Scenariusz warsztatów metodycznych dla nauczycieli

Scenariusz warsztatów metodycznych dla nauczycieli
opracowanych przez mgr Agatę Aleksandrowicz i
mgr Małgorzatę Pawłowską i przeprowadzonych w dniu
31 marca 2004 r w Szkole Podstawowej nr 22 w Lublinie.
TEMAT: Przygotowania do Świąt Wielkanocnych – warsztaty
twórcze.
CEL GŁÓWNY : rozwijanie wiedzy i umiejętności nauczycieli w zakresie poznawania
technik plastycznych wykorzystywanych przy wykonywaniu pisanek, palm i koszyczków
wielkanocnych.
CELE OPERACYJNE : nauczyciel :
- wzbogaca swój warsztat pracy o wiedzę dotyczącą tradycji i
obrzędów wielkanocnych;
- doskonali swoje umiejętności w zakresie tworzenia pisanek, palm i
ozdób świątecznych;
METODY PRACY : praktycznego działania
FORMY PRACY :indywidualna, grupowa.
ŚRODKI DYDAKTYCZNE : identyfikatory z elementami symboli Wielkanocy, kartki z
tekstem, rysunki symboli związanych z oczekiwaniem na Święta Wielkanocne, wydmuszki
jaj, kolorowa bibuła, gazety, papierowa taśma, mikser, masa solna, kolorowy karton, .żelazko,
kalka, nożyczki, klej, przedmioty do dekoracji stołu, tekturowe opakowanie po jajkach
pomalowane na kolorowe i wyklejone bibułkowymi kulkami w trzech kolorach, tworzące
„obraz”, instrukcje do wykonania proponowanych prac.
PRZEBIEG WARSZTATÓW .
1.Część wstępna.
* Uczestnicy spotkania wchodząc do sali przypinają sobie przygotowane identyfikatory z
umieszczonymi na nich symbolami wielkanocnymi (kurczaczek, zajączek, pisanka) i wpisują
na nim swoje imię.
* Siedząc w kręgu każdy z uczestników mówi swoje imię i wymienia nazwę potrawy
wielkanocnej, którą lubi najbardziej kończąc zdanie:
- Mam na imię……………. Moją ulubioną potrawą wielkanocną jest…………
2. Wprowadzenie do tematu zajęć:
* Biorący udział w spotkaniu losują karteczki z informacjami dotyczącymi Wielkanocy. Ich
zadaniem jest przypięcie ich na tablicy pod symbolami kojarzącymi się z określonymi dniami
związanymi z tymi świętami, np.:
NIEDZIELA PALMOWA (rysunek palmy):
Zwyczaje związane z obchodem Świąt Wielkiej Nocy rozpoczynają się od Palmowej
Niedzieli. Dawniej nosiła ona jeszcze nazwy „Wierzbna” lub „Kwietna”.
W kościele wspominano triumfalny wjazd Chrystusa na osiołku do Jerozolimy, podczas
którego uradowany tłum kładł na drodze przed Nim płaszcze i zielone gałązki. W obchodach
tego dnia najważniejsze było święcenie palm i procesje z palmami.
Każdy region Polski miał sobie właściwą formę gałązki. Materiał z jakiego je sporządzano,
był ustalony tradycją, a obowiązujący w różnych miejscowościach zestaw ziół i gałązek nie
był jednakowy. Palmy zawierały gałązki wierzbowe, leszczynowe, niekiedy cisu, jałowca,
sosny czy winorośli. Święcono również gałązki z bukszpanu, barwinku czy modrzewia, a
także z trociny czyli trzciny z kitą, wyciętej w czasie, kiedy jeszcze była zielona i następnie
wysuszonej.
Miała chronić ludzi i zwierzęta, domy i pola przed czarami, ogniem i złem. Sproszkowane
bazie dodawano do leczniczych naparów. Połknięcie bazi chroniło przed bólem gardła, głowy
i brzucha.
Przez cały rok przechowywano je za świętym obrazem a Popielec palono i popiołem
posypywano głowy na znak pokuty.
WIELKA SOBOTA (rysunek święconki):
To dzień „święconego”, a także dzień święcenia ognia i wody, połączone z odnowieniem
przyrzeczeń chrztu. Dawniej tego dnia w domach chłopskich wygaszano ogień i rozniecano
nowy, który odpalano od ogniska płonącego przy kościele. Natomiast poświęconą wodą
spryskiwano obejścia i zwierzęta gospodarskie.
Do drugiej połowy XVIII wieku święcenie potraw odbywało się w domach parafialnych.
Jednak zbyt absorbowało to księży i dlatego przeniesiono je do kościoła, gdzie wierni
przynoszą tylko wybrane pokarmy w mniejszej ilości.
Współczesne święconki umieszczane są w koszyczkach i zawieraja chrzan, sól, pieprz,
kiełbasę, babkę, chleb, barwinek i pisanki.
Spożycie pobłogosławionych pokarmów miało przynieść szczęście, zdrowie i pokój.
WIELKA NIEDZIELA (rysunek stołu wielkanocnego):
Jedną z największych atrakcji świąt wielkanocnych było wielkie obżarstwo. Po
czterdziestodniowym poście już od Palmowej Niedzieli czekano z niecierpliwością na ten
dzień.
Zawsze było to w Polsce rodzinne święto poświęcone jedzeniu.
Nawet chłopskie biedne śniadanie nie grzeszyło umiarem.
„Po mszy rannej pożywają święcone. Nasamprzód jedzą po kawałeczku jaja, potem po
kawałku chleba z masłem, wreszcie cielęcinę pieczoną, słoninę, kiełbasę, jaja, wszystko(…)
zmieszane z chrzanem”.
A potem obiad: ”jedzą bowiem rosół, mięso, a kaszę domową zastępuje ryż. A potem ciasta,
baby, serowniki i tak przez cały dzień”.
LANY PONIEDZIAŁEK (rysunek wiadra z wodą):
Śmigus, dyngus, oblewanka, święty lejek jest dostatecznie znany w całej Polsce.
Dyngus oznaczał wykup, datek za śpiewy, wierszyki, świąteczne życzenia składane przez
chodzące po domach dzieci. Od przymusowej kąpieli można się było wykupić darem,
najczęściej były to pisanki.
Śmigusem nazywano zwyczaj lekkiego smagania dziewcząt po nogach gałązkami jałowca czy
też wierzbowymi tak długo, aż dały odpowiedni okup.
Połączenie obu zwyczajów wzięło się stąd, że występowały one tego samego dnia.
W Lubelskiem nazywano go „mokrym szmigustem” i starsi oblewali kobietom tylko palce,
młodsi zaś lali się całymi konewkami i trwało to czasami aż do Zielonych Świątek.
Dziewczyny były zadowolone, bo znaczyło to, że się chłopakom podobają.
3.Część główna:
Wykonanie pisanek.
* Przedstawienie gościa spotkania p.Małgorzaty Gustaw z Olszanki- członka Stowarzyszenia
Twórców Ludowych w Lublinie.
* Pokaz różnorodnych technik wykonywania pisanek i demonstracja sposobu ich wykonania
ze szczególnym uwzględnieniem techniki batikowej.
* Praca indywidualna pod kierunkiem p.Gustaw- wykonanie pisanek metodą batikową.
* Prezentacja wykonanych prac – ekspozycja na zaimprowizowanym stole wielkanocnym.
Wykonanie palm, koszyczków z masy solnej i papierowych pisanek.
* Każdy z uczestników losuje pisankę w jednym z trzech kolorów. Powstałe w ten sposób
trzy grupy wykonują przy swoich stolikach prace :
- grupa „żółtych” ma za zadanie wykonać z przygotowanych elementów palmę wielkanocną
według następującej instrukcji:
! Zwiń 1-2 arkusze gazety w cienki rulonik, który musisz wzmocnić papierową taśmą. Pasek
karbowanej bibuły o szerokości ok. 10-15 cm natnij od góry tak, aby powstały cienkie
paseczki zostawiając ok. 4 cm od dołu. Powstanie w ten sposób „pióropusz”, który
przytwierdzisz na czubku palmy przy pomocy taśmy. Możesz wykonać pióropusz w 2
kolorach. Przygotuj sobie elementy ozdobne np. kolorowe kwiatuszki lub kuleczki, zwinięte
w sznurek paski bibuły - 1 lub 2 kolorowe. Obwijając palmę dookoła paskami lub
sznureczkami ozdabiaj ja jednocześnie przygotowanymi elementami. Na dole palmy wywiń
kokardę.
UWAGA: przy skręcaniu sznurków z bibuły bardzo pomocny jest mikser kuchenny, do
którego przywiązujemy końce pasków i włączając skręcamy w sznurek.
- grupa „zielonych” ma za zadanie wykonać wielkanocny koszyczek z masy solnej w formie
płaskorzeźby.
! Na tekturce wykonaj według swojego pomysłu płaskorzeźbę przedstawiającą koszyczek
wielkanocny. Mogą się w nim znaleźć pisanki, baranek, palemki itp. Ozdób go gałązkami
barwinka i kokardkami. Praca powinna schnąć przez 3-4 dni. Wtedy możesz ją pomalować i
polakierować.
UWAGA: Można przyspieszyć schnięcie, wypiekając koszyczek w niskiej temperaturze w
piekarniku przez około 1-2 godz.
-grupa „czerwonych” ma za zadanie wykonać wielkanocna pisankę na kartonie formatu A4.
! Wytnij z kartonu(możesz użyć zgromadzonych resztek) różne wzory na swoją pisankę.
Ułóż je na kolorowym kartonie A4 i przyłóż kalką maszynową w kolorze fioletowym lub
czarnym, kolorem do wzoru. Następnie nakryj gazetą i przyprasuj rozgrzanym żelazkiem.
Wytnij kształt pisanki, a otrzymaną wybarwioną kalkę użyj na witraż wklejając ją do ramki w
kształcie pisanki.
4. Część końcowa.
Powstałe w grupach prace będą zaprezentowane na przygotowanym stole wielkanocnym.
Palemki umieszczone zostaną w wazonie, koszyczki i pisanki ułożone na stole, a pisanki z
kartonu powieszone na tablicy i oknie.
Na zakończenie warsztatów proponujemy degustację ciasta, wykonanego według przepisu,
który otrzyma każdy z uczestników zajęć.
Na pożegnanie biorący udział w zajęciach napiszą z tyłu swoich wizytówek życzenia
świąteczne i wręczą je wybranej osobie.
BIBLIOGRAFIA:
Łagoda J., Łagoda-Marciniak M. „Święta w polskim domu”.Global, W-wa 1991
Kamocki J. „Od andrzejek do dożynek”.MAW 1986
.„Życie Szkoły” WSiP nr 4 2003 r.
Ewaluacją zajęć będzie wypełnienie następującej ankiety:
Zaznacz wybraną odpowiedź:
1) Czy wiadomości i umiejętności uzyskane na tych warsztatach wykorzystasz w pracy z
dziećmi?
TAK
MYŚLĘ, ŻE TAK
NIE
2) Która z prezentowanych technik była Ci do tej pory nieznana?
……………………………………………………………………………………………….
……………………………………………………………………………………………….
.
3) Którą z technik wykorzystasz w swojej pracy?
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
4) Czy odpowiadała Ci forma przeprowadzonych warsztatów?
TAK
MYŚLĘ, ŻE TAK
NIE
5) Czego zabrakło Ci w przeprowadzonych zajęciach?
………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………….
DZIĘKUJEMY
SKĄD SIĘ WZIĘŁY PISANKI ?
Legenda głosi, że święta Magdalena, gdy szła w niedziele wielkanocną odwiedzić grób
Jezusa, po drodze nakupiła jajek na posiłek dla apostołów. Po spotkaniu zmartwychwstałego
Chrystusa spostrzegła, że nawet jajka, które niosła, z radości zmieniły kolor, stały się
czerwone i do dziś na pamiątkę tego zdarzenia ludzie malują jajka na Wielkanoc. Inne
podanie głosi, że gdy prowadzono Jezusa na śmierć, pewien biedak niósł na sprzedaż parę
jajek. Ulitował się on i pomógł nieść krzyż Chrystusowi, a gdy powrócił do pozostawionego
koszyka, zobaczył, że jajka zamieniły się w pisanki. Przepięknie zdobione jajka miała też
ofiarować Piłatowi Matka Boska, prosząc go o ocalenie swojego Syna od męczeńskiej
śmierci. Kolejna historia opowiada, że krople krwi Jezusa umęczonego na Golgocie zamieniły
się w kraszanki, a z łez Maryi cierpiącej pod krzyżem powstały pisanki.
W Europie zwyczaj malowania jaj zadomowił się szczególnie u ludów słowiańskich. Trudno
dokładnie ustalić od kiedy datuje się on na ziemiach polskich. Jak wynika z kroniki
Wincentego Kadłubka już w XIII wieku kultywowano ten zwyczaj, który prawdopodobnie
przyszedł z Niemiec.
Według dawnych zwyczajów pisanki mogły wykonywać tylko kobiety. Mężczyzna podczas
zdobienia nie powinien wchodzić do izby, a jeżeliby już tak się stało, jego obecność należało
odpowiednio odczynić. Malowanie jajek związane bowiem było z prastarymi obyczajami
magii, według której w wierzeniach pogańskich jajko było symbolem sił witalnych, które
mogą być dalej przekazywane.
W Polsce występuje kilka odmian barwnych jaj. Pospolicie wszystkie zwie się pisankami. W
rzeczywistości należy tu odróżnić najczęściej spotykane pisanki od występujących głównie w
północnej części kraju kraszanek, w Krakowskim i Łowickim zaś nalepianek oraz
mazowieckich wyklejanek. Najprostsze w wykonaniu są kraszanki(krasić-barwić, upiększać),
inaczej nazywane malowankami, byczkami, ałunkami, hałunkami. Całe jaja są barwione na
jeden-zazwyczaj czerwony- kolor, najczęściej przez zanurzenie w roztworze farby. Naturalne
barwniki do malowania jaj pozyskiwano z roślin:wywar z łusek cebuli dawał kolor
czerwonawo-żółty, z kory dzikiej jabłoni lub nasion wrotyczu, kaczeńców i jemioły-kolor
żółty, z piołunu, bylicy, dzikiego bzu, sasanki, siana, zbóż - różne odmiany zieleni. Kolor
czerwony dawały robaczki zwane czerwcami, kora dębowa, szyszki olchowe owoce jagody i
czarnego bzu, a niebieski kwiat bławatka. Do barwienia jajek używano także farbek do
bielizny, atramentu, kawy cynamonu. Do każdego wywaru dla utrwalenia barwy dodaje się
nieco ałunu lub octu. Obecnie do kolorowania wielkanocnych jajek wykorzystuje się coraz
częściej barwniki syntetyczne.
Pisankami lub piskami nazywano jajka malowane na jeden kolor lub kilka kolorów z białym
wzorem. Takie jajka najpierw pokrywano pszczelim woskiem(za pomocą kostki), a następnie
gotowano w barwnikach. Wszystkie gotowane i barwione jajka nacierano po ostygnięciu
smalcem dla nadania im połysku. Najczęściej spotykane są w Polsce pisanki zdobione
ornamentem. Ornament uzyskuje się zazwyczaj przez batikowanie, które polega na tym, że
pokrywa się najpierw skorupki jajka ornamentem z roztopionego wosku, a następnie zanurza
w barwniku. Po wyjęciu jajka z barwnika i przeschnięciu usuwa się wosk, przez co otrzymuje
się biały wzór na barwnym tle. Wzór nanosimy szpilką, pisakiem lub patyczkiem i w ten
sposób powstają „rysowanki”. Inną metodą jest wydrapywanie ornamentu ostrym narzędziem
na jednolicie ubarwionym jajku. Zależnie od rysunku wykonanego na jajku, pisanki nosiły
jeszcze swoje własne nazwy: „w sosenki”, „jabłuszka”, „topolki”, „dzwoneczki”, ‘koguciki”,
„kurze łapki”. Rzadziej wytrawiano jajka w kwasach – na zabarwionej w ten sposób skorupce
„pisano” wzór woskiem, a następnie zanurzano ją na pewien czas w kwasie roślinnym( z
kiszonej kapusty, kwasu buraczanego, serwatki). Po usunięciu wosku przez zanurzenie
pisanki w gorącej wodzie, pozostawał barwny ornament na tle naturalnego koloru
skorupki.Nowsze techniki zdobienia jajek polegają na oklejaniu ich kolorowa włóczką,
bibułką albo surowcami naturalnymi, np. rdzeniem sitowia czy czarnego bzu. W okolicach
Łowicza okleja się wydmuszki miniaturowymi wycinankami(oklejanki, wyklejanki).
Przy „pisaniu” jajek motywami tradycyjnymi najlepiej jest rozpocząć od podziału całej
powierzchni jajka na pola za pomocą linii biegnących równoleżnikowo i południkowo i
dopiero wtedy zapełniać je powtarzającymi się w jakimś układzie motywem zdobniczym.
Pisanki wykonuje się w ciągu całego Wielkiego Tygodnia. W Wielką Sobotę wkładamy je do
koszyczka i niesiemy wraz z innymi pokarmami do poświęcenia Zdobią one wielkanocny stół
jako symbol Zmartwychwstania.
MOTYWY PISANKOWE
BIBLIOGRAFIA:
J. Łagoda, M. Łagoda-Marciniak „Święta w polskim domu”.Global, 1991
J. Kamocki „Od andrzejek do dożynek”.MAW 1986.
„Życie Szkoły” nr 4/2003r
INSTRUKCJE DO WYKONANIA OZDÓB WIELKANOCNYCH
PALMA WIELKANOCNA
! Zwiń 1-2 arkusze gazety w cienki rulonik, który musisz wzmocnić papierową taśmą. Pasek
karbowanej bibuły o szerokości ok. 10-15 cm natnij od góry tak, aby powstały cienkie
paseczki zostawiając ok. 4 cm od dołu. Powstanie w ten sposób „pióropusz”, który
przytwierdzisz na czubku palmy przy pomocy taśmy. Możesz wykonać pióropusz w 2
kolorach. Przygotuj sobie elementy ozdobne np. kolorowe kwiatuszki lub kuleczki, zwinięte
w sznurek paski bibuły - 1 lub 2 kolorowe. Obwijając palmę dookoła paskami lub
sznureczkami ozdabiaj ja jednocześnie przygotowanymi elementami. Na dole palmy wywiń
kokardę.
UWAGA: przy skręcaniu sznurków z bibuły bardzo pomocny jest mikser kuchenny, do
którego przywiązujemy końce pasków i włączając skręcamy w sznurek.
KOSZYCZEK WIELKANOCNY
! Na tekturce wykonaj według swojego pomysłu płaskorzeźbę przedstawiającą koszyczek
wielkanocny. Mogą się w nim znaleźć pisanki, baranek, palemki itp. Ozdób go gałązkami
barwinka i kokardkami. Praca powinna schnąć przez 3-4 dni. Wtedy możesz ją pomalować i
polakierować.
UWAGA: Można przyspieszyć schnięcie, wypiekając koszyczek w niskiej temperaturze w
piekarniku przez około 1-2 godz
PISANKA Z KARTONU I WITRAŻ
! Wytnij z kartonu (możesz użyć zgromadzonych resztek) różne wzory na swoją pisankę.
Ułóż je na kolorowym kartonie A4 i przyłóż kalką maszynową w kolorze fioletowym lub
czarnym, kolorem do wzoru. Następnie nakryj gazetą i przyprasuj rozgrzanym żelazkiem.
Wytnij kształt pisanki, a otrzymaną wybarwioną kalkę użyj na witraż wklejając ją do ramki w
kształcie pisanki.