Izydor z Sewilli O definicji filozofii

Tłum. M. Zembrzuski
ISIDORI HISPALENSIS EPISCOPI
BISKUP IZYDOR Z HISZPANII (SEWILLI)1
ETYMOLOGIARUM II, 24
ETYMOLOGIE II, 24
DE DEFINITIONE PHILOSOPHIAE
O DEFINICJI FILOZOFII
1. Philosophia est rerum humanarum 1. Filozofia jest poznaniem rzeczy ludzkich i
divinarumque cognitio, cum studio bene boskich połączonym ze studium dobrego
vivendi conjuncta. Haec duabus ex rebus życia. Wydaje się, że z tych dwóch rzeczy się
constare videtur, scientia et opinatione.
składa – wiedzy i mniemania.2
2. Scientia est cum res aliqua certa 2. Wiedza powstaje, gdy jakąś rzecz ujmuje się
ratione percipitur; opinatio autem cum mając pewność rozumu; mniemanie zaś, gdy
adhuc incerta res latet, et nulla ratione nadal rzecz pozostaje niepewna i wydaje się
firma videtur, ut puta sol utrumne tantus nie mieć żadnego utwierdzenia rozumu, jak na
quantus videtur, an major sit quam przykład czy słońce jest takie, jak się wydaje
omnis terra; item, luna globosa sit, an per czy większe jest niż cała ziemia; podobnie czy
aerem libero curus erantur; coelum księżyc jest okrągły, czy wolny jest od
ipsum, qua magnitudine, quave materia otoczenia powietrza; a także samo niebo,
constat, utrum quietum sit et immobile, którego wielkość utworzona z materii, czy
an incredibili celeritate volvatur; quanta spokojne
sit
terrae
fundamentis
permaneat.
crassitudo,
librata,
aut
et
jest
i
nieporuszone,
czy
z
quibus niewiarygodną prędkością się obraca; dalej,
suspensa jaka byłaby grubość ziemi albo jaki byłby jej
zasadniczy ciężar, to [zdanie o tym] pozostaje
zawieszone.
1
Izydor z Sewilli (ur. przed 570, zm. w 636 r.) jest jedną z ważniejszych postaci, które ukształtowały filozofię średniowieczną. W
jego dziełach (szczególnie w Etymologiach i Sentencjach) została w sposób syntetyczny oraz encyklopedyczny zawarta i przekazana
tradycja starożytna. Wszechstronne wykształcenie, jakie zdobył Izydor jest widoczne w wielości zagadnień jakie podejmuje w
swoich dziełach, zagadnień z wielu różnych dziedzin, począwszy od sztuk wyzwolonych, przez medycynę, prawo, fizykę,
astronomię, architekturę, a skończywszy na rolnictwie i żeglarstwie. Jak zauważa J. Domański (patrząc z perspektywy metafilozofii)
„starożytność przekazała średniowieczu” sześć definicji filozofii: 1) „poznanie tego, co istnieje, i sposobu w jaki istnieje”; 2)
„wiedza o rzeczach boskich i ludzkich”; 3) „przygotowywanie się do – ćwiczenie się w – śmierci”; 4) „upodobnianie się człowieka
do Boga”; 5) „sztuka sztuk i wiedza wiedz”; 6) „miłość mądrości”. Zob. J. Domański, Scholastyczne i humanistyczne pojęcie
filozofii, Kęty 2005, s. 13-14. Określenia te występowały u filozofów neoplatońskich, zostały przekazane przez Kasjodora
(Institutiones), Izydora z Sewilli i właśnie dzięki jego Ethymologiom, Jana Damasceńskiego (Dialectica). Dzięki tym autorom
ukształtował się scholastyczny system nauczania – artes liberales.
Tekst łaciński jest umieszczony na internetowym portalu zawierającym liczne łacińskie teksty starożytności i średniowiecza www.thelatinlibrary.com. Został wydany w serii Patrologia Latina (PL 82, 141-142).
2
Łacińskie opinatio oznacza również – przypuszczenie, opinia, wyobrażenie.
1
3.
Ipsum
autem
interpretatum,
Latine 3. Sama zaś nazwa łacińska jest wyjaśniana i
nomen
sapientiae podawana
amorem
profitetur. Nam Graeci ϕιλον amorem, mądrości”.
powszechnie
Gdyż
Grecy
jako
„miłość
nazywają
ϕιλον
σοϕιαν sapientiam dicunt. Philosophiae miłością, a σοϕιαν mądrością. Filozofię dzieli
species tripertita est: una naturalis, quae się na trzy rodzaje: pierwsza jest naturalna,
Graece physica apellatur, in qua de którą
Grecy
nazywają
physica,
w
której
naturae inquisitione disseritur; altera roztrząsane jest badanie natury; druga jest
moralis, quae Graece ethica dicitur, in moralna, którą Grecy nazywają ethica, w której
qua de moribus agitur; tertia rationalis, traktuje się o obyczajach (powinnościach);
quae vocabulo logica apellatur, in qua trzecia jest rozumowa, której podawaną nazwą
disputatur quemadmodum in rerum jest logica. Za jej pomocą dowodzi się w
causis, vel vitae moribus veritas ipsa pewien sposób przyczyn w rzeczach lub
quaeratur.
poszukuje
się
samej
prawdy
w
życiu
moralnym.
4. In physica igitur causa quaerendi; in 4. W fizyce więc poszukiwana jest przyczyna,
ethica ordo vivendi; in logica ratio w etyce porządek życia, w logice zaś rozważa
intelligendi versatur. Physicam apud się powód rozumienia. Fizyką u Greków jako
Graecos primus perscrutatus est Thales pierwszy zajmował się Tales z Miletu, jeden z
Milesius,
unus
ex
illis siedmiu mędrców. Ten bowiem przed innymi
septem
sapientibus. Hic enim ante alios caeli obserwował
przyczyny
nieba
a
także
causas atque vim rerum naturalium naturalne siły rzeczy przez kontemplację
contemplata ratione, suspexit, quam rozumową. Fizykę tę Platon później podzielił
quatuor przez
postmodum
Plato
in
definitiones
distribuit,
id
arithmeticam,
geometriam,
musicam,
cztery
określenia:
arytmetykę,
est geometrię, muzykę, astronomię.
astronomiam.
5.
Ethicam
corrigendos
Socrates
primus
componendosque
ad 5. Etykę jako pierwszy ustanowił Sokrates dla
mores poprawienia i uporządkowania obyczajów, a
instituit, atque omne studium ejus ad także poprowadził całe jej studium do dobrego
bene vivendi disputationem perduxit, życia przez dyskusję. Podzielił sztukę dobrego
dividens eam in quatuor virtutes animae życia na cztery cnoty duszy: roztropność,
id
est
prudentiam,
iustitiam, sprawiedliwość, męstwo i umiarkowanie.
2
fortitudinem et temperantiam.
6. Logicam, quae rationalis vocatur, Plato 6. Logikę, która nazywana jest dziedziną
subjunxit, per quam discussis rerum rozumowa, Platon dołączył do filozofii. Przez
morumque
causis,
vim
earum nią można roztrząsać przyczyny rzeczy i
rationabiliter perscrutatus est, dividens obyczajów, ze względu na ich moc powinna
eam in dialecticam et rhetoricam.
być rozumnie badana. Została przez niego
podzielona na dialektykę i retorykę.
7. Dicta autem logica id est rationalis, 7. Nazywa się zaś logiką to jest rozumową,
λογοσ enim apud Graecos est sermonem λογοσ bowiem u Greków oznacza mowę
significat, et rationem.
8.
In
his
quippe
philosophiae
etiam
(wypowiedź) i rozum.
tribus
generibus 8. Z tymi trzema rodzajami filozofii przecież
eloquia
divina zgadzają
się
także
wypowiedzi
Boga.
consistunt. Nam aut de natura disputare Albowiem o naturze rozprawiać można za
solent, ut in Genesi et Ecclesiaste; aut de pomocą Księgi Rodzaju i Księgi Koheleta; czy też
moribus, ut in Proverbis et in omnibus o obyczajach za pomocą Księgi Przysłów i we
sparsim libris; aut do logica, pro qua wszystkich podobnych księgach; albo też o
nostri theoricam sibi vindicant, ut in logice, przez którą nasza teoria siebie broni –
Cantico canticorum et Evangeliis.
za pomocą Księgi Pieśni nad Pieśniami i
[czterech] Ewangelii.
9. Item aliqui doctorum philosophiam in 9. Tak samo pewni doktorzy definiują filozofię
nomine et partibus suis ita definierunt: poprzez nazwę i jej części: Filozofia jest
Philosophia est divinarum humanarumque prawdopodobną wiedzą o rzeczy boskich i ludzkich
rerum in quantum homini possibile est, o ile możliwa jest dla człowieka. Inni: Filozofia jest
probabilis scientia. Aliter: Philosophia est rozważaniem
śmierci,
meditatio mortis, quod magis convenit Chrześcijanom,
Christianis, qui saeculi ambitione calcata, zabieganie,
converstione
disciplinabili,
którzy
naukowy
co
bardziej
przystoi
wyśmiewają
sposób
światowe
życia,
a
żyją
similitudine podobieństwem rzeczy przyszłych.
futurae vivunt.
10.
Alii
definierunt
philosophiae 10. Inni definiują pojęcie filozofii wedle dwóch
rationem in duabus consistere partibus, zgadzających się części, z których pierwsza jest
quarum prior inspectiva est, secunda spekulatywna
actualis.
Inspectiva
dividitur
in czynna
(kontemplatywna)
(praktyczna).
a
Spekulatywna
druga
jest
3
naturalem, doctrinalem et divinalem. dzielona na naturalną, naukową i boską.
Doctrinalis dividitur in quatuor partes, Naukowa dzieli się na cztery części: na
in arithmeticam, musicam, geometriam arytmetykę, muzykę, geometrię i astronomię.
et astronomiam.
11.
Actualis
dividitur
in
moralem, 11. Filozofię czynną dzieli się na moralną,
dispensativam et civilem. Inspectiva dotyczącą zarządzania domem i obywatelską.
dicitur, qua supergressi visibilia, de O spekulatywnej mówi się, że jest tą, która
divinis
aliquid
et
coelestibus przekracza rzeczy widzialne, przez którą
contemplamur, aeque corporeum mente możemy pewne rzeczy boskie i niebiańskie
solummodo
inspicimus
quoniam kontemplować,
supergrediuntur obtutum.
przedmioty
również
cielesne
w
jakiś
oglądamy
sposób
umysłem,
pomimo tego, że przekracza on to, co jest
oglądane.
12. Naturalis dicitur, ubi uniuscuiusque 12. O filozofii naturalnej mówi się wtedy, gdy
rei natura discutitur, quia nihil contra o jakiejkolwiek rzeczy rozważa się od strony
naturam
generatur
unumquodque
iis
in
vita,
usibus
sed natury, ponieważ nic przeciw naturze nie
deputatur może się zrodzić w życiu, jednak jakkolwiek
quibus a Creatore definitum est, nisi byłoby używane, ocenia się jako określone
forte
cum
voluntate
Dei
aliquod przez Stwórcę; o tyle, o ile nie może się
miraculum provenire monstratur.
przypadkowo zdarzyć coś cudownego z Woli
Boga.
13.
Divinalis
dicitur,
quando
aut 13. Mówi się o [filozofii] boskiej, gdy badamy
ineffabilem naturam Dei, aut spiritales albo niewysłowioną naturę Boga albo naturę
creaturas ex aliqua parte profundissima stworzeń duchowych na podstawie jakiejś
qualitate disserimus.
części
najbardziej
niezgłębionych
przedmiotów.
14. Doctrinalis dicitur scientia quae 14.
abstractam
considerat
[Filozofią]
naukową
(systematyczną)
quantitatem. nazywa się wiedzę, która rozważa przedmioty
Abstracta enim quantitas dicitur quam oderwane od ilości. Oderwaną bowiem ilością
intellectu a materia separantes, vel ab nazywa się tę, którą oddziela intelekt od
aliis accidentibus ut est par, impar, vel materii, lub od innych przypadłości takich
alia hujuscemodi, in sola ratiocinatione jakimi są na przykład: równy, nierówny lub
4
tractamus. Cujus species sunt quatuor: inne tego rodzaju którymi posługujemy się w
arithmetica,
musica, samym
geometria,
astronomia.
rozumowaniu.
Tego
rodzaju
[dyscypliny] są cztery: arytmetyka, geometria,
muzyka, astronomia.
15. Arithmetica est disciplina quantitatis 15. Arytmetyka jest nauką o ilościach liczb
numerabilis secundum se. Geometria est rozważanych według siebie. Geometria jest
disciplina magnitudinis immobilis et nauką
o
formarum. Musica est disciplina quae de formalnych.
wielkościach
Muzyka
nieruchomych
jest
nauką
i
która
numeris loquitur qui ab (ad) aliquid sunt wypowiada się o liczbach, które są w relacjach
his qui inveniuntur in sonis. Astronomia od (do) i które znajdują się w dźwiękach.
est disciplina quae cursus coelestium Astronomia jest nauką która przygląda się
siderumque
figuras
contemplatur kierunkowi
biegu
nieba
i
wszystkim
omnes, et habitudines stellarum circa se konstelacjom gwiezdnym, oraz przez badanie
et
circa
terram
indagabili
ratione przytacza racje dla układu gwiazd odnośnie
siebie i odnośnie ziemi.
percurrit.
16. Porro actualis dicitur quae res 16.
Następnie
zostaje
określona
filozofia
propositas operationibus suis explicat, czynna, która wyjaśnia rzeczy przeznaczone
cujus
partes
sunt
tres,
moralis, do własnych działań. Składa się z trzech
dispensativa et civilis. Moralis dicitur, części:
per
quam
vivendi
zarządzania
honestus domem i obywatelska. Moralną nazywa się tę
ad
virtutem część, przez którą szuka się szlachetnego
et
tendentia
praeparantur.
cum
dotycząca
mos
appetitur
dicitur,
moralna,
instituta
Dispensativa sposobu życia i w której jest przedstawione
domesticarum
rerum polecenie dążenia do cnoty. [Filozofię czynną]
sapienter ordo disponitur. Civilis dicitur jako dotyczącą organizacji domu nazywa się
per
quam
administratur.
totius
civitatis
utilitas tak, ponieważ mądrze rozmieszcza porządek
domowych rzeczy. Część filozofii czynnej
nazywana jest obywatelską, gdyż przez nią
rozporządza
się
korzyściami
dla
całego
państwa.
5