Dolina srodkowej Wisłoki

Dolina Środkowej Wisłoki
Jadąc drogą krajową Przemyśl-Kraków, w miejscowości Pilzno na pewno nie umknie naszej
uwadze drogowskaz z napisem Jasło. Warto wtedy poświęcić odrobinę czasu na przebycie tej
niezbyt odległej w końcu trasy oraz zapoznanie się z atrakcjami zarówno przyrodniczymi, jak
i kulturowymi, które region ma do zaoferowania.
Rzeka, która ma swoje źródła w pobliżu granicy ze Słowacją, jako wartki strumień rozcina
głębokie, porośnięte buczyną stoki Beskidu Niskiego, aby po opuszczeniu gór wypłynąć na
pagórkowaty obszar Dołów Jasielsko-Sanockich. Na południe od Jasła rzeka traci na impecie;
jej nurt jest znacznie wolniejszy, a koryto szersze. Na przestrzeni około 30 kilometrów tworzy
głęboką, szeroką dolinę, oddzielając Pogórze Strzyżowskie na wschodzie od Ciężkowickiego
na zachodzie.
Zróżnicowane ukształtowanie terenu spowodowało, że na tym stosunkowo niewielkim
obszarze występuje wiele typów środowisk o unikalnych walorach, które są także popularną
atrakcją turystyczną.
Nad całą doliną góruje widoczny z daleka masyw Liwocza, z kulminacją położoną na
wysokości 562 m.n.p.m. Z jego szczytu roztacza się jedna z najpiękniejszych panoram w
polskich Karpatach. W pogodne dni widać zarówno północne obrzeża Bieszczadów, jak i
Tatry, nie mówiąc już o pozostałych grupach górskich rozciągających się pomiędzy nimi. W
2004 roku na południowych stokach góry powstał rezerwat Liwocz, który chroni typowy
pogórski drzewostan, złożony w znacznej mierze z jodły i dęba.
Po przeciwnej stronie rzeki w miejscowości Krajowice znajduje się Góra Golesz. Pierwsze
wzmianki już z 1319 roku mówią o zamku, który powstał tu w celu obrony brodu na Wisłoce.
Zniszczony przez wojska szwedzkie w XVII i częściowo ogołocony z kamienia przez
miejscową ludność, zamek popadał w ruinę. Obecnie zachował się jedynie kilkumetrowy
fragment murów, aczkolwiek miejsce te ma przede wszystkim inne walory. Ze względu na
liczne formy skalne, wiekowy drzewostan, a także na rzadkie gatunki roślin został tu
utworzony przed kilkoma laty rezerwat o tej samej nazwie. Występują tu takie gatunki roślin
jak miodownik melisowaty, obrazki alpejskie tworzące zwarty łan o powierzchni
kilkudziesięciu arów, czyściec górski oraz kwitnące formy bluszcza pospolitego. W całym
kompleksie leśnym gnieździ się bocian czarny, kobuz, puszczyk uralski, dzięcioł
białogrzbiety. W ostatnich latach podejmowała nawet próbę lęgu para orlików krzykliwych.
Wzdłuż samej doliny Wisłoki szczególnie w ciągu ostatnich 20 lat powstało wiele stawów
powyrobiskowych. Wzmożony popyt na surowce budowlane spowodował, że w ostatnich
latach praktycznie co kilka kilometrów powstają nowe żwirownie i jako ślad po nich zbiorniki
wodne. Na pewno zmienia to miejscowe warunki i wpływa degradująco na środowisko, ale z
drugiej strony stwarza nowe możliwości dla gatunków, które w tej okolicy wcześniej nie
występowały. Stawy są ostoją dla licznych ptaków przelotnych, przede wszystkim w okresie
jesiennych wędrówek. Zatrzymują się na nich gatunki zarówno siewkowców, jak i kaczek,
czapli, a nawet gęsi. Jedynym minusem zbiorników, jest ich stosunkowo niewielka
powierzchnia, co przy znacznej liczbie wędkarzy nieco odstrasza ptaki.
Z innych atrakcji przyrodniczych można wymienić także rezerwat Kamera, na północ od
Brzostku, gdzie znajdują się stanowiska rzadkiego krzewu kłokoczki południowej. Rośnie ona
na grzbiecie góry oraz w cienistych dolinach. W okolicy miejscowości Kamienica Dolna, nad
rzeka dominuje wysoki, stromo opadający w kierunku rzeki masyw, który szczególnie
wczesną wiosną i jesienią przyciąga wzrok podróżujących główną trasą Jasło-Pilzno. W
obrębie partii szczytowej znajduje się tzw. Góra Zamkowa, na której usytuowane było
grodzisko z epoki brązu, natomiast cały, mieniący się kolorami las planuje się objąć ochroną
w postaci rezerwatu. Niecałe 2 kilometry na północ znajduje się kolejna kulminacja zwana
Górą Dąbrowa. Na jej szczycie podczas konfederacji barskiej walczył Józef Pułaski. Do dziś
wprawne oko dostrzeże na szczycie resztki okopów, zapewne z tego okresu. Miejsce to jest
także doskonałym punktem widokowym. Na zakończenie możemy wybrać się za największy
w okolicy zbiornik wodny w Strzegociach, powstały w wyniku połączenia wyrobisk
pożwirowych i nurtu Wisłoki, który w został przegrodzony tamą pełniącą funkcję niewielkiej
elektrowni, zwany zbiornikiem Pilzno. Na dwóch wyspach na środku stawu lęgi odbywa
kilkadziesiąt par mew białogłowych, wraz z licznymi śmieszkami i pojedynczymi rybitwami
rzecznymi. Położone na wchód od doliny rozległe lasy stanowią dogodny biotop dla licznych
ptaków drapieżnych, tak więc nie trudno tu o obserwacje nad brzegami zbiornika kobuza, czy
trzmielojada, które zapuszczają się, aby polować nad terenami otwartymi.
Nie należy zapominać jednak, że to człowiek przez wieki kształtował dolinę rzeki i przede
wszystkim on pozostawiał wiele materialnych świadectw swojej bytności. Ta wiec oprócz
skarbów przyrody możemy podziwiać tu liczne zabytki budownictwa, zabytkowe układy
miejskie dawnych miasteczek takich jak Brzostek, czy Kołaczyce, pozostałości kultury
żydowskiej, liczne kurhany i cmentarze z I wojny światowej. Ale to już opowieść na inny
artykuł.............
Szymon Wójcik
Tekst ukazał się w czasopiśmie „Eko i My” w listopadzie 2006 roku.