wiosenna apteka Pana Boga

Mniszek lekarski
Taraxacum officinale
Patrz, jak ku słońcu twojemu swe skronie
Zwraca ten żółty kwiat mleczu, wzgardzony
Gość naszych ścieżyn; jak słonecznej płonie
Dumy odbiciem, jak gdyby w złocony
Przybrał się klejnot królewskiej korony,
A przecież, wiosno! pośród twoich dzieci
Jest jako żebrak.
Jan Kasprowicz
Chwast, który przywraca zdrowie
Od zawsze nazywamy go mleczem. Ale ma on jeszcze i inne
nazwy: dmuchawiec, męska starość, brodawnik mleczowaty,
mlecznica, pąpawa. Jednak poprawna nazwa botaniczna brzmi:
mniszek lekarski. To chyba najbardziej pożyteczny chwast na
świecie. Uczeni prowadzący nad nim badania kliniczne zgodnie
orzekli, że to roślina o nadzwyczajnej mocy, przed którą wielka
przyszłość w medycynie.
Mniszek lekarski to roślina wieloletnia. Wczesną wiosną, kiedy tylko zrobi się trochę cieplej i mocniej przygrzeje słońce,
rozkwita uroczo na łąkach, pastwiskach, przychaciach, rumowiskach, miedzach, trawnikach, w sadach, ogrodach, parkach.
Tworzy przy tym przepiękny „dywan” kwiatowy. Kwiatostanem
u mniszka jest koszyczek, a w nim złocistożółte kwiaty języczkowate. Koszyczki te wyrastają na pędach o wysokości 5-35 cm
i przypominają aż do złudzenia jakby jeden kwiat. Wprost uwielbiają je oblatywać pszczoły, ponieważ dostarczają im nie tylko
wartościowego pyłku, ale i nektaru. To właśnie z nich pszczoły
wytwarzają ceniony w dietetyce i medycynie miód mniszkowy
102
Wiosenna apteka Pana Boga
– majowy. Mniszek tworzy silną rozetę ciemnozielonych, podługowatych, wcinanych brzegiem liści. Cała roślina wypełniona
jest sokiem mlecznym, który ciemnieje na powietrzu. Gdy majowy lub czerwcowy wiatr zdmuchnie z przekwitniętej łodyżki
tej rośliny małe, puszyste „spadochroniki” z nasionami, pozostaje coś, co przypomina miniaturkę łysej głowy mnicha. Stąd
jego nazwa.
Wartość leczniczą posiada cała roślina mniszka: ziele, czyli część nadziemna, liście, koszyczki kwiatowe lub same płatki
(kwiaty języczkowate) oraz korzenie. Ziele i liście zbiera się
wczesną wiosną, gdy kwiaty są jeszcze w pąkach. Koszyczki kwiatowe bądź same płatki zrywamy zawsze w pełni rozkwitu roślin
(w słoneczny dzień – kiedy są otwarte kwiatostany). Korzenie
natomiast wykopujemy zwykle w jesieni albo wczesną wiosną.
Co zawierają te surowce lecznicze? Przede wszystkim bogactwo przeróżnych soli mineralnych, np. potas (szczególnie dużo
– do 4,5% w liściach), żelazo, miedź, molibden, cynk, krzem,
magnez, a także witaminy: C oraz z grupy B. Bardzo wartościowy w mniszku jest poza tym kwas foliowy (folacyna) – bierze
udział m.in. w procesie krwiotworzenia. Wiele cennych właściwości leczniczych roślina ta zyskuje również za sprawą zawartych w niej laktonów (nazwa pochodzi od łacińskiego słowa lac
– mleko), dawniej w literaturze fachowej nazywane taraksacyną.
Mniszek lekarski zawiera jeszcze flawonoidy (m.in. kwercetynę), karotenoidy (głównie w kwiatach), polifenolokwasy (np.
kwasy: chlorogenowy, cykoriowy, kawowy, kaftarowy), trójterpeny (np. taraksasterol, tarakserol, α- i β-amarynę), żywice, woski,
kumaryny, gumy, aminokwasy, kwasy tłuszczowe, węglowodan
– inulinę (do 40% w korzeniach pozyskiwanych jesienią), fitosterole (m.in. β-sitosterol, stigmasterol), nieco olejku lotnego
oraz bliżej nieokreślone związki gorzkie. Posiada też w swym
składzie substancję o nazwie kwas cerotynowy, który – jak wykazały badania – działa bakteriostatycznie na prątki gruźlicy płuc.
Aktywne enzymy zawarte w tej roślinie wpływają na organizm
ogólnie biostymulująco (podobnie jak aloes czy żeń-szeń).
Mniszek lekarski
Daje ulgę w chorobach wątroby
i broni przed nowotworami
Mniszek lekarski zasłynął w medycynie z dobroczynnego działania na wątrobę: wpływa żółciopędnie, żółciotwórczo, odtruwa
jej miąższ, stabilizuje pracę komórek wątrobowych, leczy stan
zapalny woreczka żółciowego i dróg żółciowych, zapobiega też
skutecznie zastojowi żółci w woreczku żółciowym (co jest powodem niestrawności i odkładania się w nim kamieni żółciowych).
Często też preparaty z mniszka zaleca się ludziom po przebytej żółtaczce i u których stwierdzono kamicę żółciową. Leczy
niestrawność, usuwa uczucie przejedzenia, pełność w żołądku
(wzmaga wydzielanie soku żołądkowego), pomaga w zatruciach
pokarmowych. Pobudza też sam proces przemiany materii w organizmie i oczyszcza go zarówno ze szkodliwych metabolitów,
jak i toksyn. Jest bardzo polecany w kuracjach odchudzających.
Likwiduje zaparcia i ma korzystny wpływ na pracę jelit. Świeżo
wyciśnięty sok z całych roślin mniszka stanowi od lat prawdziwe dobrodziejstwo dla osób wyniszczonych długimi chorobami
(np. infekcyjnymi, przewlekłymi), leczonych antybiotykami, po
zabiegach chirurgicznych, działa bowiem ogólnie regenerująco
i biostymulująco na organizm. Sok ten okazuje się także nieoceniony w leczeniu i zapobieganiu anemii, co należy zawdzięczać
zawartym w mniszku lekarskim: kwasowi foliowemu, miedzi,
żelazu – o sprawdzonych właściwościach krwiotwórczych. Dawniej w medycynie ludowej sok z mniszka powszechnie podawano przy białaczce lub zagrożeniu nią. Roślina ta przydaje się
również ludziom często popadającym w różne infekcje z przeziębienia i grypy, gdyż pobudza tworzenie się w organizmie interferonu – związku broniącego przed wirusami. O stosowaniu
leków z mniszka warto przypominać chorym na cukrzycę i tym,
którzy znajdują się w grupie dużego ryzyka jej wystąpienia (np.
z powodu obciążenia genetycznego). Leki te obniżają poziom
cukru we krwi, wpływają ochronnie na nerki, zapobiegają tworzeniu się zakrzepów i jak donoszą najnowsze badania kliniczne, chronią przed neuropatią cukrzycową. Mniszek aktywizuje
poza tym pracę nerek (działa moczopędnie) i usuwa z nich złogi
w postaci piasku (zapobiega także odkładaniu się kamieni nerkowych) i wpływa przeciwzapalnie zarówno na nerki, pęcherz,
jak i drogi moczowe. Łagodzi bóle reumatyczne i artretyczne,
bo pomaga sprawnie pozbyć się kwasu moczowego, który odkła-
103
104
Wiosenna apteka Pana Boga
dając się w stawach wywołuje stan zapalny i ból. Mniszek ma też
zdolność obniżania poziomu cholesterolu we krwi (zwłaszcza
zdradliwej frakcji LDL).
Wykazuje korzystny wpływ na cerę: poprawia jej koloryt, leczy trądzik, wypryski skórne. Świeżo wyciśnięty sok z tej rośliny
bądź surówki i sałatki z dodatkiem jej młodych liści zdecydowanie oddalają wiosenne wyczerpanie oraz stanowią wczesną wiosną tanie i cenne źródło witaminy C, a także niezbędnych minerałów (potas!). Syrop z koszyczków kwiatowych lub samych
płatków (kwiatów języczkowatych) mniszka zaleca się chętnie
w uporczywym, suchym kaszlu, uczuciu „suchości” w gardle,
zapaleniu oskrzeli, zaleganiu w nich flegmy oraz jako środek
powlekający i regenerujący przesuszone oraz uszkodzone przez
infekcje błony śluzowe dróg oddechowych. Dawniej mniszkiem
leczono też choroby oczu, a jego sokiem mlecznym likwidowano (stopniowo) kurzajki i brodawki (podobnie jak sokiem
z glistnika jaskółczego ziela).
Zupełną rewelacją są ostatnie wyniki badań klinicznych
przeprowadzonych w Japonii. Wynika z nich, że mniszek lekarski stanowi nadzieję dla chorych na nowotwory. Jego dobra
skuteczność w leczeniu i zapobieganiu niektórym nowotworom
związana jest z obecnością w tej roślinie związków o nazwach:
taraksasterol i tarakserol. Mniszek zaliczono również do roślin
o potwierdzonym działaniu antyoksydacyjnym (neutralizującym wolne rodniki – głównego sprawcę nowotworów, zbyt szybkiego starzenia się itd.)
Odwary i napary z tej rośliny często wykorzystuje się w kąpielach ziołowych, np. przy trądziku, stanach zapalnych skóry oraz
polecanych dla otyłych. Dodatkowo mniszek posiada zdolność
sprawnego regenerowania skóry (przyspiesza bliznowacenie).
I jeszcze rada dla osób mających kłopoty z przewlekłą i zaawansowaną nadkwaśnością żołądka. Otóż stosowanie leków
z mniszka poprzez zwiększanie wydzielania kwasu solnego
w żołądku może u nich wywołać nasilenie zgagi i kwaśnego
odbijania.
Mniszek lekarski
Przepisy na domowe lekarstwa
Zioła likwidujące otyłość
Składniki:
Po ½ szklanki rozkruszonego ziela mniszka lekarskiego,
skrzypu polnego i sproszkowanych kłączy perzu, po 5 łyżek liści brzozy, owoców (nasion) kminku (rozkruszonych)
i morszczynu.
Przygotowanie:
Wszystkie komponenty dobrze wymieszać i umieścić w suchym pojemniku.
Stosowanie:
1 łyżkę uzyskanej mieszanki ziołowej wsypać do szklanki, zalać do pełna wrzątkiem, parzyć pod spodeczkiem 20 minut,
pić po odcedzeniu jeszcze ciepły napar po śniadaniu i po
obiedzie.
Pożytek dla zdrowia:
Mieszanka według tej receptury zdecydowanie aktywizuje proces przemiany materii w organizmie i ułatwia spalanie zbędnej
tkanki tłuszczowej. Wpływa moczopędnie i pomaga pozbyć
się złogów wody (nagromadzonej także w tkance tłuszczowej),
które wywołują obrzęki nóg, rąk, twarzy oraz ogólną ociężałość. Pomaga usunąć z organizmu zbędne metabolity (m.in.
kwas moczowy). Wpływa odtruwająco na wątrobę i trzustkę.
Przeciwdziała zaparciom i wzdęciom (zasługa kminku). Sprawia, że po schudnięciu nie pozostają na skórze rozstępy, co
zawdzięczać należy skrzypowi polnemu, zasobnemu w krzem.
Dodatkowo łagodzi bóle reumatyczne i artretyczne.
Sok z mniszka dla osłabionych
Przygotowanie:
Wykopać wczesną wiosną sporo roślin mniszka wraz z korzeniami. Dokładnie je wypłukać pod bieżącą wodą, odrzucić
105
106
Wiosenna apteka Pana Boga
drobne korzonki, przepuścić przez maszynkę do mięsa (albo
sokowirówkę) i wycisnąć z nich sok. Świeżo wyciśnięty sok
z mniszka lekarskiego można krótko przechowywać w lodówce. Aby go zakonserwować, do 5 szklanek takiego soku należy dodać 1 szklankę spirytusu. Sok zawsze przechowuje się
w szczelnych butelkach z ciemnego szkła w chłodnym miejscu.
Stosowanie:
Przez pierwsze 5 dni sok pije się po 1-2 łyżeczki przed śniadaniem i po kolacji. Następnie dawkę zwiększamy do 2-3
łyżeczek (też rano i wieczorem) przez 11 dni. Później sok
zażywa się po 1 łyżce 3 razy w ciągu dnia po posiłkach. Sok
rozcieńczamy ½ szklanki wody. Czas trwania kuracji: około
5-6 tygodni, następnie około 3 tygodni przerwy i rozpoczynamy ją od nowa.
Pożytek dla zdrowia:
Taki sok odtruwa i regeneruje miąższ wątroby i trzustki.
Zapobiega zastojowi żółci w woreczku żółciowym i ułatwia
jej przepływ do dwunastnicy. Działa żółciotwórczo i żółciopędnie. Skutecznie oczyszcza organizm ze szkodliwych produktów procesu przemiany materii (np. kwasu moczowego).
Usuwa niestrawność, uczucie przejedzenia i wzdęcia. Z wielkim powodzeniem leczy anemię i trądzik. Skraca czas trwania wiosennego przesilenia. Dostarcza organizmowi wielu
cennych witamin, soli mineralnych i enzymów. Sprzyja procesowi odchudzania.
Winko z mniszka na oczyszczenie organizmu
Składniki:
250 koszyczków kwiatowych mniszka, 3 l przegotowanej
wody, 1 kg cukru, 20 g drożdży winnych
Przygotowanie:
W pogodny dzień nazbierać około 250 koszyczków kwiatowych mniszka lekarskiego bez ogonków. Ponieważ w kwiatach lubią „przesiadywać” różne małe chrząszcze, należy je
ułożyć na godzinę na białym papierze (biel papieru zwabi
owady). Jeśli koszyczki kwiatowe są już czyste, bo np. zbiera-
Mniszek lekarski
liśmy je po deszczu w godzinach przedpołudniowych (zaraz
po rozkwitnięciu), nie musimy ich myć. Sypiemy je do sporego słoja i zalewamy ok. 3 l przegotowanej wody, w której
wcześniej rozpuściliśmy 1 kg cukru. Do słoja trzeba też wrzucić ok. 20 g drożdży winnych. Słój trzymamy w ciepłym miejscu 2 tygodnie (należy go koniecznie zaopatrzyć w rurkę).
Gdy już wszystkie koszyczki opadną na dno, winko zlewamy
znad utworzonego osadu do czystych, szczelnych butelek
z ciemnego szkła. Przechowujemy je zawsze w chłodzie.
Stosowanie:
Winko mniszkowe zażywa się po 1 małym kieliszku raz dziennie po jedzeniu, np. po obiedzie lub po kolacji.
Pożytek dla zdrowia:
Jest bardzo pomocne w niestrawności, objawach przejedzenia, „ciężkości” w żołądku. Pobudza proces przemiany materii i pozbywa organizm szkodliwych metabolitów. Przydaje
się w odchudzaniu. Odtruwa wątrobę, likwiduje szkody spowodowane kuracją antybiotykową. Usuwa obrzęki nóg, rąk
i twarzy wywołane gromadzeniem się w organizmie złogów
wody. Usprawnia pracę nerek. Działa ogólnie wzmacniająco
i obniża poziom cholesterolu we krwi.
Miodowy syrop z kwiatów mniszka lekarskiego
Składniki:
Około 400 kwiatów (koszyczków kwiatowych) mniszka lekarskiego, 1 litr wody, 1 cytryna, 1 kg cukru.
Przygotowanie:
Należy nazrywać w pełni kwitnienia i koniecznie w słoneczny
dzień kwiatów mniszka lekarskiego. Płuczemy je i zalewamy
1 litrem wody w emaliowanym garnku, następnie gotujemy
wolno pod przykryciem około 15 minut, dodając na końcu
pokrojoną w plastry cytrynę (wraz z dobrze umytą skórką).
Garnek odstawiamy na 12 godzin. Po odcedzeniu i wyciśnięciu przez gazę resztek koszyczków kwiatowych mniszka
do płynu dodajemy cukier i jeszcze raz wolno gotujemy dla
odparowania do mniej więcej 2 godzin (bez przykrycia).
107
108
Wiosenna apteka Pana Boga
Z podanych ilości składników uzyskuje się zwykle 2 szklanki
syropu, który przypomina miód. Gorący syrop zlewamy do
szczelnego słoika i dla dobrego przechowywania krótko pasteryzujemy.
Stosowanie:
Po 1 łyżce syropu mniszkowego 2-3 razy w ciągu dnia (można go dodawać do herbatek ziołowych i owocowych bądź ciepłego przegotowanego mleka).
Pożytek dla zdrowia:
Syrop z mniszka lekarskiego wpływa wykrztuśnie (rozrzedza
wydzielinę zalegającą w oskrzelach). Zmniejsza ataki suchego kaszlu ze skąpą wydzieliną i jest pomocny w zapaleniu
oskrzeli. Powleka błony śluzowe dróg oddechowych i pozwala je szybciej zregenerować po infekcjach. Wykazuje działanie łagodnie rozgrzewające. Przydatny w leczeniu chrypki,
przeziębienia i grypy. Skutecznie zapobiega też infekcjom
typowym dla zimy (aktywizuje wytwarzanie interferonu –
substancji broniącej organizm przed wirusami).
Zioła dla cierpiących na cukrzycę
Składniki:
Po 1 szklance rozkruszonego ziela mniszka lekarskiego i ziela rutwicy lekarskiej, po ½ szklanki rozdrobnionych strąków
fasoli i kłączy perzu oraz ¼ szklanki liści pokrzywy.
Przygotowanie:
Wszystkie składniki starannie wymieszać, wsypać do suchego
pojemnika, przechowywać z daleka od wilgoci.
Stosowanie:
1 łyżkę suszu ziołowego zalać 1 szklanką wrzątku, parzyć pod
przykryciem 20 minut, po odcedzeniu pić jeszcze ciepły napar 3 razy dziennie 20-30 minut po posiłku.