Aktywność fizyczna kobiet ciężarnych

Zamojskie Studia i Materiały
Rok wyd. XIV, zeszyt 1(35) ZAMOŚĆ 2012
Fizjoterapia
Małgorzata Rycyk1, Krzysztof Marczewski2,3
1 Absolwentka
kierunku Fizjoterapia w Wyższej Szkole Zarządzania i Administracji w Zamościu
2 Katedra Fizjoterapii Wyższej Szkoły Zarządzania i Administracji w Zamościu
3 SP Szpital Wojewódzki im. Papieża Jana Pawła II w Zamościu
Aktywność fizyczna kobiet ciężarnych
w opinii mężczyzn
Streszczenie
Wprowadzenie. Ciąża jako bardzo ważny okres w życiu kobiety interesowała od
dawna również mężczyzn. Współczesny model relacji miedzy rodzicami nadał temu
nowy wymiar, czego wyrazem jest np. coraz powszechniejsza obecność ojców przy
porodzie, czy na zajęciach szkoły rodzenia. Wobec tego istotne wydawało się zbadanie opinii mężczyzn na temat zdrowego stylu życia ciężarnych, zwłaszcza, że takich
prac nie ma jeszcze zbyt wiele.
Celem pracy było poznanie opinii mężczyzn na temat pożądanych i niewskazanych
form aktywności fizycznej podczas ciąży.
Materiał i metoda. Badanie ankietowe zostało przeprowadzone wśród studentów
Wyższej Szkoły Zarządzania i Administracji w Zamościu, pracowników PKP LHS
oraz drogą internetową (portal GoldenLine i eBadania), od maja do października
2010. Ogółem rozesłano 1120 ankiet, otrzymano 170 egzemplarzy. Pochodziły one
od 170 mężczyzn w wieku 21–60 lat, (32,1±9,4), z których 76 nie deklarowało doświadczenia ojcostwa.
Wyniki. Ponad połowa (54%) mężczyzn, niezależnie od osobistego doświadczenia
ojcostwa, oceniła swoją wiedzę na temat ciąży jako dobrą lub bardzo dobrą, a podstawowym źródłem informacji o ciąży okazał się internet. Zdecydowana większość
(95%) badanych pozytywnie oceniła aktywnością fizyczną kobiet ciężarnych, natomiast wystąpiły duże różnice między optymalnymi formami tej aktywności od spokojnego spaceru (26%), aż do bardzo intensywnych ćwiczeń (21%). Według respondentów dla kobiet w ciąży szczególnie wskazane są pływanie (92%), gra w szachy
(81%) i ćwiczenia na rowerku stacjonarnym (65%). Jako skutki niedoboru ruchu
wymieniano przede wszystkim bóle kręgosłupa (81%) i większe rozstępy skórne (75%),
nieco rzadziej ryzyko cukrzycy i otyłości, nadciśnienia tętniczego (65%). Jednak
znajomość technik relaksacyjnych była niewielka, a aż 68% ankietowanych nie wykonywało ze swoją partnerką nawet ćwiczeń oddechowych przygotowujących do poro-
Zamojskie Studia i Materiały
du, a 20% wykonywało ćwiczenia tylko w szkole rodzenia. Aż 64% badanych stwierdziło, że fizjoterapeuta powinien uczestniczyć w przygotowaniu do porodu i połogu.
Wnioski. Pozytywna ocena aktywności fizycznej ciężarnych dokonana przez mężczyzn w zestawieniu z istotnymi niedostatkami ich wiedzy na temat zalecanych
ćwiczeń wskazuje na potrzebę edukacji zdrowotnej. Wydaje się, że rolę trenera
i edukatora mógłby pełnić odpowiednio ukierunkowany fizjoterapeuta, który byłby
akceptowany przez większość badanych.
Słowa kluczowe: ciąża, aktywność ruchowa, opinia mężczyzn
Wstęp
Okres ciąży, porodu i połogu obecnie nie kryje przed przyszłymi rodzicami tajemnic, informacje z tej dziedziny są w wyczerpujący sposób opisywane w Internecie,
prasie, czy telewizji. W efekcie tego rozpowszechniona została idea rodzinnych porodów. Aczkolwiek angażowanie mężczyzn w te wydarzenia nie jest równoznaczne
z wysokim poziomem ich wiedzy na ten temat. Mężczyzna uczestniczył w porodzie
swojej partnerki już w Starożytności. Z tego okresu wyłonił się syndrom couvady.
Był to obrzęd polegający na odganianu złych duchów od rodzącej kobiety. Współcześnie jest on kojarzony z zaburzeniami psychicznymi, które dają dolegliwości somatyczne takie jak w przebiegu ciąży. Pomijając tą męską przypadłość, to kobieta
jest głównym obiektem zainteresowań wśród badaczy. Jednak Panowie jako przyszli
tatusiowie są w naturalny sposób włączeni w te wydarzenia jako ich opiekunowie,
dlatego też warto sprawdzić jaka jest ich wiedza w zakresie aktywności ciężarnych
i dolegliwości które mogą być z nią powiązane [3].
Materiał i metoda
Badania zostały przeprowadzane w miesiącach maj–październik 2010 roku. Badanie przeprowadzono wśród studentów Wyższej Szkoły Zarządzania i Administracji
w Zamościu i pracowników PKP LHS oraz drogą internetową (portal GoldenLine
i eBadania). Do badania wykorzystano ankietę z pytaniami zamkniętymi, jednolub wielokrotnego wyboru. Rozesłano 1120 ankiet, otrzymano 170 wypełnionych
kwestionariuszy. Wiek respondentów wahał się od 21 do 60 lat (średnia 32,1±9,2;
mediana 29 lat). Byli ojcami od 0 do 4 dzieci, średnio 0,9± 1.
Ponad połowa badanych oceniła stan swojej wiedzy o ciąży, porodzie i połogu
jako dobry (29%) lub bardzo dobry (25%), (rys. 1). Podobnie ponad połowa (51%)
mężczyzn nie szukało dodatkowych informacji na ten temat, 31% szukało w Internecie, 18% w literaturze medycznej lub u specjalisty, a 17% uzyskiwało wiedzę
od znajomych i rodziny (rys. 2).
W opinii badanych do najważniejszych skutków otyłości i niedoboru ruchu
w ciąży należą: 81% bóle kręgosłupa, 75% liczne rozstępy skórne i 65% nadciśnienie
tętnicze (tab. 1).
Prawie wszyscy mężczyźni (95%) uznawali potrzebę aktywności fizycznej ciężarnych, jednak 49% mężczyzn stwierdziło, że ta powinna mieć bardzo umiarkowane
natężenie, nie przekraczając 30–40 minut dziennie, a 26% uważało, że aktywność
kobiety ciężarnej powinna się ograniczyć do spokojnego spaceru (rys. 3). Według
badanych respondentów wskazane dla kobiet w ciąży są: 92% pływanie 81% szachy
56
Małgorzata Rycyk, Krzysztof Marczewski Aktywność
fizyczna kobiet ciężarnych w opinii mężczyzn
bardzo słaba 11%
bardzo dobra 25%
słaba 11%
wystarczająca 25%
dobra 28%
Rys. 1. Jak oceni Pan poziom swojej wiedzy na temat dolegliwości ciążowych i połogu
oraz możliwości ich łagodzenia
tak, od znajomych i rodziny
17%
tak, w literaturze medycznej
lub u specjalisty
18%
tak, w Internecie
31%
nie
51%
tak, w prasie
11%
Rys. 2. Czy szukał Pan dodatkowych informacji dotyczących dolegliwości
w czasie ciąży i połogu
i 65% rowerek stacjonarny (tab. 2), a 68% mężczyzn uważało że aktywność seksualna może mieć pozytywny wpływ na przebieg ciąży.
Jednak podczas gdy 86% respondentów uważało, że aktywność fizyczna kobiety
ciężarnej może złagodzić objawy związane ze złym samopoczuciem. 68% ankietowanych nie wykonywało ze swoją partnerką ćwiczeń oddechowych przygotowujących
do porodu, 20% wykonywało ćwiczenia w szkole rodzenia, a tylko 12% wykonywało
ćwiczenia w domu. 64% badanych mężczyzn stwierdziło, że fizjoterapeuta powinien
uczestniczyć w przygotowaniu kobiety do porodu i połogu. Przy czym 43% wolałoby żeby to była kobieta.
Dyskusja
Aktywność fizyczna kobiet w ciąży niesie za sobą wiele korzyści. Należy tu przede
wszystkim wymienić poprawę sprawności układu krążenia, łagodzi bóle kręgosłupa,
przeciwdziała zaparciom i przez to hemoroidom. Ćwiczenia wspomagają redukować
i kontrolować nadmierny przyrost masy ciała oraz przez lepsze wychwytywanie
glukozy z krwi, zapobiegają cukrzycy ciążowej. Natomiast po porodzie ułatwiają
kobiecie powrót do normalnego funkcjonowania. Obecne tendencje w położnictwie
wskazują na potrzebę wczesnego uruchamiania położnic, już po okresie obserwacji.
57
Zamojskie Studia i Materiały
Tab. 1. Odpowiedzi na pytanie: „Do skutków otyłości i niedoboru ruchu w ciąży należą:”
Skutki otyłości i…
TAK
N
NIE
%
N
NIE WIEM
%
N
%
Nadciśnienie tętnicze
111
65
8
5
51
30
Obrzęki
108
64
20
12
42
25
6
4
118
69
46
27
92
54
19
11
59
35
138
81
15
9
17
10
Niemożność karmienia
dziecka piersią
17
10
89
52
64
38
Liczne rozstępy skórne
127
75
18
11
28
17
Skłonność do zdrady
Zwiększone ryzyko
zachorowania na cukrzycę
Bóle kręgosłupa
Tab. 2.„Proszę zaznaczyć X formy aktywności, które Pana zdaniem są wskazane
dla kobiet w ciąży”
Formy aktywności
Nurkowanie
Aerobik
Jazda konna
Pływanie
Koszykówka
Rowerek stacjonarny
Ćwiczenia siłowe
Szachy
TAK
N
NIE
%
N
9
5
92
54
10
157
NIE WIEM
%
N
%
141
83
20
12
56
33
22
13
6
145
85
15
9
92
7
4
6
4
4
2
154
91
12
7
111
65
33
19
26
12
7
4
147
87
16
9
137
81
18
11
15
9
W pierwszym etapie trwania połogu ma to na celu przyśpieszenie inwolucyjnych
zmian macicy, ułatwienie odpływu odchodów poporodowych, ułatwia oddawanie
moczu, usprawnia oddychanie i pobudza krążenie. Elementy te zapobiegają powikłaniom o charakterze zakrzepowym. Należy tutaj również podkreślić aspekt psychologiczny, badania wykazują, że regularne ćwiczenia w czasie ciąży zmniejszają
odczuwanie bólu i stresu podczas porodu [2, 10, 11].
Pozytywne nastawienie badanych mężczyzn nie stanowi zaskoczenia, choć nie
były nam znane dokładnie takie badania, ale jeżeli zapytano kobiety, to aż 98%
z nich uznało za korzystne lekkie ćwiczenia, 73% umiarkowane, a 13% intensywne.
A 94% kobiet uważało, że regularne ćwiczenia są wstanie ułatwić poród, według
75% mogą również pozytywnie wpłynąć na stan zdrowia dziecka. Niestety mimo
posiadanej wiedzy na ten temat, większość z nich przyznaje, że nie była aktywna
w trakcie ciąży [4].
68% Panów twierdzi, że aktywność seksualna może mieć pozytywny wpływ na
przebieg ciąży. Dla porównania około 25 do 50% kobiet unika jej, ze względu na
obawę przed uszkodzeniem płodu. Na podstawie innych badań dowiadujemy się, iż
w pierwszym trymestrze następuje spadek aktywności seksualnej głównie u kobiet.
58
Małgorzata Rycyk, Krzysztof Marczewski Aktywność
E 21%
fizyczna kobiet ciężarnych w opinii mężczyzn
A 1% B 4%
C 26%
D 48%
Rys. 3. Czy Pana zdaniem, kobieta ciężarna może być aktywna fizycznie? (A — nie, B — nie
wiem, C — tak, ale ta aktywność powinna ograniczyć się do spokojnego spaceru, D —
tak, ale powinna mieć umiarkowane tempo, nie przekraczając 30–40 minut dziennie,
E — tak, wszytskie formy aktywności fizycznej są wskazane)
Jest to związane przede wszystkim ze zmianami hormonalnymi w jej organizmie.
W drugim trymestrze następuje spadek u około 40% kobiet i mężczyzn. Natomiast trzeci trymestr jest to obniżenie aktywności seksualnej u 90% mężczyzn
i 83% kobiet. Wynika to z obawy przed uszkodzeniem płodu i przedwczesnym
porodem. Głównym problemem okazuje się jednak powrót do seksualności po porodzie. W badaniach przeprowadzonych w latach 1950–1996 wśród kobiet różnych
narodowości, jedynie 14% deklarowało odczuwanie przyjemności ze współżycia po
porodzie. Natomiast po 6 miesiącach od porodu 16% nie karmiących i 36% karmiących piersią Pań dalej odczuwała bolesność w trakcie stosunku [12, 13].
W kolejnym pytaniu Panowie mieli wskazać odpowiednie dla ciężarnej formy aktywności. Pozytywne oceny uzyskało: pływanie (92%), szachy (81%) i rowerek stacjonarny (65%). Do zdecydowanie negatywnych zaklasyfikowano nurkowanie (83%),
jazdę konną (85%), koszykówkę (91%) i ćwiczenia siłowe (87%). Są to zbyt intetnsywne formy aktywności, które niosą ze sobą wysokie ryzyko upadku, gwałtowne
zmiany ciśnienia i mogą spowodować zaburzenia w rozwoju płodu. Mniej zdecydowane opinie mężczyźni wyrażali o aerobiku (54% tak, 33% nie i 13% nie wiem). Nie
jest on przeciwskazaniem, a szczególnie korzystna jest jego zmodyfikowana forma,
czyli aerobik w wodzie [1, 8, 14].
Niestety wiedza naszych mężczyzn o metodach relaksacji w trzecim trymestrze ciąży jest raczej na niskim poziomie. 78% nie wie czym jest trening Schultza
i Jacobsona, a 53% nie wiem czym są bicze szkockie, dla których ciąża jest
przeciwskazaniem. Natomiast pozostałe warianty uzyskiwały bardzo rozbieżne odpowiedzi, ćwiczenia oddechowe — 30% bardzo złe i 27% bardzo dobre, pozycje
relaksacyjne 25% bardzo złe i 21% bardzo dobre. Oczywiście umiejętność relaksacji jest bardzo potrzebna przy porodzie. Według przeprowadzonych badań techniki
relaksacyjne przynoszą najlepsze efekty jeśli partnerzy wykonują je wspólnie. Następuję wtedy wzmocnienie więzi przyszłych rodziców ze sobą i z nie narodzonym
dzieckiem [5, 9].
Równie trudne okazało się pytanie o gimnastykę we wczesnym połogu, gdzie
należało ocenić jej wpływ na poszczególne procesy zachodzące w organizmie kobiety. 58% Panów nie wie czy gimnastyka może ułatwić odpływ odchodów po porodo59
Zamojskie Studia i Materiały
wych i ułatwić oddawanie moczu. Nie jest ona również w stanie zahamować laktacji
(52% nie wiem), czy też przyśpieszyć miesiączkę i owulację (68% nie wiem) [6].
Badana grupa za główną przyczynę otyłości i niedoboru ruchu wskazuję bóle
kręgosłupa (81%), rozstępy skórne (75%) i nadciśnienie tętnicze (65%). Nadmieny
przyrost wagi i w efekcie powstające liczne rozstępy skórne są czynnikami w dużym
stopniu wpływającymi na nasilenie i przedłużenie depresji poporodowej. 93% i 82%
mężczyzn uznaje za niekorzystną długotrwałą pozycję stojącą w czasie ciąży. Jest
to jedna z głównych przyczyn bólów kręgosłupa i obrzęków u ciężarnych. Ograniczona aktywność ruchowa i niewłaściwa dieta powoduje również zaparcia, a w nastepstwie guzki krwawnicze odbytu. Ich obecności doświadcza około 40% kobiet,
są po nudnościach najczęściej wymienianą przez kobiety dolegliwością. 42% mężczyzn zakwalifikowało je jako rzadko występujący problem zdrowotny, pozostałe 24%
jako częsty. 35% uznało, że nie jest to schorzenie dotykające przyszłe mamy [4, 15].
Na pytanie jak mężczyźni oceniają swój poziom wiedzy na temat dolegliwości
związanych z ciążą i porodem 29% określiło ją jako dobrą, 25% bardzo dobrą i 25%
jako wystarczającą. 11% uznało, że jest słaba i również 11% wybrało odpowiedź
„bardzo słaba”. Należy podkreślić, że 51% nie szukało żadnych informacji na ten
temat. Najczęściej wybieranym źrodłem wiedzy okazał się Internet (31%). Inna grupa Panów (18%) wybrała literaturę medyczną i poradę specjalistyczną. W dalszej
kolejności (17%) poszerzali swoją wiedzę przez rozmowę ze znajomymi i rodziną,
a 11% prasę. Podobne badania przeprowadzone zostały w Szwecji, tu mężczyźni
również wybierali jako główne źródło wiedzy Internet (58%). W swoich kwestionariuszach podkreślali oprócz jego funkcji informacyjnej, możliwość skorzystania
ze wsparcia społecznego przez różnego rodzaju fora dyskusyjne. W tym badaniu
kolejnym wybieranym źródłem informacji była położna i partnerka. Chcieliby również otrzymywać od położnej wykaz wiarygodnych stron internetowych (!). Ankietowana grupa mężczyzn (64%) uważe, że fizjoterapeuta powinnien uczestniczyć
w przygotowaniu kobiety do porodu i połogu, ale prawie połowa wolałaby aby była
to kobieta [7].
Przedstawiana praca ma niestety szereg ograniczeń z nielosowym, a przez to nie
w pełni reprezentatywnym przekrojem grupy respondentów na czele. Można przypuszczać, że wyniki badania w całej populacji były nieco gorsze, bo prawdopodobnie mężczyźni bardziej zainteresowani ankietą byli także bardziej zainteresowani
przebiegiem ciąży. Niemniej jednak potwierdzilo sie przepuszczenie o pozytywnym
nastawieniu do aktywności fizycznej kobiet w okresie ciaży, niestety także o istotnych niedostatkach wiedzy na ten temat i to mimo zawyżonej samooceny.
Wnioski
Pozytywna ocena aktywności fizycznej ciężarnych dokonana przez mężczyzn w zestawieniu z istotnymi niedostatkami ich wiedzy na temat zalecanych ćwiczeń
wskazuje na potrzebę edukacji zdrowotnej. Wydaje się, że rolę trenera i edukatora
mógłby pełnić odpowiednio ukierunkowany fizjoterapeuta, który byłby akceptowany przez większość badanych. Warto uzwglednić ten postulat w programie studiów.
60
Małgorzata Rycyk, Krzysztof Marczewski Aktywność
fizyczna kobiet ciężarnych w opinii mężczyzn
Literatura
1. Baciuk E.P. i inni, Water aerobics in pregnancy: cardiovascular response, labor and
neonatal outcome, Reproductive Health, 2008, 5, s. 1–12.
2. Bell B.B., Dooley M., Exercise in pregnancy, RCOG Statement, 2006, 4, s. 1–7.
3. Budur K., Mathews M., Couvade syndrome equivalent? Psychosomatics, 2005, 46,
s. 71–72.
4. Evenson K.R., Bradley C.B., Beliefs about exercise and physical activity among pregnant women, Patient Educ Couns, 2010, 79, s. 124–9.
5. Fijałkowski W., Rehabilitacja w położnictwie i ginekologii, Wydawnictwo AWF Wrocław 1998.
6. Gjerdingen D.K. i inni, Changes in women’s physical health during the first postpartum year, Arch Fam Med., 1993, 2, s. 277–283.
7. Johansson M. i inni, The Internet: one important source for pregnancy and childbirth
information among prospective fathers, JMH, 2010, 3, s. 249–258.
8. Kozłowska J., Rehabilitacja w ginekologii i położnictwie, AWF w Krakowie, Kraków
2006.
9. Latifses V., Bendell Estriff D., Field F., Busj J.P., Fathers massaging and relaxing their
pregnant wives, lowered anxiety and facilitated marital adjustment, J of Bodywork
and Movement Therapies, 2005, 9, s. 277–282.
10. Polley B.A., Wing R.R., Sims C.J., Randomized controlled trial to prevent excessive
weight gain in pregnant women, Int J Obes Relat Metab Disord., 2002, 11, s. 1494–
1502.
11. Stevenson L., Exercise in pregnancy. Part 2: Recommendations for individuals, Can
Fam Physician., 1997, 43, s. 107–111.
12. Sydow K., Sexuality during pregnancy and after childbirth: a metacontent analysis of
59 studies, Journal of Psychosomatic Research, 1999, 1, s. 27–49.
13. Williamson M., Mhealth A., McVeigh C., Baafii M., An Australian perspective of fatherhood and sexuality, Midwifry, 2008, 24, s. 99–107.
14. Vallim A.L. i inni, Water exercises and quality of life during pregnancy, Reprod Health, 2011, 16, s. 8–14.
15. Vazquez J.C., Constipation, haemorrhoids, and heartburn in pregnancy. Clin Evid,
2008, 2, s. 1411–1426.
Physical activity in pregnant
women, in the opinion of men
Abstract
Introduction. Pregnancy as a very important period in a woman’s life is also long
been interested for men. The modern model of the relationship between parents gave
this new dimension, which is reflected in such increasingly common presence of
fathers at the birth, or his presence at antenatal courses. Therefore it seemed important to examine the opinion of men about a healthy lifestyle of pregnant women
especially that such work does not have excessive much.
The aim of this study was to investigate the opinion of men about indicated and not
indicated forms of physical activity during pregnancy.
61
Zamojskie Studia i Materiały
Material and method. The survey was conducted among students of the University of Management and Administration in Zamość, PKP LHS staff and via the Internet (and eBadania GoldenLine portal), from May to October 2010. In total, 1120
questionnaires were sent, received 170 copies. They came from 170 men aged 21–60
years (32.1±9.4), of which 76 are not admitted to the experience of fatherhood.
Results. Over half (54%) men, regardless of the personal experience of fatherhood,
rated their knowledge about pregnancy as good or very good, and the primary source
of information about the pregnancy was the Internet. The vast majority (95%) of respondents positively evaluated the physical activity of pregnant women, while there
were large differences between the optimal forms of activity from slow walk (26%) up
to very intense exercise (21%). According to respondents, for pregnant women are
particularly appropriate swimming (92%), chess (81%) and exercise on a stationary
bike (65%). As the effects of a shortage of movement mentioned primarily back pain
(81%) and higher striae (75%), slightly less risk of obesity, diabetes and hypertension
(65%). However, knowledge of relaxation techniques was small, and as many as 68%
of respondents did not performed with his partner even breathing exercises in preparation for childbirth, and 20% performed only exercises in the school childbirth.
As many as 64% of respondents stated that a physiotherapist should be involved in
preparing for childbirth and postpartum period.
Conclusions. A positive assessment of physical activity of pregnant, made by men
in comparison with relevant shortcomings of their knowledge about the recommended exercise indicates the need for better health education. It seems that the role
of coach and educator could play properly oriented physiotherapist, who would be
accepted by most respondents.
Keywords: pregnancy, physical activity, mens opinion
62