Pobierz PDF

Ściąga eksperta
Podstawowe gatunki liryczne, epickie i dramatyczne
Wiesz, że dzieła literackie podlegają określonej klasyfikacji rodzajowej i gatunkowej. Tym podziałem zajmuje się dziedzina nauki o
literaturze zwana genologią (zobacz educast dotyczący podziału tekstów literackich na określone rodzaje). We współczesnej literaturze te
sztywne podziały uległy częściowemu zatarciu, co nie oznacza, że już nie obowiązują. Proponuję jednak, abyśmy zaczęli nasze
spotkanie od problemów podstawowych. Literatura dzieli się na dwa podstawowe typy: poezję i prozę. Jeżeli chciałbym być artystą
słowa, mam do wyboru: albo zostać prozaikiem, albo poetą. Teraz pora na podział rodzajowy. Wyróżniamy trzy podstawowe rodzaje
literackie: epikę, lirykę i dramat (mówi o tym wspomniany już educast). W obrębie każdego z wymienionych rodzajów istnieje szereg
gatunków literackich, czyli gatunki epickie, liryczne i dramatyczne. Teraz rzecz najważniejsza – nie pojawiły się one w literaturze
przypadkowo. Może Ci się wydawać, że wiedza na ten temat jest zbędna i tylko niepotrzebnie obciąży Twoją pamięć. Takie myślenie, to
poważny błąd!! Określone gatunki literackie odpowiadają charakterowi epoki, w której się pojawiły, tzn. najlepiej prezentują jej
światopogląd oraz koncepcje artystyczne i filozoficzne. Znajomość wyróżników gatunkowych, umiejętność rozpoznawania cech gatunku
w obrębie konkretnego tekstu literackiego, pozwoli Ci lepiej zrozumieć jego przekaz. Pozwoli także powiązać konkretny tekst z szerszym
kontekstem interpretacyjnym.
W epoce starożytnej, w VIII w. p. n. e. Homer stworzył dwa eposy bohaterskie: „Iliadę” i „Odyseję”. Średniowiecze wydało „Pieśń o
Rolandzie”, a w epoce oświecenia Ignacy Krasicki napisał utwór zatytułowany „Monachomachia”. W czasach romantyzmu Adam
Mickiewicz napisał „Pana Tadeusza”. Dla laika (osoby, która nie dysponuje określoną wiedzą na dany temat) te trzy fakty nie mają ze
sobą nic wspólnego. Taki człowiek będzie czytał wspomniane teksty niejako „osobno”, nie widząc między nimi żadnego pokrewieństwa.
Ty zdajesz maturę z języka polskiego i takie pokrewieństwo musisz dostrzegać, bowiem za to otrzymujesz tak cenne punkty! Wiedza o
literaturze też jest nauką i podobnie jak inne przedmioty posługuje się słownikiem określonych pojęć.
„Iliada” i „Odyseja” to dwa eposy bohaterskie. Cechy tego gatunku są następujące: epos ukazuje dzieje jakiegoś narodu lub jego warstwy
na tle ważnego wydarzenia historycznego. W tym przypadku są to dzieje Greków (Achajów) i Trojan w czasie wojny zwanej trojańską. W
eposie nie ma jednostkowego bohatera, bohaterem jest zbiorowość. Podniosłemu językowi, czyli stylowi wypowiedzi, towarzyszy
podniosły temat – w tym przypadku czyny bohaterów (herosów). Tę zależność tematu i stylu nazywamy zasadą decorum. W obrębie
języka można zauważyć stałe epitety (np. „boski Hektor”, „szybkonogi Achilles”) charakteryzujące bohaterów. Epos rozpoczyna
inwokacja, czyli rozbudowana apostrofa, stanowiąca bezpośredni zwrot do bóstwa (Muzy) z prośbą o natchnienie, a także prezentująca
główny temat dzieła. Zastanawiasz się pewnie, jakie to ma znaczenie dla kolejnych, wymienionych we wstępie utworów literackich.
Posłuchaj.
„Pieśń o Rolandzie” jest średniowiecznym eposem rycerskim, należącym do zbioru tzw. „pieśni o czynach”. Wykonywali je wędrowni
poeci i śpiewacy, zwani trubadurami lub truwerami. Jeżeli rozpoznasz w tym tekście cechy eposu, będziesz mógł dokonać
charakterystyki Rolanda i porównać go z postacią Achillesa – bohatera „Iliady”. Dostrzeżesz wtedy różnicę między antycznym herosem i
rycerzem chrześcijańskim. Epos rycerski doskonale odpowiadał rodzajowi epoki, w której powstał. Literatura średniowieczna bowiem
miała charakter parenetyczny (pareneza – wzorzec osobowy). Prezentowała idealne postawy odpowiadające z kolei trzem wzorcom
osobowym tamtych czasów: władcy, rycerzowi doskonałemu i świętemu. W „Pieśni o Rolandzie” odnajdziesz oczywiście cechy rycerza
doskonałego.
W „Monachomachii” Ignacy Krasicki podjął pewną grę z tradycją literacką. Zwróć uwagę na temat tego utworu (znasz go zapewne z
fragmentów, może jednak czytałeś całość?). Prezentuje się w tekście przygotowania do dysputy filozoficznej między przedstawicielami
dwóch zakonów, która jednak przeradza się najpierw w libację alkoholową, a następnie w bójkę. Krasicki nie atakuje w swoim utworze
podstaw religii (był przecież biskupem warmińskim), ale ograniczone horyzonty duchowieństwa i ludzką głupotę. Jaki jest związek
„Monachomachii” z eposem antycznym? Pisarz posługuje się językiem uroczystym, podniosłym, zachowuje też kompozycję
charakterystyczną dla eposu. Widzisz, bez tej wiedzy Twój odbiór dzieła byłby niemożliwy, a w najlepszym razie spłycony. Jednak
podniosłemu językowy towarzyszy niski temat: pijacka bójka mnichów, ich głupota i zacofanie. Uwaga! I. Krasicki łamie w swoim dziele
zasadę decorum, czyli adekwatność stylu i tematu. To złamanie rodzi efekt komiczny. Odpowiada to założeniom artystycznym epoki
oświecenia. Po pierwsze cechował ją krytycyzm, wsparty filozofią racjonalną, po drugie twórcy wyznaczyli sobie pewien cel: uczyć
(dydaktyzm epoki), bawiąc. Zatem, rozszyfrowanie podstaw gatunkowych pozwala dokonać właściwej interpretacji tekstu i powiązać go z
wyznacznikami epoki – oświecenia.
Źródłem gatunkowym „Pana Tadeusza” A. Mickiewicza jest również epos antyczny. Jego XIX – wieczna modyfikacja nosi nazwę epopei
narodowej. Mickiewicz ukazuje dzieje narodu polskiego, jego warstwy szlacheckiej na tle ogólnoeuropejskiej historii – rosyjskiej kampanii
Napoleona. Bohaterem zbiorowym jest polska szlachta, traktowana jednak z drobnym przymrużeniem oka. Ci bohaterowie nie są wolni
od wad, czasem trochę śmieszni, dziedziczą przecież po przodkach cechy kultury sarmackiej. Ogólnie jednak miłują tradycje rodzinne i
patriotyczne, są także zdolni do metamorfozy (wątek Jacka Soplicy – księdza Robaka). „Pan Tadeusz” wpisuje się zatem w europejską
tradycję eposu z jego językiem, bohaterem i kompozycją. Jest to bliskie ideologii romantycznej, która w bohaterze dostrzegała cechy
bojownika – patrioty, poświęcającego się pewnej idei. W tym przypadku właśnie idei patriotycznej.
www.edudu.pl - filmy edukacyjne on-line
Powered by TCPDF (www.tcpdf.org)
Strona 1/1