstawie danych Ziemi statystycznych ukształtowanie powierzchni kontynentów 24. Niszczenie skał • wymienia nazwy orogenez i rodzaje gór • wyjaśnia terminy: „ruchy górotwórcze”, „góry fałdowe”, „góry zrębowe” • wymienia nazwy wielkich form ukształtowania powierzchni Ziemi • wyjaśnia terminy: „wietrzenie”, „erozja” • wymienia rodzaje wietrzenia • wymienia procesy zewnętrzne • charakteryzuje rodzaje kształtujące rzeźbę wietrzenia i formy terenu powierzchni Ziemi powstałe w jego wyniku • rozpoznaje na ilustracjach formy terenu powstałe w wyniku wietrzenia • posługuje się ze zrozumieniem pojęciami: „wietrzenie”, „erozja” • omawia najważniejsze wydarzenia w poszczególnych erach dziejów Ziemi • charakteryzuje na podstawie schematów mechanizm powstawania gór fałdowych i zrębowych • charakteryzuje wybrane rodzaje ruchów masowych I A R Z E P O W I E R Z C H N I 25. Procesy krasowe • wyjaśnia terminy: „krasowienie”, „erozja” • podaje rodzaje skał, które ulegają krasowieniu • podaje przykłady form krasowych występujących na powierzchni i w głębi Ziemi • wskazuje na mapie regiony, w których występują zjawiska krasowe • charakteryzuje na podstawie ilustracji budowę jaskini oraz występujące w niej formy krasowe • omawia procesy krasowe i • zapisuje reakcję chemiczną wyjaśnia, w jaki sposób rozpuszczania skały powstają formy krasowe wapiennej • posługuje się ze zrozumieniem terminami: „krasowienie”, „erozja” • rozpoznaje i opisuje w terenie formy rzeźby powstałe w wyniku działania procesów krasowych 26. Praca rzeki • wymienia rodzaje ujść rzecznych • wyjaśnia terminy: „erozja wgłębna”, „erozja boczna”, „akumulacja” • wskazuje na mapie świata przykłady rzek posiadających ujście deltowe lub lejkowate • podaje przykłady form erozji i akumulacji rzecznej • wyjaśnia proces powstawania meandrów • omawia warunki sprzyjające powstawaniu delt oraz ujść lejkowatych • przedstawia rzeźbotwórczą • stosuje ze zrozumieniem rolę rzeki w jej górnym, pojęcia „spadek rzeki” oraz środkowym i dolnym odcinku oblicza średni spadek rzeki • rozpoznaje i opisuje w terenie formy rzeźby terenu powstałe w wyniku działalności rzeki 27. Lodowce i lądolody • wyjaśnia pojęcie: „granica wiecznego śniegu” • wskazuje na mapie świata obszary występowania lądolodów • wskazuje różnice między lodowcem górskim a lądolodem • dostrzega związek między warunkami klimatycznymi a występowaniem lodowców górskich i lądolodów na Ziemi • rozpoznaje i podpisuje na schemacie formy polodowcowe • wymienia przykłady form powstałych w wyniku działalności lodowców górskich i lądolodów • przedstawia rzeźbotwórczą rolę lodowców górskich i lądolodów • stosuje ze zrozumieniem pojęcie: „granica wiecznego śniegu” • rozpoznaje i opisuje w terenie formy rzeźby powstałe w wyniku działalności lodowców górskich i lądolodów • wyjaśnia wpływ zmian klimatycznych na zmiany powierzchni pokrywy lodowej 28. Działalność wiatru • wyjaśnia terminy: „korazja”, „niecka deflacyjna”, „wydma paraboliczna”, „barchan”, „grzyb skalny” • wskazuje na mapie wybrane pustynie • wymienia rodzaje pustyń ze wzg. na budowę i położenie • podaje przykłady form powstałych na skutek erozyjnej i akumulacyjnej działalności wiatru • wskazuje różnice między barchanem i wydmą paraboliczną • przedstawia rzeźbotwórczą rolę wiatru • określa genezę wybranych pustyń • rozpoznaje i opisuje w terenie formy rzeźby powstałe w wyniku działalności wiatru • omawia wpływ szaty roślinnej na rzeźbotwórczą działalność wiatru • wskazuje na mapie świata obszary zagrożone pustynnieniem Z I E M I VII. T A J E M N I C A N A T U R Y 29. Praca morza • wyjaśnia termin „abrazja” • podaje przykłady form powstałych w wyniku rzeźbotwórczej działalności morza • wymienia najważniejsze typy • omawia na podstawie ilustracji wybrzeży morskich proces powstawania klifu i • wskazuje na mapie świata mierzei typy wybrzeży 30. Gleba. Sfera życia • wyjaśnia terminy: „gleba”, „żyzność gleby” • wymienia czynniki glebotwórcze • wymienia najważniejsze rodzaje gleb strefowych i astrefowych na Ziemi • wskazuje i nazywa poziomy glebowe na profilu glebowym • wyjaśnia genezę • wyjaśnia pojęcia: „rewa”, poszczególnych typów „wał burzowy”, „ripplemarki wybrzeży morskich • rozpoznaje i opisuje w terenie formy rzeźby terenu powstałe w wyniku działalności morza • nazywa główne strefy roślinne • charakteryzuje poziomy na kuli ziemskiej i wskazuje je na glebowe mapie świata • charakteryzuje poszczególne strefy roślinne występujące na Ziemi • wykazuje wpływ klimatu na zróżnicowanie roślinności i gleb na Ziemi • uzasadnia potrzebę racjonalnego gospodarowania glebami Wymagania edukacyjne „Puls Ziemi 2” Rozdział I. Afryka Lp. 1. 2. Poziomy wymagań dostateczny dobry Uczeń: Uczeń: Po obu stronach równika – • wyjaśnia znaczenie • określa położenie środowisko terminu „pustynnienie” matematycznoprzyrodnicze Afryki • określa położenie -geograficzne Afryki geograficzne Afryki • określa cechy • podaje cechy linii ukształtowania brzegowej Afryki powierzchni Afryki • wymienia czynniki • omawia wpływ geograficzne kształtujące wybranych czynników klimat Afryki klimatotwórczych • przyporządkowuje na klimat Afryki strefom klimatycznym • wyjaśnia występowanie Afryki odpowiednie stref klimatycznoformacje roślinne i typy -roślinno-glebowych gleb • charakteryzuje klimat, • opisuje występowanie formacje roślinne oraz wód powierzchniowych gleby w poszczególnych w Afryce strefach klimatyczno• opisuje sposoby -roślinno-glebowych gospodarowania Afryki w strefie Sahelu • oblicza rozciągłość południkową i równoleżnikową Afryki Problemy • wyjaśnia znaczenie • wyjaśnia znaczenie • identyfikuje przyczyny mieszkańców Afryki terminu „gęstość terminów: „eksplozja ubóstwa społeczeństwa zaludnienia” demograficzna”, Afryki • podaje liczbę ludności „przyrost naturalny”, • omawia wartość HDI Afryki „współczynnik przyrostu w wybranych krajach • wymienia nazwy odmian naturalnego”, „produkt na podstawie mapy ludzkich krajowy brutto (PKB), tematycznej zamieszkujących Afrykę „wskaźnik rozwoju • ocenia wpływ warunków • wymienia przyczyny społecznego (HDI)” naturalnych ubóstwa państw Afryki • omawia zróżnicowanie na rozmieszczenie • wymienia nazwy ludności Afryki ludności najgęściej i najsłabiej • opisuje zmiany liczby • wymienia przyczyny zaludnionych obszarów ludności w Afryce i skutki konfliktów w Afryce • omawia przyczyny zbrojnych trwających Temat dopuszczający Uczeń: • wskazuje Afrykę na mapie świata • wymienia nazwy stref klimatyczno-roślinno-glebowych Afryki • wskazuje na mapie ogólnogeograficznej Afryki wybrane elementy linii brzegowej, krainy geograficzne, rzeki i jeziora oraz podaje ich nazwy bardzo dobry celujący Uczeń: Uczeń: • porównuje linię brzegową • wyjaśnia przyczyny Afryki z linią brzegową symetrycznego układu innych kontynentów stref klimatyczno• wykazuje na przykładzie -roślinno-glebowych strefy Sahelu związek w Afryce pomiędzy formami • uzasadnia potrzebę gospodarowania racjonalnego człowieka a zasobami gospodarowania wodnymi w środowisku • wyjaśnia mechanizm charakteryzującym się powstawania systemu poważnymi rowów tektonicznych niedoborami słodkiej w Afryce wody • proponuje działania mające na celu zahamowanie procesu pustynnienia w strefie Sahelu • wyjaśnia przyczyny • uzasadnia twierdzenie, i skutki wysokiego że Afryka jest przyrostu naturalnego najbiedniejszym w Afryce kontynentem świata • analizuje przyczyny • proponuje działania i skutki głodu w Afryce mające na celu • analizuje przyczyny ograniczenie i skutki konfliktów problemów zbrojnych trwających mieszkańców Afryki w Afryce (głodu, konfliktów • określa związki pomiędzy zbrojnych, niedostatku problemami wyżywienia, wody pitnej, AIDS) występowaniem chorób a poziomem życia • wymienia problemy mieszkańców Afryki Ameryka 3. Najlepiej rozwinięte gospodarczo państwa Afryki 4. Od bieguna do eksplozji demograficznej w Afryce • opisuje, na podstawie mapy, rozmieszczenie ludności w Afryce • opisuje problemy mieszkańców Afryki • wskazuje Egipt i RPA • charakteryzuje na mapie świata, podaje położenie geograficzne nazwy ich stolic oraz oraz środowisko nazwy państw przyrodnicze Egiptu sąsiadujących z tymi i RPA krajami • analizuje gęstość • wymienia najważniejsze zaludnienia cechy środowiska i współczynnik przyrodniczego Egiptu przyrostu naturalnego i RPA w Egipcie • wymienia nazwy • omawia czynniki obszarów gęsto decydujące zaludnionych w Egipcie o rozmieszczeniu • wymienia nazwy ludności w RPA surowców mineralnych • opisuje warunki występujących sprzyjające rozwojowi w Egipcie i w RPA gospodarki w Egipcie • wymienia najważniejsze • opisuje wybrane cechy gospodarki RPA atrakcje turystyczne • wyjaśnia znaczenie Egiptu Kanału Sueskiego • przedstawia pozytywne i negatywne skutki budowy tamy w Asuanie • przedstawia uwarunkowania rozwoju gospodarczego RPA • opisuje warunki życia na terenach uprzemysłowionych w RPA • wskazuje Amerykę na • określa położenie w Afryce • oblicza współczynnik przyrostu naturalnego w krajach Afryki położonych na południe od Sahary • opisuje, na podstawie • wykazuje związki mapy gospodarczej, między warunkami czynniki warunkujące przyrodniczymi rozmieszczenie a rozwojem gospodarki obszarów koncentracji Egiptu i RPA przemysłu i rolnictwa • analizuje dane w Egipcie i RPA statystyczne dotyczące • wykazuje znaczenie struktury eksportu RPA turystyki dla gospodarki i formułuje wnioski Egiptu • wykazuje zależności • analizuje zmiany między warunkami w środowisku przyrodniczymi przyrodniczym Doliny a rozmieszczeniem Nilu po wybudowaniu ludności w Egipcie i RPA zapory i zbiornika pod Asuanem • analizuje udział i miejsce RPA w światowym wydobyciu surowców mineralnych • wykazuje rolę surowców mineralnych w kształtowaniu gospodarki RPA • wykazuje, że Egipt jest jednym z najdynamiczniej rozwijających się państw Afryki • wykazuje korzyści wynikające ze strategicznego położenia Egiptu • wykazuje, że RPA jest najbogatszym krajem Afryki • określa położenie • wykazuje związki • oblicza rozciągłość bieguna – środowisko przyrodnicze Ameryki 5. Mozaika społeczna Ameryki mapie świata geograficzne Ameryki matematyczno• wyjaśnia znaczenie • opisuje przebieg -geograficzne Ameryki terminów: „Ameryka granicy między • wykazuje wpływ rzeźby Łacińska”, „Ameryka Ameryką Północną terenu na cechy klimatu Środkowa” a Południową Ameryki • wskazuje wybrane • analizuje znaczenie • opisuje cechy klimatu elementy linii brzegowej Kanału Panamskiego Ameryki Północnej Ameryki na mapie oraz • opisuje linię brzegową i Południowej na podaje ich nazwy Ameryki podstawie • wymienia czynniki • przyporządkowuje klimatogramów oraz geograficzne kształtujące strefom klimatycznym mapy klimatycznej klimat Ameryki charakterystyczną dla • wyjaśnia przyczyny • wskazuje na mapie nich roślinność wulkanizmu i trzęsień najważniejsze krainy • wskazuje na mapie ziemi w Ameryce geograficzne, rzeki oraz nazywa obszary • wykazuje wpływ i jeziora Ameryki aktywne sejsmicznie wybranych czynników Północnej i Południowej i wulkanicznie klimatotwórczych oraz podaje ich nazwy w Ameryce na klimat Ameryki • wymienia nazwy • wyjaśnia znaczenie • analizuje przyczyny rdzennych mieszkańców terminu „saldo migracji” i kierunki migracji Ameryki oraz odmian • wyjaśnia pochodzenie ludności do Ameryki ludzkich zamieszkujących ludności Ameryki • wyjaśnia wpływ migracji Amerykę • opisuje wielkie migracje na zróżnicowanie • wyjaśnia znaczenie w dziejach Ameryki kulturowe i etniczne terminów: „imigracja”, • wykazuje zróżnicowanie ludności Ameryki „emigracja” ludności Ameryki • porównuje strukturę • wyjaśnia przyczyny • analizuje saldo migracji etniczną w wybranych zróżnicowania ludności • opisuje pochodzenie krajach Ameryki Ameryki ludności Ameryki i formułuje wnioski • wskazuje na mapie • wymienia przyczyny • wyróżnia główne cechy obszary gęsto i słabo dużego zróżnicowania i podaje przyczyny zaludnione oraz podaje etnicznego i kulturowego zróżnicowania ich nazwy ludności Ameryki kulturowego oraz • wskazuje na mapie • opisuje, korzystając etnicznego Ameryki największe miasta z mapy, Północnej i Południowej Ameryki i wymienia ich rozmieszczenie • analizuje, na podstawie nazwy ludności Ameryki mapy, rozmieszczenie Północnej i Południowej ludności w Ameryce • porównuje liczbę Północnej i Południowej ludności w wybranych południkową i między budową równoleżnikową Ameryki geologiczną • porównuje linię a ukształtowaniem brzegową pionowym Ameryki i ukształtowanie • wyjaśnia mechanizm powierzchni Ameryki powstawania tornad z linią brzegową oraz ukształtowaniem powierzchni innych kontynentów • omawia skutki południkowego układu form rzeźby terenu w Ameryce Północnej i Południowej • wykazuje wpływ klimatu na rozmieszczenie roślinności w Ameryce • wykazuje zależności • analizuje przyczyny między warunkami wzrostu liczby naturalnymi ludności Ameryki a rozmieszczeniem oraz prognozuje ludności w Ameryce dalsze jej zmiany • wyjaśnia, dlaczego Ameryka określana jest mianem tygla kultur • oblicza saldo migracji i formułuje wnioski krajach Ameryki 6. Pierwsze • wskazuje na mapie mocarstwo świata – świata Stany USA Zjednoczone, podaje nazwę ich stolicy i nazwy państw sąsiadujących • wymienia najważniejsze cechy środowiska przyrodniczego Stanów Zjednoczonych • wymienia nazwy najważniejszych surowców mineralnych wydobywanych w Stanach Zjednoczonych • przedstawia najważniejsze cechy gospodarki Stanów Zjednoczonych • wymienia nazwy głównych roślin uprawianych na terenie Stanów Zjednoczonych • wymienia nazwy regionów gospodarczych Stanów Zjednoczonych • wyjaśnia znaczenie terminów: „megalopolis”, „technopolia” 7. Zielone płuca • wskazuje na mapie • określa położenie geograficzne Stanów Zjednoczonych • omawia cechy ukształtowania powierzchni Stanów Zjednoczonych • wyjaśnia uwarunkowania wysokiego poziomu rozwoju gospodarczego Stanów Zjednoczonych • opisuje cechy rolnictwa Stanów Zjednoczonych • wskazuje na mapie Stanów Zjednoczonych obszary rolnicze oraz wymienia ich nazwy • wskazuje na mapie oraz charakteryzuje regiony gospodarcze Stanów Zjednoczonych • opisuje zróżnicowanie ludności Stanów Zjednoczonych • wskazuje na mapie największe aglomeracje Stanów Zjednoczonych oraz wymienia ich nazwy • wskazuje na mapie regiony o największej gęstości zaludnienia w Stanach Zjednoczonych oraz podaje ich nazwy • określa położenie • analizuje strukturę PKB Stanów Zjednoczonych i formułuje wnioski • ocenia przyrodnicze i pozaprzyrodnicze warunki rozwoju rolnictwa • charakteryzuje dominujący typ gospodarki rolnej w Stanach Zjednoczonych • analizuje strukturę użytkowania ziemi w Stanach Zjednoczonych • porównuje ruch pasażerski w portach lotniczych Stanów Zjednoczonych i innych państw oraz formułuje wnioski • określa rolę Stanów Zjednoczonych w gospodarce światowej • charakteryzuje oraz wskazuje na mapie megalopolis wschodniego wybrzeża • uzasadnia, że Stany Zjednoczone są krajem imigrantów • analizuje uwarunkowania • udowadnia, że Stany rozwoju przemysłu Zjednoczone są potęga nowoczesnych gospodarczą świata technologii • analizuje problem • wykazuje wysoki poziom nielegalnej imigracji do rozwoju gospodarczego Stanów Zjednoczonych Stanów Zjednoczonych • wykazuje zależność między wysokim poziomem gospodarki a poziomem rozwoju transportu w Stanach Zjednoczonych • wykazuje związki między gospodarką a warunkami środowiska w najważniejszych regionach gospodarczych Stanów Zjednoczonych • analizuje skutki • analizuje zmiany poziomu • przedstawia problemy świata – Brazylia Australia 8. świata Brazylię i podaje nazwę jej stolicy • wskazuje na mapie wybrane krainy geograficzne i najważniejsze rzeki Brazylii oraz wymienia ich nazwy • wskazuje na mapie największe miasta Brazylii i wymienia ich nazwy • wymienia problemy wielkich miast Brazylii • wymienia skutki wylesiania Amazonii Australia – kontynent • wskazuje na mapie na antypodach świata Australię i Oceanię • wymienia nazwy osobliwości przyrodniczych Australii • wyjaśnia znaczenie terminu „endemit” • wskazuje na mapie najważniejsze obiekty geograficzne Australii: rzeki, jeziora i krainy geograficzne oraz podaje ich nazwy geograficzne Brazylii gwałtownego wzrostu • opisuje portugalskie liczby ludności w wielkich korzenie ludności Brazylii miastach Brazylii • wyjaśnia przyczyny • opisuje uwarunkowania wysokiego poziomu rozmieszczenia ludności urbanizacji w Brazylii Brazylii • określa cechy rozwoju • analizuje przyczyny i problemy wielkich i skutki migracji ludności miast Brazylii ze wsi do miast • charakteryzuje • wykazuje problemy rozmieszczenie wielkich miast Brazylii ludności Brazylii • analizuje przyczyny • wyjaśnia znaczenie i skutki wylesiania terminu „fawele” Amazonii • omawia działania podejmowane przez mieszkańców Brazylii w celu zagospodarowania interioru • opisuje konflikt interesów pomiędzy ekologicznymi skutkami wylesiania Amazonii a jej gospodarczym wykorzystaniem • określa położenie • wykazuje przyczyny geograficzne Australii i skutki ubóstwa wód i Oceanii powierzchniowych • opisuje, korzystając w Australii z mapy, linię brzegową • ocenia znaczenie wód i ukształtowanie artezyjskich pionowe Australii • analizuje uwarunkowania • charakteryzuje cechy rozmieszczenia ludności klimatu oraz specyfikę w Australii i Oceanii świata roślin i zwierząt • omawia wybrane Australii na podstawie zagadnienia gospodarcze map klimatycznych ze szczególnym i klimatogramów uwzględnieniem roli • wyjaśnia znaczenie górnictwa i rolnictwa urbanizacji w Brazylii i formułuje wnioski • analizuje naturalne i antropogeniczne zagrożenia dla puszczy amazońskiej • wykazuje wpływ warunków naturalnych na rozmieszczenie ludności Brazylii Indian • oblicza rozciągłość • porównuje, korzystając południkową z map, środowisko i równoleżnikową Australii przyrodnicze Australii • analizuje zależności ze środowiskiem między warunkami przyrodniczym innych klimatycznymi kontynentów a występowaniem wód • wykazuje zależność powierzchniowych między symetrycznym • ocenia warunki położeniem Australii po środowiska obu stronach zwrotnika przyrodniczego Australii Koziorożca z punktu widzenia a uwarunkowaniami warunków życia klimatycznymi i gospodarki ludzi Arktyka i Antarktyk a Azja 9. 10. Lodowe pustynie Azja – kontynent wielkich kontrastów • wskazuje na mapie Australii obszary o największej gęstości zaludnienia oraz obszary niezamieszkane • wskazuje na mapie największe miasta Australii oraz wymienia ich nazwy • wymienia główne cechy gospodarki Związku Australijskiego • omawia rozmieszczenie basenów artezyjskich w Australii • wyjaśnia znaczenie terminów: „Arktyka”, „Antarktyka” • wskazuje na mapie świata Arktykę i Antarktykę • wymienia główne cechy środowiska przyrodniczego Arktyki i Antarktyki ze szczególnym uwzględnieniem cech klimatu • wyjaśnia znaczenie terminów: „góra lodowa”, „pak lodowy” • wymienia najważniejsze zmiany obserwowane w środowisku przyrodniczym obszarów polarnych • wyjaśnia znaczenie terminu „Eurazja” • wskazuje na mapie terminów: „basen • przedstawia, na artezyjski”, „studnia podstawie map artezyjska” tematycznych, główne cechy gospodarki • opisuje rdzennych Związku Australijskiego mieszkańców Australii • wyjaśnia uwarunkowania na tle warunków naturalnych rozwoju hodowli owiec w Związku Australijskim • dokonuje podziału geograficznego Oceanii na podstawie mapy ogólnogeograficznej • wyjaśnia zależności między warunkami środowiska przyrodniczego Australii a sposobami gospodarowania w rolnictwie • przedstawia cechy • opisuje czynniki • charakteryzuje położenia Arktyki warunkujące klimat badania i Antarktyki na podstawie obszarów prowadzone przez mapy świata okołobiegunowych naukowców • wyjaśnia uwarunkowania • wyjaśnia występowanie w Antarktyce i cech środowiska pokrywy lodowej przyrodniczego na obszarach Arktyce Antarktyki i Arktyki okołobiegunowych • porównuje środowisko • opisuje działalność • omawia sytuację prawną przyrodnicze Arktyki i człowieka w Arktyce Antarktyki Antarktyki i Antarktyce • wykazuje konieczność • wymienia główne cechy ochrony przyrody i przyczyny zmian obszarów w środowisku okołobiegunowych przyrodniczym obszarów • omawia wkład Polaków okołobiegunowych w badania obszarów • wymienia nazwy dwóch polarnych polskich polarnych stacji badawczych • proponuje działania mające na celu zahamowanie niekorzystnych zmian w środowisku przyrodniczym obszarów okołobiegunowych • określa położenie geograficzne Eurazji i Azji • porównuje, korzystając z map, środowisko przyrodnicze Azji • omawia geograficzne czynniki warunkujące klimat Azji • porównuje linię brzegową i ukształtowanie świata Eurazję i Azję • wymienia przykłady kontrastów geograficznych Azji • wskazuje na mapie wybrane elementy linii brzegowej Azji i podaje ich nazwy • wymienia czynniki geograficzne kształtujące klimat Azji • wskazuje na mapie najważniejsze krainy geograficzne, rzeki i jeziora Azji oraz wymienia ich nazwy 11. W rytmie monsunu 12. Chiny – najludniejszy kraj • charakteryzuje ukształtowanie powierzchni Azji • opisuje cechy klimatu Azji na podstawie klimatogramów i mapy klimatycznej • charakteryzuje wybrane strefy roślinne Azji • opisuje rozmieszczenie wód powierzchniowych w Azji na podstawie mapy • przedstawia kontrasty geograficzne Azji • opisuje, na podstawie mapy, granicę między Azją a Europą • oblicza rozciągłość południkową i równoleżnikową Azji • wyjaśnia znaczenie • omawia, na podstawie terminu „monsun” schematu, cyrkulację • odróżnia monsun letni monsunową w Azji od monsunu zimowego Południowej • wskazuje na mapie i Południowoobszary występowania -Wschodniej monsunu • porównuje, na • wyjaśnia znaczenie podstawie diagramu, terminu „tarasy” wielkość produkcji ryżu w wybranych krajach • wskazuje na mapie obszary odznaczające się intensywną uprawą ryżu i podaje ich nazwy • opisuje wymagania klimatyczno-glebowe ryżu • wskazuje na mapie • określa położenie Chiny, podaje nazwę ich geograficzne oraz • wykazuje wpływ klimatu na rozmieszczenie roślinności • wyjaśnia, na czym polega kontrastowość klimatyczna Azji • wyjaśnia przyczyny i skutki wysychania Jeziora Aralskiego • wyjaśnia, na czym polega promienisty układ wielkich systemów rzecznych Azji • przedstawia, na podstawie map tematycznych, warunki przyrodnicze obszarów, na których kształtowały się najstarsze azjatyckie cywilizacje powierzchni Azji z linią ze środowiskiem brzegową przyrodniczym innych i ukształtowaniem kontynentów powierzchni innych • opisuje osiągnięcia kontynentów najstarszych cywilizacji • wykazuje, na podstawie azjatyckich map tematycznych, że Azja jest kontynentem wielkich geograficznych kontrastów • wykazuje znaczenie • analizuje wpływ cyrkulacji • wykazuje znaczenie tarasowania stoków monsunowej w Azji ryżu dla kultury • wykazuje związek Południowej i społeczeństwa pomiędzy rytmem upraw Południowo-Wschodniej azjatyckiego i „kulturą ryżu” a cechami na życie codzienne klimatu monsunowego i gospodarowanie w Azji Południowej mieszkańców tych i Południoworegionów -Wschodniej • opisuje przyrodnicze i społeczno-gospodarcze skutki zaburzenia rytmu cyrkulacji monsunowej • analizuje wykresy i dane • wykazuje zależności dotyczące liczby ludności między warunkami • omawia kontrasty przyrodnicze Chin świata 13. Japonia – kraj kwitnącej gospodarki stolicy oraz nazwy cechy środowiska państw sąsiadujących przyrodniczego Chin • wskazuje na mapie • wyjaśnia zjawisko krainy geograficzne zachwiania równowagi oraz najważniejsze rzeki płci w Chinach oraz • opisuje uwarunkowania wymienia ich nazwy rozwoju rolnictwa • podaje liczbę ludności w Chinach Chin • wyjaśnia zależność • opisuje bariery osadnicze między warunkami w Chinach Zachodnich przyrodniczymi • wymienia nazwy a rozmieszczeniem bogactw mineralnych ludności Chin Chin • opisuje uwarunkowania • wskazuje rozwoju gospodarczego najdynamiczniej Chin rozwijające się działy • określa miejsce Chin gospodarki w Chinach w światowej wymianie • wymienia nazwy towarowej głównych roślin • wskazuje na mapie uprawnych oraz nazywa obszary • wymienia najważniejsze o dużej koncentracji cechy gospodarki Chin przemysłu w Chinach • wskazuje na mapie • opisuje położenie świata Japonię i podaje geograficzne Japonii na nazwę jej stolicy podstawie mapy • wymienia najważniejsze ogólnogeograficznej cechy środowiska •omawia cechy przyrodniczego Japonii środowiska • opisuje skutki trzęsień przyrodniczego Japonii ziemi, tajfunów i • charakteryzuje klimat tsunami Japonii • wymienia działania • wyjaśnia przyczyny umożliwiające życie i dynamicznego rozwoju gospodarowanie w Japonii po II wojnie trudnych warunkach światowej przyrodniczych • wyjaśnia znaczenie • wymienia japońskie dużych nakładów produkty znane na finansowych na oświatę całym świecie i badania naukowe i współczynnika przyrostu przyrodniczymi naturalnego w Chinach a rozwojem • wyjaśnia, na czym gospodarczym Chin polega chiński program • analizuje przyczyny kontroli urodzeń szybkiego rozwoju gospodarczego Chin • określa cele i skutki w ostatnich latach programu kontroli urodzeń • porównuje wartość PKB Chin z wartością PKB innych krajów • wyjaśnia kierunki rozwoju gospodarczego Chin • wskazuje zmiany znaczenia Chin w gospodarce światowej • wykazuje przyczyny migracji ludności Chin ze wsi do miast • wykazuje wpływ Chin na światową gospodarkę • charakteryzuje • opisuje skutki położenia geograficzne czynniki Japonii w strefie kształtujące klimat aktywności wulkanicznej Japonii i sejsmicznej • wyjaśnia wpływ cyrkulacji • wykazuje przyczyny i monsunowej na klimat znaczenie działań Japonii umożliwiających życie w • wykazuje znaczenie trudnych warunkach czynników społecznoprzyrodniczych -kulturowych dla tworzenia • wykazuje, że Japonia nowoczesnej gospodarki jest potęgą gospodarczą Japonii na tle • opisuje znaczenie niekorzystnych cech marikultury dla środowiska gospodarki Japonii przyrodniczego • analizuje strukturę eksportu Japonii i • wykazuje przyczyny i skutki spowolnienia gospodarczego Japonii 14. Indie – państwo bogaczy i nędzarzy • wymienia nazwy głównych roślin uprawnych • przedstawia znaczenie rybołówstwa dla gospodarki Japonii • podaje liczbę mieszkańców Japonii • wskazuje na mapie wielkie miasta Japonii i wymienia ich nazwy • wymienia najważniejsze cechy japońskiej gospodarki • wskazuje na mapie Indie, podaje nazwę ich stolicy oraz nazwy państw sąsiadujących • wskazuje na mapie główne krainy geograficzne i rzeki Indii oraz wymienia ich nazwy • podaje liczbę ludności Indii • przedstawia uwarunkowania wysokiego przyrostu naturalnego w Indiach • wymienia nazwy głównych roślin uprawnych • wymienia nazwy bogactw mineralnych Indii • wymienia najważniejsze cechy gospodarki Indii • opisuje kontrasty społeczne i gospodarcze w Indiach • opisuje udział usług w strukturze PKB • wyjaśnia znaczenie transportu dla gospodarki Japonii • opisuje czynniki pozaprzyrodnicze sprzyjające rozwojowi rolnictwa w Japonii • wyjaśnia znaczenie terminu „marikultura” formułuje wnioski • wyjaśnia, dlaczego główne ośrodki gospodarcze Japonii skoncentrowane są na wybrzeżach tego kraju • przedstawia przyczyny dużej gęstości zaludnienia na wyspie Honsiu • określa położenie geograficzne Indii • omawia cechy środowiska przyrodniczego Indii • omawia prognozy wzrostu liczby ludności Indii • wyjaśnia znaczenie terminu „zielona rewolucja” • opisuje poziom rozwoju rolnictwa Indii • charakteryzuje uwarunkowania rolnictwa Indii • wyjaśnia, dlaczego w Indiach występuje duże pogłowie bydła • przedstawia czynniki rozwoju przemysłu w Indiach • wskazuje na mapie gospodarczej Indii wybrane ośrodki przemysłu high-tech • analizuje diagram ilustrujący zmiany liczby ludności w XX i XXI wieku • wykazuje problemy związane ze stale zwiększającą się liczbą ludności Indii • wyjaśnia przyczyny gwałtownego rozwoju nowoczesnych technologii w Indiach • opisuje system kastowy społeczeństwa Indii • analizuje poziom rozwoju • przewiduje społecznogospodarczego Indii -gospodarcze skutki • analizuje cechy eksplozji indyjskiego rolnictwa demograficznej i formułuje wnioski w Indiach • wyjaśnia przyczyny • wykazuje wpływ dynamicznego rozwoju hinduizmu na życie nowoczesnych usług w i działalność ludzi Indiach • uzasadnia lokalizację okręgów przemysłowych w Indiach 15. Europa 16. Czarne złoto Bliskiego Wschodu • wyjaśnia znaczenie terminu „Bliski Wschód” • wskazuje na mapie ogólnogeograficznej państwa należące do regionu Bliskiego Wschodu • wymienia cechy środowiska przyrodniczego i gospodarki Bliskiego Wschodu • wymienia nazwy państw, na których obszarze znajdują się najbogatsze złoża ropy naftowej • wyjaśnia znaczenie terminu „OPEC” • opisuje cechy kultury islamskiej Środowisko • wskazuje na mapie przyrodnicze świata Europę Starego Kontynentu • wskazuje na mapie wybrane elementy linii • opisuje położenie geograficzne Bliskiego Wschodu • wskazuje na mapie ogólnogeograficznej państwa Bliskiego Wschodu i ich stolice oraz podaje ich nazwy • opisuje warunki naturalne Bliskiego Wschodu • charakteryzuje zasoby ropy naftowej na Bliskim Wschodzie • charakteryzuje region Bliskiego Wschodu pod kątem kierunków i poziomu rozwoju gospodarczego • przedstawia działania państw Bliskiego Wschodu mające na celu uniezależnienie się od wydobycia ropy naftowej • charakteryzuje gospodarkę krajów Bliskiego Wschodu, w których nie wydobywa się ropy naftowej • wskazuje na mapie i wymienia nazwy obszarów na Bliskim Wschodzie objętych konfliktami zbrojnymi • określa położenie geograficzne Europy na podstawie mapy ogólnogeograficznej • wskazuje warunki przyrodnicze Bliskiego Wschodu niekorzystne dla działalności gospodarczej człowieka • analizuje rozmieszczenie, zasoby i wydobycie ropy naftowej na Bliskim Wschodzie na podstawie map tematycznych i danych statystycznych • analizuje udział państw Bliskiego Wschodu w światowym wydobyciu ropy naftowej i formułuje wnioski • analizuje wartość PKB w przeliczeniu na jednego mieszkańca w wybranych krajach Bliskiego Wschodu i formułuje wnioski • charakteryzuje Bliski Wschód pod kątem cech kulturowych, zasobów ropy naftowej i poziomu rozwoju gospodarczego • wykazuje korzyści • uzasadnia tezę, że gospodarcze i społeczne konflikty na Bliskim wynikające z eksportu Wschodzie mają wpływ ropy naftowej oraz na globalną gospodarkę produktów powstałych w wyniku jej przetworzenia • porównuje wydobycie ropy naftowej z wartością PKB na jednego mieszkańca w poszczególnych krajach Bliskiego Wschodu • opisuje wpływ religii na gospodarkę krajów Bliskiego Wschodu i życie muzułmanów • opisuje położenie geograficzne i granice Europy z innymi kontynentami na mapie • oblicza rozciągłość południkową i równoleżnikową Europy • analizuje skutki konfliktów na Bliskim Wschodzie • porównuje poziom życia mieszkańców poszczególnych krajów Bliskiego Wschodu • przedstawia genezę • wykazuje następstwa południkowej i równoleżnikowej rozciągłości Europy • charakteryzuje linię brzegową Europy na podstawie mapy • porównuje średnią wysokość Europy ze średnią wysokością innych kontynentów • wykazuje typowo nizinny charakter ukształtowania powierzchni Europy na podstawie mapy • przedstawia czynniki geograficzne wpływające na klimat Europy • opisuje klimat Europy na podstawie mapy • wyjaśnia znaczenie terminu „kontynentalizm klimatu” • charakteryzuje wybrane strefy roślinne Europy • opisuje rozmieszczenie wód powierzchniowych w Europie na podstawie mapy Europa – kontynent • omawia przemiany • wyjaśnia przyczyny nowych państw polityczne w Europie po zmian na mapie 1989 roku politycznej Europy po • wymienia nazwy 1989 roku wybranych krajów • wyjaśnia skutki rozpadu Europy ZSRR • wyjaśnia znaczenie • wymienia nazwy terminu „terytorium wybranych krajów zależne” Europy i ich stolic • wskazuje najmniejsze • wskazuje na mapie i największe państwa kraje położone zarówno Europy pod względem w Europie, jak i w Azji powierzchni i liczby oraz wymienia ich brzegowej Europy i wymienia ich nazwy • wskazuje na mapie wybrane niziny, wyżyny i góry Europy oraz wymienia ich nazwy • wymienia cechy ukształtowania powierzchni Europy na podstawie mapy • wskazuje na mapie wybrane europejskie rzeki i jeziora oraz wymienia ich nazwy 17. ogólnogeograficznej powstawania gór świata w Europie • porównuje linię • wykazuje wpływ brzegową Europy z linią czynników brzegową innych geograficznych na cechy kontynentów klimatu Europy • porównuje • wykazuje związki między ukształtowanie budową geologiczną powierzchni Europy a ukształtowaniem z ukształtowaniem pionowym Europy powierzchni innych kontynentów • wyjaśnia wpływ zlodowaceń na rzeźbę powierzchni Europy • wyjaśnia zależności między typem klimatu a występowaniem formacji roślinnych • wyjaśnia wpływ działalności rzek na rzeźbę powierzchni Europy • wyjaśnia genezę wybranych europejskich jezior • przedstawia terytoria zależne wybranych krajów • wyjaśnia znaczenie terminu „suwerenność” • wykazuje znaczenie • analizuje przyczyny procesów integracyjnych rozpadu ZSRR zachodzących w Europie i Jugosławii • opisuje cele i zadania • wyróżnia regiony Unii Europejskiej geopolityczne Europy i uzasadnia ich powstanie 18. Europa się starzeje 19. Ludność i urbanizacja w Europie ludności na mapie politycznej Europy • podaje liczbę ludności Europy • wymienia przyczyny niskiego przyrostu naturalnego • wymienia nazwy krajów o najniższym i najwyższym współczynniku przyrostu naturalnego w Europie • wymienia nazwy krajów, które zamieszkuje ludność o największej średniej długości życia • wymienia czynniki wpływające na długość życia w Europie • opisuje różnice w wyglądzie osób pochodzących z różnych części Europy • wymienia odmiany człowieka zamieszkujące Europę • wymienia nazwy rodzin językowych, do których należą języki europejskie • wymienia nazwy państw, w których nazwy • opisuje liczbę ludności Europy na tle liczby ludności świata • przedstawia zmiany liczby ludności w Europie w latach 2000–2007 • analizuje przyczyny i skutki niskiego przyrostu naturalnego • porównuje współczynnik przyrostu naturalnego w wybranych krajach Europy • porównuje udział ludności powyżej 65 roku życia w strukturze wiekowej wybranych państw Europy • porównuje strukturę wiekową ludności Europy i Afryki • wykazuje, że tempo • analizuje prognozy zmian • analizuje problemy wzrostu liczby ludności demograficznych demograficzne Europy w Europie jest najniższe w Europie i formułuje wnioski na świecie • uzasadnia twierdzenie, • analizuje piramidę płci że społeczeństwo i wieku i formułuje europejskie się starzeje wnioski • wyjaśnia przyczyny • porównuje wartość i skutki wydłużania się współczynnika przyrostu średniej długości życia naturalnego z odsetkiem ludności powyżej 65 roku życia i formułuje wnioski • wyjaśnia przyczyny starzenia się europejskich społeczeństw • wykazuje konsekwencje starzenia się społeczeństw europejskich • wyjaśnia znaczenie terminu „wielokulturowość” • przedstawia zróżnicowanie językowe mieszkańców Europy • opisuje strukturę wyznaniową mieszkańców Europy • opisuje, na podstawie map tematycznych, zróżnicowanie • porównuje strukturę wyznaniową ludności w wybranych państwach Europy • opisuje, na podstawie mapy, rozmieszczenie ludów Europy • opisuje przyczyny i konsekwencje zróżnicowania ludności Europy • omawia położenie oraz układ przestrzenny • wykazuje wielokulturowość Europy • wykazuje skutki wielokulturowości mieszkańców Europy • wyjaśnia przyczyny warunkujące rozmieszczenie ludności w Europie • uzasadnia, że Europa charakteryzuje się warunkami przyrodniczymi i pozaprzyrodniczymi korzystnymi dla osadnictwa • analizuje zróżnicowanie wskaźnika urbanizacji w wybranych krajach Europy 20. Surowe środowisko Europy Północnej obowiązuje więcej niż jeden język urzędowy • wymienia przykłady zróżnicowania kulturowego mieszkańców Europy • wskazuje na mapie obszary o największej i najmniejszej gęstości zaludnienia w Europie oraz wymienia ich nazwy • wskazuje na mapie największe miasta Europy oraz wymienia ich nazwy • opisuje, na podstawie mapy, położenie Londynu • wyjaśnia znaczenie terminu „kraje skandynawskie” • wskazuje kraje Europy Północnej na mapie i wymienia ich nazwy • wymienia warunki przyrodnicze Europy Północnej niesprzyjające działalności człowieka • wymienia cechy środowiska przyrodniczego Europy Północnej sprzyjające działalności człowieka • wymienia nazwy głównych bogactw naturalnych krajów skandynawskich • przedstawia główne działy przemysłu regionalne, kulturowe, Londynu narodowościowe • przedstawia znaczenie i etniczne współczesnej Londynu jako światowej Europy metropolii • opisuje rozmieszczenie ludności w Europie na podstawie mapy • omawia przyczyny wysokiego wskaźnika urbanizacji w Europie • wyjaśnia znaczenie terminu „metropolia” i wymienia przykłady europejskich metropolii • wyjaśnia, dlaczego Londyn jest nazywany „miastem świata” • opisuje położenie państw Europy Północnej • opisuje warunki przyrodnicze Europy Północnej • wyjaśnia łagodzący wpływ prądu morskiego na cechy klimatu Europy Północnej • wyjaśnia znaczenie terminu „okres wegetacyjny” • charakteryzuje rolnictwo Europy Północnej • omawia znaczenie upraw roślin w specjalnie ogrzewanych i doświetlanych • charakteryzuje • wykazuje niekorzystny środowisko przyrodnicze wpływ warunków krajów Europy Północnej środowiska • wyjaśnia, dlaczego porty przyrodniczego Europy morskie położone za Północnej na działalność kołem podbiegunowym gospodarczą człowieka nie zamarzają • porównuje środowisko przyrodnicze krajów • wykazuje zależności Europy Północnej między warunkami klimatycznymi a typową roślinnością krajów Europy Północnej • analizuje i ocenia strukturę użytkowania ziemi w Europie Północnej • ocenia poziom życia mieszkańców Europy Północnej • wykazuje wpływ warunków naturalnych • charakteryzuje zjawisko odpływu ludności z obszarów północnej Skandynawii • przedstawia walory turystyczne krajów Europy Północnej 21. Gospodarka w cieniu Alp dynamicznie rozwijające szklarniach się w krajach Europy • wykazuje znaczenie Północnej położenia Skandynawii • opisuje, na podstawie i omawia sposoby mapy, rozmieszczenie wykorzystania mórz głównych ośrodków • analizuje wielkość miejskich w Europie połowów ryb Północnej w wybranych krajach świata i krajach Europy Północnej • przedstawia wykorzystanie surowców odnawialnych w produkcji energii • wyjaśnia znaczenie • omawia położenie terminu „kraje alpejskie” krajów alpejskich na • wskazuje kraje alpejskie podstawie mapy na mapie ogólnogeograficznej ogólnogeograficznej, • opisuje warunki wymienia nazwy tych klimatyczne w Alpach państw oraz nazwy ich • wyjaśnia występowanie stolic źródeł wielu rzek • wyjaśnia znaczenie europejskich w Alpach terminu „granica • charakteryzuje piętra wiecznego śniegu” klimatyczno-roślinne • wymienia czynniki w Alpach decydujące • opisuje rzeźbę Alp o występowaniu • opisuje główne kierunki lodowców górskich rozwoju gospodarczego w Alpach krajów alpejskich • wymienia wiodące • charakteryzuje działy gospodarki strukturę przemysłu krajów alpejskich krajów alpejskich • opisuje specyfikę • ocenia warunki rozwoju rozmieszczenia ludności hydroenergetyki w Alpach w krajach alpejskich • wskazuje największe • opisuje rozmieszczenie miasta alpejskie na miast i gęstość mapie i wymienia ich zaludnienia w krajach na rozmieszczenie ludności w Europie Północnej • wykazuje, na podstawie map tematycznych, związki między głównymi cechami środowiska przyrodniczego Europy Północnej a głównymi kierunkami rozwoju gospodarczego • charakteryzuje • charakteryzuje czynniki środowisko przyrodnicze decydujące o krajów alpejskich wykształceniu pięter • wykazuje wpływ gór na klimatyczno-roślinnych środowisko przyrodnicze w Alpach i gospodarkę krajów • wykazuje znaczenie alpejskich sektora usług • analizuje strukturę turystycznych użytkowania ziemi i finansowych dla w krajach alpejskich gospodarki krajów i formułuje wnioski alpejskich • wykazuje, że kraje • wykazuje odrębność alpejskie należą do kulturową mieszkańców państw wysoko gór rozwiniętych • charakteryzuje genezę rzeźby alpejskiej • analizuje czynniki decydujące o rozwoju sektora finansowego w Szwajcarii nazwy 22. Turystyczne bogactwo Europy Południowej • wyjaśnia znaczenie terminu „kraje śródziemnomorskie” • wskazuje na mapie kraje Europy Południowej i wymienia nazwy ich stolic • przedstawia turystyczną atrakcyjność regionu śródziemnomorskiego • wskazuje na mapie wyspy położone na Morzu Śródziemnym i wymienia ich nazwy • wskazuje na mapie góry znajdujące się na obszarze południowej Europy i wymienia ich nazwy • wyjaśnia znaczenie terminu „makia” • wymienia przykłady atrakcji turystycznych południowej Europy 23. Francja – rolnictwo XXI wieku • wskazuje na mapie ogólnogeograficznej Francję i podaje nazwę jej stolicy • wymienia czynniki przyrodnicze i pozaprzyrodnicze warunkujące rozwój rolnictwa we Francji • wymienia nazwy roślin uprawianych we Francji • opisuje produkty alpejskich • omawia położenie geograficzne krajów śródziemnomorskich na podstawie mapy ogólnogeograficznej • opisuje warunki środowiska przyrodniczego krajów śródziemnomorskich • charakteryzuje warunki klimatyczne i roślinność krajów śródziemnomorskich na podstawie map tematycznych • charakteryzuje walory przyrodnicze i pozaprzyrodnicze krajów Europy Południowej • opisuje, na podstawie mapy tematycznej, rozmieszczenie najważniejszych ośrodków turystycznych Europy Południowej • opisuje położenie geograficzne Francji • charakteryzuje warunki klimatyczno-glebowe warunkujące rozwój rolnictwa we Francji • opisuje ukształtowanie powierzchni terenu we Francji na podstawie mapy • wskazuje na mapie gospodarczej • wykazuje turystyczną • wykazuje atrakcyjność atrakcyjność regionu przyrodniczą Europy śródziemnomorskiego Południowej • opisuje wybrane atrakcje • wykazuje związki turystyczne regionu między rozwojem • analizuje infrastrukturę turystyki a warunkami turystyczną i jej przyrodniczymi i znaczenie dla rozwoju dziedzictwem turystyki Europy kulturowym Południowej • ocenia rolę turystyki w • wykazuje niekorzystny rozwoju gospodarczym wpływ turystyki na krajów Europy środowisko przyrodnicze Południowej • ukazuje dziedzictwo kulturowe krajów śródziemnomorskich • wykazuje zależności miedzy wielkością ruchu turystycznego a przychodami wybranych krajów • analizuje strukturę • wykazuje wpływ użytkowania ziemi we czynników Francji pozaprzyrodniczych • wykazuje wpływ klimatu na wielkość produkcji na rozmieszczenie upraw roślinnej i zwierzęcej we Francji • dowodzi, że francuskie • wykazuje, na przykładzie rolnictwo jest wysoko rolnictwa Francji, związek rozwinięte między warunkami przyrodniczymi a kierunkiem i efektywnością produkcji •ocenia, na podstawie danych statystycznych, miejsce Francji w produkcji rolnej w Europie charakterystyczne dla Francji Sąsiedzi Polski 24. Niemcy – potęga gospodarcza • wymienia nazwy państw sąsiadujących z Polską i wskazuje je na mapie ogólnogeograficznej • wskazuje na mapie ogólnogeograficznej Niemcy, podaje nazwę stolicy tego państwa oraz nazwy krajów z nim sąsiadujących • wskazuje na mapie główne krainy geograficzne i najważniejsze rzeki Niemiec oraz wymienia ich nazwy • przedstawia udział przemysłu w strukturze PKB Niemiec • wymienia nazwy wybranych roślin uprawianych w Niemczech 25. Słowacja i Czechy • wskazuje na mapie i charakteryzuje najważniejsze regiony rolnicze Francji • porównuje wielkość plonów pszenicy i buraków cukrowych w wybranych krajach • charakteryzuje Wspólną Politykę Rolną krajów Unii Europejskiej • identyfikuje cechy rolnictwa towarowego • opisuje długości granic Polski z poszczególnymi państwami • określa położenie geograficzne Niemiec na mapie ogólnogeograficznej • przedstawia czynniki dynamicznego rozwoju gospodarczego Niemiec • wyjaśnia znaczenie transportu dla gospodarki Niemiec • wymienia przyczyny dobrego rozwoju gospodarczego Niemiec • przedstawia, na podstawie wskazanych źródeł informacji geograficznej, główne kierunki i przyczyny zmian w strukturze przemysłu Zagłębia Ruhry • opisuje położenie rolnej • wykazuje, że przemysł środków transportu ma duże znaczenie dla gospodarki Francji • wykazuje wysoki poziom • wykazuje wysoki poziom • dowodzi, że Niemcy rozwoju gospodarczego znajdują się w ścisłej rozwoju przemysłu, Niemiec na podstawie czołówce najlepiej rolnictwa i usług w wartości PKB i struktury rozwiniętych państw Niemczech zatrudnienia • analizuje uwarunkowania świata • wykazuje znaczenie • analizuje przyczyny rozwoju przemysłu usług dla gospodarki przetwórczego i formułuje migracji ludności do Niemiec Niemiec wnioski • analizuje działania Niemiec na rzecz ochrony środowiska • przedstawia przyczyny spadku tempa rozwoju gospodarczego Niemiec na początku XXI wieku • wyjaśnia przyczyny i skutki ujemnego przyrostu naturalnego w Niemczech • opisuje uwarunkowania rozwoju rolnictwa Niemiec • charakteryzuje • podaje przyczyny • porównuje środowisko – wspólna przeszłość, odrębna przyszłość 26. Problemy gospodarcze oraz demograficzne Litwy, Białorusi i Ukrainy ogólnogeograficznej Czechy i Słowację, wymienia nazwy ich stolic oraz nazwy państw sąsiadujących z tymi krajami • wskazuje na mapie i wymienia nazwy głównych krain geograficznych oraz najważniejszych rzek Czech i Słowacji • wymienia nazwy państw będących głównymi partnerami handlowymi Czech i Słowacji • wymienia nazwy mniejszości narodowych zamieszkujących Czechy i Słowację • wskazuje na mapie ogólnogeograficznej Litwę, Białoruś i Ukrainę, wymienia nazwy ich stolic oraz nazwy państw sąsiadujących z tymi krajami • wskazuje na mapie główne krainy geograficzne i najważniejsze rzeki Litwy, Białorusi i Ukrainy oraz podaje ich nazwy • wymienia najważniejsze cechy środowiska przyrodniczego i społeczno-gospodarczego tych państw geograficzne Słowacji i porównuje, na podstawie i Czech na mapie różnych źródeł informacji ogólnogeograficznej geograficznej, środowisko • przedstawia wspólne przyrodnicze Czech cechy środowiska i Słowacji przyrodniczego Czech • wykazuje podobieństwa i Słowacji i różnice w gospodarce • opisuje zasoby tych państw bogactw naturalnych • porównuje strukturę PKB Czech oraz strukturę i Słowacji zatrudnienia Czech • opisuje atrakcje Czech i Słowacji i Słowacji • analizuje demograficzne przyciągające turystów podobieństwa i różnice Czech i Słowacji • przedstawia problemy społeczności romskiej zamieszkującej Słowację rozpadu Czechosłowacji • porównuje tempo rozwoju gospodarczego Czech i Słowacji oraz formułuje wnioski społeczno-gospodarcze południowych sąsiadów Polski oraz formułuje wnioski • projektuje tygodniowy pobyt na Słowacji, uwzględniając walory środowiska przyrodniczego i kulturowego • opisuje położenie • porównuje poziom geograficzne Litwy, rozwoju gospodarczego Białorusi i Ukrainy Litwy, Białorusi i Ukrainy • charakteryzuje • opisuje uwarunkowania i porównuje, na rozwoju gospodarki Litwy podstawie różnych • wyjaśnia przyczyny źródeł informacji słabego rozwoju geograficznej, gospodarczego Białorusi środowisko przyrodnicze • opisuje uwarunkowania Litwy, Białorusi i Ukrainy rozwoju rolnictwa na • przedstawia cechy Ukrainie gospodarki Litwy, • wyjaśnia przyczyny Białorusi i Ukrainy kryzysu gospodarczego • przedstawia na Ukrainie po rozpadzie współczesne przemiany ZSRR gospodarcze Ukrainy • analizuje współczynnik • przedstawia przyczyny przyrostu naturalnego ujemnego przyrostu na Białorusi, Litwie naturalnego na Białorusi, i Ukrainie oraz formułuje Litwie i Ukrainie wnioski • analizuje historię • porównuje środowisko powstania Litwy, społeczno-gospodarcze Białorusi i Ukrainy południowych • wykazuje zróżnicowanie i wschodnich sąsiadów gospodarcze tych Polski oraz formułuje państw wnioski • ocenia zasoby bogactw mineralnych Litwy, Białorusi i Ukrainy • omawia efekty przemian gospodarczych, które nastąpiły na Białorusi, Litwie i na Ukrainie • wykazuje przyczyny i skutki depopulacji na Białorusi, Litwie i Ukrainie • wymienia problemy demograficzne Białorusi, Litwy i Ukrainy • wyjaśnia znaczenie terminu „depopulacja” 27. Rosja – największe państwo świata • przedstawia działania rządów Litwy, Białorusi i Ukrainy mające na celu zahamowanie depopulacji • opisuje atrakcje turystyczne Krymu • wskazuje na mapie • określa położenie • wykazuje konsekwencje • wykazuje zróżnicowanie ogólnogeograficznej geograficzne Rosji na przyrodnicze dużej warunków przyrodniczych Rosję, wymienia nazwę mapie rozciągłości oraz ich wpływ na jej stolicy ogólnogeograficznej równoleżnikowej rozmieszczenie ludności • wskazuje na mapie • omawia cechy i południkowej Rosji i działalność gospodarczą główne krainy ukształtowania • wskazuje na mapie • analizuje zmiany geograficzne, rzeki powierzchni Rosji obszary występowania przyrostu naturalnego i jeziora Rosji oraz • charakteryzuje strefy wieloletniej zmarzliny w Rosji i formułuje wymienia ich nazwy klimatyczno-roślinne • wykazuje wpływ wnioski • wymienia najważniejsze Rosji występowania wieloletniej • wyjaśnia przyczyny cechy środowiska • opisuje rozmieszczenie zmarzliny na działalność i skutki spadku średniej przyrodniczego Rosji ludności w Rosji na człowieka długości życia wśród • wyjaśnia znaczenie podstawie mapy • wykazuje zróżnicowanie mężczyzn w Rosji terminu „wieloletnia gęstości zaludnienia przyrodnicze Rosji • wykazuje zmarzlina” • wyjaśnia przyczyny • przewiduje skutki zróżnicowanie • wymienia nazwy depopulacji w Rosji depopulacji w Rosji narodowościowe najgęściej zaludnionych • przedstawia przyczyny • opisuje uwarunkowania obszarów Rosji spadku współczynnika rozwoju przemysłu w Rosji i kulturowe • wymienia najważniejsze urodzeń w Rosji • wykazuje, że gospodarka społeczeństwa problemy ludnościowe • wskazuje na mapie Rosji ma charakter rosyjskiego Rosji i wymienia nazwy surowcowy • wyjaśnia rolę Rosji • wymienia główne cechy obszarów w Rosji • analizuje strukturę w światowej gospodarce rosyjskiej gospodarki o dużej koncentracji eksportu Rosji i polityce • wymienia przyczyny przemysłu i formułuje wnioski • wykazuje zróżnicowanie ujemnego przyrostu • opisuje zróżnicowanie • omawia najważniejsze gospodarcze Rosji naturalnego w Rosji etniczne, językowe problemy rosyjskiego • wymienia nazwy i religijne mieszkańców rolnictwa bogactw naturalnych Rosji Rosji • przedstawia uwarunkowania niewielkiego zaludnienia w części Rosji położonej na wschód od Uralu • uzasadnia tezę, że Rosja jest krajem o wielkich możliwościach gospodarczych • przedstawia przyczyny dysproporcji społecznych w Rosji Wymagania edukacyjne „Puls Ziemi 3” Poziom wymagań Dział program Lp. u Położen 1. ie oraz środowi sko przyrod nicze Polski 2. 3. 4. Temat lekcji Położenie i granice Polski dopuszczający dostateczny dobry Uczeń poprawnie: • wskazuje Polskę na ogólnogeograficznej mapie Europy • wymienia nazwy państw sąsiadujących z Polską i wskazuje te państwa na mapie ogólnogeograficznej • wymienia cechy położenia Polski • wymienia zalety położenia Polski • wymienia korzyści wynikające z nadmorskiego położenia Polski Uczeń poprawnie: • charakteryzuje na podstawie map położenie Polski na świecie i w Europie • wymienia nazwy skrajnych punktów Polski i wskazuje je na mapie • opisuje przebieg granicy lądowej Polski na podstawie mapy ogólnogeograficznej • opisuje granicę morską na mapie ogólnogeograficznej Uczeń poprawnie: • opisuje położenie fizycznogeograficzne, polityczne i matematyczne Polski korzystając z mapy Polski, mapy Europy i mapy świata • opisuje położenie własnego regionu na podstawie ogólnogeograficznej mapy Polski • opisuje wody wewnętrzne, morze terytorialne oraz wyłączna strefę ekonomiczną na podstawie schematu i mapy ogólnogeograficznej Polski • opisuje granice Polski na podstawie ogólnogeograficznej mapy Polski i danych statystycznych • przyporządkowuje nazwy pasm górskich do nazw orogenez, w których te góry powstawały • rozpoznaje rodzaje węgla i charakteryzuje warunki, w których powstawał węgiel kamienny Uczeń poprawnie: Uczeń poprawnie: • wyjaśnia zależności między • ocenia położenie Polski miejscowym czasem słonecznym w Europie i na świecie a czasem strefowym i urzędowym • wykazuje korzyści wynikające w Polsce na podstawie mapy stref z położenia Polski czasowych • określa położenie matematyczne Polski na podstawie mapy ogólnogeograficznej • oblicza rozciągłość równoleżnikową i południkową Polski na podstawie mapy ogólnogeograficznej • oblicza różnice czasu słonecznego między skrajnymi punktami Polski • charakteryzuje główne jednostki tektoniczne Polski • wykazuje związki między budową geologiczną a dziejami geologicznymi • analizuje uwarunkowania powstawania gór w Polsce • rozpoznaje formy polodowcowe na schematach i wskazuje obszary ich występowania na mapie Polski • omawia uwarunkowania zlodowaceń w Polsce • opisuje warunki powstania form polodowcowych • wyjaśnia genezę form polodowcowych • analizuje i porównuje cechy krajobrazu peryglacjalnego i młodoglacjalnego • omawia cechy rzeźby powierzchni Polski na podstawie mapy hipsometrycznej Polski • wymienia nazwy pasów ukształtowania powierzchni i wskazuje je na mapie Polski • charakteryzuje poszczególne pasy ukształtowania powierzchni w Polsce • odczytuje na mapie hipsometrycznej wysokości • opisuje na podstawie krzywej hipsograficznej udział nizin, wyżyn i gór w powierzchni Polski • charakteryzuje na podstawie mapy hipsometrycznej cechy rzeźby powierzchni Polski • oblicza różnice wysokości bezwzględnej, korzystając z mapy hipsometrycznej • wykazuje pasowość ukształtowania powierzchni Polski • wyjaśnia wpływ przeszłości geologicznej na ukształtowanie powierzchni Polski • wyjaśnia wpływ współczesnych procesów geologicznych na ukształtowanie powierzchni Polski • wykazuje zależności pomiędzy współczesną rzeźbą Polski a wybranymi wydarzeniami • porównuje cechy oraz genezę rzeźby terenu poszczególnych pasów ukształtowania powierzchni Polski Budowa • wymienia nazwy głównych geologiczna Polski jednostek tektonicznych Polski i wskazuje je na mapie geologicznej • wymienia nazwy er, w których wystąpiły ruchy górotwórcze • wymienia nazwy górotworów kaledońskich, hercyńskich i alpejskich oraz wskazuje je na mapie Polski Zlodowacenia na • wymienia nazwy zlodowaceń obszarze Polski i wskazuje ich zasięg na mapie Polski • rozpoznaje górskie formy polodowcowe na schematach Ukształtowanie • wymienia czynniki wewnętrzne powierzchni i zewnętrzne wpływające na ukształtowanie powierzchni Polski • wymienia cechy rzeźby powierzchni Polski • wymienia nazwy punktów najwyżej i najniżej położonych w Polsce i wskazuje te punkty na mapie • rozróżnia przedstawione na ilustracjach formy rzeźby terenu • opisuje na podstawie tabeli stratygraficznej najważniejsze wydarzenia geologiczne na terenie Polski • opisuje proces powstania węgla kamiennego bardzo dobry celujący 5. 6. 7. Skały i surowce • wymienia nazwy skał mineralne występujących w Polsce • klasyfikuje surowce mineralne ze względu na ich gospodarcze wykorzystanie • wymienia przykłady wykorzystania surowców mineralnych i skał w różnych dziedzinach życia człowieka • wymienia nazwy skał i surowców mineralnych występujących w regionie swojego zamieszkania Klimat Polski • wymienia geograficzne czynniki wpływające na klimat Polski • wymienia nazwy mas powietrza napływających nad Polskę • odczytuje informacje przedstawione na klimatogramach • wymienia nazwy termicznych pór roku w Polsce • wymienia nazwy wiatrów lokalnych i miejsce ich występowania Wody • klasyfikuje wody występujące powierzchniowe w Polsce i podziemne Polski • wymienia nazwy głównych rzek oraz ich dopływów i opisuje ich rozmieszczenie na ogólnogeograficznej mapie Polski • wymienia nazwy wód występujących we własnym regionie • porównuje powierzchnie i głębokości wybranych jezior • klasyfikuje wody podziemne • opisuje gospodarcze względne i bezwzględne • wymienia nazwy regionów geograficznych w poszczególnych pasach ukształtowania powierzchni i wskazuje te regiony na mapie Polski • rozpoznaje na podstawie fotografii lub okazów główne rodzaje skał występujących w regionie i w Polsce • wskazuje na mapie Polski obszary występowania surowców mineralnych • odczytuje na mapach klimatycznych Polski przestrzenny rozkład temperatury powietrza i opadów atmosferycznych • opisuje cechy klimatu Polski oraz swojego regionu • opisuje cechy klimatu przejściowego • odczytuje z mapy długość okresu wegetacyjnego • kreśli klimatogramy na podstawie danych liczbowych • opisuje rozmieszczenie kanałów na podstawie mapy ogólnogeograficznej • wymienia nazwy głównych kanałów i wskazuje te kanały na mapie Polski • wymienia nazwy wybranych jezior i wskazuje te jeziora na mapie Polski • wyróżnia typy genetyczne jezior Polski • opisuje rozmieszczenie rejonów eksploatacji i wykorzystanie geologicznymi • opisuje na podstawie mapy rozmieszczenie skał powierzchniowych • opisuje na podstawie mapy tematycznej rozmieszczenie surowców mineralnych • klasyfikuje skały występujące w Polsce ze względu na ich pochodzenie • wykazuje znaczenie gospodarcze surowców mineralnych • wyjaśnia wpływ czynników geograficznych na cechy klimatu Polski • analizuje przebieg izoterm lipca i stycznia na mapach klimatycznych Polski • opisuje pogodę kształtowaną przez poszczególne masy powietrza napływające nad Polskę • wyjaśnia występowanie w Polsce termicznych pór roku • wyjaśnia mechanizm powstawania wiatru halnego w górach i bryzy morskiej nad Bałtykiem • opisuje zagrożenia wynikające ze zmian klimatu w Polsce • opisuje cechy sieci rzecznej w Polsce • opisuje genezę mis jeziornych występujących w Polsce • opisuje funkcje sztucznych jezior zaporowych • wyjaśnia znaczenie gospodarcze wód powierzchniowych • wykazuje znaczenie wód leczniczych • przedstawia sposoby wykorzystania wód podziemnych • opisuje rozmieszczenie rejonów • opisuje i ocenia na podstawie danych statystycznych zasoby surowców mineralnych w Polsce • analizuje wpływ wydobycia surowców mineralnych na środowisko • wykazuje związek między budową geologiczną a występowaniem surowców mineralnych • wykazuje związek między geograficznymi czynnikami kształtującymi klimat a cechami klimatu Polski • wyjaśnia przyczyny przestrzennego zróżnicowania temperatury powietrza oraz opadów atmosferycznych w Polsce • wykazuje wpływ mas powietrza napływających nad obszar Polski na kształtowanie się pogody • wykazuje przejściowość klimatyczną Polski • wyjaśnia przyczyny zróżnicowania przestrzennego długości okresu wegetacyjnego • porównuje klimat Polski z klimatem innych krajów Europy • wykazuje asymetrię dorzecza Wisły i Odry i wyjaśnia przyczyny jej powstania • wykazuje znaczenie gospodarcze kanałów • ocenia stopień i sposoby wykorzystania wód powierzchniowych i podziemnych w Polsce • wykazuje związki między budową geologiczną, rzeźbą powierzchni, klimatem i stosunkami wodnymi w Polsce wykorzystanie wód podziemnych 8. 9. 10. Obszar, ludność i urbani zacja w Polsc e gospodarcze wód podziemnych • opisuje wody powierzchniowe swojego regionu Morze Bałtyckie • wymienia nazwy największych • opisuje na podstawie mapy zatok, wysp, cieśnin oraz głębi ogólnogeograficznej Europy Morza Bałtyckiego i wskazuje je położenie Morza Bałtyckiego na mapie • omawia główne cechy położenia • wymienia na podstawie mapy Morza Bałtyckiego ogólnogeograficznej cechy • opisuje rozmieszczenie geograficzne Morza Bałtyckiego największych jego zatok, wysp, • przedstawia właściwości fizyczne cieśnin oraz głębi na podstawie wód Bałtyku mapy ogólnogeograficznej • omawia znaczenie gospodarcze • przedstawia główne cechy Morza Bałtyckiego środowiska przyrodniczego Morza Bałtyckiego • wymienia przyczyny zanieczyszczenia Bałtyku Gleby w Polsce • wymienia czynniki glebotwórcze • opisuje za pomocą mapy gleb • klasyfikuje gleby w Polsce rozmieszczenie głównych typów • wymienia nazwy gleb genetycznych gleb w Polsce występujących we własnym • rozróżnia typy gleb ze względu regionie na ich żyzność • wyjaśnia znaczenie gospodarcze • opisuje gleby w regionie gleb zamieszkania Roślinność i świat • wymienia nazwy formacji • określa na podstawie diagramu zwierzęcy roślinnych występujących skład gatunkowy lasów w Polsce w Polsce • opisuje na podstawie mapy • rozpoznaje typy zbiorowisk rozmieszczenie kompleksów roślinnych w Polsce leśnych w Polsce • rozpoznaje wybrane gatunki roślin • opisuje funkcje lasów w Polsce i zwierząt przedstawione na • opisuje świat roślin i zwierząt w fotografiach Polsce i swoim regionie 11. Od gminy województwo 12. Ilu nas jest? po • wyjaśnia znaczenie terminów: „powiat grodzki”, „powiat ziemski”, „gmina”, „wojewoda”, „prezydent”, „burmistrz”, „starosta”, „wójt” • wymienia nazwy województw oraz ich stolice i wskazuje je na mapie administracyjnej Polski • wyjaśnia znaczenie terminów: „demografia”, „przyrost naturalny”, „przyrost rzeczywisty”, „średnia długość życia”, „struktura wiekowa społeczeństwa” • wymienia czynniki wpływające na zmiany liczby ludności w Polsce • wymienia nazwy regionów o dodatnim i ujemnym przyroście • opisuje podział administracyjny Polski • wymienia zadania poszczególnych szczebli administracji samorządowej • opisuje na podstawie danych statystycznych zmiany liczby ludności Polski po 1946 roku • opisuje czynniki wpływające na zmiany liczby ludności w Polsce • porównuje na podstawie danych liczbowych długość życia w Polsce z długością życia w innych krajach eksploatacji i wykorzystanie wód mineralnych • omawia genezę Morza Bałtyckiego • omawia cechy fizyczne wód Morza Bałtyckiego • wyjaśnia przyczyny degradacji wód Morza Bałtyckiego • wyjaśnia zróżnicowanie zasolenia i temperatury wody Bałtyku • wykazuje znaczenie gospodarcze Morza Bałtyckiego • proponuje sposoby ochrony wód Bałtyku • charakteryzuje typy genetyczne gleb występujących w Polsce • opisuje cechy gleb występujących w Polsce • wyjaśnia przyczyny degradacji gleb i wymienia sposoby jej zapobiegania • ocenia wartość użytkową gleb w Polsce • analizuje profile glebowe • wyjaśnia zależności między klimatem a szatą roślinną • opisuje zasięg lasów na terenie Polski na podstawie mapy tematycznej • porównuje zbiorowiska leśne na obszarach nizinnych i w górach • charakteryzuje na podstawie schematu typy zbiorowisk leśnych w zależności od podłoża • wyjaśnia trójstopniowy podział władz administracyjnych • ocenia lesistość Polski na podstawie mapy tematycznej i danych statystycznych • wykazuje zależności między składem gatunkowym lasów a warunkami klimatycznymi i glebowymi • opisuje kompetencje poszczególnych szczebli administracji samorządowej • analizuje znaczenie podziału administracyjnego • wykazuje zmiany przyrostu naturalnego w Polsce od zakończenia II wojny światowej do dziś na podstawie danych statystycznych • wykazuje przyczyny i skutki spadku przyrostu naturalnego w ostatnich latach • porównuje na podstawie danych • analizuje skutki ujemnego przyrostu naturalnego w Polsce • analizuje okresy wyżu i niżu demograficznego w Polsce oraz formułuje wnioski • oblicza współczynniki przyrostu naturalnego i rzeczywistego w Polsce • prognozuje zmiany liczby ludności w Polsce naturalnym w Polsce • wymienia czynniki wpływające na niską wartość przyrostu naturalnego w Polsce • opisuje strukturę płci i wieku na statystycznych współczynnik podstawie danych statystycznych przyrostu naturalnego w miastach oraz piramidy płci i wieku i wsiach Polski ludności Polski • analizuje piramidę płci i wieku • odczytuje z różnych źródeł ludności Polski informacji (m.in. rocznika statystycznego) dane dotyczące: liczby ludności Polski, urodzeń, zgonów, przyrostu naturalnego • omawia czynniki wpływające na • porównuje gęstość zaludnienia rozmieszczenie ludności w w swoim regionie z gęstością Polsce zaludnienia innych regionów • charakteryzuje na podstawie Polski map gęstości zaludnienia • porównuje czynniki decydujące zróżnicowanie rozmieszczenia o rozwoju osadnictwa dawniej ludności w Polsce i współcześnie i zamieszkiwanym regionie 13. Rozmieszczenie ludności w Polsce • wyjaśnia znaczenie terminu „gęstość zaludnienia” • wymienia nazwy obszarów o największej i najmniejszej gęstości zaludnienia i wskazuje te obszary na mapie Polski • omawia średnią gęstość zaludnienia w swoim regionie • wymienia atrakcje i bariery osadnicze w Polsce 14. Wewnętrzne i zagraniczne migracje Polaków • wyjaśnia znaczenie terminu „migracja” • wyjaśnia przyczyny migracji wewnętrznych w Polsce • opisuje przyczyny migracji poszczególnych grup ludności w Polsce • wymienia przyczyny rozwoju terenów podmiejskich • wymienia przyczyny migracji zagranicznych Polaków • wymienia nazwy krajów, do których migrują Polacy i wskazuje je na mapie ogólnogeograficznej • omawia przyczyny migracji wewnętrznych w Polsce • opisuje główne kierunki migracji Polaków po II wojnie światowej • odczytuje z danych statystycznych wielkość migracji z Polski i do Polski • opisuje dawne i współczesne kierunki migracji wewnętrznych w Polsce • wyjaśnia przyczyny wzrostu przyrostu rzeczywistego w Polsce w ostatnich latach 15. Struktura narodowościowa i wyznaniowa w Polsce • wyjaśnia znaczenie terminów: „naród”, „państwo wielonarodowościowe”, „państwo jednolite narodowościowo”, „mniejszość narodowa”, „mniejszość etniczna”, „społeczność etniczna” • wymienia nazwy mniejszości narodowych zamieszkujących Polskę • wymienia nazwy mniejszości etnicznych i opisuje ich rozmieszczenie na mapie Polski • wyjaśnia, dlaczego Polska jest • wyszukuje informacje o dorobku krajem niemal jednolitym kulturowym wybranych narodowościowo mniejszości etnicznych • wymienia nazwy regionów zamieszkiwanych przez mniejszości narodowe i wskazuje je na mapie Polski • opisuje na podstawie danych statystycznych strukturę wyznaniową ludności Polski • opisuje skutki migracji z Polski i do Polski • opisuje wpływ ruchów migracyjnych na zmiany liczby ludności Polski • omawia przyczyny ujemnego salda migracji ze wsi do miast w Polsce • omawia przyczyny ujemnego salda migracji zewnętrznych w Polsce • wyjaśnia przyczyny głównych kierunków współczesnych migracji zewnętrznych Polaków • charakteryzuje na podstawie map gęstości zaludnienia zróżnicowanie rozmieszczenia ludności w Polsce i zamieszkiwanym regionie oraz wyjaśnia te różnice, uwzględniając czynniki przyrodnicze, historyczne i społeczno-ekonomiczne • ocenia atrakcje i bariery osadnicze w Polsce • oblicza saldo migracji w Polsce • opisuje skutki migracji zewnętrznych z punktu widzenia interesów Polski • ocenia wpływ ruchów migracyjnych na zmiany liczby i rozmieszczenie ludności Polski • analizuje przyczyny i skutki dużej lub małej gęstości zaludnienia w wybranym regionie Polski • wykazuje zróżnicowanie struktury narodowościowej Polski przed II wojną światową i obecnie • analizuje przyczyny nierównomiernego rozmieszczenia mniejszości narodowych w Polsce • opisuje zróżnicowanie narodowościowe i etniczne wybranych regionów Polski • charakteryzuje dorobek kulturowy, gospodarczy i naukowy wybranych grup etnicznych • przedstawia konteksty wielokulturowości w Polsce • oblicza przyrost rzeczywisty ludności Polski 16. 17. Rolnict wo w Polsce 18. • opisuje na podstawie danych statystycznych zmiany w strukturze zatrudnienia ludności w Polsce • omawia strukturę zatrudnienia w wybranych województwach • opisuje główne, aktualne problemy rynku pracy w Polsce i w zamieszkiwanym regionie • opisuje zróżnicowanie stopy bezrobocia w wybranych województwach i porównuje je ze swoim województwem Urbanizacja • wymienia cechy miast polskich • opisuje procesy urbanizacyjne w Polsce • wymienia czynniki, które miały w Polsce na podstawie danych wpływ na intensywność urbanizacji statystycznych w Polsce • omawia na podstawie danych • odczytuje z danych statystycznych wskaźnik statystycznych wskaźniki urbanizacji w Polsce w latach urbanizacji dla wybranych 1950–2008 województw • wyjaśnia przyczyny rozwoju • wymienia nazwy obszarów wielkich miast w Polsce najbardziej zurbanizowanych • opisuje funkcje miast Polski na w Polsce i wskazuje te obszary na wybranych przykładach mapie Polski • porównuje rozmieszczenie • opisuje miasta Polski według grup i wielkość miast w Polsce oraz wielkościowych zamieszkiwanym regionie • rozróżnia typy aglomeracji • wyjaśnia różnicę między w Polsce miastem a wsią • wymienia nazwy aglomeracji miejskich i wskazuje je na mapie Polski Czynniki rozwoju • wyjaśnia znaczenie terminów: • opisuje na podstawie map rolnictwa „struktura użytkowania ziemi”, tematycznych warunki „użytki rolne”, „grunty orne” przyrodnicze rozwoju rolnictwa • wymienia nazwy obszarów o w Polsce najkorzystniejszych warunkach • przedstawia warunki przyrodniczych rozwoju rolnictwa pozaprzyrodnicze rozwoju i wskazuje te obszary na mapie rolnictwa Polski • wyróżnia na podstawie danych • wymienia czynniki ograniczające statystycznych główne cechy rozwój rolnictwa struktury użytkowania ziemi oraz wielkości i własności gospodarstw rolnych w Polsce • opisuje na podstawie danych statystycznych poziom mechanizacji i chemizacji rolnictwa w Polsce • wyjaśnia wpływ polityki rolnej państwa na poziom rolnictwa Struktura zatrudnienia • wymienia nazwy województw o najwyższym zatrudnieniu w usługach oraz wskazuje je na mapie Polski • wymienia przyczyny i skutki bezrobocia w Polsce • wyjaśnia przyczyny emigracji zarobkowej Polaków • wymienia główne, aktualne problemy rynku pracy w Polsce i w zamieszkiwanym regionie • wyjaśnia przyczyny zmian struktury zatrudnienia ludności • wykazuje różnice w strukturze zatrudnienia ludności w Polsce i we własnym regionie • wyjaśnia przyczyny i skutki bezrobocia w Polsce oraz migracji zarobkowej wybranych grup zawodowych • analizuje stopę bezrobocia w wybranych województwach oraz swoim regionie i formułuje wnioski • porównuje wskaźnik urbanizacji zamieszkiwanego województwa ze wskaźnikiem urbanizacji w wybranym województwie i formułuje wnioski • opisuje przyczyny zróżnicowania urbanizacji w wybranych regionach Polski • wykazuje różnice między aglomeracją monocentryczną a aglomeracją policentryczną • omawia problemy mieszkańców dużych miast • wyjaśnia zmiany w strukturze • oblicza stopę bezrobocia zatrudnienia w latach 1930–2008 w Polsce w Polsce • prognozuje zmiany w strukturze • porównuje strukturę zatrudnienia zatrudnienia w Polsce w swoim województwie oraz innych województwach i formułuje wnioski • omawia przyczyny zróżnicowania struktury zatrudnienia w wybranych województwach Polski • ocenia stopę bezrobocia w swoim województwie • ocenia wpływ migracji ludności • oblicza wskaźnik urbanizacji ze wsi do miast na proces wybranych obszarów Polski urbanizacji i interpretuje go • porównuje wskaźnik urbanizacji w Polsce oraz innych krajach i wymienia przyczyny jego zróżnicowania • analizuje i ocenia na podstawie mapy ogólnogeograficznej rozmieszczenie dużych miast w Polsce i zamieszkiwanym regionie • wyjaśnia przyczyny przestrzennego zróżnicowania wielkości gospodarstw rolnych • przedstawia skutki rozdrobnienia gospodarstw rolnych w Polsce • ukazuje zmiany w polskim rolnictwie po wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej • ocenia warunki przyrodnicze • porównuje warunki rozwoju rozwoju rolnictwa w Polsce rolnictwa w Polsce z warunkami • ocenia warunki pozaprzyrodnicze w województwie, w którym rozwoju rolnictwa w Polsce mieszka, i formułuje wnioski • ocenia strukturę użytkowania ziemi w Polsce i porównuje ją ze strukturą w innych krajach Europy Przemy sł 19. Produkcja roślinna • wyjaśnia znaczenie terminów: „struktura upraw”, „plony”, „zbiory”, „areał” • wymienia nazwy głównych roślin uprawnych w Polsce • wymienia czynniki warunkujące rozmieszczenie upraw w Polsce 20. Hodowla zwierząt • wyjaśnia znaczenie terminów: w Polsce „hodowla zwierząt”, „pogłowie”, „obsada” • wymienia cele hodowli zwierząt w Polsce • opisuje główne kierunki produkcji zwierzęcej w Polsce • omawia cele hodowli zwierząt w Polsce • wskazuje przyczyny spadku pogłowia zwierząt hodowlanych w Polsce 21. Zmiany w polskim • przedstawia funkcje przemysłu przemyśle • dokonuje podziału przemysu na sekcje i działy • wymienia czynniki lokalizacji zakładów przemysłowych w Polsce • opisuje na wybranych przykładach czynniki lokalizacji przemysłu • opisuje znaczenie inwestycji zagranicznych w Polsce 22. Górnictwo • wyjaśnia znaczenie terminów: „górnictwo”, „okręg przemysłowy”, „infrastruktura przemysłowa” • klasyfikuje surowce mineralne • kreśli diagramy ilustrujące w Polsce • omawia strukturę powierzchni zasiewów w Polsce na podstawie danych statystycznych • wyróżnia główne cechy struktury zasiewów w Polsce na podstawie analizy map, wykresów, danych liczbowych • omawia na podstawie map tematycznych rozmieszczenie wybranych roślin uprawnych w Polsce • wymienia nazwy obszarów upraw wybranych roślin i wskazuje je na mapie tematycznej Polski • wyróżnia główne cechy struktury hodowli w Polsce na podstawie analizy map, wykresów i danych liczbowych • opisuje pogłowie bydła i trzody chlewnej w Polsce w wybranych latach • omawia znaczenie hodowli drobiu, koni i owiec w Polsce • wymienia nazwy obszarów hodowli wybranych zwierząt w Polsce i wskazuje te obszary na mapie Polski • przedstawia gospodarcze korzyści i społeczne skutki restrukturyzacji przemysłu • przedstawia przemiany w strukturze produkcji w Polsce • wymienia najlepiej rozwijające się obecnie działy produkcji przemysłowej w Polsce i zamieszkiwanym regionie • wymienia nazwy okręgów przemysłowych i wskazuje te okręgi na mapie Polski • wyjaśnia przyczyny największej koncentracji przemysłu na południu Polski • wymienia nazwy obszarów wydobywania wybranych surowców mineralnych i wskazuje te obszary na mapie Polski • wyróżnia główne cechy struktury użytkowania ziemi w Polsce na podstawie analizy map, wykresów, danych liczbowych • wyjaśnia znaczenie produkcji roślinnej w wyżywieniu ludności kraju • wyjaśnia przyczyny zróżnicowania w rozmieszczeniu wybranych upraw (pszenicy, ziemniaków, buraków cukrowych) w Polsce • wyjaśnia związek między żyznością gleb a rodzajem upraw • uzasadnia zróżnicowanie natężenia upraw roślin w wybranych rejonach • porównuje plony i zbiory wybranych roślin w Polsce i innych krajach na podstawie danych statystycznych oraz formułuje wnioski • wyjaśnia znaczenie produkcji zwierzęcej w wyżywieniu ludności kraju • wymienia przyczyny zróżnicowania w rozmieszczeniu hodowli bydła i trzody chlewnej w Polsce • wyjaśnia przyczyny spadku pogłowia zwierząt hodowlanych w Polsce • ocenia strukturę hodowli zwierząt • uzasadnia potrzebę rozwoju gospodarskich w Polsce gospodarstw ekologicznych • ocenia towarowość polskiego w Polsce rolnictwa • omawia cele tworzenia specjalnych stref ekonomicznych • wyjaśnia przyczyny przestrzennego zróżnicowania lokalizacji okręgów przemysłowych w Polsce • omawia korzyści i negatywne skutki koncentracji przemysłu • wyjaśnia przyczyny zmian zachodzących w przemyśle w Polsce i w zamieszkiwanym regionie • analizuje przyczyny i skutki prywatyzacji oraz restrukturyzacji przemysłu w Polsce • wyjaśnia związki między lokalizacją przemysłu a warunkami naturalnymi, rynkiem zbytu, szlakami komunikacyjnymi i potencjałem ludzkim • ocenia społeczne i gospodarcze korzyści utworzenia specjalnych stref ekonomicznych • uzasadnia potrzebę rozwijania nowoczesnych działów produkcji przemysłu • uzasadnia potrzebę restrukturyzacji przemysłu w wybranych okręgach przemysłowych • ocenia gospodarcze korzyści i społeczne skutki restrukturyzacji i prywatyzacji przemysłu • wyjaśnia znaczenie gospodarcze surowców mineralnych • analizuje strukturę wydobycia wybranych surowców mineralnych • ocenia zasoby surowców mineralnych w Polsce na podstawie danych statystycznych • porównuje wielkość wydobycia poszczególnych surowców • wykazuje zależności między lokalizacją kopalni a rozmieszczeniem zakładów przetwarzających wydobywane surowce mineralne wielkość wydobycia wybranych surowców mineralnych • wymienia przyczyny spadku wydobycia węgla kamiennego 23. Usługi 24. 25. • odczytuje z danych statystycznych wielkość wydobycia wybranych surowców w Polsce • wyjaśnia znaczenie gospodarcze wybranych surowców mineralnych Energetyka • klasyfikuje elektrownie • przedstawia na podstawie • wymienia nazwy źródeł energii różnych źródeł informacji wykorzystywanych w Polsce strukturę wykorzystania źródeł • opisuje czynniki lokalizacji energii w Polsce wybranych elektrowni w Polsce • odczytuje z danych • wymienia wady i zalety statystycznych i diagramów poszczególnych rodzajów wielkość produkcji energii elektrowni elektrycznej • wymienia nazwy alternatywnych • opisuje strukturę produkcji źródeł energii wykorzystywanych energii elektrycznej według w Polsce rodzajów elektrowni • wymienia nazwy wybranych elektrowni cieplnych i wodnych oraz wskazuje te elektrownie na gospodarczej mapie Polski Usługi i transport • wyjaśnia znaczenie terminów: • opisuje znaczenie usług we lądowy „usługi”, „komunikacja”, „transport”, współczesnej gospodarce Polski „obwodnica” i swojego regionu • klasyfikuje usługi • opisuje znaczenie • wymienia nazwy usług poszczególnych działów rozwijających się transportu lądowego w zamieszkiwanym regionie w gospodarce kraju i swojego • wymienia przykłady działów usług regionu rozwijających się i zanikających • uzasadnia konieczność • rozróżnia rodzaje transportu modernizacji transportu • wskazuje na mapie Polski główne lądowego w Polsce szlaki transportu lądowego • opisuje przestrzenne zróżnicowanie gęstości sieci kolejowej i dróg kołowych w Polsce • wymienia przyczyny wzrostu znaczenia transportu samochodowego i przesyłowego w Polsce Transport wodny • wyjaśnia znaczenie terminów: • wyjaśnia znaczenie transportu i lotniczy „nośność”, „ładunki masowe” morskiego, śródlądowego • wymienia nazwy morskich i lotniczego w gospodarce kraju handlowych i pasażerskich portów • wymienia cechy transportu w Polsce i wskazuje te porty na wodnego i lotniczego mapie Polski • przedstawia wielkość polskiej • wymienia nazwy głównych floty transportowej na podstawie szlaków transportu śródlądowego danych statystycznych i wskazuje je na mapie Polski • wyjaśnia przyczyny szybkiego • analizuje diagramy ilustrujące wielkość wydobycia wybranych surowców w Polsce mineralnych w Polsce z wielkością wydobycia w innych krajach • wykazuje potrzebę racjonalnego wykorzystania surowców mineralnych w Polsce • wyjaśnia przyczyny i skutki dominacji energetyki cieplnej w Polsce • opisuje wykorzystanie wód płynących do produkcji energii elektrycznej w Polsce • wykazuje korzyści z wykorzystywania niekonwencjonalnych źródeł energii w Polsce • przedstawia i ocenia wpływ przemysłu energetycznego na stan środowiska przyrodniczego Polski • ocenia strukturę produkcji energii elektrycznej według rodzajów elektrowni w Polsce i formułuje wnioski • wykazuje korzyści z wykorzystywania alternatywnych źródeł energii • opisuje zmiany na rynku usług w Polsce • wyjaśnia szybki rozwój wybranych usług w Polsce i zamieszkiwanym regionie • wyjaśnia zróżnicowanie gęstości oraz jakości sieci transportu samochodowego i kolejowego w Polsce na podstawie map tematycznych i danych statystycznych • wyjaśnia potrzebę budowy nowoczesnych autostrad • wykazuje znaczenie usług w tworzeniu PKB • analizuje przewóz ładunków i pasażerów w Polsce według rodzajów transportu • opisuje bariery rozwoju transportu samochodowego i kolejowego w Polsce • wykazuje wpływ gęstości oraz jakości sieci dróg kołowych i kolejowych na rozwój innych dziedzin działalności gospodarczej w Polsce • wykazuje związki między rozwojem gospodarczym a usługami • wykazuje wady i zalety transportu morskiego, śródlądowego i lotniczego • omawia znaczenie kanałów śródlądowych w Polsce • charakteryzuje handlowe porty morskie w Polsce ze względu na wielkości przeładunków • wykazuje wpływ transportu • omawia na przykładach znaczenie transportu morskiego, śródlądowego i lotniczego w Polsce • omawia międzynarodowy ruch pasażerski w polskich portach morskich • porównuje odległości oraz koszty przewozu towarów i pasażerów różnymi środkami transportu w Polsce • wymienia nazwy polskich miast mających swoje lotniska i wskazuje te miasta na mapie Polski • wymienia rodzaje usług, które obejmuje łączność • wymienia czynniki wpływające na rozwój telefonii komórkowej i internetu w Polsce 26. Łączność 27. Turystyka • wyjaśnia znaczenie terminów: „turystyka”, „walory turystyczne”, „infrastruktura turystyczna” • klasyfikuje turystykę ze względu na cel wyjazdów • wyjaśnia przyczyny wzrostu ruchu turystycznego po 1989 roku • wymienia przykłady walorów turystycznych Polski • wymienia atrakcje turystyczne wybranego regionu turystycznego w Polsce 28. Handel zagraniczny • wyjaśnia znaczenie terminów: „handel zagraniczny”, „import”, „eksport”, „saldo bilansu handlu zagranicznego” • wymienia przykłady towarów pochodzących z importu, z których korzysta w życiu codziennym rozwoju transportu lotniczego w Polsce wodnego i lotniczego na rozwój innych dziedzin działalności gospodarczej • wyjaśnia znaczenie łączności w gospodarce Polski i swojego regionu • określa przyczyny dynamicznego rozwoju internetu i telefonii komórkowej w Polsce • porównuje liczbę abonentów telefonicznych w Polsce z liczbą abonentów w innych krajach Europy • porównuje liczbę użytkowników internetu w Polsce z liczbą użytkowników internetu w innych krajach Europy • wyjaśnia znaczenie turystyki w gospodarce Polski i swojego regionu • wyjaśnia przyczyny rozwoju turystyki w Polsce • wymienia cele przyjazdów turystów zagranicznych do Polski • wymienia nazwy regionów oraz ośrodków turystycznych o wysokich walorach turystycznych i wskazuje je na mapie Polski • opisuje polskie obiekty znajdujące się na Liście światowego dziedzictwa kulturalnego i przyrodniczego UNESCO i wskazuje je na mapie Polski • wymienia nazwy regionów najczęściej odwiedzanych przez Polaków i wskazuje te regiony na mapie świata • wyjaśnia znaczenie handlu zagranicznego dla gospodarki Polski • wykazuje korzyści handlu zagranicznego • wymienia nazwy państw będących głównymi partnerami handlowymi Polski i wskazuje je na mapie politycznej świata • porównuje na podstawie danych statystycznych i mapy poziom rozwoju internetu i telefonii komórkowej w Polsce na tle wybranych krajów Europy • wykazuje wpływ internetu • wykazuje związki między i telefonii komórkowej na rozwój rozwojem gospodarczym innych dziedzin działalności i łącznością gospodarczej • ocenia dostęp do internetu w swoim województwie i wybranych województwach • ocenia przyczyny i skutki rozwoju technologii informacyjnej • analizuje ruch turystyczny w Polsce na podstawie danych statystycznych • porównuje przyjazdy turystów i wpływy z turystyki w Polsce i wybranych krajach Europy • wykazuje na przykładach walory przyrodnicze i kulturowe Polski na podstawie różnych źródeł informacji geograficznej • przedstawia przyczyny turystyki zagranicznej Polaków • wykazuje znaczenie rozbudowy infrastruktury turystycznej dla rozwoju turystyki w Polsce • ocenia walory turystyczne wybranych regionów Polski • wyjaśnia znaczenie turystyki krajowej jako źródła dochodu regionu i państwa • wykazuje potrzebę ochrony walorów turystycznych • omawia na podstawie danych statystycznych bilans handlu zagranicznego Polski • opisuje na podstawie danych statystycznych strukturę towarową handlu zagranicznego • ocenia znaczenie handlu zagranicznego w życiu codziennym • analizuje dane liczbowe dotyczące bilansu handlu zagranicznego Polski w ostatnich latach i formułuje wnioski • proponuje sposoby uzyskania przez Polskę dodatniego bilansu handlowego Degrada cja i ochron a środowi ska przyrod niczego Charakt erystyka regionó w fizyczno geografi cznych Polski • wymienia nazwy towarów eksportowanych z Polski • wymienia nazwy towarów importowanych do Polski • wyjaśnia przyczyny ujemnego salda bilansu handlu zagranicznego • wyjaśnia znaczenie terminów • wyjaśnia przyczyny „utylizacja”, „rekultywacja” powstawania kwaśnych opadów • wymienia nazwy źródeł • wyjaśnia znaczenie segregacji zanieczyszczenia powietrza śmieci w Polsce • opisuje zagrożenia wynikające • wymienia sposoby ograniczenia ze składowania śmieci emisji gazów i pyłów do atmosfery • opisuje klasy czystości wód w Polsce w Polsce • wymienia źródła wytwarzania • wyjaśnia uwarunkowania odpadów zmniejszenia zanieczyszczenia • wymienia źródła zanieczyszczania wód w Polsce wód • rozróżnia formy ochrony przyrody • wymienia nazwy parków w Polsce narodowych w Polsce i wskazuje rozpoznaje i wymienia nazwy je na mapie Polski gatunków roślin i zwierząt prawnie • podejmuje działania na rzecz chronionych w Polsce ochrony przyrody we własnym regionie 29. Zanieczyszczenie środowiska przyrodniczego w Polsce 30. Ochrona środowiska przyrodniczego 31. Pobrzeża • wymienia nazwy i wskazuje główne regiony geograficzne na mapie ogólnogeograficznej Polski • wymienia nazwy regionów geograficznych pobrzeży i wskazuje je na ogólnogeograficznej mapie Polski • wymienia nazwy najważniejszych miast pobrzeży i wskazuje je na mapie Polski • wymienia atrakcje turystyczne pobrzeży 32. Pojezierza • wymienia nazwy regionów geograficznych pojezierzy i wskazuje je na ogólnogeograficznej mapie Polski • wymienia nazwy elementów krajobrazu pojezierzy • wymienia nazwy największych kompleksów leśnych pojezierzy i wskazuje te kompleksy na mapie • opisuje skutki kwaśnych opadów • wyjaśnia przyczyny poprawy stanu czystości wód w Polsce w ostatnich latach • opisuje zróżnicowanie regionalne zanieczyszczenia środowiska przyrodniczego w Polsce • wykazuje konieczność ochrony środowiska przyrodniczego i kulturowego w Polsce • proponuje sposoby zmniejszenia zanieczyszczania środowiska odpadami wytwarzanymi przez człowieka • proponuje konkretne działania na rzecz ochrony środowiska przyrodniczego we własnym regionie • opisuje zadania form prawnej ochrony przyrody • opisuje osobliwości wybranych parków narodowych • opisuje cele programu „Człowiek i Biosfera” • uzasadnia konieczność ochrony gatunkowej roślin i zwierząt • uzasadnia konieczność ochrony przyrody i krajobrazu w Polsce • wymienia polskie organizacje działające na rzecz ochrony przyrody i opisuje ich zadania • proponuje konkretne działania na rzecz ochrony środowiska przyrodniczego i kulturowego w Polsce i we własnym regionie • wyjaśnia znaczenie współpracy międzynarodowej na rzecz ochrony przyrody • opisuje na podstawie mapy ogólnogeograficznej Polski położenie pobrzeży • opisuje elementy krajobrazu pobrzeży • opisuje na podstawie map tematycznych najważniejsze cechy gospodarki pobrzeży oraz ich związek z warunkami przyrodniczymi • charakteryzuje wybrane miasta pobrzeży • charakteryzuje na podstawie map tematycznych środowisko przyrodnicze głównych regionów geograficznych pobrzeży • wyjaśnia genezę Mierzei Wiślanej i Żuław Wiślanych • opisuje genezę wybrzeża klifowego • opisuje krajobraz Żuław Wiślanych oraz gospodarcze wykorzystanie tego regionu • opisuje wpływ zewnętrznych czynników rzeźbotwórczych na rzeźbę powierzchni pobrzeży • wykazuje związki między cechami gospodarki pobrzeży a warunkami przyrodniczymi • projektuje i opisuje na podstawie map turystycznych i tematycznych trasę podróży po wybranym fragmencie pasa pobrzeży • ocenia możliwości rozwoju gospodarczego pobrzeży • opisuje na podstawie mapy ogólnogeograficznej Polski położenie pojezierzy • omawia cechy krajobrazu młodoglacjalnego • opisuje cechy klimatu pojezierzy na podstawie klimatogramów • opisuje gleby pojezierzy • wymienia nazwy surowców • charakteryzuje na podstawie map tematycznych środowisko przyrodnicze pojezierzy • wyjaśnia mechanizm powstawania cienia opadowego i jego wpływ na klimat pojezierzy • przedstawia wpływ warunków naturalnych na rozwój turystyki w pasie pojezierzy • charakteryzuje czynniki rzeźbotwórcze pojezierzy • wyjaśnia zróżnicowanie krajobrazu w pasie pojezierzy • wykazuje związki miedzy cechami gospodarki pojezierzy a warunkami przyrodniczymi • projektuje i opisuje na podstawie map turystycznych i • ocenia możliwości rozwoju gospodarczego pojezierzy • określa walory obszarów leśnych pojezierzy • określa atrakcje turystyczne pasa pojezierzy • wymienia nazwy najważniejszych miast pojezierzy i wskazuje je na mapie Polski mineralnych występujących na pojezierzach • charakteryzuje główne miasta pojezierzy • opisuje, na podstawie map tematycznych, najważniejsze cechy gospodarki pojezierzy oraz ich związek z warunkami przyrodniczymi • opisuje na podstawie mapy ogólnogeograficznej Polski położenie Nizin Środkowopolskich • omawia cechy krajobrazu staroglacjalnego • opisuje cechy klimatu nizin na podstawie klimatogramów • charakteryzuje główne miasta Nizin Środkowopolskich • uzasadnia, że Warszawa jest ważnym ośrodkiem gospodarczym • wymienia nazwy surowców mineralnych występujących na nizinach i wskazuje na mapie ogólnogeograficznej rejony ich występowania • opisuje na podstawie map tematycznych najważniejsze cechy gospodarki Nizin Środkowopolskich oraz ich związek z warunkami przyrodniczymi • opisuje na podstawie mapy ogólnogeograficznej Polski położenie wyżyn • opisuje uwarunkowania rozwoju przemysłu na Wyżynie Śląskiej • opisuje atrakcje przyrodnicze i kulturowe Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej • charakteryzuje warunki klimatyczno-glebowe Wyżyny Sandomierskiej • opisuje atrakcje turystyczne Wyżyny Kieleckiej • przedstawia cechy krajobrazu Wyżyny Lubelskiej i Roztocza • charakteryzuje wybrane miasta 33. Niziny Środkowopolskie • wymienia nazwy regionów geograficznych Nizin Środkowopolskich i wskazuje je na ogólnogeograficznej mapie Polski • wymienia nazwy elementów krajobrazu nizin • wymienia nazwy największych kompleksów leśnych nizin i wskazuje je na mapie • wymienia walory przyrodnicze parków narodowych położonych na nizinach • wymienia nazwy miast Nizin Środkowopolskich i wskazuje te miasta na mapie Polski • określa atrakcje turystyczne Nizin Środkowopolskich 34. Wyżyny • wymienia nazwy regionów geograficznych wyżyn i wskazuje je na ogólnogeograficznej mapie Polski • wymienia nazwy elementów krajobrazu wyżyn • wymienia nazwy form krasowych występujących na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej • wymienia nazwy najważniejszych miast Wyżyn Polskich i wskazuje te miasta na mapie Polski • określa atrakcje turystyczne Wyżyn Polskich tematycznych trasę podróży po wybranym fragmencie pojezierzy • charakteryzuje na podstawie map tematycznych środowisko przyrodnicze Nizin Środkowopolskich • charakteryzuje warunki glebowe na nizinach • wyjaśnia przyczyny letnich wezbrań na Odrze • wyjaśnia uwarunkowania sadownictwa na nizinach • przedstawia rolę Warszawy w rozwoju gospodarczym Polski • charakteryzuje czynniki rzeźbotwórcze Nizin Środkowopolskich • wykazuje związki między cechami gospodarki Nizin Środkowopolskich a warunkami przyrodniczymi • projektuje i opisuje na podstawie map turystycznych i tematycznych trasę podróży po wybranym fragmencie nizin • ocenia możliwości rozwoju gospodarczego Nizin Środkowopolskich • charakteryzuje na podstawie map tematycznych środowisko przyrodnicze wyżyn • opisuje wpływ działalności gospodarczej człowieka na krajobraz Wyżyny Śląskiej • omawia związki między wydobyciem surowców mineralnych a lokalizacją przemysłu w Górnośląskim Okręgu Przemysłowym • przedstawia genezę rzeźby powierzchni Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej • opisuje genezę rzeźby powierzchni Wyżyny Małopolskiej • opisuje wpływ wewnętrznych i zewnętrznych czynników rzeźbotwórczych na rzeźbę powierzchni wyżyn • wyjaśnia zróżnicowanie krajobrazu Wyżyn Polskich na podstawie map tematycznych • wykazuje związki miedzy cechami gospodarki Wyżyn Polskich a warunkami przyrodniczymi • wykazuje negatywny wpływ koncentracji ludności i przemysłu na środowisko przyrodnicze Wyżyny Śląskiej • wykazuje zróżnicowanie rzeźby • ocenia możliwości rozwoju gospodarczego Wyżyn Polskich • proponuje sposoby zagospodarowania terenów zdegradowanych na skutek działalności gospodarczej człowieka 35. Kotliny Podkarpackie 36. Karpaty 37. Sudety • wymienia nazwy regionów geograficznych kotlin i wskazuje je na ogólnogeograficznej mapie Polski • wymienia nazwy elementów krajobrazu Kotlin Podkarpackich • wymienia nazwy głównych form terenu KotlinyPodkarpackich • wymienia nazwy kompleksów leśnych Kotlin Podkarpackich i wskazuje te kompleksy na mapie Polski • omawia atrakcje turystyczne Kotlin Podkarpackich • wymienia nazwy najważniejszych miast Kotlin Podkarpackich i wskazuje te miasta na mapie Polski • wymienia nazwy regionów geograficznych Karpat i wskazuje je na ogólnogeograficznej mapie Polski • wymienia nazwy elementów krajobrazu Karpat • wymienia atrakcje turystyczne Karpat • wymienia nazwy najważniejszych miast Karpat oraz wskazuje te miasta na mapie ogólnogeograficznej • uzasadnia atrakcyjność turystyczną Tatr • wymienia nazwy ośrodków turystycznych Karpat i wskazuje te ośrodki na mapie Polski • • wymienia nazwy regionów geograficznych Sudetów i wskazuje je na ogólnogeograficznej mapie Polski wyżyn • opisuje, na podstawie map tematycznych, najważniejsze cechy gospodarki pasa wyżyn oraz ich związek z warunkami przyrodniczymi • wyjaśnia genezę wąwozów powierzchni Wyżyny Małopolskiej • projektuje i opisuje na podstawie map turystycznych i tematycznych trasę podróży po wybranym fragmencie wyżyn • opisuje na podstawie mapy ogólnogeograficznej Polski położenie Kotlin Podkarpackich • charakteryzuje klimat Kotlin Podkarpackich • wymienia nazwy surowców mineralnych występujących w Kotlinach Podkarpackich i wskazuje rejony ich wydobycia na mapie ogólnogeograficznej Polski • opisuje na podstawie map tematycznych najważniejsze cechy gospodarki kotlin oraz ich związek z warunkami przyrodniczymi • przedstawia funkcje Krakowa jako centrum kulturowego Polski • opisuje na podstawie mapy ogólnogeograficznej Polski położenie Karpat • wyróżnia Karpaty Zewnętrzne i Karpaty Wewnętrzne i wskazuje je na mapie Polski • opisuje położenie Tatr na podstawie ogólnogeograficznej mapy Polski • omawia na podstawie map klimatycznych i klimatogramów cechy klimatu górskiego • przedstawia walory turystyczne Tatr • opisuje na podstawie map tematycznych najważniejsze cechy gospodarki Karpat oraz ich związek z warunkami przyrodniczymi • przedstawia funkcje i znaczenie Zakopanego w rozwoju regionu • opisuje położenie Sudetów na podstawie mapy ogólnogeograficznej Polski • opisuje formy krajobrazu • wyjaśnia genezę Kotlin Podkarpackich • wyjaśnia rolę rzek w kształtowaniu krajobrazu Kotlin Podkarpackich • charakteryzuje na podstawie map tematycznych środowisko przyrodnicze kotlin • charakteryzuje gleby Kotlin Podkarpackich • wyjaśnia znaczenie szlaków handlowych w Kotlinach Podkarpackich • opisuje wpływ wewnętrznych i zewnętrznych czynników rzeźbotwórczych na rzeźbę powierzchni kotlin • opisuje uwarunkowania powstania złóż surowców mineralnych Kotlin Podkarpackich • wykazuje związki miedzy cechami gospodarki Kotlin Podkarpackich a warunkami przyrodniczymi • projektuje i opisuje na podstawie map turystycznych i tematycznych trasę podróży po wybranym fragmencie Kotlin Podkarpackich • ocenia możliwości rozwoju gospodarczego Kotlin Podkarpackich • charakteryzuje na podstawie map tematycznych środowisko przyrodnicze Karpat • opisuje klimat i wody Karpat Wewnętrznych • ukazuje zróżnicowanie krajobrazu Karpat Zewnętrznych i Wewnętrznych • opisuje na podstawie ilustracji cechy rzeźby wysokogórskiej Tatr • charakteryzuje poszczególne piętra klimatyczno-roślinne Tatr • wykazuje konieczność tworzenia parków narodowych na terenie Karpat • opisuje wpływ wewnętrznych i zewnętrznych czynników rzeźbotwórczych na rzeźbę powierzchni Karpat • ukazuje zależności między budową geologiczną i cechami rzeźby Tatr • wykazuje związki miedzy cechami gospodarki Karpat a warunkami przyrodniczymi • projektuje i opisuje na podstawie map turystycznych i tematycznych trasę podróży po wybranym fragmencie Karpat • ocenia możliwości rozwoju gospodarczego Karpat • omawia proces powstawania • opisuje wpływ wewnętrznych Sudetów i zewnętrznych czynników • wyjaśnia genezę rzeźby Sudetów rzeźbotwórczych na rzeźbę • charakteryzuje na podstawie powierzchni Sudetów • ocenia możliwości rozwoju gospodarczego Sudetów • wymienia nazwy elementów krajobrazu Sudetów • wymienia nazwy miast Sudetów i wskazuje je na mapie Polski • opisuje atrakcje turystyczne Sudetów 38. Mój region, moja • wymienia nazwę regionu mała ojczyzna geograficznego, w którym mieszka i wskazuje go na ogólnogeograficznej mapie Polski • przedstawia źródła informacji o swoim regionie • omawia tradycje regionu zamieszkania • odczytuje dane statystyczne dotyczące zagadnień m.in. społecznych i gospodarczych swojego regionu • opisuje atrakcje turystyczne regionu zamieszkania Sudetów • opisuje na podstawie map tematycznych cechy krajobrazu Sudetów • omawia funkcje i znaczenie Karpacza w regionie • wymienia nazwy surowców mineralnych występujących w Sudetach i wskazuje rejony ich występowania na mapie ogólnogeograficznej • opisuje na podstawie map tematycznych najważniejsze cechy gospodarki Sudetów oraz ich związek z warunkami przyrodniczymi • opisuje na podstawie mapy ogólnogeograficznej Polski położenie swojego regionu • wymienia przykłady wykorzystania skał w różnych dziedzinach życia człowieka • wymienia główne rodzaje zasobów własnego regionu geograficznego: lasów, wód, gleb, surowców mineralnych oraz, korzystając z mapy, opisuje ich rozmieszczenie • opisuje na podstawie map tematycznych najważniejsze cechy gospodarki własnego regionu geograficznego oraz ich związek z warunkami przyrodniczymi • określa znaczenie gospodarcze zasobów naturalnych własnego regionu • wyjaśnia przyczyny zmian zachodzących w przemyśle we własnym regionie oraz wskazuje najlepiej rozwijające się obecnie działy produkcji przemysłowej • wyjaśnia szybki rozwój wybranych usług we własnym regionie • przedstawia w formie prezentacji multimedialnej walory turystyczne własnego regionu geograficznego ze szczególnym uwzględnieniem jego walorów map tematycznych środowisko przyrodnicze Sudetów • charakteryzuje Karkonosze • opisuje zagrożenia środowiska przyrodniczego powstające w wyniku działalności gospodarczej człowieka • wykazuje związki miedzy cechami gospodarki Sudetów a warunkami przyrodniczymi • projektuje i opisuje na podstawie map turystycznych i tematycznych trasę podróży po wybranym fragmencie Sudetów • charakteryzuje na podstawie map tematycznych środowisko geograficzne własnego regionu (również na podstawie obserwacji terenowych) • rozpoznaje główne rodzaje skał występujących we własnym regionie i wskazuje na mapie najważniejsze obszary ich występowania • charakteryzuje na podstawie map tematycznych zróżnicowanie rozmieszczenia ludności w zamieszkiwanym regionie oraz wyjaśnia te różnice czynnikami przyrodniczymi • wykazuje konieczność ochrony środowiska przyrodniczego i kulturowego własnego regionu geograficznego • ocenia warunki i możliwości • wykazuje indywidualne cechy produkcji rolnej i przemysłowej w swojego regionu regionie zamieszkania • analizuje, porównuje, ocenia rozmieszczenie i wielkość miast w zamieszkiwanym regionie • wykazuje różnice w strukturze zatrudnienia ludności we własnym regionie • opisuje formy ochrony środowiska przyrodniczego oraz proponuje konkretne działania na rzecz jego ochrony we własnym regionie • projektuje i opisuje na podstawie różnych źródeł (także własnych obserwacji terenowych) trasę wycieczki po zamieszkiwanym regionie, uwzględniając walory przyrodnicze i kulturowe tego regionu Polska w świecie 39. Miejsce w świecie Polski • wymienia nazwy światowych organizacji politycznych i gospodarczych, których członkiem jest Polska • wymienia przykłady międzynarodowej współpracy Polski kulturowych • wymienia korzyści wynikające z przynależności Polski do międzynarodowych organizacji • przedstawia na podstawie danych statystycznych miejsce Polski w gospodarce światowej • wymienia nazwy euroregionów i wskazuje je na mapie politycznej Europy • przedstawia zadania, które realizuje Polska w ramach międzynarodowych organizacji • przedstawia korzyści wynikające ze współpracy międzynarodowej • wykazuje potrzebę współpracy Polski z innymi krajami i udziału w różnych organizacjach międzynarodowych • ocenia skutki integracji Polski ze strukturami Unii Europejskiej i NATO • charakteryzuje wybrany euroregion
