Zimbabwe 02 pielgrzymka
Transkrypt
Zimbabwe 02 pielgrzymka
Jarosław Różański OMI „Prawa człowieka: godność osoby ludzkiej” Jan Paweł II w Zimbabwe (10 - 19 IX 1988 r.) Jan Paweł II odwiedził Zimbabwe w dniach 10 – 19 września 1988 r. podczas czwartej podróży apostolskiej do Afryki (10 – 19 IX 1988 r.). Podróż ta objęła ponadto Botswanę, Lesotho, Suazi i Mozambik1. Bolesne rany regionu 10 września po południu Jan Paweł II wylądował w Harare, stolicy Zimbabwe. Na lotnisku powitał go prezydent republiki Robert Mugabe oraz inne osobistości państwowe i władze kościelne. W przemówieniu powitalnym Jan Paweł II podkreślił, iż przybywa jako „Zastępca Księcia Pokoju”. I dążąc do tego pokoju powiedział: „Zwracam się do wszystkich, którzy ponoszą odpowiedzialność za los mieszkańców tego regionu, o wyrzeczenie się używania przemocy z jakichkolwiek rasowych czy ideologicznych inspiracji”. Podkreślił, że wybuchające konflikty na tle etnicznym, plemiennym i ideologicznym są zagrożeniem dla pokoju. Te słowa wypowiedziane w obecności prezydenta Roberta Mugabe odnosiły się także do terroru i gwałtów popełnianych przez siły rządowe na przeciwnikach politycznych i ich rodzinach, zwłaszcza na cywilnej ludności Matabelelandu. Przśladowania te dotknęły także duchowieństwa2. Z lotniska Jan Paweł II udał się do klasztoru dominikanek w Harare, gdzie obradowali biskupi Południowej Afryki zebrani na drugiej Konferencji Plenarnej Episkopatu Afryki Południowej (IMBISA – Inter-Regional Meeting of Bishops of Southern Africa), w której uczestniczyli biskupi z Angoli, Botswany, Lesotho, Mozambiku, Namibii, Wysp św. Tomasza i Książęcej, RPA, Suazi, oraz Zimbabwe. O problemach, którym Kościół w tej części Afryki musi stawiać czoło, mówił przewodniczący IMBISA, abp Jaime Pedro Gonçalves z Mozambiku. Są to przede wszystkim problemy wynikające z różnego rodzaju przemocy (wojny domowe) oraz niesprawiedliwości (dyskryminacja rasowa). W odpowiedzi Jan Paweł II przypomniał, iż tematem tego spotkania biskupów była „godność osoby ludzkiej”. „Liczne narody spoglądają dziś na Kościół w nadziei, że pokaże im on, jak żyć w sposób bardziej godny i wolny, jak budować sprawiedliwsze i bardziej ludzkie społeczeństwo, jak skuteczniej osiągnąć i obronić pokój. Jednym słowem, świat oczekuje od Kościoła przekonującego świadectwa pełnego zbawienia, ofiarowanego przez Chrystusa”. Odwołując się do dokumentów ostatniego soboru oraz dokumentów synodalnych Jan Paweł II zaznaczył, iż „pasterskie wysiłki Kościoła; nawet te, w których wyraźnie będzie widoczna jego preferencyjna opcja na rzecz ubogich i najbardziej zapomnianych, okażą się nieskuteczne, o ile nie będą zakorzenione w niezmordowanym dążeniu samego ewangelizatora do świętości chrześcijańskiej”. Powołując się na pouczenia Konstytucji dogmatycznej o Kościele papież podkreślił, „że istnieje ścisły związek pomiędzy świętością życia i działaniem na rzecz bardziej ludzkiego społeczeństwa (por. Lumen gentium, 40). Nie ma sprzeczności pomiędzy wezwaniem Kościoła do wiary i jego zaangażowaniem w służbie miłości i sprawiedliwości”. Przypomniał, że „wysiłki na rzecz rozwoju powinny czerpać inspirację z zasad etycznych i dlatego Kościół 1 por. Kronika podróży, OsRomPol 9 (1988), s. 7; W oryginale, w cytowanym tekście istnieje rozbieżność pomiędzy datami rozpoczęcia IV Podróży Apostolskiej Ojca Świętego do Afryki, mianowicie, w nagłówku artykułu: Cieszę się, że we wszystkim mogę wam zaufać widnieje data: 10 IX, natomiast w Kronice podróży, która relacjonuje przebieg wydarzeń jest data 19 IX. Dookreślając, IV Podróży Apostolskiej Ojca Świętego do Afryki rozpoczęła się 10 IX 1988 spotkaniem z biskupami Południowej Afryki (IMBISA). 2 J. Jarosz, Ku lepszej przyszłości. Jan Paweł II w Zimbabwe 10-13 września 1988 r., MD ma obowiązek głoszenia wymagań Ewangelii w formie chrześcijańskiej nauki społecznej, w której zawiera się poparcie dla sprawiedliwości i pokoju między narodami, obrona godności człowieka oraz społecznych, kulturalnych i moralnych, praw osoby ludzkiej. Na członkach Kościoła spoczywa obowiązek skutecznej troski o to, aby owo nauczanie przenikało do rzeczywistości codziennego życia”. Docenił troskę biskupów spowodowaną cierpieniami płynącymi z konfliktów w tym regionie, istnieniem przeciwstawnych bloków ideologicznych i pogarszaniem się sytuacji społeczno-ekonomicznej w poszczególnych krajach. „Dyskryminacja rasowa, konflikty, w wyniku których ciągle rośnie liczba uchodźców, śmierć niewinnych osób i inne przejawy przemocy – wszystko to jest oczywiście złem moralnym. Jest to rezultat indywidualnych grzechów, współudziału lub obojętności poszczególnych ludzi, które doprowadziły do powstania „struktur grzechu”, trwale obecnych w waszych społeczeństwach”. Jan Paweł II w drugiej części przemówienia podkreślił, iż każdy z reprezentowanych na spotkaniu krajów jest wielką nadzieją Kościoła. Zwracając się do biskupów z Republiki Południowej Afryki zaznaczył: „Ważną część waszego pasterskiego posługiwania stanowi wspieranie chrześcijańskich postaw wobec podziałów istniejących w waszym społeczeństwie. Problem apartheidu, rozumianego jako system dyskryminacji społecznej, ekonomicznej i politycznej, sprawia, że jako nauczyciele i przewodnicy duchowi, swoich wiernych podejmujecie niezbędne i energiczne wysiłki, by przeciwdziałać niesprawiedliwości, oraz występujecie na rzecz zastąpienia tej polityki inną, zgodną z wymogami sprawiedliwości i miłości. Zachęcam was do dalszego, mężnego i niezachwianego trwania przy zasadach leżących i podstaw pokojowego i sprawiedliwego zaspokajania słusznych aspiracji wszystkich waszych współobywateli. Przypomniał im swoje słowa: „ponieważ pojednanie znajduje się w samym sercu Ewangelii, chrześcijanie nie mogą akceptować struktur dyskryminacyjnych, gwałcących prawa człowieka. Muszą oni jednak także zrozumieć, że zmiana struktur związana jest z przemianą serc”. Przypominał im: „Wzywając do postępu w kierunku uznawania praw wszystkich obywateli RPA i ich pełnego uczestnictwa w życiu kraju, często znajdujecie się w centrum dramatycznej konfrontacji sprzecznych stanowisk. Jest rzeczą ważną, żebyście zachowali wolę znalezienia rozwiązań na drodze dialogu wspieranego modlitwą. Musicie być w pełni przekonani, że tylko uzgodnienie różnic na drodze negocjacji może przynieść prawdziwy pokój i sprawiedliwość. Utrata wiary w możliwość pokojowego rozwiązania mogłaby łatwo doprowadzić do dalszej frustracji i przemocy, zwiększając zagrożenie dla pokoju nie tylko, w tym regionie”. Mówił także o bolesnej sytuacji ludu w Namibii. „Wspólnota międzynarodowa jasno i zdecydowanie wypowiedziała się za waszym prawem do samookreślenia. Stolica Apostolska w pełni popiera te słuszne aspiracje i zachęca strony toczących się obecnie negocjacji nie tylko do jak najszybszego uznania prawa Namibii do suwerenności i niepodległości, ale także do przedsięwzięcia, koniecznych, kroków, aby wreszcie te aspiracje urzeczywistnić. Żywimy nadzieję, że odpowiednie władze, mając na względzie długotrwałe cierpienia narodów tych obszarów, uczynią wszystko, co możliwe, aby usunąć przeszkody stojące jeszcze na drodze do ostatecznego, sprawiedliwego dla wszystkich uregulowania tej kwestii. Musimy zawsze pamiętać, że nie może być prawdziwego rozwiązania bez braterskiej miłości. Nienawiść jest pierwszym wrogiem sprawiedliwości i pokoju” 3. Męczeństwo w służbie Ewangelii Następnego dnia po przylocie, 11 września, papież spotkał się najpierw z biskupami Zimbabwe, po czym udał się na miejscowy hipodrom, gdzie odprawił Mszę św., w której uczestniczyło ok. 300 tys. wiernych. W homilii wygłoszonej podczas tej Mszy św. Ojciec 3 Jan Paweł II, Cieszę się, że we wszystkim mogłem wam zaufać. Przemówienie do biskupów Południowej Afryki (IMDISA. 10 IX – Harare.), OsRomPol 9 (1988), s. 1, 8, 9, 10. Święty wspomniał m.in. o dawnym męczeństwie o. Gonçalvo: „To właśnie prawda i miłość Boża natchnęły ojca Gonçalvo da Silveira, który w roku 1560 przybył do doliny rzeki Zambezi, a w następnym roku złożył w ofierze swoje życie, aby zasiać w tym kraju pierwsze ziarna wiary chrześcijańskiej. W jego ślady poszli inni misjonarze, poczynając od jezuitów i dominikanów”. Papież przytoczył jeszcze jeden przykład męczennika na rzecz służby Ewangelii: „Niewątpliwie najbardziej wymownym wyrazem łaski Bożej oraz mocy prawdy i miłości jest heroiczne świadectwo tych, którzy oddali swoje życie w służbie Ewangelii. Mam tu na myśli szczególnie tych, którzy zostali zabici w okresie ostatnich piętnastu lat – w tej liczbie biskupa Adolfa Schmitta, wielu kapłanów, zakonników i zakonnic oraz wielu świeckich. Wszystkim im pragnę dzisiaj złożyć hołd. Ich mężne świadectwo nigdy nie będzie zapomniane. Ukazali oni nam wszystkim moc prawdy i miłości. W nich widzimy personifikację zwycięstwa krzyża i zmartwychwstania Chrystusa”. W dalszej części homilii Jan Paweł II nawiązał do Słowa Bożego z dnia. Między innymi podkreślił aspekt Mesjański osoby Jezusa Chrystusa oraz przypomniał, że każda Eucharystia również i ta, którą sprawuje jest pamiątką odkupieńczej Ofiary Chrystusa. „Wasz kraj poznał aż nadto dobrze ból i cierpienia spowodowane takimi grzechami jak dyskryminacja i segregacja rasowa, które negują godność ludzką i pełną równość innych po prostu z racji koloru skóry czy przynależności do określonego plemienia. Grzechy chciwości i żądzy władzy, a także grzechy nieuczciwości i egoizmu niszczą więzi zaufania i osłabiają samą tkankę społeczeństwa. Są to grzechy godzące w harmonijny i pełny rozwój waszego narodu. Ale te wszystkie grzechy mogą z pomocą Boga Przymierza i poprzez waszą wiarę w Niego być przezwyciężone” 4. Po Mszy św. papież zawierzył Matce Bożej cały lud Zimbabwe. Modlił się wówczas: „Wstawiaj się za nami u Ojca. Proś Go, aby zesłał na nas swego Ducha Świętego. Niech Duch umocni nasze zatrwożone serca i rozjaśni nasze wątpiące umysły, byśmy potrafili uwierzyć tak mocno, jak Ty, że „dla Boga... nie ma nic niemożliwego” (Łk 1, 37). (…) Wejrzyj na tych swoich synów i córki, których dzisiaj z ufnością Ci zawierzam. Zaznali oni grozy nienawiści i gwałtu. Łakną sprawiedliwości i pokoju. Pragną pojednania i zgody wśród plemion i ras zamieszkujących Zimbabwe, wśród wszystkich ludzi na ziemi”5. Razem rozwiązywać trudne problemy Po południu Jan Paweł II spotkał się w katedrze z ok. 450 przedstawicielami laikatu, a następnie z młodzieżą. Papież przekazał w czasie jego trwania orędzie skierowane za pośrednictwem Mondowizji do 50 mln młodzieży z 123 państw uczestniczących w akcji „Sport Aid-88”, mającej na celu zbiórkę pieniędzy dla głodujących dzieci. Mówił do młodych: „Oto jak wy, młodzi Zimbabwe – możecie okazać miłość Chrystusowi. Musicie pomagać ludziom, musicie im służyć (...) Pamiętajcie. Kiedy Bóg spogląda na nas nie dostrzega czarnej czy białej twarzy, czy brązowej. On widzi twarz swojego Syna, Chrystusa. A kiedy Chrystus spogląda na ciebie, On patrzy na twoje serce”. Następnie mówił papież młodym o rodzinie: „Jedynie poprzez wartości miłości i życia rodziny mogą się stać mocne i stabilne i w ten sposób troszczyć się skutecznie o swych członków. Gdy różne modele przedstawiane są jako postęp i wyzwolenie, mierzcie je według prawdy Chrystusa, a Jego obietnice staną się rzeczywistością w Waszym życiu”. Wreszcie na koniec jako przesłanie do młodych, w kraju, gdzie tak łatwo uciec się do przemocy, skierował słowa św. Pawła: „Błogosławcie waszych prześladowców ... Nikomu złem za zło nie odpłacajcie... Nie daj się zwyciężyć złu, ale zło dobrem zwyciężaj” 6. Wieczorem w nuncjaturze apostolskiej odbyło się spotkanie papieża z korpusem 4 Jan Paweł II, Przybywam głosić prawdę przymierza z Bogiem. Zimbabwe 11 IX. Msza św. w Harare, OsRomPol 9 (1988), s. 7. 5 Jan Paweł II, Akt zawierzenia Matce Boskiej narodu Zimbabwe, Harare 11 IX. Przed modlitwą „Anioł Pański”, OsRomPol 9 (1988), s. 7. 6 J. Jarosz, Ku lepszej przyszłości. Jan Paweł II w Zimbabwe 10-13 września 1988 r., MD dyplomatycznym akredytowanym, przy rządzie Zimbabwe. „W służbie rodzinie ludzkiej Stolica Apostolska uważa środowisko dyplomatów za szczególnie kompetentnego partnera. Każde z Państwa służy interesom własnego kraju, ale sam charakter waszego zawodu i osobista znajomość innych krajów i kultur dają wam szerszą perspektywę spojrzenia, uświadamiają solidarność całego rodzaju ludzkiego wyrażającą się nieodwracalnym procesem współzależności, który sprawia, że pomyślność każdej części zależy od pomyślności całości. Pod tym względem stoi przed nami wspólne zadanie: musimy być budowniczymi międzynarodowego pokoju, sługami dobra wspólnego, inspiratorami wzajemnego zrozumienia i dialogu w całym świecie”. W przemówieniu papież przypomniał swój apel z 1980 r. z Ouagadougou, wzywający do solidarności z cierpiącymi narodami Afryki. Podkreślił, że tragedia ludów tego kontynentu trwa nadal i że zaradzenie klęskom głodu, nędzy, analfabetyzmu domaga się solidarnego dziania całej ludzkości. „Wszystkim, którzy przejęli się wielką ludzką tragedią, należy wyrazić wdzięczność. Ale problem nie został rozwiązany i jeszcze dziś życie niezliczonych Afrykańczyków jest zagrożone głodem. Od tego czasu dotknęły Afrykę nowe klęski żywiołowe, z których ostatnia przyniosła ogromne nieszczęście Sudanowi. I znowu potrzebna jest ogólnoświatowa solidarność. Samo tylko utrzymanie się przy życiu milionów naszych braci i sióstr w całym świecie zależy od naszej troski o nich!”. Jan Paweł II w swoim przemówieniu poruszył także problem nieszczęścia uchodźców. „Z różnych powodów, w tym również takich, które pozostają w związku z aktami niesprawiedliwości i klęskami żywiołowymi, ci nasi bracia i siostry są zmuszeni do ucieczki z ojczystego kraju, do porzucenia wszystkiego, co jest dla nich swojskie i drogie, wszystkiego, co zapewnia im fizyczne i socjalne bezpieczeństwo, i do stanięcia jako uchodźcy w obliczu niepewnej i groźnej przyszłości, mając często jako jedyne oparcie swoją wiarę w Boga” 7. Nie będą się więcej zaprawiać do wojny Trzeci dzień pobytu w Zimbabwe, 12 września Jan Paweł II spędził w Bulawayo, drugim co do wielkości mieście Zimbabwe i zarazem centrum opozycji. W odprawionej tam Mszy św. uczestniczyło ponad 100 tys. wiernych. W homilii papież snuł rozważania dając odpowiedź na pytanie: „Co to jest ewangelizacja?”. Papież najpierw przypomniał fakt pierwszej ewangelizacji tych ziem. „Imponujące wyniki ewangelizacji są wyraźnie widoczne w dzisiejszym Kościele Zimbabwe i w obecnie sprawowanej liturgii eucharystycznej” – mówił. „Jest zatem ewangelizacja przyjęciem samoobjawienia się Boga w Jezusie Chrystusie, Jest przyjęciem przez wiarę tego, co Bóg w Nim objawił ludzkości. Jest przyjęciem prawdy o Chrystusie ukrzyżowanym i zmartwychwstałym”. „Ewangelizacja rozpoczyna się w ludzkim sercu owym intymnym dialogiem między każdym z nas a Bogiem, kiedy uznajemy swoje grzechy i to, że potrzebujemy Zbawiciela, kiedy zaczynamy wierzyć i wyznawać swymi ustami, że Jezus Chrystus jest Panem. Ale wiara nie może pozostawać sprawą jedynie prywatną”. Papież przypomniał też wiernym czym dla nich jest ewangelizacja i w jakim stopniu ich dotyczy. Podejmując ten temat Jan Paweł II nawiązał do narodowowyzwoleńczej walki o niepodległość kraju. Mówił o cierpieniu, przemocy, partyzanckiej walce, ale również i o wspólnej pomocy nawzajem sobie. I za prorokiem wołał: „Tak, nie będą się więcej zaprawiać do wojny”. Będą się natomiast zaprawiać do pokoju i rozwoju, szczególnie zaś kształcić w prawdzie. Oto dlaczego oświata jest tak ważna zarówno dla rozwoju, jak i dla ewangelizacji. „Zaprawa” taka zawiera więc w sobie zobowiązanie do apostolatu w dziedzinie nauczania i w szkołach, zwłaszcza wśród młodzieży. Od tego zależy przyszłość Zimbabwe”. 7 Tenże, O solidarność całego rodzaju ludzkiego. Harare 11 IX. Spotkanie z Korpusem Dyplomatycznym, OsRomPol 9 (1988), s. 10. Jan Paweł II poruszył problemy rodziny i wychowania rodzinnego oraz potrzebę misji i ewangelizacji8. Po Mszy św. Jan Paweł II spotkał się z przedstawicielami duchowieństwa Zimbabwe, a następnie w katedrze anglikańskiej odbył spotkanie ekumeniczne z anglikanami, wyznawcami tradycyjnych religii afrykańskich i przedstawicielami wspólnoty żydowskiej. Papież mówił o tajemnicy jedności podkreślając, że istotną podstawą każdej ekumenicznej działalności jest codzienna modlitwa i rozważanie Ewangelii. Następnego dnia, 13 września, po ceremonii pożegnalnej, Jan Paweł II udał się do Botswany. 8 Jan Paweł II, Nie będą się więcej zaprawiać do wojny. Bulawayo 12 IX. Msza św. na hipodromie „Ascot Race Course”, OsRomPol 9 (1988), s. 11.