jurysprudencja wykla..

Rzymska jurysprudencja … WYKŁAD I teksty źródłowe
1.1.
Jurysprudencja? O znaczeniu pojęcia
1.2.
Jurysprudencja rzymska jako unikatowy fenomen świata starożytnego
• Terminu jurysprudencja (iurisprudentia) używamy do dziś. Występuje zarówno w
języku polskim, jak i w językach obcych, jak: ang. jurisprudence, legal science; niem.
Jurisprudenz; fr. jurisprudence; wł. giurisprudenza;
• Juryści byli określani – na ogół – jako iurisprudentes, czyli biegli w prawie /
doświadczeni, iuris periti, iuris consulti; czasem także jako iuris studiosi, iuris
auctores albo iuris conditores.
Ulpianus 1 inst. D. 1.1.1.1: Cuius merito
quis nos sacerdotes appellet: iustitiam
namque colimus et boni et aequi notitiam
profitemur, aequum ab iniquo
separantes, licitum ab illicito
discernentes, bonos non solum metu
poenarum, verum etiam praemiorum
quoque exhortatione efficere cupientes,
veram nisi fallor philosophiam, non
simulatam affectantes.
„I z tego powodu, ktoś mógłby nazwać nas
kapłanami sprawiedliwości; stoimy bowiem na
straży sprawiedliwości i szerzymy wiedzę na
temat tego, co dobre i słuszne, odróżniając
sprawiedliwe od niesprawiedliwego, dozwolone
od niedozwolonego, pragnąc ludzi uczynić
dobrymi nie tylko obawą przed karami, ale
pokazując im możliwość osiągnięcia korzyści;
szukając przy tym prawdziwej, a nie pozornej
filozofii.”
Celsus, apud Ulp. 1 inst. D. 1.1.1 pr.:
[Ius] est autem a iustitia appellatum:
nam, ut eleganter Celsus definit, ius est
ars boni et aequi.
„[Prawo] zostało bowiem nazwane od
sprawiedliwości: albowiem, jak wytwornie
określił Celsus, prawo jest to sztuka [umiejętność]
stosowania tego co dobre i słuszne”.
Ulpianus 1 reg. D. 1.1.10.2: Iuris
prudentia est divinarum atque
humanarum rerum notitia, iusti atque
iniusti scientia.
„Nauka prawa jest znajomością spraw boskich i
ludzkich, wiedzą o tym, co jest sprawiedliwe i
niesprawiedliwe”.
Cicero, de Officiis 1.43.153 :
Placet igitur aptiora esse naturae ea
officia, quae ex communitate, quam ea,
quae ex cognitione ducantur, idque hoc
argumento confirmari potest, quod, si
contigerit ea vita sapienti, ut omnium
rerum affluentibus copiis [quamvis]
omnia, quae cognitione digna sint,
summo otio secum ipse consideret et
contempletur, tamen si solitudo tanta sit,
ut hominem videre non possit, excedat e
vita. Princepsque omnium virtutum illa
„Wobec tego przyjmujemy, że powinności
wynikające ze współżycia ludzi są bardziej
zgodne z naszą naturą, niż powinności
wypływające z dążeń poznawczych. Można to
uzasadnić następującym dowodem: gdyby
mędrcowi przypadł w udziale taki żywot, że
mając obfite zasoby wszelakich dóbr mógłby w
najzupełniejszej spokojności zastanawiać się i
rozmyślać sam w sobie nad tym wszystkim, co
tylko jest godne poznania, to jednak – jeśli
pozostawałby w tak zupełnym osamotnieniu, że
nawet nie mógłby dostrzec człowieka – rozstałby
Rzymska jurysprudencja … WYKŁAD I teksty źródłowe
sapientia, quam sophian Graeci vocant- się z życiem. Bowiem najpierwszą ze wszystkich
prudentiam enim, quam Graeci
cnót jest owa mądrość, czyli sapientia, którą
phronesin dicunt, aliam quandam
Grecy nazywają sof…a; roztropność bowiem,
intellegimus, quae est rerum
czyli prudentia, zwana przez Greków frÒnhsij,
expetendarum fugiendarumque scientia; oznacza w naszym rozumieniu coś innego: jest
illa autem sapientia, quam principem
zdolnością rozpoznawania rzeczy, których mamy
dixi, rerum est divinarum et humanarum pragnąć albo unikać; tymczasem owa mądrość,
scientia, in qua continetur deorum et
którą określiłem jako najpierwszą, polega na
hominum communitas et societas inter
rozeznaniu spraw boskich i ludzkich,
ipsos; ea si maxima est, ut est, certe
obejmujących także świadomość wspólnoty
necesse est, quod a communitate ducatur między bogami i ludźmi tudzież ich powiązania
officium, id esse maximum. Etenim
ze sobą; jeśli ta mądrość jest największą cnotą, a
cognitio contemplatioque [naturae]
tak jest w rzeczy samej, to nie ulega wątpliwości,
manca quodam modo atque inchoata sit, że i powinność wywodząca się ze wspólnoty
si nulla actio rerum consequatur. Ea
również musi mieć największe znaczenie.
autem actio in hominum commodis
Albowiem nasze poznawanie i badanie natury
tuendis maxime cernitur; pertinet igitur
byłoby niedokładne czy niepełne, gdyby po nim
ad societatem generis humani; ergo haec nie następowało żadne działanie. Działanie to zaś
cognitioni anteponenda est.
przejawia się głównie w dbałości o pożytek ludzi,
ma więc na celu współżycie rodzaju ludzkiego.
Trzeba mu więc przyznać pierwszeństwo przed
poznaniem.”
Seneca, epistulae 89.4-5: Primum itaque,
si [ut] videtur tibi, dicam inter
sapientiam et philosophiam quid intersit.
Sapientia perfectum bonum est mentis
humanae; philosophia sapientiae amor
est et adfectatio: haec eo tendit quo illa
pervenit. Philosophia unde dicta sit
apparet; ipso enim nomine fatetur quid
amet. 5. Sapientiam quidam ita finierunt
ut dicerent divinorum et humanorum
scientiam; quidam ita: sapientia est
nosse divina et humana....
„Najpierw jednak wyjaśnię, jaka jest różnica
między nauką a filozofią. Mądrość jest
doskonałym dobrem umysłu ludzkiego. Filozofia
to miłość i dążenie do mądrości. Filozofia zmierza
do celu, który mądrość już osiągnęła. Jasne jest,
skąd nazwa filozofia. Samą bowiem nazwą
wyznaje ona swą miłość. Mądrość natomiast tak
się określa, mówiąc, że jest to wiedza o sprawach
boskich i ludzkich. Mądrością jest rozpoznanie
tego, co boskie i co ludzkie…”.
Velleius Paterculus II 26.2: [Quintus
Mucius Scaevola]... divini humaniqui
iuris auctor celeberrimus...
„[Quintus Mucius Scaevola] tego, co boskie i co
ludzkie prawoznawca najsławniejszy…”.
Cicero, Brutus 42.156: ... ius nostrum
pontificium, qua ex parte cum iure civili
coniunctum esset...
„… nasze prawo pontyfików łączy się z prawem
obywatelskim…”.
Cic. de Oratore 1.45.200: ...totius
oraculum civitatis…
„…wyrocznia całego miasta…”.
Ulpianus 8 de omn. trib. D. 50.13.1.5: est „… jest bowiem rzecz najświętsza, a więc
quidem res sanctissima civilis
znajomość prawa obywatelskiego… wejście w
sapientia... ingressus sacramenti …
misterium…”.
Rzymska jurysprudencja … WYKŁAD I teksty źródłowe
C. 1.17.15: [Digesta] …sanctissimum
templum iustitiae…
„[Digesta] to najświętsza świątynia
sprawiedliwości …”.