Rachela Naniwie Minęło 75 lat od klęski II RP w wojnie obronnej

TEMAT NUMERU
ROMANTYZM
Rachela Naniwie
Problem z wrześniem
Minęło 75 lat od klęski II RP
w wojnie obronnej. Tymczasem
w Polsce cały czas nie potrafimy
sobie z tą klęską poradzić.
M
ało kto na chłodno patrzy na wydarzenia z września
władze przegrały nie prawdziwą wojnę, ale zwykłą kampanię. Wydarzenia z września miały
1939 roku. Można bez większej przesady powiedzieć, że polskie
być demaskacją słabości władz sanacyjnych, ich kompromitacją i powodem, dla którego władza
społeczeństwo en masse jest pod działaniem dwóch różnych propagand,
które na dobre zadomowiły się w umysłach ludzi, a co za tym idzie – stały
się schematami myślenia. Co ciekawe, w obydwu z nich można odnaleźć
romantyczne nuty.
Ważniejsza, bowiem silniej działająca, jest propaganda komunistyczna.
komunistyczna zyskiwała mandat do rządzenia Polską.
P
owstało wiele filmów i wiele książek, które umacniały Polaków w poczuciu klęski. Wystarczy
wskazać chociażby kontrowersyjne dzieło Wajdy – Lotna, w którym powtarza się niemiecką
propagandę o szarżujących na czołgi kawalerzystach. Dla władz PRL przegrana z września 1939
Uważam, że chociaż została opracowana po II wojnie światowej, ma się
stała się wręcz jednym z mitów założycielskich. Na gruzach sanacyjnej Polski stworzymy nowy
bardzo dobrze i na stałe zagościła w sposobie myślenia starszego pokolenia.
kraj. Dzięki niemieckiemu blitzkriegowi komuniści mogli wykazać swoją własną przewagę. Mit
W PRL wrzesień `39 przedstawiano w sposób jednoznaczny. Po pierwsze,
kampanii wrześniowej głosi, że Polska musiała ponieść druzgocącą klęskę we wrześniu 1939 – i
wojna obronna była nazywana powszechnie kampanią wrześniową, co
miało umniejszać jej wagę. Patrzcie państwo, oto przebrzydłe sanacyjne
dzięki temu odpowiednią legitymizację uzyskuje komunizm.
Równocześnie stworzono narrację, zgodnie z którą winę ponosi nie dzielny polski żołnierz, a

19
TEOLOGIA POLITYCZNA CO MIESIĄC • 7/2014 (12)
TEMAT NUMERU
ROMANTYZM
dowództwo „burżuazyjnej” armii, które w sposób nieumiejętny walczyło z nie-
Niesprawiedliwie uważa się dzisiaj, że władze sanacyjne żyły w
żołnierz dzielny i gdyby nie dowódcy i wejście Sowietów, mie-
mieckim okupantem. Można było dzięki temu odwołać się do dialektyki, dobrych
przeświadczeniu o własnej potędze i o tym, że faktycznie II RP
libyśmy szansę na wygranie w 1939. Dlatego świętuje się teraz
żołnierzy pochodzenia robotniczego i nieporadnych oficerów burżuazyjnych i prze-
jest mocarstwem. Nie jest to prawda, polskie elity polityczne zda-
kolejne czyny polskiego żołnierza, wskazuje się na przejawy
ciwstawić to syntezie w postaci robotniczych oficerów Armii Czerwonej i Ludowego
wały sobie sprawę z faktycznego stanu rzeczy. Polska była najsil-
heroizmu, na przykład bój nad Wizną, i nie chce się zaakcep-
Wojska Polskiego.
niejszym krajem Europy Środkowo-Wschodniej, jednak cały czas
tować brutalnej prawdy. Całkiem niedawno natrafiłem na
Istotną rolę w tworzeniu antymitu września w czasach PRL odegrało przemil-
krajem biednym i ekonomicznie zacofanym, który z konieczności
artykuł, w którym pewien historyk próbował przekonać czy-
czenie inwazji sowieckiej. Pozbycie się jednego agresora z oficjalnej wersji historii
musiał stroić się w piórka mocarstwa i udawać przed światem i
telników, że Polska miała 800 nowoczesnych czołgów, co jest
jeszcze bardziej demaskowało nieskuteczność polskiej armii. O wiele bardziej kom-
przed samym sobą swoją potęgę. W przeciwnym razie, bez sku-
jawnym fałszem.
promitująca jest przegrana z jednym przeciwnikiem niż z dwoma. Polska armia
tecznej propagandy, Polska przestałaby być traktowana poważnie.
Stąd też nadreprezentacja różnych alternatywnych scenariu-
miała być zgodnie z tą wersją armią słabą, ponieważ była stworzona przez biedny
W dużej mierze mocarstwowe wizje polityków sanacyjnych
szy wydarzeń z września 1939. W większości z nich bohaterskie
wynikały nie z marzeń o potędze, a z chłodnej kalkulacji, że tylko
wojsko polskie pokonuje Niemców i dzięki temu Polska zacho-
udając potęgę, będziemy mogli uchodzić za potęgę. Zagranie w
wuje swoją odrębność. Wszystkie te scenariusze zakładają, że
czywiście, każdy medal ma dwie strony i komunistyczna propaganda nie
równym stopniu genialne co niebezpieczne. Trudno powiedzieć,
zwycięstwo w ten czy inny sposób było możliwe, ponieważ
jest zupełnie bezzasadna. Nie można zapominać, że dewastujące i – co tu
ilu z polskich dowódców w pełni zdawało sobie sprawę ze stanu
Polska była wystarczająco silna, aby się obronić.
wiele mówić – traumatyczne poczucie klęski nie zostało wykreowane przez władze
faktycznego. Raczej niemało. Wystarczyło porównać powszech-
Prawda jest taka, że polskie wojsko nie walczyło nawet tak
komunistyczne. Było zastane i skutecznie przejęte. Czytając literaturę z czasów II
ność umiejętności prowadzenia samochodów wśród żołnierzy
długo, jak przewidywały to Anglia i Francja. I, co ważne, nie
wojny światowej, można odnaleźć autentyczne niedowierzanie i poczucie przegra-
polskich i niemieckich, aby zobaczyć różnice cywilizacyjne. Społe-
było w stanie wygrać w 1939 roku. Mogło co najwyżej, przy
nej, uzupełnione szczerą niechęcią do władz sanacyjnych. Nawet Wiech w Cafe pod
czeństwo jednak uwierzyło w mit o niezwyciężonej polskiej armii,
bardzo sprzyjających okolicznościach, dłużej wytrzymać.
Minogą podzielił się swoim rozczarowaniem.
o nowoczesnej sile, o arsenałach pełnych broni.
kraj, jakim była II RP.
O
I tak cały czas współistnieją w społeczeństwie dwie propa-
Propaganda komunistyczna zaszczepiła w umysłach ludzi następujący pogląd:
Tymczasem zderzenie z rzeczywistością okazało się brutalne i
gandy, polaryzując zainteresowanych historią ludzi. Jedni chcą
Polska nie miała prawa wygrać we wrześniu 1939, była krajem słabym i chociaż sze-
polska armia poniosła klęskę. Wielu ludzi przeżyło autentyczną
widzieć we wrześniu patetyczną walkę, której uczestnicy byli
regowi żołnierze dzielnie walczyli, to i tak dowódcy to zaprzepaszczali. Niemniej
traumę, dowiadując się, że armia niemiecka bez większego pro-
herosami. O tym, jak silnie są do tej wizji przywiązani, świad-
nawet z innymi dowódcami Polska jako państwo słabe nie zdołałaby wygrać.
blemu maszeruje w głąb Polski i po niecałym tygodniu jest już pod
czy między innymi burza wokół filmu Tajemnica Westerplatte. Z
Warszawą. Panował chaos i zamieszanie, dowódcy, z Rydzem-Śmi-
drugiej strony można spotkać wręcz napastliwe „demaskacje”
głym na czele, okazali się nieporadni.
słabości II RP. Ich autorzy z uporem godnym lepszej sprawy
To rozczarowanie w dużym stopniu jest wynikiem działania propagandy sanacji,
która kazała uwierzyć Polakom, że ich kraj jest mocarstwem. Na przykład według
przekazów polskiej prasy z września 1939 Berlin płonął od wybuchów polskich
bomb.
Po latach połączenie propagandy sanacyjnej z doświadczeniem
wrześniowej klęski zrodziło nowy mit. Polska armia była silna,
wskazują, że wydarzenia z września były wielką kompromitacją Polski.

20
TEOLOGIA POLITYCZNA CO MIESIĄC • 7/2014 (12)