Ocena zapasu i konsumpcji pokarmu (żeru pędowego) sarn i jeleni.

Zajęcia terenowe z ekologii ekosystemów lądowych
Instrukcja wykonania projektu indywidualnego
Ocena zapasu i konsumpcji pokarmu (żeru pędowego) sarn i jeleni.
Celem projektu jest oszacowanie konsumpcji pokarmu – żeru pędowego przez jeleniowate, w
okresie minionej zimy, a na tej podstawie – gruba ocena udziału jeleniowatych w konsumpcji
biomasy (produkcji pierwotnej) lasu. W okresie zimowym, kiedy dostęp do roślinności runa jest
niemożliwy lub utrudniony, żer pędowy – najmłodsze pędy krzewów i młodych drzew – stanowi
znaczną część pokarmu dzikich przeżuwaczy. Ocena wykonywana tą metoda jest daleka od
doskonałości, ale pozwala na uzyskanie jakiejś informacji na podstawie materiałów zebranych w
ciągu zajęć terenowych. Bardziej wiarygodne oszacowanie powinno się opierać na znajomości
liczebności populacji badanych gatunków, ich zapotrzebowania i preferencji pokarmowych
(zależnych od sezonu), oraz pełnym zbadaniu bazy pokarmowej na dużym obszarze badanego
terenu (proporcjonalnie do areałów dużych ssaków).
Pobieranie materiału w terenie
W zależności, od zagęszczenia krzewów i drzewek na badanym obszarze, wyznaczamy
losowe działki, o powierzchni zależnej od gęstości podszytu. Przy rzadkim podszycie powierzchnia
działki powinna obejmować co najmniej kilka kęp krzewów (drzewek) i może mieć dużą
powierzchnie (nawet kilkudziesięciu arów). W tym przypadku jej narożniki lub granice
najdogodniej można wytyczyć przy pomocy precyzyjnych pomiarów GPS. Lokalizacja małych
działek też powinna zostać zarejestrowana przy użyciu GPS.
Na wyznaczonych działkach należy:
• spisać wszystkie występujące gatunki krzewów i podać ich liczebność; (w dalszych krokach
należy pominąć gatunki występujące tylko sporadycznie);
• policzyć, ile tegorocznych pędów wszystkich gatunków przypada na daną działkę;
• policzyć wszystkie zaobserwowane zgryzy (czyli pędy odgryzione przez żerujące
zwierzęta);
• pobrać próbkę materiału dla każdego uwzględnionego gatunku, odcinając całe (nie
zgryzione) gałązki poniżej węzła bieżącego przyrostu; takich pędów powinno być co
najmniej 100 dla każdego gatunku;
• w taki sam sposób należy pobrać próbki pędów zgryzionych (co najmniej po kilkadziesiąt
dla każdego gatunku).
Materiał należy związać w pęczki i umieścić w woreczkach plastikowych i odpowiednio opisać.
Opracowanie materiału w laboratorium.
Przy pomocy suwmiarki należy zmierzyć średnicę wszystkich zgryzionych pędów w
miejscu zgryzu, zestawiając dane gatunkami;
Dla każdego gatunku pędów, na materiale niezgryzionym, należy określić masę pędu
powyżej określonej średnicy. W tym celu za pomocą suwmiarki znajdujemy miejsca, gdzie
przypadają średnice, kolejno: 1.0, 1.5, 2.0, 2.3, 3.0, 3.5 mm itd. (aż do miejsca gdzie zaczyna się
bieżący przyrost). W tych miejscach kolejno odcinamy pędy, a odcięte części gromadzimy w
osobnych naczyniach (a więc części pędów między średnicami: 0-1 mm, 1-1.5 mm, itd.). Ostatnie
cięcie wykonujemy w miejscu gdzie zaczyna się przyrost bieżący. Wszystkie zebrane pędy łącznie
ważymy (w celu określenia mokrej masy), a następnie umieszczamy w suszarce w temp. 70ºC na
okres 3 dób, po czym ważymy ponownie, w celu określenia suchej masy i procentowej zawartości
wody. Znając liczbę odciętych fragmentów pędów w każdej kategorii grubości, obliczamy średnią
masę pędu, a sumując w dół te wartości otrzymujemy średnia masę pędu odciętego przy danej
średnicy:
klasa
1
2
3
4
5
6
…
średnica φ
[mm]
górna
dolna
0
1
1.5
2
2.5
3.0
…
masa
próbki
[g]
liczba
odcinków
pędów w
próbce
średnia
masa
odcinka
pędu [g]
łączna
masa pędu
od dolnej
średnicy [g]
1
1.5
2
2.5
3.0
3.5
węzeł
Metodą regresji krzywoliniowej wyznaczamy dla każdego gatunku osobno parametry (a, b)
funkcji określającej zależność masy pędu od miejsca odcięcia, biorąc za zmienną niezależną (φ)
dolną średnicę pędu, a za zmienną zależną (y) skumulowaną do danej średnicy masą odcinków
pędu. Ponieważ funkcja ta ma z reguły charakter allometryczny (potęgowy), do jej wyznaczenia
stosujemy metodę regresji liniowej z transformacją logarytmiczną. Skumulowana masa licząc od
węzła bieżącego przyrostu stanowi średnią masę bieżącego przyrostu niezgryzionego pędu.
Z wyznaczonej funkcji allometrycznej, y = aφb , podstawiając średnice zmierzonych
zgryzów, obliczamy szacowaną suchą masę pędu odgryzionego. Następnie, na podstawie policzonej
w terenie liczby pędów na jednostkę powierzchni i liczby zgryzów na jednostkę powierzchni,
określamy masę zapasu żeru pędowego (na jednostkę powierzchni) i masę żeru pędowego,
skonsumowanego z danej powierzchni przez zerujące jeleniowate.
Literatura:
1. Perzanowski K., Kossobucka M., 1987: 4.3. Baza pokarmowa jeleniowatych oraz ocena
pojemności wyżywieniowej łowisk leśnych. W: Górecki A., Kozłowski J., Gębczyński M.,
Ćwiczenia z ekologii. Kraków-Białystok. 195-204.
Sprzęt terenowy
1. Sekatory
2. Taśma miernicza
3. Odbiornik GPS (pomiarowy)
4. Worki plastikowe
5. Sznurek do wiązania pęczków pędów
6. Etykietki i ołówki
Sprzęt laboratoryjny
1. sekatory
2. Suwmiarka
4. Waga laboratoryjna
5. Suszarka
6. Naczynia do ważenia i suszenia materiału