Przyczyny problemów gospodarczych Grecji po przyjęciu wspólnej

Przyczyny problemów gospodarczych Grecji po przyjęciu wspólnej

UNIWERSYTET MARII CURIE-SKŁODOWSKIEJ
W LUBLINIE
Wydział Ekonomiczny
Studia podyplomowe:
Mechanizmy funkcjonowania strefy euro
Dariusz Saganek
nr albumu: 9355391
Przyczyny problemów gospodarczych Grecji
po przyjęciu wspólnej waluty
Praca dyplomowa napisana
pod kierunkiem prof. dr hab. Bogumiły Muchy-Leszko
Lublin rok 2015
Spis treści
1. Wprowadzenie..................................................................................................... 3
2. Przystąpienie Grecji do UGiW a konwergencja realna....................................... 4
3. Problem niskiej konkurencyjności .................................................................... 11
4. Polityka fiskalna Grecji i kryzys finansów publicznych. .................................. 18
5. Podsumowanie i wnioski .................................................................................. 22
6. Bibliografia ....................................................................................................... 24
2
1. Wprowadzenie
W piętnastoletniej historii istnienia strefy euro, grecki kryzys budżetowy
bez wątpienia, stanowi największe wyzwanie. Grecja nie jest najistotniejszą
częścią wspólnego bloku walutowego, jednakże kryzys jaki tam powstał ukazał
słabość europejskiej polityki gospodarczej.
W pierwszej części niniejszej pracy omówiono szczegóły przystąpienia
Grecji do unii gospodarczej i walutowej oraz porównano ze stopniem
konwergencji
realnej
państw
należących
do
strefy
euro.
Następnie
skoncentrowano się na problemie niskiej konkurencyjności gospodarki oraz
polityce fiskalnej Grecji i kryzysie finansów publicznych.
Pomimo problemów gospodarczych Grecji po przyjęciu wspólnej waluty i
krytycznego osądu konsekwencji wdrażania pomocy krajom dotkniętym
kryzysem, możliwości dalszego rozwoju strefy euro nie wydają się być
zagrożone. Doświadczenia związane z omawianymi problemami mają szanse
przełożyć się na wypracowanie metod długofalowej kontroli ryzyka na szczeblu
ogólnoeuropejskim, jak również mogą poskutkować wprowadzeniem większej
dyscypliny wobec państw już należących oraz kandydujących do strefy euro.
Celem pracy jest udzielenie odpowiedzi na pytanie, jakie były główne
przyczyny problemów gospodarczych: niski poziom konwergencji gospodarczej,
spadek konkurencyjności czy ekspansywna polityka fiskalna?
3
2. Przystąpienie Grecji do UGiW a konwergencja realna
W pierwszym dniu stycznia 2001 roku Grecja stała się członkiem strefy
euro, rok później wspólna waluta została wprowadzona do obrotu gotówkowego.
Oznacza to, że zostały spełnione warunki konwergencji, zapisane w Traktacie z
Maastricht.
Warunki
dotyczą
pięciu
obszarów
gospodarki:
zadłużenia
publicznego, deficytu budżetowego, długookresowej stopy procentowej, stopy
inflacji oraz kursu wymiany waluty. Bardzo ważne jest, aby:
a) zadłużenie publiczne kraju nie przekraczało 60% PKB (jeśli zadłużenie jest
wyższe, wskaźnik ten musi przynajmniej wykazywać tendencję spadkową i
zbliżać się do zadowalającego poziomu w pożądanym tempie);
b) deficyt budżetowy nie był wyższy niż 3% produktu krajowego brutto
(dopuszcza się jednak przekroczenia wskaźnika w sytuacjach nadzwyczajnych, o
ile mają one charakter przejściowy);
c) długookresowa stopa procentowa (mierzona na bazie 10-letnich obligacji
skarbowych) nie przekraczała więcej niż 2% średniej stóp procentowych, które
obowiązują w trzech krajach o najniższej inflacji,
d) utrzymywany był stabilny poziom cen, a przeciętna stopa inflacji nie
przekraczała o więcej niż 1,5%, średniej stopy inflacji trzech krajów Unii
Europejskiej o najniższej inflacji;
e) kurs wymiany waluty kraju kandydującego znajdował się na stabilnym
poziomie przynajmniej przez dwa lata (dopuszczalne jest jednak wahanie kursu
4
waluty określone przez Europejski System Walutowy w paśmie o szerokości +/–
15%)1 .
W 1999 roku Komisja Europejska ogłosiła, że Grecja robi duże postępy, chociaż
nie wypełniła jeszcze wszystkich wymogów konwergencji. Rok przed
przystąpieniem Grecja miała problem z 105% długiem publicznym. Rada Unii
Europejskiej pozytywnie oceniła raport o konwergencji i w maju 2000 roku na
wniosek Rady Komisja Europejska stwierdziła, że Grecja może przyjąć wspólną
walutę. Europejski Bank Centralny zgodził się na rozszerzenie. Decyzja o
wpuszczeniu Hellady do strefy wspólnej waluty była podyktowana bardziej
przesłankami politycznymi niż ekonomicznymi.
Grecja w wyniku podjęcia odpowiednich reform i kreatywnej księgowości
spełniła warunki konwergencji, jednak były to działania krótkofalowe, nie
kompleksowe nastawione na doraźną poprawę sytuacji przed akcesją do strefy
euro. Władze greckie miały nadzieję, że integracja walutowa, wspólny rynek,
swobodny przepływ kapitałów przyspieszą rozwój gospodarczy i doprowadzą do
wyrównania PKB per capita w stosunku do pozostałych krajów UE, co w
konsekwencji doprowadzi do konwergencji realnej. Aby unia walutowa mogła
sprawnie funkcjonować, a kraj należący do niej mógł czerpać korzyści z tego
faktu niezbędna jest konwergencja realna wynikająca z rzeczywistych przemian w
strukturze gospodarki, będących rezultatem trwałego wypełnienia warunków
konwergencji nominalnej. Strefę euro tworzyły państwa o zróżnicowanej kondycji
gospodarczej. Były to silne państwa, np. Francja i Niemcy, ale również i słabsze
jak Hiszpania, Portugalia oraz Grecja. W poszczególnych krajach stopa inflacji,
pomimo spełnienia kryterium konwergencji, różniła się. Przekładało się to na
politykę pieniężną i jednolitą nominalną stopę procentową – dla jednych zbyt
wysoką, dla drugich zbyt niską. Kraje biedniejsze, w tym Grecja rozwijały się na
A. K. Wieczór, Doświadczenia Grecji i Hiszpanii a argumenty za przystąpieniem i przeciw
przystąpieniu Polski do strefy euro. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego
Zeszyty Naukowe nr 819, 2014 s. 101.
1
5
początku unii walutowej lepiej niż Niemcy czy Francja. Za sprawą niskiej
wspólnej stopy procentowej, duże zadłużenie Grecji pozostawało niezauważalne.2
Grecji od czasu przystąpienia do strefy euro bardzo trudno było spełniać reguły
konwergencji i nie przykładała się do realizacji postanowień traktatu z Maastricht,
łamiąc zasady dyscypliny budżetowej i nadmiernie się zadłużając.
W czasach spowolnienia gospodarczego w krajach strefy euro, które kryzys
dotknął najbardziej, bardzo ważny jest stopień konwergencji realnej. Na początku
tworzenia wspólnego obszaru walutowego duże podobieństwo cykli koniunktury i
struktury gospodarek jest istotne, ale nie niezbędne. Według założeń razem z
przejściem na kolejny poziom integracji dzięki m. in. większej wymianie
handlowej
będącej
skutkiem
wprowadzenia
wspólnej
waluty
nastąpi
przyspieszenie konwergencji realnej.3
Porównanie stopnia podobieństwa tworzenia PKB greckiej gospodarki z
wybranymi krajami strefy euro i Polski nie wypada korzystnie dla Grecji.
2
Mechanizmy funkcjonowania strefy euro, NBP, Warszawa 2014, s 270-271.
G. Górniewicz, Kryzys finansów publicznych w krajach grupy PIIGS, Zeszyty Naukowe
Uniwersytetu Szczecińskiego. Finanse. Rynki finansowe. Ubezpieczenia, nr 47, 2011,
http://bazekon.icm.edu.pl/bazekon/element/bwmeta1.element.ekon-element000171246215?q=155806dc-1892-4654-aa54-09ec621ddcfd$8&qt=IN_PAGE.
3
6
Wykres 1. Podobieństwo struktury PKB poszczególnych gospodarek i strefy euro
(indeks Statteva-Ralevy)
Źródło: Ministerstwo Finansów Departament Polityki Finansowej, Analiz i Statystyki,
30.04.2015 r.
Powodem takiej sytuacji był wysoki udział turystyki, transportu i handlu oraz
niskiego udziału przemysłu w strukturze gospodarczej. Od 2000 roku różnice te
stale się powiększały zwłaszcza w wymienionych wyżej obszarach.
Wykres 2. Porównanie bieżącej struktury PKB wybranych gospodarek
strefy euro ze strukturą z okresu przystępowania państwa do unii walutowej
PT – Portugalia; IT – Włochy; IE – Irlandia; EL – Grecja; ES – Hiszpania; DE – Niemcy; PL –
Polska.
Źródło: Ministerstwo Finansów Departament Polityki Finansowej, Analiz i Statystyki,
30.04.2015 r.
7
Przyczyną spadku udziału przemysłu w PKB jest niska konkurencyjność greckiej
gospodarki na tle krajów strefy euro, a co za tym idzie mniejsze zainteresowanie
wśród inwestorów. Do zaistnienia takiej sytuacji należy też niestabilność greckich
instytucji oraz wysokie koszty pracy. Rozbieżności strukturalne w gospodarkach
Grecji i wybranych krajów strefy euro doskonale obrazują niskie poziomy
skorelowania komponentów cyklicznych PKB konsumpcji prywatnej i przemysłu.
Wykres 3. Korelacja komponentów cyklicznych konsumpcji prywatnej dla
wybranych państw strefy euro i Polski
Źródło: Ministerstwo Finansów Departament Polityki Finansowej, Analiz i Statystyki,
30.04.2015 r.
8
Wykres 4. Korelacja komponentów cyklicznych produkcji przemysłowej dla
wybranych państw strefy euro i Polski
Źródło: Ministerstwo Finansów Departament Polityki Finansowej, Analiz i Statystyki,
30.04.2015 r.
Dowodzi to bardzo małego podobieństwa greckiej gospodarki do strefy euro.
Można zauważyć że doszło nawet do dywergencji produkcji przemysłowej z
krajami wspólnej waluty. Na uwagę zasługuje fakt, że Polska gospodarka
wykazuje wyższy stopień konwergencji w niektórych obszarach z UGiW niż
Grecja.4
4
D. Witkowski, Ocena stopnia konwergencji realnej Grecji, Hiszpanii, Irlandii, Portugalii i
Włoch ze strefą euro w kontekście hipotezy o endogeniczności kryteriów optymalnych obszarów
walutowych, Ministerstwo Finansów 2012.
9
Tabela 1. Najważniejsze czynniki makroekonomiczne Grecji w latach 2002-2011
Dług publiczny
(w % PKB)
Deficyt budżetowy
(w % PKB)
stopa inflacji
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
102 97,4 98,9 101 107 107 113 126,8 140 150
-4,8
-5,6
-7,5
-5,2
-5,7
-6,5
-9,4 -15,4
3,9
3,4
3
3,5
3,3
3
4,2
1,3
-9,6
-7,4
4,7
3,1
stopa bezrobocia
10,3
9,7 10,5
9,9
8,9
8,3
7,7
9,5 12,6 17,7
wielkość PKB
(mld EUR)
dynamika PKB
185
192
203
204
218
225
231
221
219
207
3,4
5,9
4,4
2,3
5,5
3
-0,2
-3,3
-3,5
-6,9
Źródło: B. Szajowska, Grecki kryzys i drogi jego rozwiązania, Ekonomia międzynarodowa, Zeszyt
nr 3, 2012.
Na podstawie Tab. 1 możemy się dowiedzieć, że odkąd Grecja przyjęła euro,
deficyt sektora instytucji samorządowych i rządowych kształtował się na dużo
wyższym poziomie niż przewidywane 3% PKB. Dług publiczny oscylował
znacznie powyżej zakładanych 60%, jak również inflacja przekroczyła wartość
referencyjną.
W
latach
2001-2007
można
spostrzec
wzrost
rozwoju
gospodarczego. Był on iluzoryczny ze względu na dużą ilość pożyczek
międzynarodowych. Finansowana z nich była głównie konsumpcja.5
B. Szajowska, Grecki kryzys i drogi jego rozwiązania, Ekonomia międzynarodowa, Zeszyt nr 3,
2012.
5
10
3. Problem niskiej konkurencyjności
Analizując konkurencyjność gospodarki badacze muszą zmierzyć się
z trudnością zdefiniowania, co w ogóle kryje się pod tym pojęciem. Główną
z przyczyn braku jednoznacznej definicji konkurencyjności jest fakt, że zjawisko
to jest pojęciem względnym, jak i subiektywnym. W miarę upływu czasu,
poszczególne czynniki konkurencyjności mają inne znaczenie dla krajów
o różnym
poziomie
rozwoju
gospodarczego.
Krótkookresowy
wymiar
konkurencyjności koncentruje się na zmianach w bilansie handlowym.
Konkurencyjnością można również określić stan gospodarki, w momencie gdy
dany kraj, w warunkach wolnego rynku może produkować dobra i usługi, które
potrafią
sprostać
wymaganiom
rynku
międzynarodowego,
jednocześnie
zachowując lub podnosząc dochody swoich obywateli.6
Aby osiągnąć dobre wyniki gospodarcze Państwo powinno, poprzez
działania swoich instytucji,
dbać o klimat do swobodnego prowadzenia
działalności, powinno być sprzymierzeńcem dla przedsiębiorcy.7 Niestety
w Grecji tak się nie stało głównie przez zaniechanie niezbędnych reform:
deregulacji i liberalizacji rynku pracy, systemu emerytalnego, niskiej sprawności
i efektywności administracji, wysokich wydatków socjalnych, dużych kosztów
pracy i funkcjonowania sektora publicznego, korupcji i szarej strefy.
W przypadku Grecji potwierdziła się też krótkotrwała i niska skuteczność
dochodowych dostosowań budżetowych. Reformy powinny koncentrować się na
ograniczeniu wydatków głównie wynagrodzeń i zatrudnienia w dziale
państwowym. Spadek poziomu realnych płac powoduje wzrost konkurencyjności
i wielkości produkcji. W greckiej gospodarce pojawiła się zależność odwrotna.
D. Burawski, Pojęcie konkurencyjności gospodarki w analizach ekonomicznych, Uniwersytet
Wrocławski, NKE.
7
P. Wiśniewski, Grecki kryzys budżetowy 2010 r. i jego znaczenie dla Polski, Studia BAS Nr
3(23) 2010.
6
11
Mianowicie, malejąca konkurencyjność była efektem wzrostu wynagrodzeń
jednocześnie nie towarzyszył temu odpowiedni poziom wzrostu wydajności.
Jednym z powodów była obrana w latach 80. strategia wyrównująca dysproporcje
dochodowe w społeczeństwie i promująca słabo zarabiających. Doprowadziła do
dużego wzrostu wynagrodzeń wśród pracowników o niskich kwalifikacjach,
a następnie w związku z dużymi kosztami zatrudnienia do znacznego wzrostu
bezrobocia w tej grupie. Dynamika wzrostu płac w Grecji w sektorze
państwowym jest dużo większa niż w prywatnym i znacznie przewyższa tempo
wzrostu w innych krajach strefy euro.
Wykres 5. Roczne zmiany poziomu wynagrodzeń w Grecji i w strefie
euro (w %)
Źródło: Greece: First Review Under the Stand-By Arrangement, IMF Country Report No. 10/286,
International Monetary Fund September 2010.
Wydatki przeznaczone na wynagrodzenia w sektorze publicznym wzrosły
w stosunku do wydatków budżetowych ogółem z 22,4% w 2000 roku do 26,2% w
2007 roku. Grecja była jedynym krajem, który zwiększył ten rodzaj wydatków,
12
podczas gdy w całej unii walutowej była tendencja odwrotna. Średnia płac
w sektorze publicznym UGiW spadła z 22,5% do 21,7%. W Niemczech wskaźnik
ten spadł z 18% do 17%. Greckie płace stanowią w latach 2004-2008 11,5% PKB,
zaś niemieckie tylko 7%. Powodem takiego stanu rzeczy jest przerost
administracji rządowej i wysoki poziom wynagrodzeń. Grecja w publicznym
sektorze zatrudnia 3,3% populacji co stanowi ok. 370 tyś osób (11% aktywnych
zawodowo greków): 25% pracuje w rządowym sektorze, 23% w samorządowym i
52% zatrudniają państwowe przedsiębiorstwa. Czechy będąc podobnej wielkości
krajem w publicznym sektorze zatrudniają 1,3% populacji co daje 137 tyś osób
natomiast niemiecka administracja rządowa zatrudnia 10% aktywnych zawodowo
Niemców (najludniejszy kraj UGiW).8 Niskie wyniki greckiej gospodarki można
powiązać z dużą ilością regulacji na rynku pracy, towarów i usług, silnymi
związkami zawodowymi, układami zbiorowymi, wysokimi kosztami rotacji
pracowników. Rząd grecki faworyzuje państwowe firmy, nie dąży do liberalizacji
przepisów odnośnie prowadzenia działalności gospodarczej. System emerytalny
jest mało wydajny, kosztowny, w nadmierny sposób rozbudowany i pozwala na
przechodzenie na emeryturę już po 13,5 roku pracy przy czym wysokość
świadczenia nie jest uzależniona od wielkości i czasu odprowadzania składek.
Grecką
politykę
społeczno-gospodarczą
określa
się
mianem
polityki
śródziemnomorskiej, uważana jest za najmniej sprawiedliwą i efektywną. Taki
rodzaj polityki stosują też Włosi, Hiszpanie i Portugalczycy, wskaźnik
zatrudnienia w 2005 r. sięgał 60,5%, a w Grecji 54,5%. Grecy przywiązują duża
wagę do rodziny i zapewnienia jej bezpieczeństwa, jednocześnie bardzo nisko
oceniają administrację państwową i zaufanie do władz w Atenach. Oskarżają ją o
dbanie o własne interesy, ogromną biurokrację, skomplikowane przepisy
podatkowe i brak reform systemu emerytalnego. Czynniki te stwarzają warunki
do unikania płacenia podatków, rozwijania szarej strefy szacowanej na 25-30% i
8
Public employment in EU member states, State secretariat for the public service Directorategeneral of the public service, [2010], Ministry of the Presidency Madrid.
13
korupcji. Korupcja jest zaprzeczeniem liberalizmu i efektywności ekonomicznej
stanowi także jeden z istotnych elementów przestępczości gospodarczej.9 Brak
transparentności w działaniach władz spowalnia rozwój gospodarczy, rodzi w
społeczeństwie niechęć do płacenia podatków, ponieważ uczciwi obywatele i
przedsiębiorcy
ponoszą
coraz
to
większe
wydatki
fiskalne
w
celu
zrekompensowania strat z szarej strefy. Aby zobrazować zjawisko korupcji
posłużono się wskaźnikiem postrzegania korupcji (ang. Corruption Perceptions
Index, CPI),10 który jest liczbowym ujęciem skali zjawisk korupcyjnych w
sektorze publicznym 180 państw świata. Przyjmuje wartości od 0- największa
skala korupcji do 10- najmniejsza skala korupcji. Wskaźnik CPI w Grecji jest nie
tylko bardzo niski, ale w badanym okresie się obniżył w porównaniu z 2001
rokiem, dowodzi to problemów z przejrzystością życia gospodarczego oraz
zanikania postaw obywatelskich wobec administracji państwa i urzędu
skarbowego.
Wykorzystywanie funkcji publicznej dla osiągania prywatnych korzyści – definicja Transparency
International.
10
P. Wiśniewski, Grecki kryzys budżetowy 2010 r. i jego znaczenie dla Polski, Studia BAS Nr
3(23) 2010, s. 161–180
http://www.transparency.org/news_room/faq/corruption_ faq por. definicje Lectric Law Library’s
Lexicon, http:// www.lectlaw.com/def/c314.htm.
9
14
Wykres 6. Wskaźnik postrzegania korupcji CPI wg Transparency International
dla Portugali, Włoch, Irlandii, Grecji, Hiszpanii oraz Polski w latach 2001–2009
Źródło: Transparency International, wskaźniki CPI za lata 2001–2009, http://www.transparency.
org/policy_research/surveys_indices/cpi/2009.
W roku 2011 niemiecki minister gospodarki Philipp Rösler przygotował
16-punktowy plan naprawy greckiej gospodarki – Ofensywa inwestycji i wzrostu
dla Grecji. Według niego warunkiem przezwyciężenia kryzysu jest poprawienie
konkurencyjności
greckiej
gospodarki.
Proponuje
on
stworzenie
zachęt
inwestycyjnych dla firm, by poprzez inwestowanie w Grecji mogły trwale
wspierać wzrost gospodarczy tego kraju. Na plan składają się :
Działania prowadzone na płaszczyźnie narodowej.

Intensywna współpraca gospodarcza, w oparciu o program niemieckogreckiej współpracy;

wsparcie turystyki, projektów gospodarczych (m.in. budowy elektrowni,
rozbudowy sieci, energie odnawialne);
15

przeprowadzenie
konferencji
wraz
z
ważnymi
stowarzyszeniami
niemieckiej gospodarki (odbyła się);

rozbudowa struktur konkurencyjnych (ochrona konkurencji, organy
regulacyjne) i modernizacja greckiej administracji;

prywatyzacja majątku państwowego, m. in. pomoc w szukaniu inwestorów
na terenie Niemiec;

wzmożona współpraca „Germany Trade and Invest” oraz „Invest in
Greece” w zakresie wymiany informacji i doradztwa Grecji przy szukaniu
inwestorów.
Działania na poziomie wspólnotowym.

poprawa powiązań pomiędzy funduszami europejskimi a programem
pożyczkowym;

poprawa działań prowadzących do zwiększenia zdolności pobierania przez
Grecję środków z funduszy Unii Europejskiej;

ukierunkowanie środków głównie na tworzenie nowych miejsc pracy oraz
poprawę konkurencyjności;

prace nad bogatym programem dotyczącym technicznego wsparcia Grecji;

próba podniesienia współfinansowania z Funduszy Strukturalnych do
ponad 85% - pomogłoby to w szybszej realizacji projektów oraz odciążyć
budżet Grecji;

wzmocnienie konkurencyjności poprzez poprawę innowacyjności Grecji
oraz wsparcie inwestycji w przemysł;
16

poprawa działań dotyczących praktycznej pomocy podczas efektywnego
wykorzystywania funduszy strukturalnych;

zadbanie o lepszy dostęp do środków finansowych przez sektor małych i
średnich przedsiębiorstw.
Europejska ofensywa inwestycyjna.

Temat pilnej ofensywy inwestycyjnej w Grecji powinien być poruszony
prze
Komisję
Europejską
na
spotkaniach
z
międzynarodowymi
inwestorami;

Praca nad możliwością utworzenia regionów modelowych, w celu
wspomagania procesu osiedlania się inwestycji na terenie Grecji. Regiony
te posiadały by m.in. uproszczoną administrację, system pracy,
podatków.11
11
Federalne Ministerstwo Gospodarki i Technologii / WPHI Berlin.
17
4. Polityka fiskalna Grecji i kryzys finansów publicznych
Całość aktywności państwa dotyczących finansów publicznych oraz
budżetu państwa to polityka fiskalna. Zamiennie stosowane są dwa określenia –
polityka fiskalna oraz budżetowa – odnoszą się one do różnych działań państwa.
Według części ekspertów termin polityka fiskalna może odnosić się wyłącznie do
kształtowania podatków. Na kształtowanie równowagi makroekonomicznej mają
wpływ zarówno polityka budżetowa jak i fiskalna. Działania prowadzone w
obrębie polityki pieniężnej wpływają na warunki prowadzenia przez rządy
polityki fiskalnej. W strefie euro politykę pieniężną określa i realizuje Europejski
Bank Centralny (EBC) zaś polityka fiskalna uzależniona jest od decyzji państw
członkowskich. Decyzje podejmowane pod wpływem warunków gospodarczych i
finansowych poszczególnych państw członkowskich, mają istotne znaczenie dla
sytuacji makroekonomicznej pozostałych państw. W związku z tym polityka
fiskalna musi być koordynowana na poziomie ponadnarodowym.12
Decyzja o przystąpieniu kraju do unii walutowej niesie za sobą
konsekwencje, które są ważne dla jego polityki fiskalnej.
1. Z powodu braku autonomiczności zmienia się rola polityki fiskalnej jako
narzędzia polityki gospodarczej.
2. W Unii Gospodarczej i Walutowej na politykę fiskalną nałożone są
ogromne ograniczenia. Wynikają one z zapisów Paktu Stabilności i
Rozwoju.13
Aby Grecja mogła przystąpić do unii walutowej musiała spełnić konieczne dwa z
pięciu
warunków
dotyczących
finansów
12
publicznych.
Wyznaczają
one
L. Skiba, Polityka fiskalna w unii walutowej, www.ugiw.umcs.lublin.pl/VI.pdf .
T. Jędrzejowicz, M. Kitala, A. Wronka, Polityka fiskalna w kraju należącym do strefy euro.
Wnioski dla Polski, www.nbp.pl/badania/seminaria_bise/jedrzejowiczO.pdf.
13
18
maksymalną dopuszczalną wielkość deficytu budżetowego jak i długu
publicznego w relacji do PKB. Na sektor finansów publicznych, którego dług oraz
deficyt ulegają ograniczeniom, składają się: system ubezpieczeń społecznych,
budżet centralny państwa, budżety regionalne oraz lokalne. W 1999 roku
sprawdzane były kryteria fiskalne Grecji.14
Jedną z podstaw kryzysu finansów publicznych w Grecji są widoczne
jeszcze przed przystąpieniem do strefy euro, problemy strukturalne. Dodatkowo
„manipulowanie przy statystykach”, które przyczyniało się do opóźnienia
rozpoznania rzeczywistej sytuacji budżetowej, jak i nazbyt optymistyczne
założenia, na których opierano prognozy. Z drugiej jednak strony, w poprzednich
latach nieefektywne okazały się procedury ustanowione w Pakcie Stabilności i
Wzrostu. Miały one dyscyplinować kraje do przestrzegania budżetowych
kryteriów konwergencji. Wzrastający poziom zadłużenia Grecji był skutkiem
ekspansywnej polityki budżetowej. Dług publiczny w ciągu niespełna trzydziestu
lat (1981-2009) rósł i w 2009 roku wyniósł 126,8 % PKB a 2010 140,2% PKB.
Głównym
czynnikiem
wzrastającego
długu
publicznego
było
rosnące
zapotrzebowanie państwa na kapitał niezbędny do realizacji licznych inwestycji
będących owocem procesu przeobrażeń gospodarczych. Dzięki rosnącej
wiarygodności gospodarki po wstąpieniu do strefy wspólnej waluty a co za tym
idzie niskiego kosztu pozyskania kapitału Grecja finansowała wydatki kredytami.
14
J.Karnowski, Polityka gospodarcza Hiszpanii, Portugalii i Grecji w drodze do Unii
Gospodarczej i Walutowej. Analiza doświadczeń na tle teorii,
Zeszyt nr
199,Warszawa/Waszyngton, 2006.
19
Wykres 7. Struktura wydatków budżetowych w Grecji w wybranych latach
Źródło: B. Baran, Geneza i skutki kryzysu finansów publicznych w Grecji, „Gospodarka
Narodowa”, 5-6, 2011.
Grecja, przekazywała do władz Eurostatu nieprawdziwe dane statystyczne.
W roku 2009 poinformowano, że deficyt sektora rządowego i samorządowego
wyniesie 13,6 % a nie 3,7% PKB. Tą dużą różnicę tłumaczono m.in. złym
obliczeniem tempa spadku PKB i „ukrywaniem” rosnącego poziomu wydatków
publicznych. Taką różnicę danych odnoszących się do stanu finansów
publicznych Grecji uznaje się za niespotykaną pośród krajów członkowskich Unii
Europejskiej. Podważa ona wiarygodność greckich statystyk. Rewizja danych
doprowadziła do obniżenia ocen wiarygodności kredytowej tego kraju przez
agencje ratingowe. Co za tym idzie – spadek cen greckich aktywów na rynkach
finansowych. Wynikiem obniżenia ratingu greckich papierów skarbowych było
uzyskanie statusu tzw. „obligacji śmieciowych”. Takie obligacje z miejsca
przestały być atrakcyjne dla tych instytucji finansowych, które mają narzucone
ograniczenia dotyczące inwestowania w niskoratingowe aktywa.15
Ministerstwo
Finansów,
Kryzys
grecki
geneza
i
konsekwencje,
https://polskawue.gov.pl/files/polska_w_ue/Euro/Ramy_dok_uzupelniajacy_grecja.pdf.
15
20
Efektem drastycznego spadku ratingu był niemal natychmiastowy wzrost
oprocentowania greckich obligacji (Wyk. 8.). Zaczęto odczuwać trudności w
obsłudze zadłużenia oraz finansowaniu deficytu budżetowego.
Wykres 8. Oprocentowanie 10-letnich obligacji skarbowych w Grecji i
Niemczech (od stycznia 2008 do grudnia 2010)
Źródło: B. Baran, Geneza i skutki kryzysu finansów publicznych w Grecji, „Gospodarka
Narodowa”, 5-6, 2011.
Zawirowania na rynkach finansowych oraz wzrost ryzyka niewypłacalności
Grecji, wpłynęły pogarszająco na sytuację płynnościową i kapitałową greckiego
systemu bankowego. W obliczu bankructwa kraju i kryzysu finansów publicznych
Grecja została przymuszona trudną sytuacją w kraju oraz warunkami otrzymania
pomocy do naprawy gospodarki poprzez ograniczenie wydatków administracji,
reformę systemu emerytalnego, likwidację lub obniżenie 13 i 14 pensji,
zamrożenie płac w sektorze publicznym, obniżenie świadczeń i dodatków,
podwyższenie wieku emerytalnego do 65 lat, likwidację wcześniejszych emerytur
i redukcję wydatków kapitałowych. Dzięki tym zmianom wydatki zmniejszyły się
z 41,8 % do 39,4% w 2014.
21
5. Podsumowanie i wnioski
Głównym
źródłem
problemów
gospodarczych
w
Grecji
było
niewystarczające przygotowanie do integracji walutowej oraz brak odpowiednich
zmian w przepisach zwiększających konkurencyjność gospodarki. Wypełnienie
wymogów konwergencji nominalnej w oparciu o działania krótkofalowe, nie
kompleksowe i doraźne, powiększało stan nierównowagi. Coraz niższym
wynikom gospodarki nie towarzyszył wyższy poziom stóp procentowych a
stosunkowo niski koszt kapitału w strefie euro powodował wzrost zadłużenia
państwa. Wynika z tego, że mechanizm dyscyplinujący ateński rząd do
wprowadzenia reform nie działał co zezwalało na finansowanie coraz większych
wydatków budżetowych środkami uzyskanymi ze sprzedaży obligacji. Uzyskane
środki w głównej mierze przeznaczane były na konsumpcje. Za coraz większym
zapożyczaniem się na rynkach międzynarodowych nie szedł wyższy poziom
eksportu, który miał pozwolić na spłatę zobowiązań w przyszłości. Kontrola
danych statystycznych pod koniec 2009 roku ukazała prawdziwą skalę zadłużenia
na poziomie 126,8% PKB.16 Bardzo zła sytuacja w Grecji, a także Irlandii i
Hiszpanii realnie zagroziły prawidłowemu funkcjonowaniu unii gospodarczowalutowej obnażając brak w UE odpowiednich procedur na wypadek sytuacji
nadzwyczajnych. Było to impulsem do zacieśnienia współpracy gospodarczej i
wzmocnienia kompetencji instytucji UE. Powołano też specjalną grupę ds.
Zarządzania Gospodarczego w marcu 2010 roku, której zadaniem było
wypracowanie procedur zwiększających dyscyplinę budżetową i koordynację
działań na poziomie unijnym.
Prof. dr hab. Bogumiła Mucha-Leszko Prowzrostowe efekty polityki fiskalnej w strefie euro w
latach 2008-2010 i jej skutki dla finansów publicznych EUROEXpress – czasopismo studiów
Mechanizmy funkcjonowania strefy euro nr 2 2010/2011 s.8.
16
22
Grecki kryzys finansów publicznych zainicjował proces bardzo potrzebnych i
oczekiwanych zmian nie tylko
w tym kraju, ale i całej Unii Europejskiej
doprowadzając do większej synchronizacji polityk gospodarczych członków
UGiW.17
B. Baran, Geneza i skutki kryzysu finansów publicznych w Grecji, „Gospodarka Narodowa”, 5-6,
2011.
17
23
6. Bibliografia
Książki, artykuły i czasopisma
1. Baran B., Geneza i skutki kryzysu finansów publicznych w Grecji,
„Gospodarka Narodowa”, 5-6, 2011.
2. Burawski D., Pojęcie konkurencyjności gospodarki w analizach
ekonomicznych, Uniwersytet Wrocławski, NKE.
3. Federalne Ministerstwo Gospodarki i Technologii / WPHI Berlin.
4. Górniewicz G., Kryzys finansów publicznych w krajach grupy PIIGS,
Zeszyty
Naukowe
finansowe.
Uniwersytetu
Szczecińskiego.
Ubezpieczenia,
nr
Finanse.
47,
Rynki
2011,
http://bazekon.icm.edu.pl/bazekon/element/bwmeta1.element.ekonelement-000171246215?q=155806dc-1892-4654-aa5409ec621ddcfd$8&qt=IN_PAGE.
5. Jędrzejowicz T., M.Kitala, Wronka A., Polityka fiskalna w kraju
należącym
do
strefy
euro.
Wnioski
dla
Polski,
www.nbp.pl/badania/seminaria_bise/jedrzejowicz.pdf.
6. Karnowski J., Polityka gospodarcza Hiszpanii, Portugalii i Grecji w
drodze do Unii Gospodarczej i Walutowej. Analiza doświadczeń na tle
teorii, Zeszyt nr 199,Warszawa/Waszyngton, 2006.
7. Mechanizmy funkcjonowania strefy euro, NBP, Warszawa 2014, s 270271.
8. Ministerstwo Finansów, Kryzys grecki – geneza i konsekwencje, 2010,
str.3.
9. Mucha-Leszko B., Prowzrostowe efekty polityki fiskalnej w strefie euro w latach
2008-2010 i jej skutki dla finansów publicznych EUROEXpress – czasopismo
studiów Mechanizmy funkcjonowania strefy euro nr 2 2010/2011.
10. Public employment in EU member states, State secretariat for the public
service Directorate-general of the public service, [2010], Ministry of the
Presidency Madrid.
24
11. Skiba
L.,
Polityka
fiskalna
w
unii
walutowej,
www.ugiw.umcs.lublin.pl/VI.pdf.
12. Strefa euro. Konwergecja nominalna vs. Realna, Naukowe Uniwersytetu
Szczecińskiego, Zeszyty Naukowe, nr 819, 2014, str. 101.
13. Szajowska B., Grecki kryzys i drogi jego rozwiązania, Ekonomia
międzynarodowa, Zeszyt nr 3, 2012.
14. Wieczór A. K., Doświadczenia Grecji i Hiszpanii a argumenty za
przystąpieniem
i
przeciw
przystąpieniu
Polski
do
strefy
euro.
Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego Zeszyty Naukowe
nr 819,2014 s. 101.
15. Wiśniewski P. ,Kryzys w strefie euro, Infos, nr 7(77), 2010, str. 1.
16. Wiśniewski P., Grecki kryzys budżetowy 2010 r. i jego znaczenie dla
Polski, Studia BAS Nr 3(23) 2010.
17. Witkowski D., Ocena stopnia konwergencji realnej Grecji, Hiszpanii,
Irlandii, Portugalii i Włoch ze strefą euro w kontekście hipotezy o
endogeniczności
kryteriów
optymalnych
obszarów
walutowych,
Ministerstwo Finansów 2012.
18. Wykorzystywanie funkcji publicznej dla osiągania prywatnych korzyści –
definicja
Transparency
International,
http://www.transparency.org/news_room/faq/corruption_ faq por. definicje
Lectric Law Library’s Lexicon, http:// www.lectlaw.com/def/c314.htm.
25
Spis tabel:
1. Najważniejsze czynniki makroekonomiczne Grecji w latach 2002-2011.
Spis wykresów:
1. Podobieństwo struktury PKB poszczególnych gospodarek i strefy euro
(indeks Statteva-Ralevy).
2. Porównanie bieżącej struktury PKB wybranych gospodarek strefy euro ze
strukturą z okresu przystępowania państwa do unii walutowej.
3. Korelacja
komponentów
cyklicznych
konsumpcji
prywatnej
dla
wybranych państw strefy euro i Polski.
4. Korelacja komponentów cyklicznych produkcji
przemysłowej dla
wybranych państw strefy euro i Polski.
5. Roczne procentowe zmiany wynagrodzeń w Grecji i w strefie euro.
6. Wskaźnik postrzegania korupcji CPI wg Transparency International dla
Portugali, Włoch, Irlandii, Grecji, Hiszpanii oraz Polski w latach 2001–
2009.
7. Struktura wydatków budżetowych w Grecji w wybranych latach.
8. Oprocentowanie 10-letnich obligacji skarbowych w Grecji i Niemczech
(od stycznia 2008 do grudnia 2010).
26