pobierz - Ogólnokształcąca Szkoła Muzyczna I Stopnia w Szczecinie

PROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU
RYTMIKA Z KSZTAŁCENIEM SŁUCHU
Szkoła muzyczna I stopnia
Ogólnokształcącej Szkole Muzycznej I stopnia
im. Prof. Marka Jasińskiego w Szczecinie
Program został opracowany przez:
mgr Elżbieta Gutowska
mgr Klaudyna Kaczmarek
mgr Agnieszka Kawęcka
mgr Agnieszka Ostrowska
mgr Agnieszka Szpakowska
mgr Elżbieta Szydłowska
Szczecin 2014
1
Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 2 lipca 2014r. w
sprawie podstaw programowych kształcenia w zawodach szkolnictwa artystycznego w
publicznych szkołach artystycznych (Dz. U. z 2014 poz. 1039).
Spis treści
CELE KSZTAŁCENIA - WYMAGANIA OGÓLNE
CELE KSZTAŁCENIA - WYMAGANIA SZCZEGÓŁOWE
MATERIAŁ NAUCZANIA:
I. Treści nauczania i zakres umiejętności
II. Treści nauczania ze wskazówkami metodycznymi
III. Formy sprawdzania osiągnięć ucznia
IV. Opis osiągnięć ucznia
KOMENTARZ
I. Ogólna koncepcja
II. Wskazówki metodyczne
III. Opis warunków
OBUDOWA PROGRAMOWA
I. Przykładowa literatura muzyczna
II. Publikacje wydawnicze
2
CELE KSZTAŁCENIA – WYMAGANIA OGÓLNE
1. Kształcenie teoretycznych podstaw wiedzy muzycznej.
Uczeń poznaje i określa podstawowe terminy, pojęcia i zagadnienia muzyczne.
2. Rozwijanie umiejętności muzycznych.
Uczeń realizuje ćwiczenia słuchowe, słuchowo – głosowe, słuchowo – ruchowe.
3. Kształcenie ekspresji muzycznej, muzyczno – ruchowej oraz twórczej postawy w działaniu.
Uczeń tworzy własne wypowiedzi muzyczne, rozwija wyobrażnię i kreatywność.
CELE KSZTAŁCENIA - WYMAGANIA SZCZEGÓŁOWE
1. Kształcenie teoretycznych podstaw wiedzy muzycznej.
U c z e ń:
-- realizuje w ćwiczeniach i zabawach ruchowych poznane wartości ( cała nuta, półnuta z kropką,
półnuta, ćwierćnuta, ósemki, szesnastki, triola ósemkowe ) oraz odpowiadające im pauzy, grupy
ósemkowe i szesnastkowe;
-- stosuje zasady notacji i kaligrafii muzycznej w kluczu wiolinowym oraz nazwy literowe i solmizacyje nut;
-- rozróżnia pojedyncze znaki chromatyczne ( krzyżyk, bemol, kasownik), notację znaków
przykluczowych;
-- buduje gamy i triady harmoniczne w tonacjach: C-dur, G-dur, F-dur oraz a- moll eolskiej i harmolicznej;
-- rozpoznaje w notacji i buduje trójdźwięki dur i moll w postaci zasadniczej;
-- rozpoznaje interwały ( pryma czysta, sekunda mała i wielka, tercja mała, wielka, kwarta czysta oraz
oktawa czysta) i odnajduje je w zapisie melodii;
-- rozpoznaje metrum dwudzielne i trójdzielne o ćwierćnutowej i ósemkowej jednostce miary;
-- zna podstawowe oznaczenia dynamiczne, artykulacyjne, agogiczne i je stosuje;
-- zapisuje i analizuje dyktanda rytmiczne i melodyczno-rytmiczne w formie: „uzupełnianek”
i „układanek”;
3
-- zna instrumenty orffowskie i potrafi na nich grać;
-- zna graficzny obraz wartości, grup rytmicznych oraz pauz i potrafi je słuchowo rozpoznać;
-- potrafi umieścić na pięciolinii usłyszany dźwięk i go nazwać;
2. Rozwijanie umiejętności muzycznych.
U c z e ń:
świadomie i aktywnie słucha muzyki;
jest uwrażliwiony na zmiany wysokości dźwięków i relacje między nimi;
rozpoznaje barwę brzmienia instrumentów muzycznych;
realizuje różnymi sposobami puls i akcent metryczny oraz rytmy złożone z poznanych wartości;
rozpoznaje słuchowo motywy, tematy i frazy melodyczne, rytmiczne i melodyczno-rytmiczne oraz
wykonuje je na różny sposób;
- śpiewa piosenki, ćwiczenia solfeżowe oraz fragmenty utworów z literatury muzycznej;
- śpiewa i rozpoznaje:
a) gamy durowe, mollową eolską oraz harmoniczną i ich triady;
b) trójdźwięki dur i moll w postaci zasadniczej,
c) interwały w motywach muzycznych (pryma czysta, sekunda mała i wielka, tercja mała i wielka,
kwarta czysta, kwinta czysta oraz oktawa czysta),
d) kształci umiejętność czytania nut głosem z prawidłową intonacją,
-
3. Kształcenie ekspresji muzycznej, muzyczno – ruchowej oraz twórczej postawy w działaniu.
U c z e ń:
-
improwizuje ruchem, głosem oraz na instrumentach orffowskich;
wyraża ruchem nastrój i charakter muzyki;
reaguje ruchem na elementy dzieła muzycznego;
wykonuje lub tworzy akompaniament do piosenek i utworów instrumentalnych;
współpracuje w zespole;
buduje relacje w grupie oparte na zaufaniu i dzieleniu się wiedzą;
tworzy i realizuje własne pomysły;
4
MATERIAŁ NAUCZANIA:
I. Treści nauczania
KLASA I
TREŚCI PROGRAMOWE
I. Ćwiczenia głosowe
Doskonalenie intonacji i impostacji głosu na podstawie
ćwiczeń i piosenek
Interwały
 Wprowadzenie interwałów prostych 1cz,8cz (rozpoznawanie, budowanie, śpiewanie)
 Śpiewanie interwałów prostych 1cz, 8cz w górę i w dół
Akordy
 Wprowadzenie trójdźwięku tonicznego (do-mi-sol) śpiewanie i odnajdywanie w materiale
dźwiękowym
 Wprowadzenie pojęcia trybu trójdźwięku dur i moll
Skale i gamy
 Wprowadzenie gamy C-dur
 Śpiewanie gamy w górę i w dół solmizacją i literowo
 Śpiewanie rytmizowanej gamy
 Śpiewanie poszczególnych tetrachordów literowo i solmizacyjnie
 Rozpoznawanie w tekście gamy i poszczególnych jej stopni
 Budowanie poznanej gamy w różnych wartościach rytmicznych
5
II. Ćwiczenia solfeżowe






Czytanie nut głosem w tempie – nazwami solmizacyjnymi i literowymi
Śpiewanie ćwiczeń z uwzględnieniem metro- rytmiki
Próby śpiewania kanonów
Śpiewanie ćwiczeń 1 głosowych z ostinatem rytmicznym
Śpiewanie ćwiczeń solfeżowych z akompaniamentem fortepianu
Czytanie nut a’ vista z zastosowaniem następstw sekundowych i łatwych skoków
interwałowych w poznanych tonacjach
III. Metrorytmika









Wykonywanie ćwiczeń rytmicznych w metrum 2/4, ¾, 4/4,5/4 i 6/4 z wybranym sposobem
realizacji : klaskanie, stukanie, tateizacja, na instrumentach perkusyjnych
Czytanie rytmu solmizacją
Budowanie i uzupełnianie rytmu w podanym metrum
Rytmizowanie gam
Realizacja ruchowa różnymi sposobami tematów rytmicznych, jedno i dwutaktowych.
Realizacja ruchowa rytmów wybranych piosenek lub ich fragmentów
. Ćwiczenia metrorytmiczne.
odpowiednie taktowanie (wprowadzenie pojęć takt, kreska taktowa, akcent,
miara, metrum)
Ćwierćnuta jako wartość rytmiczna i jednostka metryczna

Wartości rytmiczne nut i pauz: ćwierćnuty, ósemki, półnuty, całe nuty, półnuty z kropką,
szesnastki, pauza ćwierćnutowa
 Sposoby przedłużania dźwięku: kropka i łuk, fermata
 Realizacja ruchowa różnymi sposobami tematów rytmicznych jedno i
dwutaktowych złożonych z poznanych wartości, w przerabianych taktach



Takty proste i złożone
Realizacja ruchowa rytmów wybranych piosenek lub ich fragmentów
Ćwiczenia utrwalające poznane wartości rytmiczne oraz wzajemne stosunki
czasowe między nimi
IV. Ćwiczenia ruchowe








ćwiczenia kształtujące prawidłową postawę – mięśni grzbietu, brzucha,
ustawienie miednicy
ćwiczenia nóg przygotowujące stawianie stóp w chodzeniu, bieganiu i podskokach
prawidłowe ustawienie głowy w pozycji statycznej i ruchu
wyrobienie skoczności – skoki obunóż i podskoki
ćwiczenia odprężające
ćwiczenia orientacyjno – porządkowe
ćwiczenia wprowadzające do ekspresji ruchu przez naśladowanie pracy, zwierząt, zabawek itp.
6

opracowanie ruchowo – przestrzenne piosenek oraz utworów instrumentalnych z literatury
dziecięcej
 improwizowanie ruchu do wybranych fragmentów utworów
instrumentalnych
 nauka gry na dziecięcych instrumentach perkusyjnych z wykorzystaniem zestawu Orffa
 wykonywanie akompaniamentu do piosenek oraz utworów instrumentalnych
V. Ćwiczenia słuchowo – ruchowe
 ćwiczenia uwrażliwiające na zmiany w muzyce
 ćwiczenia z przerwą w muzyce
 podporządkowanie ruchu zmianom tempa
 wprowadzenie określeń: szybko – wolno, coraz szybciej
 coraz wolniej, andante, moderato, allegro
 podporządkowanie ruchu zmianom dynamiki i wprowadzenie określeń:
cicho – głośno, coraz ciszej – coraz głośniej, piano, forte, crescendo, decrescendo
 reagowanie ruchem na dźwięki wysokie i niskie oraz pokazywanie ruchem dźwięków linii
melodycznej wznoszącej i opadającej
 reagowanie ruchem na akcent metryczny w taktach o różnym metrum
VI. Ćwiczenia słuchowe

Rozpoznawanie interwałów prostych 1cz, 8cz

Wprowadzenie słuchowego rozpoznawania interwału 2m i 2w
 Rozpoznawanie trybu trójdźwięków
VII. Dyktanda








Interwałowe – grane melodycznie i harmonicznie
Trójdźwiękowe
Dopisywanie brakujących fragmentów rytmu
Dyktanda rytmiczne w metrum 2/4, ¾, 4/4
Wyszukiwanie błędów
Próby pisania dyktand pamięciowych - zapis fragmentu znanej piosenki
Uzupełnianie brakujących fragmentów melodycznych
Korekta błędów
VIII. Zasady muzyki
7







Utrwalenie budowy gamy durowej
Znaki chromatyczne –fis,b, kasownik
Utrwalenie interwałów 1cz,8cz
Gruntowna znajomość gamy C
Układanie rytmów w poznanym metrum
Grupowanie wartości rytmicznych w taktach prostych
Poprawny zapis nutowy na pięciolinii
Zakres umiejętności z Rytmiki z elementami kształcenia słuchu
Klasa I
Uczeń klasy I potrafi:
1. Czysto i poprawnie melodycznie realizować głosem solmizacyjnie i literowo ( uwzględniając
określenia wykonawcze) jednogłosowe ćwiczenia w tonacji C -dur
2. Utrwalać się w tonacji C-dur za pomocą trójdźwięku tonicznego i dźwięku prowadzącego.
3. Umie wyszukać w zapisie nutowym poszczególne stopnie gamy ze wskazaniem na tonikę i dźwięk
prowadzący
4. Umie intonować, wyszukiwać i rozpoznać następujące interwały 1cz, 8cz
5. Potrafi wyszukać błędy melodyczne i rytmiczne w zapisie nutowym, dopisać brakujące fragmenty
melodii
6. Podejmować próby samodzielnego śpiewania z nut ćwiczeń w tonacji C-dur
7. Umie rozpoznać i wykonać ruchem oraz zapisywać schematy rytmiczne: ćwierćnuta, półnuta, cała
nuta, półnuta z kropką, ósemki, pauza ćwierćnutowa
8. Umie rozpoznać grupę szesnastek
9. Poprawnie zapisywać wszystkie oznaczenia nutowe
10. Poprawnie zapisać i czytać dźwięki ze znakami chromatycznymi- fis,b oraz kasownik
11. Potrafi rozpoznać metrum 2/4, ¾, 4/4,5/4 i 6/4 i tworzyć takty w w/w metrum
12. Umiejętnie realizować ruchem tematy rytmiczne, jedno i dwutaktowe oraz wybrane piosenki lub ich
fragmenty.
13. Reagować ruchem na zmiany tempa
14. Zna określenia szybko – wolno, coraz szybciej
coraz wolniej, andante, moderato, allegro , cicho – głośno, coraz ciszej – coraz głośniej, piano, forte,
crescendo, decrescendo
15. Potrafi podporządkować ruch zmianom dynamiki
16. Reagować ruchem na rejestry oraz kierunek linii melodycznej
17. Reagować ruchem na akcent metryczny w taktach o różnym metrum
18. Prawidłowo stawiać stopy w chodzeniu, bieganiu i podskokach
19. Prawidłowo prowadzić ręce w taktowaniu
20. Prawidłowo grupować poznane wartości rytmiczne
8
KLASA II
TREŚCI PROGRAMOWE
I. Ćwiczenia głosowe
Doskonalenie intonacji i impostacji głosu na podstawie
ćwiczeń i piosenek
Interwały
 Śpiewanie interwałów prostych 1cz,2m,2w, 8cz w górę – gamo- właściwych i w oderwaniu od
tonacji
 Wprowadzenie interwałów 2m , 2w, 4cz, 5cz w zapisie i śpiewanie ich w górę jako interwałów
gamowłaściwych Wprowadzenie słuchowego rozpoznawania 3m i 3w
 Intonowanie każdego interwału w górę od podanego dźwięk
Akordy
 Wprowadzenie triady harmonicznej
 Wprowadzenie słuchowego rozpoznawania trójdźwięku innego niż durowy i molowy
Skale i gamy
 Utrwalenie gamy C-dur
 Wprowadzenie gam G, F
 Śpiewanie w/w gam w górę i w dół solmizacją i literowo
 Śpiewanie gam rytmizowanych
 Śpiewanie poszczególnych tetrachordów literowo i solmizacyjnie
 Śpiewanie triady melodycznej
 Rozpoznawanie w tekście w/w gam
 Budowanie poznanych gam i triad
II. Ćwiczenia solfeżowe





Czytanie nut głosem w tempie z pulsowaniem – nazwami solmizacyjnymi i literowymi z
realizacją oznaczeń wykonawczych
Śpiewanie ćwiczeń z pulsowaniem, z uwzględnieniem metrorytmiki
Śpiewanie ćwiczeń 1 głosowych z ostinatem rytmicznym
Śpiewanie ćwiczeń solfeżowych z akompaniamentem fortepianu
Próby czytanie nut a’ vista z zastosowaniem następstw sekundowych i łatwych skoków
interwałowych w poznanych tonacjach
9
III. Metrorytmika







Wykonywanie ćwiczeń rytmicznych w metrum 2/4, ¾, 4/4,5/4, 6/4 z wybranym sposobem
realizacji : klaskanie, stukanie, tateizacja, na instrumentach perkusyjnych
Czytanie rytmu solmizacją
Budowanie i uzupełnianie rytmu w podanym metrum
Rytmizowanie gam
Wprowadzenie ćwierćnuty z kropką ósemki
Realizacja ruchowa czterech szesnastek
Wprowadzenie zapisu pauzy ósemkowej – bez realizacji ruchowej
IV. Ćwiczenia ruchowe




prawidłowego poruszania się podczas chodzenia, biegania, podskoków oraz skoków obunóż,
skoków dosuwanych, galopowych i przeskoków
prawidłowego prowadzenia rąk w taktowaniu oraz realizowaniu długich wartości
rytmicznych
skoordynowania ruchów rąk i nóg w realizacji rytmów z taktowaniem
pisowni wartości rytmicznych nut, ugrupowań rytmicznych i pauzy ćwierćnutowej
Kształcenie umiejętności:











podporządkowania ruchu słyszanej muzyce w zakresie tempa, dynamiki, artykulacji legato i
staccato, rytmu, wysokości dźwięku oraz pokazywania ruchem kierunku linii melodycznej
wznoszącej i opadającej
reagowania ruchem na akcent metryczny w taktach o różnym metrum
zrealizowania ruchem i zapisu rytmów złożonych z poznanych wartości rytmicznych nut,
ugrupowań rytmicznych oraz pauz w taktach o ćwierćnutowej jednostce miary
prawidłowej pisowni nut, wartości i ugrupowań rytmicznych
prawidłowym grupowaniem poznanych wartości rytmicznych w taktach o ćwierćnutowej
jednostce miary
zasadami tworzenia, realizacji i zapisu rytmów uzupełniających
zasadami tworzenia, realizacji i zapisu ćwiczeń z zakresu polirytmii: ostinatem
rytmicznym, echem rytmicznym, kanonem rytmicznym
oznaczeniami tempa: andante, moderato, allegro
oznaczeniami dynamiki: forte, mezzoforte, piano, crescendo, decrescendo
oznaczeniami artykulacji: legato, staccato
podstawowymi wiadomościami o polskich tańcach regionalnych i narodowych
Rozwijanie aktywności twórczej:
10

rozwijanie umiejętności interpretowania ruchem różnego rodzaju tematów rytmicznych,
kanonów, piosenek oraz utworów instrumentalnych z literatury dziecięcej z uwzględnieniem
kontrastów dynamicznych, agogicznych i rytmicznych
 rozwijanie umiejętności interpretacji ruchem tańców polskich zgodnie z ich stylem i
charakterem
 improwizowanie ruchu do wybranych fragmentów utworów instrumentalnych
 zachęcanie do muzykowania zespołowego z wykorzystaniem instrumentarium Orffa
V. Ćwiczenia słuchowe


Rozpoznawanie interwałów prostych
( 1cz,2m,2w,3m,3w,4cz,5cz,8cz)
Rozpoznawanie trybu trójdźwięków
VI. Dyktanda






Interwałowe – grane melodycznie i harmonicznie
Trójdźwiękowe
Dyktanda rytmiczne w metrum 2/4, ¾, 4/4
Wyszukiwanie błędów
Dopisywanie brakujących fragmentów melodii
Dyktanda melodyczno – rytmiczne, jednogłosowe w znanych tonacjach




Próby zapisu dyktanda pamięciowego - zapis fragmentu znanej piosenki
Dyktando – uzupełnienie melodii lub rytmu
Korekta błędów
Dyktanda synchroniczne
VII. Zasady muzyki










Budowa znanych interwałów w górę i w dół
Utrwalenie budowy gamy durowej
Utrwalenie interwałów 1cz,8cz
Utrwalenie słuchowe i wprowadzenie zapisu interwału
2m i 2w
Wprowadzenie interwałów 4cz,5cz ( zapis i słuch)
Wprowadzenie słuchowe interwału 3m i 3w
Wprowadzenie budowy trójdźwięku dur i moll
Wprowadzenie oznaczenia wykonawczego legato i staccato
Wprowadzenie oznaczeń dynamicznych mezzo forte
Gruntowna znajomość gam C, G, F
11




Układanie rytmów w poznanym metrum
Grupowanie wartości rytmicznych w taktach prostych
Wprowadzenie triady harmonicznej
Wprowadzenie zapisu pauzy ósemkowej – bez realizacji ruchowej
12
Zakres umiejętności z Rytmiki z elementami kształcenia słuchu
Klasa II
Uczeń klasy II potrafi:
1. Czysto i poprawnie melodycznie realizować głosem solmizacyjnie i literowo piosenki, ćwiczenia
solfeżowe oraz fragmenty utworów z literatury muzycznej
( uwzględniając określenia wykonawcze) jednogłosowe ćwiczenia w tonacjach C-,G-F w kluczu
wiolinowym ( z pulsowaniem ćwierćnutowym)
2.Utrwalać się w w/w tonacjach za pomocą trójdźwięku tonicznego i dźwięku prowadzącego, potrafi
zbudować i zaśpiewać triadę harmoniczną
3.Umie wyszukać w zapisie nutowym znane trójdźwięki triady
4.Umie intonować, budować, wyszukiwać i rozpoznać następujące interwały 1cz, 2m,2w,4cz,5cz,8cz
5.Potrafi słuchowo rozpoznać interwał 3m i 3w
6.Potrafi wyszukać błędy melodyczne i rytmiczne w zapisie nutowym
 uzupełniać brakujące dźwięki w melodii
 dopisać brakujące fragmenty melodii
 dopisać odpowiedni rytm do podanej melodii
7 .Potrafi zaśpiewać proste melodie dwugłosowe, oraz kanony do dwóch głosów
8 .Umie rozpoznać i wykonać oraz zapisywać schematy rytmiczne: cztery szesnastki, dwie szesnastki i
ósemka, triola, ósemka z kropką i szesnastka, oraz odpowiadające nutom pauzy. Umie realizować prostą
polirytmię
9.Poprawnie zapisywać wszystkie oznaczenia nutowe
10.Potrafi rozpoznać metrum 2/4, ¾, 4/4, i tworzyć takty w w/w metrum
11.Zapisać pauzę ósemkową – bez realizacji ruchowej
12.Umiejętnie realizować ruchem cztery szesnastki
13. Prawidłowo poruszać się podczas chodzenia, biegania, podskoków oraz skoków obunóż, skoków
dosuwanych, galopowych i przeskoków Prawidłowo prowadzić ręce w taktowaniu oraz
realizowaniu długich wartości rytmicznych, skoordynować ruchy rąk i nóg w realizacji rytmów z
taktowaniem
14. Potrafi zapisać wartości rytmiczne nut, ugrupowań rytmicznych i pauzy ćwierćnutowej
15. Podporządkować ruch słyszanej muzyce w zakresie tempa, dynamiki, artykulacji legato i staccato,
rytmu, wysokości dźwięku oraz pokazywania ruchem kierunku linii melodycznej wznoszącej i
opadającej.
16. Reagować ruchem na akcent metryczny w taktach o różnym metrum
17. Realizować ruchem rytmy złożone z poznanych wartości rytmicznych nut, ugrupowań
rytmicznych oraz pauz w taktach o ćwierćnutowej jednostce miary
18.
Prawidłowo zapisać nuty i ugrupowania rytmiczne, prawidłowo grupować poznane wartości
rytmiczne w taktach o ćwierćnutowej jednostce miary
19. Potrafi tworzyć, realizować i zapisać rytmy uzupełniające
20. Zna zasady tworzenia, realizacji i zapisu ćwiczeń z zakresu polirytmii: ostinatem rytmicznym,
echem rytmicznym, kanonem rytmicznym
21. Zna oznaczenia tempa: andante, moderato, allegro , oznaczenia dynamiki: forte, mezzoforte, piano,
crescendo, decrescendo oznaczenia artykulacji: legato, staccato
22. Zna podstawowe wiadomościami o polskich tańcach regionalnych i narodowych
13
KLASA III
TREŚCI PROGRAMOWE
I. Ćwiczenia głosowe
Doskonalenie intonacji i impostacji głosu na podstawie
ćwiczeń i piosenek
Interwały
 Utrwalenie interwałów poznanych w klasie
II – 1cz,2w,2m,4cz,5cz,8cz. W wypadku 3w,3m – utrwalenie wiadomości dotyczy tylko
słuchowego rozpoznawania
 Wprowadzenie zapisu interwału 3m i 3w
 Słuchowe rozpoznanie trytonu
 Intonowanie każdego interwału w górę od podanego dźwięku
 Intonowanie w górę interwałów gamowłaściwych w poznanych tonacjach
Akordy
14




Budowa trójdźwięku durowego molowego i zmniejszonego
Śpiewanie w górę i w dół trójdźwięków gamowłaściwych i w oderwaniu od tonacji
Trójdźwięki triady: budowa na podstawie gamy C-dur; wyszukiwanie w zapisie nutowym
trójdźwięków i określanie ich trybu oraz funkcji
Budowanie w/w trójdźwięków w górę i w dół
Skale i gamy
 Gamy i trójdźwięki triady C-a, G, F
 Śpiewanie gam durowych i poznanych odmian gamy molowej (naturalna, harmoniczna) w górę i w
dół solmizacją i literowo
 Śpiewanie gam rytmizowanych
 Śpiewanie poszczególnych tetrachordów
 Śpiewanie triad harmonicznie i melodycznie
 Rozpoznawanie słuchowo i w tekście w/w gam
 Budowanie poznanych gam i triad
II. Ćwiczenia solfeżowe





Czytanie nut głosem w tempie z pulsowaniem – nazwami solmizacyjnymi i literowymi
Śpiewanie ćwiczeń jednogłosowych oraz kanonów w poznanych tonacjach – solmizacją z
pulsowaniem, z uwzględnieniem metrorytmiki
Śpiewanie ćwiczeń solfeżowych z akompaniamentem fortepianu
Śpiewanie pieśni z akompaniamentem i z uwzględnieniem oznaczeń wykonawczych
Próby czytanie nut a’ vista w poznanych tonacjach
III. Metrorymika
 Wykonywanie ćwiczeń rytmicznych w metrum 2/4, ¾, 4/4, 5/4, 6/4
 Wprowadzenie dwóch grup szesnastkowych ósemka dwie szesnastki, dwie szesnastki ósemka
 Rozpoznawanie słuchowe trioli
 Przedtakt bez realizacji ruchowej
 Czytanie rytmu solmizacją
 Budowanie i uzupełnianie rytmu w podanym metrum
IV. Ćwiczenia ruchowe
Doskonalenie umiejętności oraz osiąganie większej precyzji wykonania:
15




prawidłowego poruszania się podczas chodzenia, biegania, podskoków oraz skoków
obunóż, skoków dosuwanych, galopowych, przeskoków
prawidłowego prowadzenia rąk w taktowaniu oraz realizowaniu długich wartości
rytmicznych
skoordynowania ruchów rąk i nóg w realizacji rytmów z taktowaniem
pisowni wartości rytmicznych nut, ugrupowań rytmicznych i pauzy ćwierćnutowej
Kształcenie umiejętności:





podporządkowania ruchu słyszanej muzyce w zakresie tempa, dynamiki, artykulacji legato i
staccato, rytmu, wysokości dźwięku oraz pokazywania ruchem kierunku linii melodycznej
wznoszącej i opadającej
prowadzenie ruchu w różnych płaszczyznach zgodnie z trwaniem dźwięku lub frazy oraz
wyrażaniem ruchem zmian dynamicznych, agogicznych i artykulacyjnych
utrzymania pulsu metrycznego w takcie ćwierćnutowym
realizowanie ruchem zapisu rytmów złożonych z poznanych wartości rytmicznych nut,
ugrupowań rytmicznych oraz pauzy w takcie o ćwierć – nutowej jednostce miary
próby wykonania ruchem łańcucha realizacji tematów rytmicznych w metrum 4/4
Zapoznanie uczniów:







z prawidłową pisownią nut, wartości i ugrupowań rytmicznych w kluczu wiolinowym
z prawidłowym grupowaniem poznanych wartości rytmicznych w taktach o ćwierćnutowej
jednostce miary
realizacja ćwiczeń z zakresu polirytmii:
równoczesne wykonanie dwóch tematów rytmicznych przez dwie grupy uczniów i przez
jednego ucznia
kanonem: rytmicznym, wokalno – ruchowym, ruchowym
próby realizacji tematów rytmicznych w metrum 4/4
z zasadami tworzenia, realizacji i zapisu:
Rozwijanie aktywności twórczej:




rozwijanie umiejętności interpretowania ruchem różnego rodzaju tematów rytmicznych,
kanonów, piosenek oraz utworów instrumentalnych z literatury dziecięcej z uwzględnieniem
kontrastów dynamicznych, agogicznych i rytmicznych
rozwijanie umiejętności interpretacji ruchem tańców polskich zgodnie z ich stylem i
charakterem
kontynuowanie i rozwijanie form improwizacji zapoczątkowanych w klasach poprzednich
(ruchowa, na instrumentach perkusyjnych)
tworzenie ostinato ruchowego
16

zachęcanie do muzykowania zespołowego z wykorzystaniem instrumentarium Orffa
V.Ćwiczenia słuchowe






Rozpoznawanie interwałów prostych
( 1cz,2m,2w,3m,3w,4cz,5cz,8cz)
Tryton
Rozpoznawanie trybu trójdźwięków
Rozpoznawanie odmian gam dur i moll naturalna , harmoniczna
Rozpoznawanie grup rytmicznych
Rozpoznawanie poszczególnych tetrachordów gam
VI. Dyktanda




Interwałowe – grane melodycznie i harmonicznie
Trójdźwiękowe
Rozpoznawanie gam oraz tetrachordów
Dyktando – uzupełnienie melodii lub rytmu






Próby pisania dyktanda pamięciowego
Dyktanda rytmiczne
Wyszukiwanie błędów
Dyktanda melodyczno – rytmiczne, jednogłosowe w znanych tonacjach
Dopisywanie rytmu do melodii
Dyktanda synchroniczne
VII. Zasady muzyki



Budowa znanych interwałów
Budowa trójdźwięków triady
Polirytmia
17




Budowa i nazwy trójdźwięków +,O , zm
Gruntowna znajomość gam C, G, F, a
Układanie rytmów w poznanym metrum
Grupowanie wartości rytmicznych w taktach prostych
18
Zakres umiejętności z Rytmiki z elementami kształcenia słuchu
Klasa III
Uczeń klasy III potrafi:
1. Czysto i poprawnie melodycznie realizować głosem solmizacyjnie i literowo piosenki, ćwiczenia
solfeżowe oraz fragmenty utworów z literatury muzycznej
( uwzględniając określenia wykonawcze) jedno i wielogłosowe ćwiczenia w tonacjach C-a, G, F, w
kluczu wiolinowym ( z pulsowaniem ćwierćnutowym i taktowaniem)
2. Utrwalać się w w/w tonacjach za pomocą trójdźwięku tonicznego i dźwięku prowadzącego, potrafi
zbudować i zaśpiewać triadę harmoniczną
3. Zbudować, rozpoznać i zaśpiewać trójdźwięki durowe, molowe
zmniejszone gamowłaściwe
4. Umie intonować, budować, wyszukiwać i rozpoznać następujące interwały 1cz,
2m,2w,3m,3w,4cz,5cz,8cz i tryton
5. Potrafi wyszukać błędy melodyczne i rytmiczne w zapisie nutowym
 uzupełniać brakujące dźwięki w melodii
 dopisać brakujące fragmenty melodii
 dopisać odpowiedni rytm do podanej melodii
6. Próby śpiewania kanonów
7. Umie rozpoznać i wykonać oraz zapisywać schematy rytmiczne: cztery szesnastki, dwie szesnastki i
ósemka, ósemka i dwie szesnastki oraz pauzę ćwierćnutową, ósemkową i półnutową
8. Poprawnie zapisywać wszystkie oznaczenia nutowe
9 . Potrafi rozpoznać metrum 2/4, ¾, 4/4, oraz przedtakt i tworzyć takty w w/w metrum, budować i
uzupełniać rytm w podanym metrum
10.Wykonywać ćwiczenia rytmiczne w metrum 2/4, ¾, 4/4, 5/4, 6/4 , dwie grupy szesnastkowe:
ósemka dwie szesnastki, dwie szesnastki ósemka, rozpoznawać triolę, przedtakt bez realizacji
ruchowej
11. Potrafi prawidłowo poruszać się podczas chodzenia, biegania, podskoków oraz skoków obunóż,
skoków dosuwanych, galopowych, przeskoków
12. Prawidłowo prowadzić ręce w taktowaniu oraz realizowaniu długich wartości rytmicznych
,skoordynować ruchy rąk i nóg w realizacji rytmów z taktowaniem
13. Zapisać wartości rytmiczne nut, ugrupowania rytmiczne i pauzę ćwierćnutową
14. Podporządkować ruch słyszanej muzyki w zakresie tempa, dynamiki, artykulacji legato i staccato,
rytmu, wysokości dźwięku oraz pokazywania ruchem kierunku linii melodycznej wznoszącej i
opadającej
15. Prowadzić ruch w różnych płaszczyznach zgodnie z trwaniem dźwięku lub frazy oraz wyrażaniem
ruchem zmian dynamicznych, agogicznych i artykulacyjnych
16. Utrzymywać puls metryczny w takcie ćwierćnutowym
17. Realizować ruchem zapis rytmów złożonych z poznanych wartości rytmicznych nut, ugrupowań
rytmicznych oraz pauzy w takcie o ćwierć – nutowej jednostce miary
19
II. Treści nauczania ze wskazówkami metodycznymi
1. Rozwijanie dyspozycji muzycznej ucznia


uczeń realizuje ćwiczenia słuchowe, słuchowo-głosowe, słuchowo-ruchowe
realizuje różnymi sposobami puls i akcent metryczny oraz rytmy złożone z poznanych wartości
Uczeń bierze udział w zabawach rozwijających utrzymanie stałego pulsu i reagowanie na akcent metryczny
w różny sposób, np. klaskaniem, krokami czy dowolnymi ruchami. Jak najwcześniej poznaje duże ruchy
taktowania.
Wprowadzamy ćwierćnutę, grupę 2 ósemek i 4 szesnastek w postaci rytmizowanych słów o
odpowiedniej liczbie sylab.
Nauka i utrwalenie rytmu może się odbywać poprzez:
-klaskanie z jednoczesnym wypowiadaniem nazw tataizacyjnych wartości rytmicznych
-klaskanie oraz słuchanie równoczesnego liczenia nauczyciela
-klaskanie z równoczesnym liczeniem
-wykonanie rytmu dowolnymi ruchami
-wykonanie rytmu krokami
-wykonanie rytmu krokami z równoczesnym taktowaniem dużymi ruchami
-granie rytmu na instrumentach perkusyjnych.
Małe ruchy taktowania najłatwiej wprowadzić poprzez pomniejszanie dużych. Chociaż dla małych dzieci
nie są one proste, warto od początku próbować taktować małymi ruchami z równoczesnym śpiewaniem
piosenek czy ćwiczeń solfeżowych. Wpływa to na rozwój świadomości muzycznej (poczucia pulsu i rytmu,
utrzymania stałego tempa) i koordynacji.
- rozpoznawanie słuchem zmian wysokości dźwięków i relacje między nimi
20
Uczniowie ćwiczą umiejętność słyszenia zmian wysokości dźwięków. W muzycznych zabawach
rozróżniają, który spośród dwóch słyszanych dźwięków jest wyższy, a który niższy.
Świadomość wzajemnej relacji między dźwiękami prowadzi do nabycia umiejętności słuchowego
rozpoznawania melodii i rytmu. W celu rozwinięcia tej świadomości uczymy pokazywania ręką zmiany
kierunku linii melodycznej.
Ruchem dłoni, całego ciała lub za pomocą symboli graficznych uczniowie określają kierunek linii
melodycznej (wznosi się, opada, faluje, stoi, skacze). Następnie dołączają nazwy słyszanych dźwięków w
poznanych tonacjach.
Najbliższa dzieciom jest tercja mała g'- e'. Na niej oparte są piosenki słuchane przez dzieci. Następnie
wprowadzamy a', c' i d', czyli dźwięki pentatoniki, na której można śpiewać piosenki, wykonać pierwsze
akompaniamenty i improwizacje. Kolejne dźwięki to c'', f', h'. W ten sposób uczeń poznaje gamę C-dur i
kolejne gamy (G, F, a).
- śpiewanie i rozpoznawanie:
a) interwały w motywach muzycznych (pryma czysta, sekunda mała i wielka, tercja mała i wielka,
kwarta czysta, kwinta czysta oraz oktawa czysta)
Pomocnym sposobem zapamiętywania interwałów jest dopasowanie melodyjki do każdego z nich, np:
1 - powtórzenie tego samego dźwięku
8 - początek i koniec gamy
2 mała- zakończenie gamy- "si-do"
2 wielka - początek gamy - "do-re" "Pójdźmy wszyscy do stajenki"
3 mała - początek piosenki "Czerwone jabłuszko" lub "Deszcze niespokojne"
3 wielka - "Stary niedźwiedź"
4 czysta - "Płonie ognisko w lesie", "W murowanej piwnicy"
5 czysta - "Wyszły w pole kurki trzy"
6 mała - "Love story"
6 wielka - "Jingle bells"- zwrotka.
Ćwiczenie umiejętności rozpoznawania interwałów następuje poprzez:
- śpiewanie interwałów od podanego dźwięku bez nazywania, a w III klasie również solmizacją lub
literami
21
-zapis usłyszanych interwałów granych melodycznie a następnie harmonicznie odpowiednimi
cyframi
-odnajdywanie interwałów w śpiewanej melodii oraz na klawiaturze fortepianu;
b) trójdźwięki majorowe i minorowe w postaci zasadniczej
Ćwiczenie umiejętności rozpoznawania i śpiewania trójdźwięków następuje poprzez:
- śpiewanie trójdźwięków w górę i w dół od podanego dźwięku w grupie oraz indywidualnie
-odnajdywanie trójdźwięków w śpiewanej melodii oraz na klawiaturze fortepianu
- śpiewanie trójdźwięków durowych i molowych w podziale na trzy głosy.
c) gamy durowe, mollową eolską oraz harmoniczną i ich triady
Klasa I - uczeń śpiewa solmizacją i literami gamę C-dur. Dzieli ją na odcinki- tetrachordy. Rozpoznaje
fragmenty gamy w słyszanej melodii. Odczytuje stopnie gamy za pomocą cyfr.
Klasa II - uczeń śpiewa solmizacją i literami gamę C-dur, G-dur i F-dur. Dzieli ją na tetrachordy.
Rozpoznaje fragmenty gamy w słyszanej melodii. Odczytuje śpiewem stopnie gamy za pomocą cyfr.
Śpiewa trójdźwięki triady harmonicznej. Próbuje rozpoznawać słuchowo funkcje T, S, D w tonacji C-dur.
Na instrumentach perkusyjnych o określonej wysokości dźwięku, np. sztabkach dźwiękowych wykonuje
akompaniament do piosenek w oparciu o trójdźwięki triady gam C-dur, G-dur i F-dur.
Klasa III - uczeń doskonali umiejętności z klasy II. Poznaje i śpiewa solmizacją i literami gamę a-moll
eolską i harmoniczną oraz ich triady.
Rozpoznaje słuchowo funkcje T, S, D w poznanych tonacjach.
Śpiewanie i rozpoznawanie gam i triad pomaga w rozwinięciu poczucia tonalnego. Warto często odwoływać
się do toniki danej tonacji, np. kończyć niedokończoną melodię na tonice lub śpiewać poszczególne stopnie
gamy i rozwiązywać na tonikę. Ćwiczenia te będą pomocne podczas pisania dyktand.
d) rozwija umiejętności czytania nut głosem z zastosowaniem prawidłowej intonacji
Czytanie nut głosem i śpiewanie w myśli jest bardzo ważne dla kształcenia wyobraźni muzycznej.
22
Prawidłową intonację u dzieci uzyskujemy poprzez utrzymywanie prawidłowej postawy ciała, emisję
(śpiewanie bez forsowania dźwięku) oraz prawidłowy oddech i dykcję. Śpiew powinien być zawsze
poprzedzony ćwiczeniami oddechowymi oraz ćwiczeniami dykcyjnymi.
e) rozpoznaje słuchowo i wykonuje różnymi sposobami motywy, tematy i frazy melodyczne, rytmiczne
i melodyczno-rytmiczne
-powtarza rytm klaskaniem, tataizacją itd,
-pokazuje ręką kierunek linii melodycznej.
f) śpiewa piosenki, ćwiczenia solfeżowe oraz fragmenty utworów z literatury muzycznej
Klasa I - ćwiczenia i proste melodie z tekstem oparte na dźwiękach sol-mi, następnie na pentatonice,
wreszcie piosenki i melodie w tonacji C-dur. Wszystkie poznawane piosenki uczniowie śpiewają
solmizacją lub nazwami literowymi.
Klasa II- piosenki i ćwiczenia solfeżowe oraz fragmenty utworów z literatury muzycznej w tonacji
C-dur, G-dur i F-dur.
Klasa III- piosenki i ćwiczenia solfeżowe oraz fragmenty utworów z literatury muzycznej w tonacji
a-moll eolskiej i harmonicznej oraz wcześniej poznanych tonacjach.
Śpiew powinien występować na każdej lekcji rytmiki z kształceniem słuchu. Wszystkie poznawane
piosenki uczniowie śpiewają solmizacją lub nazwami literowymi albo realizują ich rytm.
- świadomie i aktywnie słucha muzyki
Świadome słuchanie muzyki to umiejętność zauważania zmian dynamicznych, agogicznych,
artykulacyjnych w utworze muzycznym. To również rozróżnianie barwy instrumentów. Od początku I klasy
ćwiczenia rozwijające te zdolności dzieci realizują w zabawach, reagując odpowiednim gestem lub ruchem
na zmiany w grze nauczyciela. Potem poznają odpowiednie symbole, odnajdują je w zapisie nutowym w
ćwiczeniach solfeżowych, utworach granych na swoim instrumencie.
- rozpoznaje barwę brzmienia instrumentów muzycznych
Na lekcjach rytmiki z kształceniem słuchu dzieci systematycznie stykają się z brzmieniem fortepianu i jego
rejestrów. Poznają barwy instrumentów orffowskich: grają na nich, biorą udział w zabawach na
rozpoznawanie ich brzmienia. Poznają także barwy instrumentów muzycznych ze wszystkich rodzin
poprzez:
-słuchanie i demonstrację brzmienia własnego instrumentu przez uczniów podczas lekcji i słuchanie
koncertów
-słuchanie muzyki odtwarzanej - przykłady nagrań instrumentów solo, duetów, zespołów,
23
-prezentacje medialne
-słuchanie głosu wokalnego - rozpoznawanie głosów kolegów i głosów operowych
-próby pisania dyktand granych na różnych instrumentach melodycznych.
2. Kształcenie ekspresji muzycznej i muzyczno-ruchowej
Kształcenie ekspresji odgrywa w nauczaniu artystycznym ogromną rolę, bowiem bez ekspresji nie
ma artysty. Każdy człowiek posiada potencjał możliwości twórczych, a u dzieci nieskażonych jeszcze
wpływem środowiska najłatwiej jest je rozbudzać. W każdym dziecku tkwi naturalna potrzeba wyrażania
swoich pomysłów w indywidualny sposób. Dostarczenie dzieciom możliwości radosnego muzykowania
opartego na wspólnej zabawie i improwizacji pozwala najpełniej rozwinąć ich wyobraźnię i ekspresję.
- uczeń improwizuje ruchem, głosem oraz na instrumentach orffowskich;
Improwizacja ruchem, głosem i na instrumentach może występować osobno lub dowolnie łączyć się
ze sobą.
- uczeń improwizuje ruchem
Improwizacja ruchowa występuje najczęściej, ponieważ może dotyczyć wszystkich treści nauczania.
Jest realizowana indywidualnie lub zbiorowo, z użyciem rekwizytu lub bez.
- uczeń układa następnik do poprzednika i odwrotnie
- improwizuje rytm z wykorzystaniem określonych wartości rytmicznych
- improwizuje ruchem do podanego rytmu
-improwizuje ruchem do muzyki
-tworzy formę muzyczną, np. rondo
-uczeń swobodnie improwizuje do muzyki tworzonej spontanicznie przez nauczyciela na fortepianie
lub innym instrumencie
-inhibicja- incytacja /zatrzymanie i pobudzenie ruchu na określone hasła/.
W przerwach między hasłami wszyscy uczniowie poruszają się tak, jak zaproponuje
wybrana osoba
-improwizuje charakter usłyszanego rytmu - porusza się w określony sposób, (np. ciężko, lekko,
groźnie, jak kot itp.), zupełnie dowolnie (ograniczeniem jest jedynie rytm) lub wykonuje rytm
określoną częścią ciała.
24
- improwizuje głosem
Improwizacja głosem wspomaga ćwiczenia solfeżowe. Może być zupełnie dowolna, lub ograniczona
pewnymi założeniami.
Uczeń tworzy:
-melodię do podanego rytmu
-melodię do tekstu
-melodię na podanych dźwiękach
-melodię w określonej skali, np. pentatonicznej
-melodię do funkcji harmonicznych, np. D,T czy T, S, D.
improwizuje na instrumentach
Improwizacja dotyczy rytmu lub/i melodii. Do tego celu wykorzystuje się instrumenty orffowskie o
nieokreślonej oraz określonej wysokości dźwięku, przedmioty codziennego użytku wydające dźwięki oraz
gestodźwięki.
Powyższe sposoby improwizacji mogą występować oddzielnie lub łączyć się ze sobą.
-uczeń układa tematy rytmiczne zawierające podaną wartość
-układa następnik do poprzednika i odwrotnie
-tworzy ostinata rytmiczne
-tworzy akompaniament do piosenki
-tworzy formę muzyczną /AB/
-przedstawia zmiany dynamiczne
-wraz z innymi uczniami tworzy echo rytmiczne.
- wyraża ruchem nastrój i charakter muzyki oraz elementy dzieła muzycznego
-pokazuje zmiany dynamiczne, artykulacyjne i agogiczne oraz nastrój wysłuchanej muzyki
-przedstawia ruchem frazę muzyczną, budowę formalną słuchanego utworu
-wykonuje ilustrację ruchową do piosenki i innych utworów muzycznych.
25
Odzwierciedlanie ruchem elementów utworu muzycznego jest najbardziej aktywną formą słuchania
muzyki i w najwyższym stopniu wpływa na rozwój ekspresji muzyczno-ruchowej.
- wykonuje lub tworzy akompaniament do piosenek i utworów instrumentalnych
Akompaniament może dotyczyć całego utworu lub jego wybranych części. Może wykorzystywać
instrumenty o nieokreślonej lub określonej wysokości dźwięku albo jedne i drugie. Ważne jest, aby uczeń
był świadomy, jakie dźwięki, wartości rytmiczne, dynamikę czy artykulację wykonuje w akompaniamencie.
Rodzaj akompaniamentu może się zmieniać w trakcie utworu.
Rodzaje akompaniamentu:
1) akompaniament wykorzystujący instrumenty o nieokreślonej wysokości dźwięku:
-podkreślenie nastroju piosenki lub utworu muzycznego bez określonego rytmu
-podkreślenie początku taktów lub charakterystycznego rytmu w wybranych fragmentach piosenki
lub utworu
- ostinato rytmiczne
-uzupełnienie wartości rytmicznych.
2) akompaniament wykorzystujący instrumenty o określonej wysokości dźwięku
-burdon - stojąca 5 lub 8
-ostinato melodyczne
-akordy
-proste linie melodyczne dołączone do utworu.
- uczeń wykazuje się odwagą w tworzeniu i realizacji własnych pomysłów
Zadaniem nauczyciela jest stworzenie bezpiecznej atmosfery, zachęcanie dzieci do tworzenia i
przedstawiania własnych pomysłów. Tworzenie/improwizacja powinno być stałym elementem każdej lekcji,
czymś naturalnym dla ucznia.
- współpracuje w zespole w ramach przydzielonych zadań- buduje relacje w grupie, oparte na
zaufaniu i dzieleniu się wiedzą
-uczeń bierze udział w inicjatywach artystycznych, w których publicznie prezentuje swoje dokonania
26
-uczeń przyjmuje określoną postawę: jest kierownikiem lub członkiem grupy. Uczy się wchodzenia
w różne role społeczne
-podczas pracy w grupach słabszy uczeń uczy się od lepszych.
Należy dbać o to, aby każdy uczeń miał okazję być zarówno kierownikiem jak i członkiem grupy. W ten
sposób trenuje różne role społeczne. Uczy się przewodzić grupie, podejmować decyzje i jednocześnie
słuchać innych oraz wykonywać polecenia kierownika. Należy przyjąć określone zasady dotyczące
współpracy w grupie i przestrzegać ich, np. nikt nie śmieje się z nikogo, uczniowie pomagają sobie
nawzajem.
3. Zdobywanie wiedzy ogólnomuzycznej
- uczeń realizuje w ćwiczeniach i zabawach ruchowych poznane wartości (cała nuta, półnuta z kropką,
półnuta, ćwierćnuta, ćwierćnuta z kropką, ósemka, ósemka z kropką, szesnastki, triola ósemkowa,
synkopa) oraz odpowiadające im pauzy, grupy wartości złożonych z ćwierćnut, ósemek i szesnastek
Wprowadzanie wartości rytmicznych najłatwiej rozpocząć od tych, które mieszczą się w pulsie.
Na początku nauki w pierwszej klasie można na jednej lekcji wprowadzić ćwierćnutę, grupę 2
ósemek i 4 szesnastek w postaci rytmizowanych słów o odpowiedniej liczbie sylab, a następnie utrwalać je
poprzez zestawienia tych wyrazów. Sam rytm jest dla 6-latków abstrakcją, natomiast słowo stanowi
zrozumiały konkret. Stopniowo dobrze jest zamieniać słowa na nazwy tataizacyjne.
- stosuje zasady notacji i kaligrafii muzycznej w kluczu wiolinowym oraz nazwy literowe i
solmizacyjne nut
Dziecko 6 letnie ma stosunkowo niewielkie możliwości graficzne, dlatego do zapisywania powinno
mieć odpowiedni rozmiar pięciolinii.
Uczeń pisze elementy, a następnie cały klucz wiolinowy. Poznaje zasady notacji i kaligrafii
muzycznej dotyczące zapisu współbrzmień na pięciolinii oraz na dwóch liniach dodanych górnych i
dolnych. Kojarzy wysokość dźwięku z położeniem na pięciolinii oraz z jego nazwami.
Ponieważ każda wartość rytmiczna ma swój określony czas trwania, również w zapisie powinna być
zapewniona odpowiednia przestrzeń.
Uczeń - inaczej niż w zabawie - powinien poznawać zapisywanie wartości rytmicznych w następującej
kolejności: ćwierćnuta, dwie ósemki, półnuta, cała nuta, cztery szesnastki, półnuta z kropką itd.
27
Klasa I - uczeń poznaje pięciolinię, klucz wiolinowy, linie, pola i linie dodane. Ćwiczy pisanie nut na liniach
i polach. Najpierw pisownię nut: g¹, e¹, następnie a¹, c¹ i d¹. Kolejne dźwięki to c² f¹, h¹ oraz h i d².
Wartości rytmiczne zapisuje w następującej kolejności: ćwierćnuta, dwie ósemki, półnuta, cała nuta, cztery
szesnastki, półnuta z kropką itd.
Klasa II - ćwiczy pisownię nut oktawy dwukreślnej do g² oraz a, g. Odnajduje na klawiaturze położenie
dźwięków w poznanych tonacjach, ich nazwy solmizacyjne, literowe oraz stopnie gamy.
Klasa III - utrwala pisownię nut poznanych w klasie I i II, poznaje pisownię a², h², c³. Poznaje klucz basowy
i położenie nut na pięciolinii w tym kluczu. Ćwiczy pisownię nut w kluczu basowym - nuty w oktawie małej
oraz c¹, d¹, e¹.
- nazywa interwały, podaje ich rozmiar (1 czysta, 2 mała i wielka, 3 mała i wielka, 4 czysta, 5 czysta
oraz 8 czysta) i odnajduje je w zapisie melodii
Klasa I - uczeń odnajduje półtony w zapisie gamy C-dur. Nazywa interwały 1, 8, 2 wielka, 2 mała i
zapoznaje się z zapisem graficznym ich symboli. Zapisuje nutami na pięciolinii 1 i 8.
Klasa II - uczeń nazywa interwały poznane w klasie I oraz kolejno 3 małą, 3 wielką, 4 cz, 5 cz. Zapisuje
(śpiewa i rozpoznaje słuchowo). Odnajduje na pięciolinii 1, 8. Próbuje odnajdować 2 małą i 2 wielką.
Odnajduje na klawiaturze 1, 8, 2 małą i 2 wielką, próbuje odnaleźć 3 małą i 3 wielką. Odnajduje półtony w
zapisie gamy C-dur, F-dur i G-dur.
Klasa III- uczeń nazywa interwały poznane w klasie I i II. Podaje rozmiar 1, 2 małej i wielkiej, 3 małej i
wielkiej, 4, 5 oraz 8 , odnajduje je w zapisie melodii, zapisuje nutami na pięciolinii od podanego dźwięku i
odnajduje je na klawiaturze. Odnajduje półtony gamowłaściwe w poznanych tonacjach.
- rozróżnia pojedyncze znaki chromatyczne (krzyżyk, bemol, kasownik), notację znaków
przykluczowych
Klasa I - uczeń dowiaduje się o istnieniu znaków chromatycznych.
Klasa II - uczeń poznaje pojedyncze znaki chromatyczne przykluczowe i przygodne (krzyżyk, bemol,
kasownik), ich symbole, notację i zastosowanie. Nazywa dźwięki ze znakami chromatycznymi.
Klasa III - uczeń zapisuje interwały z użyciem znaków chromatycznych. Utrwala pisownię znaków
przykluczowych i przygodnych w poznanych gamach.
- buduje gamy i triady harmoniczne w tonacjach: C-dur, G-dur, F-dur
28
oraz a-moll eolskiej i harmonicznej
Klasa I - zapisuje gamę C-dur, zaznacza półtony.
Klasa II - zapisuje gamę C-dur, G-dur, F-dur, zaznacza półtony i tetrachordy. Buduje triady harmoniczne w
tych tonacjach z pomocą nauczyciela. Poznaje oznaczenia funkcyjne T, S, D. Transponuje fragment gamy o
oktawę niżej lub wyżej.
Klasa III – zapisuje gamy i triady harmoniczne w tonacjach C-dur, G-dur, F-dur oraz a-moll eolskiej i
harmonicznej. Zaznacza półtony gamowłaściwe i tetrachordy. Transponuje fragment gamy o oktawę niżej
lub wyżej, dopasowując do skali głosu dziecka.
- rozpoznaje w notacji i buduje gamowłaściwe trójdźwięki durowe i molowe w postaci zasadniczej
Klasa I - uczeń zapisuje trójdźwięk na pięciolinii (melodycznie i harmonicznie) bez określania jego trybu,
odnajduje trójdźwięk w zapisie nutowym.
Klasa II - uczeń buduje trójdźwięki na kolejnych stopniach poznanych gam (C, G, F) bez określania jego
trybu.
Klasa III - uczeń rozpoznaje w notacji i buduje gamowłaściwe trójdźwięki durowe i molowe w postaci
zasadniczej.
- rozpoznaje metrum dwudzielne i trójdzielne o ćwierćnutowej i ósemkowej jednostce miary
Klasa I - rozpoznaje metrum 2/4, 3/4, 4/4 słuchowo i w zapisie. Zapisuje w taktach proste rytmy w podanym
metrum.
Klasa II - utrwala znajomość taktów 2/4, 3/4, 4/4. Ćwiczy dopisywanie brakujących kresek taktowych do
istniejącego rytmu. Wypełnia takty wartościami rytmicznymi. Próbuje pisać proste dyktanda rytmiczne
złożone z poznanych wartości rytmicznych.
Klasa III- poznaje takty o ósemkowej jednostce miary: 3/8, 6/8. Grupuje wartości rytmiczne w taktach w
podanym metrum.
- stosuje podstawowe oznaczenia dynamiczne, artykulacyjne i agogiczne
Klasa I - uczeń poznaje akcent muzyczny, jego charakter i symbol. Określa dynamikę wysłuchanej muzykipiano, forte, mezzoforte, zapisuje odpowiednimi symbolami. Poznaje znak graficzny zakończenia, repetycji,
wolty i ich znaczenie.
29
Klasa II - uczeń poznaje rodzaje dynamiki: mp, crescendo, diminuendo oraz artykulację legato i staccato.
Rozpoznaje je słuchowo, odnajduje w zapisie, zapisuje, przedstawia ruchem i głosem. Zapamiętuje
określenia agogiczne, np. lento, moderato, allegro oraz ritenuto, accelerando i fermatę. Świadomie
przyspiesza i zwalnia. Zapoznaje się z wybranymi określeniami wykonawczymi, np cantabile, dolce,
animato. Odnajduje określenia wykonawcze w nutach, z których korzysta w grze na instrumencie.
Klasa III - utrwala poznane wiadomości z klasy I i II. Poznaje łuk przedłużający trwanie dźwięku - ligaturę.
- zapisuje i analizuje dyktanda rytmiczne i melodyczno-rytmiczne w formie „uzupełnianek”
Dyktando powinno pojawiać się na lekcji systematycznie i przybierać różne formy, np. konkursu lub
zabawy. Dyktando może być realizowane w grupach, parach lub indywidualnie jako:
-łańcuszek dźwięków (zapis kilku usłyszanych dźwięków bez rytmu)
-"układanka" - układanie całości melodii z rozsypanych fragmentów
-"uzupełnianka" - uzupełnianie brakujących nut, wartości rytmicznych lub fragmentów melodii
-odnajdywanie i poprawianie błędów w zapisie rytmicznym, melodycznym i melodycznorytmicznym
-zapis z pamięci poznanej melodii lub jej fragmentów
-zapis wysłuchanego rytmu
-zapis ze słuchu melodii z rytmem.
- uczeń zna nazwy oraz sposoby gry na instrumentach orffowskich
Gra na instrumentach pobudza aktywność uczniów, pomaga w utrwalaniu pojęć i umiejętności
muzycznych, dostarcza dużo radości i pozwala na przezwyciężenie nieśmiałości.
Na lekcjach rytmiki z kształceniem słuchu stosowane są instrumenty z tzw. instrumentarium Orffa.
Są to proste instrumenty, które Carl Orff zaadaptował z różnych części świata (niektóre udoskonalił i
dostosował do możliwości dzieci) i wykorzystał w swojej idei powszechnego wychowania muzycznego.
Skład instrumentarium nie jest ściśle ustalony ani ograniczony. Podstawowe instrumenty dzielą się na 2
grupy: o określonej i nieokreślonej wysokości dźwięku.
1) Instrumenty o nieokreślonej wysokości dźwięku to np:
bębenki, tamburyna, kołatki, klawesy (drewienka), marakasy (grzechotki), trójkąty, talerze
i talerzyki, brzękadełka.
2) Spośród wielu instrumentów o określonej wysokości na lekcjach rytmiki z kształceniem słuchu
wykorzystuje się przede wszystkim instrumenty sztabkowe:
dzwonki, ksylofony, metalofony oraz kolorowe sztabki dźwiękowe i bum-bum rurki, które pojawiły się
ostatnio na rynku.
30
- stosuje graficzny obraz wartości, grup rytmicznych oraz pauz, kojarzy go
z wyobrażeniem słuchowym
Uczeń rozwija zdolność wyobrażenia rytmu wewnątrz siebie, rozumienia, powtarzania
i tworzenia.
Oto kilka przykładów ćwiczeń wspomagających tę zdolność:
-improwizowanie następnika do poprzednika
-improwizowanie rytmu z wykorzystaniem określonych wartości rytmicznych
-improwizowanie ruchem do podanego rytmu
-zapisywanie swoich kompozycji.
- kojarzy wysokość dźwięku z położeniem na pięciolinii oraz z jego nazwami
Uczeń rozwija zdolność słyszenia melodii wewnątrz siebie, rozumienia, powtarzania
i tworzenia. Przykłady:
-czytanie nut głosem
-improwizowanie głosem następnika do poprzednika
-kończenie melodii na tonice
-zapisywanie swoich kompozycji.
31
III. Formy sprawdzania osiągnięć ucznia
Odpowiedzi ustne i pisemne
Zadania domowe
Testy sprawdzające większą partię materiału
Realizacja zadań muzycznych podanych przez nauczyciela
Występy uczniów w klasie, szkole i poza szkołą
Obserwacja pracy uczniów podczas zajęć indywidualnie i w grupie
IV. Opis osiągnięć ucznia
Na zakończenie etapu edukacyjnego uczeń:
- śpiewa i rozpoznaje oraz realizuje w ćwiczeniach i zabawach ruchowych poznane wartości:
cała nuta, półnuta z kropką, półnuta, ćwierćnuta, ósemki, szesnastki, oraz odpowiadające
im pauzy, triola ósemkowa grupy wartości złożonych z ósemek i szesnastek
- stosuje zasady notacji muzycznej w kluczu wiolinowym oraz nazwy literowe i solmizacyjne nut, grup
rytmicznych i pauz
- stosuje zasady notacji muzycznej grup rytmicznych i pauz
- rozróżnia pojedyncze znaki chromatyczne oraz zapis znaków przykluczowych
- śpiewa, zapisuje, rozpoznaje słuchowo, nazywa interwały oraz odnajduje je w zapisie
- śpiewa, rozpoznaje, buduje i zapisuje gamy i triady harmoniczne w tonacjach C-dur, G-dur,
F-dur oraz a-moll eolskiej i harmonicznej oraz trójdźwięki w postaci zasadniczej
- rozpoznaje metrum dwudzielne i trójdzielne o ćwierćnutowej i ósemkowej jednostce miary
- stosuje podstawowe oznaczenia dynamiczne, agogiczne i artykulacyjne
- zapisuje dyktanda rytmiczne i melodyczno - rytmiczne
32
- zna nazwy oraz sposoby gry na instrumentach orffowskich
- czyta głosem prosty zapis nutowy w obrębie oktawy razkreślnej
- improwizuje ruchem, głosem i na instrumentach orffowskich.
V. Opis warunków
Należy zatem stworzyć warunki odpowiednie do przyjęcia małych dzieci, umożliwiające im
prawidłowe funkcjonowanie, i postarać się o: odpowiedniej wielkości ławki, krzesła, instrumenty,
podnóżki do fortepianu, tablice zawieszone na odpowiedniej wysokości, instrumentarium Orffa oraz k
kolorowe i atrakcyjne pomoce dydaktyczne. Warto zmienić wygląd sali lekcyjnej, wyposażając ją
w choćby jeden element wspomagający rozwój pięcio- i sześciolatków.
Do prowadzenia zajęć niezbędna jest odpowiedniej wielkości sala z dobrą wentylacją, wyposażona w:







fortepian/pianino,
zestaw instrumentów orffowskich,
pomoce dydaktyczne, rekwizyty np: kolorowe zwiewne apaszki, obręcze, skakanki, wstążki,
woreczki, piłki, chusta animacyjna, itd.,
odtwarzacz CD/DVD,
ławki z krzesłami (jedno lub dwuosobowe),
tablica multimedialna (wskazane połączenie z Internetem)
tablica w pięciolinie.
Literatura
M. Wacholc – Solfeż elementarny kl. I – VI
M. Wacholc – Czytanie nut głosem cz. I
I. Targońska – Kształcenie pamięci muzycznej
33
D. Dobrowolska – Marucha – Dyktanda muzyczne
D. Dobrowolska- Marucha- Jak słuchać aby słyszeć
Praca zbiorowa- "Tralala- piosenki dla dzieci i młodzieży”
Z. Peret- Ziemlańska, E. Szewczyk- Uczymy się solfeżu
E. Stachurska- Ćwiczenia do realizacji przebiegów rytmicznych
T. Stachak, L. Florek, I. Tomera- Chmiel – Nowy solfeż
U. Smoczyńska – Nachtman- Zabawy i ćwiczenia przy muzyce
J. Siemkowicz- Ćwiczenia muzyczno - ruchowe
F.Flis – Materiały do kształcenie słuchu i zasad muzyki
M. Kaczurbina – L. Miklaszewski – „Nasze pierwsze nutki”
„Wlazł kotek na płotek”
„Wesołe nutki i piosenki”
Z. Noskowski – „Cztery pory roku”
M. Chowaniec – Zeszyty ćwiczeń dla szkół muzycznych
zeszyt I – V
T. Stachak, L. Florek, I. Tomera- Chmiel – Nasza muzyka I, II, III
F. Ryling – Na naszą nutę- śpiewnik ludowy
H. Chamski- Śpiewnik
K. Heering- Roztańczone nutki
R. Grabowski, M. Krause- Abi, bibi, czibi
U. Smoczyńska- Nachtman- Podajmy sobie ręce
T. Brodniewicz- Kształcenie słuchu harmonicznego
A. Wacławczyk – Ćwiczenia rytmiczne I, II, III
34