Struktura projektu, podjęte działania, postawione cele i pytania

KONFERENCJA
Imigranci z dyplomem – zagrożenie czy szansa
dla polskiego rynku pracy
27 marca 2015 r.
Konferencja jest podsumowaniem projektu „imigranci o wysokich kwalifikacjach na polskim rynku
pracy. Badanie społeczne” realizowanego wspólnie przez Fundację „Nasz Wybór” i Instytut Społeczno-Ekonomicznych Ekspertyz. Przeprowadzone w ramach projektu badanie dotyczyło głównie
sytuacji imigrantów edukacyjnych z państw trzecich, tj. absolwentów polskich wyższych uczelni
pochodzących z krajów nie będących członkami Unii Europejskiej. Najwięcej uwagi poświęcono
najliczniejszym grupom imigrantów edukacyjnych zdobywających wykształcenie zarówno na uczelniach publicznych, jak prywatnych. W ramach projektu przeprowadzono również analizę kontekstu
– czyli sytuacji prawnej, społecznego klimatu wokół cudzoziemców w Polsce, a także stanu polskiego rynku pracy, który tworzy ekonomiczny kontekst sytuacji imigrantów.
Dane MNiSW pokazują, że od 2004 roku liczba studentów cudzoziemców rośnie niemal liniowo
i w okresie 2004-2011 zwiększyła się niemal trzykrotnie (patrz raport MNiSW „Szkolnictwo Wyższy
w Polsce 2013”). Wstępem do badań terenowych i analiz dyskursu było przedstawienie ujęć teoretycznych zagadnienia udziału imigrantów o wysokich kwalifikacjach w rynku pracy oraz analiza stanu prawnego dotyczącego zatrudnienia cudzoziemców w Polsce i dynamiki zmian w tym zakresie.
Analiza prawa została przeprowadzona według stanu na koniec 2013 r., czyli biorąc pod uwagę
Ustawę o cudzoziemcach z 2003 r., która dziś jest już nieaktualna, gdyż została zastąpiona przez
nową ustawę (z 12 grudnia 2013 r.), która weszła w życie z dniem 1 maja 2014 r. W naszym projekcie stan prawny na koniec 2013 r. był jednak właściwym kontekstem badanych sytuacji i relacji
pracodawca-pracownik, gdyż większość z nich miała miejsce pod rządami starej ustawy.
Badanie zostało podzielone na analizy kontekstu (analiza prawna, analiza pozycji ekonomicznej
imigrantów w Polsce oraz analiza dyskursu medialnego wokół cudzoziemców i ich udziału w rynku
pracy) oraz badania terenowe, które obejmowały trzy grupy podmiotów rynku pracy: cudzoziemców (mających dyplom polskiej wyższej uczelni i studiujących w Polsce), pracodawców i instytucje
rynku pracy (Ministerstwo Pracy, urzędy pracy, ośrodki badawcze zajmujące się rynkiem pracy,
instytucje i organizacje zajmujące się wsparciem osób poszukujących pracy). Wykorzystano zróżnicowane techniki badawcze, m.in. CAWI (badanie ilościowe za pośrednictwem Internetu), wywiady
pogłębione, analizy dokumentów i powszechnie dostępnych danych statystycznych (z wykorzystaniem zaawansowanych modeli ekonometrycznych dotyczących w szczególności relacji pomiędzy
bezrobociem a imigracją) oraz techniki eksperymentalne.
Badanie zrealizowane dzięki współfinansowaniu przez
Europejski Fundusz na rzecz Integracji Obywateli Państw Trzecich oraz budżet państwa
Cele badania
1.Dostarczenie wiedzy o sytuacji na rynku pracy imigrantów posiadających wyższe wykształcenie, w szczególności zbadanie funkcjonowania w praktyce regulacji prawnych dających
preferencje w dostępie do polskiego rynku pracy absolwentom polskich wyższych uczelni.
2.Ujawnienie barier utrudniających integrację imigrantów poprzez rynek pracy. W szczególności barier związanych ze społecznym wizerunkiem imigrantów jako pracowników i pracodawców.
3.Wsparcie imigrantów będących absolwentami wyższych uczelni (polskich i zagranicznych)
w znalezieniu zatrudnienia odpowiadającego ich kwalifikacjom i ambicjom.
Uzasadnienie potrzeby przeprowadzenia badania
Według stanu na dzień 31.12.2013, w Polsce przebywało ponad 120 tys. cudzoziemców mających ważne karty pobytu (dane Urzędu ds. Cudzoziemców). Prawie wszyscy z nich to osoby, które
już znalazły bądź w niedługim czasie będą poszukiwać w Polsce zatrudnienia (do uzyskania karty
pobytu wymagane jest udokumentowanie źródła utrzymania – najczęściej jest to zatrudnienie).
Dodatkowo, jak wskazują dane GUS, w roku akademickim 2010/2011 w Polsce studiowało ponad
20 tys. studentów z niepolskim obywatelstwem.
Ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy przyznaje pewne preferencje w ubieganiu się o zatrudnienie w Polsce cudzoziemcom, którzy ukończyli polskie uczelnie. W tym samym
kierunku oddziałuje nowa Ustawa o Cudzoziemcach. Prowadzone dotychczas badania wśród imigrantów (głównie przez Instytut Spraw Publicznych oraz Ośrodek Badań nad Migracjami przy Uniwersytecie Warszawskim) dotyczyły najliczniejszej grupy pracowników cudzoziemskich w Polsce,
a mianowicie tych podejmujących się prac prostych, nie wymagających specjalnych kwalifikacji.
Sytuacja tej grupy migrantów na rynku pracy jest dość dobrze opisana i znane są najważniejsze
problemy, z którymi ci pracownicy się borykają. Niewiele wiadomo natomiast o sytuacji cudzoziemskich absolwentów polskich wyższych uczelni, z których wielu poszukuje po studiach zatrudnienia w Polsce. Problem wydaje się istotny również w świetle szeroko omawianych w mediach
problemów ze znalezieniem pracy przez osoby kończące w Polsce studia. W jakim stopniu kryzys
ten dotyka absolwentów z niepolskim obywatelstwem oraz czy ich problemy są podobne, czy odmienne od tych, których doświadczają absolwenci-Polacy – pozostawało dotychczas poza sferą
badań.
Preferencje stworzone dla absolwentów polskich wyższych uczelni przez ustawę o promocji zatrudnienia wskazują na zainteresowanie państwa polskiego przyciągnięciem tej grupy specjalistów do polskiego rynku pracy. Należy zatem stworzyć im sprzyjające warunki na tym rynku. Tymczasem powszechny odbiór uczestnictwa imigrantów w rynku pracy, tworzony przede wszystkim
przez polityków i media, jest negatywny, a imigranci są oskarżani o to, że „zabierają” czy wręcz
„kradną” miejsca pracy, zaniżają płace albo wymagania dotyczące warunków pracy. Tego rodzaju
społeczny obraz imigrantów utrudnia ich integrację. Dotyczy to w równym stopniu wszystkich
imigrantów – również tych o wyższym statusie wykształceniowym.
Prace teoretyczne dotyczące integracji imigrantów wskazują, że proces ten dokonuje się najszybciej i najskuteczniej, jeśli imigranci podejmują pracę na lokalnym rynku, przy czym praca ta
powinna w jak największym stopniu odpowiadać posiadanym przez imigrantów kwalifikacjom
i ambicjom. Jeśli pracują poniżej swoich kwalifikacji – mają poczucie dyskryminacji i wyzysku.
Ujawnienie barier utrudniających integrację imigrantów poprzez rynek pracy miało dostarczyć
informacji potrzebnych do podjęcia działań zarówno ze strony władz państwowych i samorządowych, jak organizacji pozarządowych, zmierzających do usunięcia lub przynajmniej złagodzenia
2
tych barier. Długofalowym efektem przeprowadzonych badań może być opracowanie polityk na
szczeblu lokalnym i centralnym wspomagających udział imigrantów o wysokich kwalifikacjach
w polskim rynku pracy.
Integracja imigrantów w społeczeństwie polskim jest procesem wielowymiarowym, który charakteryzuje się występowaniem różnych typów barier, które ten proces utrudniają. Patrząc na sprawę
z najbardziej ogólnej perspektywy, bariery te mogą być „sztywne” – wynikające głównie z regulacji prawnych, oraz „miękkie” – będące wynikiem relacji międzyludzkich, np. panujących stereotypów i niechęci do cudzoziemców. Badanie przeprowadzone w ramach niniejszego projektu
dotykało obu wyżej wymienionych typów barier, w odniesieniu do cudzoziemców pochodzących
spoza Unii Europejskiej i legitymujących się dyplomem wyższej uczelni.
Charakterystyka podejścia badawczego
Badaniem objęto
1.System prawny – regulacje dotyczące pobytu w Polsce cudzoziemców i ich integracji
w społeczeństwie polskim
2.Cudzoziemców legitymujących się dyplomem wyższej uczelni – pracujących oraz tych,
którym nie udało się znaleźć w Polsce zatrudnienia
3.Pracodawców, którzy potencjalnie są (okresowo) zainteresowani zatrudnianiem osób
z wyższym wykształceniem
4.Instytucje rynku pracy (urzędy pracy, biura karier, biura pośrednictwa pracy), które mają
najbardziej aktualne informacje o rynku pracy oraz mają do czynienia z praktycznym funkcjonowaniem prawa dotyczącego rynku pracy
5.Media – jako odzwierciedlenie i jednocześnie podmiot odpowiedzialny za kreowanie kontekstu społecznego wokół obecności cudzoziemców na rynku pracy.
Schemat projektu badawczego
TEORETYCZNE UJĘCIA BADANEJ PROBLEMATYKI
ANALIZA DOTYCHCZASOWYCH BADAŃ SYTUACJI CUDZOZIEMCÓW NA RYNKU PRACY
CUDZOZIEMCY W POLSCE W ŚWIETLE STATYSTYKI PUBLICZNEJ
ANALIZY KONTEKSTOWE
ANALIZA PRAWNA
ANALIZA EKONOMICZNA
pozycji imigrantów na rynku pracy
w Polsce
ANALIZA DYSKURSU
społeczny wizerunek
imigrantów w Polsce
ANALIZY PODMIOTÓW RYNKU PRACY
BADANIE CUDZOZIEMCÓW
studentów
absolwentów wyższych uczelni
BADANIE INSTYTUCJI RYNKU PRACY
BADANIE PRACODAWCÓW
3
Szczegółowy opis badania
Projekt był przedsięwzięciem złożonym z wielu działań badawczych, w których przyjęto różne
podejścia metodologiczne.
Zestaw Działań 1 – Analizy wprowadzające
Celem tej części projektu było przedstawienie wstępnych informacji i prezentacja dotychczasowego stanu wiedzy na temat badanych zagadnień. Zestaw Działań nr 1 składał się z następujących
części: prezentacji teoretycznych ujęć zagadnienia pracy imigrantów z wysokimi kwalifikacjami,
analizy statystyk dotyczących imigracji do Polski (ze szczególnym uwzględnieniem imigracji edukacyjnej) oraz zestawienia dotychczas prowadzonych badań nad pracą cudzoziemców w Polsce.
a) Prezentacja ujęć teoretycznych objęła analizę literatury polskiej i zagranicznej z dziedziny
nauk społecznych (socjologii, antropologii i ekonomii) dotyczącej interesującego
nas zagadnienia. Bezpośrednim efektem tej analizy było wskazanie tych podejść
teoretycznych, które uznaliśmy za przydatne do opisu badanej w ramach niniejszego
projektu rzeczywistości. Zestawienie dotychczas przeprowadzonych badań dotyczących
sytuacji imigrantów na polskim rynku pracy miało na celu zebranie sformułowanych
w rezultacie tych badań wniosków oraz weryfikację przekładalności tych wniosków
na sytuację cudzoziemskich absolwentów w Polsce. Zostały poddane analizie przede
wszystkim raporty opracowane przez Instytut Spraw Publicznych, Ośrodek Badań nad
Migracjami, Stowarzyszenie Wolnego Słowa i inne instytucje badające kwestię imigrantów
i ich wkładu w rynek pracy w Polsce.
b) Analiza danych urzędowych dotyczących liczby cudzoziemców, w szczególności osób
legitymujących się dyplomami szkół wyższych objęła przede wszystkim dane publikowane
przez Urząd ds. Cudzoziemców oraz Główny Urząd Statystyczny. Dokonano także przeglądu
danych zbieranych przez Urzędy Pracy (odnośnie cudzoziemców na rynku pracy) oraz
Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego (odnośnie studentów cudzoziemskich w Polsce
oraz naukowców zagranicznych pracujących w polskich wyższych uczelniach) i instytucje
oferujące cudzoziemcom stypendia na naukę lub prowadzenie badań naukowych w Polsce.
Wynikiem tej analizy jest prezentacja pozycji cudzoziemców w społeczeństwie polskim –
z uwzględnieniem ich statusu wykształceniowego i zawodowego oraz dynamiki zmian tej
sytuacji w okresie od przystąpienia Polski do Unii Europejskiej do chwili obecnej.
Zestaw Działań 2. Analizy kontekstowe.
Celem tego zestawu działań jest prezentacja tła społeczno-ekonomicznego tworzącego specyficzny kontekst funkcjonowania imigrantów na polskim rynku pracy. Najważniejszym elementem
kontekstu jest stan prawny – zatem analiza obecnego stanu prawnego i planów jego zmiany
będzie pierwszym elementem tej części projektu. Ponadto zostanie przeprowadzona analiza ekonomiczna oraz analiza dyskursu medialnego – tworzonego przez media wizerunku cudzoziemców
i społecznego odbioru faktu pracy imigrantów w Polsce. Na Zestaw Działań nr 2 składają się:
a) Analiza stanu prawnego dotyczącego sytuacji cudzoziemców na rynku pracy, ze
szczególnym uwzględnieniem zagadnień dotyczących absolwentów polskich wyższych
uczelni oraz innych cudzoziemców posiadających wysokie kwalifikacje. Przedstawiono
również najważniejsze projekty zmian istniejącego ustawodawstwa w tym zakresie oraz
przeanalizowano ewentualne skutki wprowadzenia projektowanych zmian. Analiza skupiała
się głównie na skutkach „starej” Ustawy o cudzoziemcach, która w maju 2014 r. została
4
zastąpiona przez nową. Poprzednia ustawa o cudzoziemcach tworzyła właściwy kontekst
dla funkcjonowania pracodawców zatrudniających cudzoziemców przed 2014 rokiem oraz
tych cudzoziemców, którzy brali udział w naszych badaniach.
b) Analiza ekonomiczna obejmowała następujące aspekty:
• Opis pozycji zagranicznego absolwenta legitymującego się dyplomem polskiej
wyższej uczelni na polskim rynku pracy ze szczególnym uwzględnieniem efektywności
procesu jego dopasowania do panujących warunków (zarówno na poziomie kraju,
jak i z uwzględnieniem zróżnicowania regionalnego). Analiza oparta na statystyce
opisowej uwzględniała zarówno stronę popytową (miejsca pracy) jak i podażową (siłę
roboczą). Wykorzystano dane z Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej (2008–2012)
oraz Głównego Urzędu Statystycznego oraz odpowiednio zdezagregowane dane
z Wojewódzkich Urzędów Pracy (zarówno zasobowe, jak i strumieniowe) głównie
dotyczące bezrobocia
• Empiryczna weryfikacja relacji między bezrobociem a imigracją na poziomie kraju
oraz województw jako próba zobiektywizowanej konfrontacji z obiegowo wyrażaniami
opiniami na temat „cudzoziemców zabierających Polakom pracę”. Zastosowano test
przyczynowości Grangera oraz model wektorowej autoregresji (VAR), jak i analizę
danych panelowych z różnymi efektami (stałe oraz zmienne).
• Sformułowano rekomendacje (konkretne wytyczne) dla potrzeb budowania spójnej,
kompleksowej bazy danych umożliwiającej ciągłe i odpowiednio szczegółowe
analizowanie sytuacji obcokrajowców na polskim rynku pracy oraz ocenę ich znaczenie
jako kapitału ludzkiego dla długofalowego rozwoju gospodarczego w Polsce.
Sformułowane rekomendacje opierają się na obszernym przeglądzie aktualnej,
zagranicznej literatury tematu, w szczególności opracowań empirycznych wykonanych
przez autorów korzystających z bardzo zaawansowanych, dobrze rozwiniętych baz
danych krajów (Francja, Wielka Brytania, Niemcy), które posiadają od dawna dobrze
funkcjonujące systemy archiwizacji
c) Analiza dyskursu medialnego – społecznego wizerunku imigrantów w Polsce. Celem
tego badania jest pokazanie, jak cudzoziemcy i imigranci są przedstawiani w mediach.
Obraz obcokrajowca w mediach (pozytywny lub negatywny) może w sposób znaczący
wpłynąć na postrzeganie poszczególnych grup narodowych i dalej de facto wpłynąć na
szanse przedstawiciela danej nacji na rynku pracy. W naszym przypadku ze względu na
dostępność danych skupiamy się na analizie treści mediów pisanych tj. prasie codziennej
oraz tygodnikach. Analiza objęła artykuły i wypowiedzi pochodzące z II półrocza 2013 roku,
które pojawiły się w tytułach uznawanych, zarówno, za prestiżowe, jak i popularne. O ich
doborze zadecydowały dwa kryteria: popularność (nakład periodyku) oraz uwzględnienie
możliwie szerokiego spektrum politycznego i światopoglądowego. Odrębnej analizie
poddano popularne portale internetowe i fora dyskusyjne na stronach internetowych
mediów elektronicznych, a także portale publikujące treści wizualne, tzw. memy.
Wybrane do analizy artykuły i materiały prasowe pochodziły z elektronicznych archiwów
redakcyjnych i zostaną wybrane na podstawie zestawów słów kluczowych: „cudzoziemcy”, „obcokrajowcy”, „imigranci”, „uchodźcy”, „nielegalni”, „inwestorzy zagraniczni”
wraz z określeniem wybranych kategorii narodowych, etnicznych i rasowych. Podobny
sposób doboru został zastosowany w badaniu treści mediów przeprowadzonym w 2009
roku przez Instytut Spraw Publicznych. Zastosowanie podobnej metodologii pozwoliło na
dokonanie porównań i wyciągnięcie wniosków dotyczących zmian klimatu społecznego
wokół udziału imigrantów na polskim rynku pracy.
5
Zestaw Działań 3. Badanie podmiotów rynku pracy.
Celem tej części projektu jest pokazanie, jak w opisanym we wcześniejszych fazach projektu kontekście funkcjonują na polskim rynku pracy cudzoziemcy posiadający dyplomy wyższych uczelni.
Przede wszystkim interesowali nas ci cudzoziemcy, którzy wyższe wykształcenie zdobyli w Polsce.
Zestaw Działań nr 3 miał odpowiedzieć na szereg pytań badawczych dotyczących stopnia otwartości i gotowości polskiego rynku na przyjęcie imigrantów posiadających wysokie kwalifikacje.
W tym celu zostały zbadane dwie najważniejsze grupy aktorów, tj. cudzoziemcy i ich pracodawcy
oraz jako źródło dodatkowych informacji o potencjalnych problemach w stosowaniu istniejącego prawa – instytucje rynku pracy takie jak: urzędy pracy, biura karier uczelni publicznych i prywatnych oraz organizacje pozarządowe zajmujące się wspieraniem imigrantów w poszukiwaniu
zatrudnienia.
1. Badanie cudzoziemców objęło studentów polskich wyższych uczelni oraz pracujących i niepracujących absolwentów. W ramach tego badania staraliśmy się dowiedzieć:
• Czy posiadanie dyplomu polskiej wyższej uczelni wiąże się, w oczach samych cudzoziemców,
z jakimiś preferencjami / ułatwieniami na rynku pracy (innymi słowy: czy warto ich zdaniem
mieć taki dyplom i dlaczego) i czy ten fakt był istotny dla nich wtedy, gdy podejmowali decyzję
o podjęciu studiów w Polsce?
• Jakiego rodzaju bariery napotykają cudzoziemcy w dostępie do polskiego rynku pracy
i w jakim stopniu bariery te są związane z ich statusem jako cudzoziemców, a w jakim –
dotyczą w równym stopniu także obywateli polskich. W odniesieniu do barier specyficznych
dla cudzoziemców – jaki jest charakter tych barier, czy są one głównie natury prawnej, czy
leżą w sferze percepcji (pracodawców, współpracowników, współmieszkańców, samych
cudzoziemców itp.)
a) Badanie studentów zagranicznych – przeprowadzono w województwach z najwyższą
liczbą studentów zagranicznych – mazowieckim, małopolskim, dolnośląskim i lubelskim.
Badanie było realizowano metodą CAWI (Computer Assisted Web Interviewing)
umożliwiającą dotarcie do respondentów bez ponoszenia dużych kosztów. Celem tego
etapu badania było poznanie oczekiwań studentów zagranicznych związanych z przyszłą
karierą zawodową. Interesowało nas również to, w jakim stopniu kwestia przyszłego
zatrudnienia w Polsce jest dla cudzoziemców motywacją do wyboru tych czy innych
kierunków kształcenia oraz do ubiegania się o przyjęcie przez konkretną uczelnię.
Metoda CAWI zapewnia respondentom anonimowość i komfort w wypełnianiu
ankiet. Rekrutacja do badania odbywała się za pośrednictwem Biur Rekrutacji, Biur
Współpracy Międzynarodowej i Dziekanatów uczelni publicznych i prywatnych.
Wspomagaliśmy się ogłoszeniami na portalach społecznościowych oraz współpracą
z organizacjami studenckimi. Wyboru uczelni do badania dokonano z uwzględnieniem
ich profilu, wielkości i stopnia umiędzynarodowienia (zgodnie z terminologią stosowaną
w rankingu Perspektyw). Zaproszenie do uczestnictwa w badaniu otrzymało co najmniej
4000 studentów zagranicznych. Niestety duża popularność różnego rodzaju badań
internetowych i „przeciążenie” respondentów spowodowały, że stopa zwrotów była
znacznie niższa niż oczekiwano. Ostatecznie ankietę wypełniło około 320 studentów
zagranicznych
Na etapie budowy narzędzia CAWI przeprowadzono także 10 wywiadów pogłębionych
ze studiującymi cudzoziemcami.
6
b) Badanie absolwentów polskich uczelni z niepolskim obywatelstwem. Celem tego etapu
badania jest pokazanie rynku pracy z punktu widzenia osób, które odniosły na nim sukces.
Respondentami byli cudzoziemcy wykonujący prace wymagające wysokich kwalifikacji
i zatrudnieni na stanowiskach zgodnych ze swoim statusem wykształceniowym w różnych
sektorach gospodarki. Badanie przeprowadzono metodą wywiadów pogłębionych
(zrealizowano 15 wywiadów). Rekrutacja do wywiadów była prowadzona na podstawie
kontaktów współpracowników Fundacji „Nasz Wybór” z zastosowaniem metody „kuli
śnieżnej”. Przeprowadzono również 5 wywiadów z absolwentami uczelni polskich,
którym nie powiodło się na rynku pracy w Polsce. Te wywiady miały na celu ujawnienie
najważniejszych barier w dostępie do rynku pracy.
2. Badanie pracodawców miało na celu uzyskanie odpowiedzi na następujące pytania :
• Jakie cechy absolwentów są najbardziej cenione przez pracodawców i w jakim stopniu
kończący polskie uczelnie cudzoziemcy spełniają oczekiwania pracodawców;
• Czy pracodawcy obawiają się zatrudniania cudzoziemców, z czego te ewentualne obawy
wynikają i co można zrobić, aby je zredukować.
Badanie pracodawców zostało przeprowadzone dwoma metodami: metodą wywiadów pogłębionych prowadzonych (w województwach mazowieckim i dolnośląskim) oraz przy wykorzystaniu metody eksperymentu. Wybór województw dolnośląskiego i mazowieckiego
podyktowany był tym, że Wrocław i Warszawa są ośrodkami akademickimi przyciągającymi
najwięcej cudzoziemskich studentów. Ponadto w tych województwach wydaje się cudzoziemcom najwięcej zezwoleń na zamieszkanie i osiedlenie (zgodnie z danymi publikowanymi przez
Urząd ds. Cudzoziemców).
Naturalną koleją rzeczy absolwenci szukają zazwyczaj zatrudnienia w pobliżu miasta, w którym
studiowali. Dzieje się tak m. in. dlatego, że – jak pokazują różne badania rynku pracy – wyższe
uczelnie oprócz dostarczania wiedzy są także swego rodzaju sieciami ułatwiającymi znalezienie
zatrudnienie: absolwenci nierzadko znajdują pracę dzięki swoim kolegom ze studiów.
a) Jakościowe badanie pracodawców. Pracodawcy byli rekrutowani spośród takich, którzy
potencjalnie mogą zatrudniać absolwentów wyższych uczelni. Osobami badanymi byli
szefowie działów Human Resources ewentualnie dyrektorzy lub właściciele (szczególnie
w mniejszych firmach), czyli osoby podejmujące ostateczne decyzje o zatrudnieniu
pracowników. Próbę do badania dobrano w sposób celowy spośród firm należących do
różnych branż, które mogą być potencjalnie zainteresowane zatrudnieniem absolwentów
wyższych uczelni, w tym cudzoziemców. Uwzględnienie w próbie przedsiębiorstw różnej
wielkości, różnych form własności i o różnej sile ekonomicznej pozwoliło na pokazanie
obrazu rynku pracy i sformułowanie wniosków wykraczających poza mazowiecki
i dolnośląski rynek pracy. Grupy branż, z których wybierano pracodawców do badania to:
–– Biznes, w szczególności firmy konsultingowe lub przedsiębiorstwa wykorzystujące
wysokie technologie, np. laboratoria diagnostyczne, firmy produkujące odczynniki
chemiczne lub serwisujące wysokiej klasy sprzęt medyczny lub aparaturę wykorzystywaną
w przemyśle, itp.)
–– Media – prasa i media elektroniczne oraz mniejsze i większe agencje reklamowe
i informacyjne,
–– Instytucje publiczne – np. ośrodki naukowe, instytucje kultury, przychodnie itp.
–– Uczelnie prywatne i państwowe
–– Sektor pozarządowy – stowarzyszenia i fundacje: zarówno ośrodki analityczne typu
„think tank”, jak i zajmujące się działalnością na rzecz wspólnot lokalnych lub grup
społecznych
7
W sumie przebadano 36 pracodawców.
b) Badanie eksperymentalne dyskryminacji kandydatów do pracy. Celem tej części badania
pracodawców jest odpowiedź na pytanie, czy samo pochodzenie etniczne jest czynnikiem
warunkującym prawdopodobieństwo znalezienia pracy przez absolwenta pracodawcy,
a zatem – czy pracodawcy dyskryminują kandydatów do pracy ze względu na pochodzenie
etniczne i/lub niepolskie obywatelstwo.
Badanie to jest w części inspirowane podobnymi badaniami eksperymentalnymi przeprowadzanymi między innymi w Szwecji, Grecji, i Niemczech (por. np. L Kaas, Ch. Manger „Ethnic discrimination in German labour market: field experiment; M. Carlson, D. O.
Rooth „Evidence of Ethnic Discrimination in Swedish Labour Market Using Experimental
Data”, etc.).
W eksperymencie badano reakcję firm zamieszczających ogłoszenia o wolnych miejscach
pracy (zarówno w najbardziej popularnych portalach internetowych takich jak np. praca.
gazeta.pl, jak i tych przeznaczonych głównie dla absolwentów, np. absolwent.pl) na aplikacje absolwentów o podobnych kwalifikacjach (adekwatnych do oferowanego stanowiska)
różniących się pochodzeniem etnicznym (wskaźnikiem było tu polsko- lub obcobrzmiące
nazwisko). W trakcie badania wzięto pod uwagę około 800 ofert pracy dla absolwentów.
3. Badanie instytucji rynku pracy. Badane to ma służyć głównie zorientowaniu się w praktyce
stosowania przepisów dotyczących zatrudnienia cudzoziemców, w szczególności chodziło o to,
w jakim stopniu sytuacja cudzoziemców z polskimi dyplomami odbiega od sytuacji innych cudzoziemców na polskim rynku pracy oraz od innych absolwentów (tych z polskim obywatelstwem)
poszukujących zatrudnienia. Chcieliśmy dowiedzieć się, czy cudzoziemcy poszukujący w Polsce
zatrudnienia korzystają z różnych form wsparcia, z których mogą korzystać obywatele polscy.
Przeprowadziliśmy ok. 15 wywiadów pogłębionych z instytucjami rynku pracy (urzędy pracy, organizacje pozarządowe wspierające osoby poszukujące zatrudnienia). Do „instytucji rynku pracy”
zaliczono także biura karier prywatnych i publicznych uczelni, w których studiują cudzoziemcy.
Przedmiotem zainteresowania w tej części badania była kwestia wsparcia udzielanego przez te
biura cudzoziemcom oraz ocena zapotrzebowania na lokalnym rynku pracy na pracę cudzoziemskich absolwentów uczelni. Przeprowadzono 5 wywiadów pogłębionych z przedstawicielami
uczelnianych biur karier uczelni publicznych i prywatnych.
8