Bialskie rzemiosło wczoraj i dziś.

Historia
Wpisany przez Administrator
poniedziałek, 12 listopada 2012 16:09
Bialskie rzemiosło wczoraj i dziś.
Pierwszy przywilej cechowy nadała bialskim szewcom księżna Katarzyna z Sobieskich
Radziwiłłowa, siostra króla Jana III Sobieskiego. Oto fragment tego historycznego już dzisiaj
dokumentu:
„Oznajmujemy tym listem Naszym teraźniejszym i na potem będącym ludziom, iż przychodzili
do Nas mieszczanie Nasi Bialscy, Rzemiosła Szewskiego, prosząc abyśmy im w tym Mieście
Naszym Białej Cech, jako jest innych miastach zwyczaj, nadali. Przeto My słuszną rzeczą być
widząc, a chcąc ich według drugich podrzędnych miast mieć i w takiż zwyczaj i porządek
wprowadzić, a zwłaszcza iż od przodków Naszych mają nadane prawo magdeburskie i onym
się sądzą, ustanawiamy, aby zaraz Starszych obrawszy, często schadzki swe czynili i onych
słuchać dobrym a pożytecznym tego miasta porządku radzili. A jeśliby, który szewc do miasta
Naszego Biały przywędrował i tu mieszkając, chciał rzemiosło robić, tedy mu wolno będzie,
tylko ma wprzódy wziąć pozwolenie od Cechu i onemu być posłuszny.
W prawie Naszym pomieniony Cech Szewski zachowując, dajemy im ten Nasz list z
podpisem ręki Naszej i przyciśnięciem pieczęci własnej. Pisan w Biały, dnia piętnastego,
miesiąca listopada, roku 1693”. Ten czas uznany jest za początek wyznaczający
trzechsetletnią tradycję rzemiosła w Białej Podlaskiej.
Przywilej cechowy nadany bialskim szewcom przez Radziwiłłów, ówczesnych właścicieli miasta
był cenną zdobyczą bialskiego rzemiosła. Wskazywał, że bialscy szewcy byli liczną grupą
zawodową pośród innych rodzajów wykonywanego w mieście rzemiosła. Jednocześnie
torował drogę do tworzenia się innych cechów, a więc organizacji rzemieślniczych
zapewniających członkom wyłączność wykonywania rzemiosła w mieście. Cech chronił
osobistą i gospodarczą niezależność zrzeszonych w cechu rzemieślników, uniezależniał ich
prawnie od kupców i właścicieli ziemskich, chronił przed konkurencją ze strony rzemieślników
żydowskich, zapewniając jednocześnie uprzywilejowane stanowisko na rynku lokalnym. Te
prawa i przywileje cechowe nie tylko wzmacniały pozycję bialskich rzemieślników, ale
sprzyjały rozwojowi gospodarczemu i bogaceniu się miast i miasteczek, również na Podlasiu.
Niezwykle zasłużoną osobą dla rzemiosła bialskiego była księżna Anna z Sanguszków
Radziwiłłowa, która utworzyła w Białej Książęcej, nazywanej także Alba Dukalis, manufaktury:
kobierniczą w roku 1721, sukienniczą w roku 1732, kilimów w roku 1733, fajansu w roku 1738 i
hafciarni.
1/6
Historia
Wpisany przez Administrator
poniedziałek, 12 listopada 2012 16:09
Specjalistyczna produkcja fajansu i porcelany narodziła się w Białej jako jedna w Polsce. W
fachowej książce pt. ”Polski fajans” autorstwa Marii Starzewskiej i Marii Jeżewskiej stwierdzono
co następuje: „Manufaktura w Białej, zwana także holenderską, należy do najstarszych w
Polsce. Założyła ją księżna Anna z Sanguszków Radziwiłłowa w 1738r., osoba, której wiele
zawdzięcza rozwój przemysłu na naszych ziemiach”.
Księżna Anna z Sanguszków Radziwiłłowa sprawowała mecenat nad bialskim rzemiosłem
ponieważ założyła cały szereg innych manufaktur: szklarską, szlifierską, kamieni szlachetnych,
tapicerską, stolarską, sztukatorską, snycerską, ślusarską produkcja wozów i kolasek. Założyła
cegielnię, pracownię introligatorską, wytwórnię dachówek, ludwisarnię, warsztat namiotniczny i
warsztaty tkalnicze. Są dowody historyczne na to, iż księżna Anna z Sanguszków Radziwiłłów
dokonywała wielu darowizn: domów, placów miejskich dla rzemieślników bialskich. Kolejne
cechy, którym nadano przywileje to : ślusarze, kowale, stolarze, kołodzieje, murarze i krawcy.
Stopniowo rzemieślnicy przestawali pełnić rolę wyłącznie służebną wobec dworu książęcego,
stając się grupą samodzielnych producentów- wytwórców. Rzemiosło w tym czasie rozwijało
się i rosło wraz z Białą Podlaską.
W okresie zaborów polskie jak i bialskie rzemiosło przeżywało okres stagnacji.
W odrodzonej Polsce w roku 1918 powstaje samorząd rzemiosła (po raz pierwszy jako
zrzeszenie wszystkich branż rzemieślniczych), którym kierowało Koło Starszych i Podstarszych
– pod przewodnictwem mistrza Władysława Iwanickiego. Zatem rok 2008 jest jubileuszem
90-lecia Bialskiego Cechu. W 1923r. powstała w Białej Podlaskiej Podlaska Wytwórnia
Samolotów, w skrócie PWS. Była to pierwsza w Polsce fabryka samolotów. Rzemiosło bialskie,
głownie w branżach stolarstwo i ślusarstwo zasiliło kadry produkcyjne tej wytwórni. W latach
trzydziestych XX w. Bialski Cech zorganizował Wieczorową Szkołę Zawodową i
bezprocentową kasę pożyczkową dla rzemieślników.
W styczniu 1939r. w powiecie bialskim zarejestrowanych było 2120 rzemieślników z branż:
budowlanej - 184, drzewnej - 405, włókienniczej - 483, metalowej - 334, spożywczej - 211,
skórzanej - 448 oraz fotografii i fryzjerstwa - 55.
W lutym 1940 powołano Zjednoczony Cech Rzemieślników Chrześcijan. Przewodniczącym
Cechu został mistrz ślusarski Piotr Krasucki. Wkrótce zostało też utworzone biuro Cechu.
Zadaniem Cechu było sporządzanie spisu członków i legalizacja rzemiosła na terenie powiatu
bialskiego, gdyż prowadzącym zakłady jedynie na podstawie karty rejestracyjnej groziły
represje ze strony niemieckiego okupanta - zamknięcie zakładu pod pretekstem uchybień, a
często także wywózka na przymusowe roboty do Niemiec.
W roku 1942, na polecenie Izby Rzemieślniczej w Lublinie, przeprowadzono reorganizację
Cechu. W jej wyniku utworzono dwa biura- Powiatowy Związek Cechów pod kierownictwem
Mieczysławy Wiśniewskiej i Powiatową Grupę Rzemiosł. W 1943 roku udało się bialskim
rzemieślnikom reaktywować nauczanie w Wieczorowej Szkole Zawodowej Dokształcającej,
która mieściła się w budynku na rogu ulic Janowskiej i Przechodniej.
2/6
Historia
Wpisany przez Administrator
poniedziałek, 12 listopada 2012 16:09
Okres okupacji niemieckiej przyniósł olbrzymie straty wśród rzemieślniczej braci. W masowych
egzekucjach lub obozach koncentracyjnych zginęli wszyscy rzemieślnicy narodowości
żydowskiej oraz wielu rzemieślników polskich.
Po II Wojnie Światowej powstał Powiatowy, a następnie Okręgowy Związek Cechów, który
zrzeszał na dzień 31.12.1948r. 1220 rzemieślników z Białej Podlaskiej, Łukowa i Radzynia
Podlaskiego. Cech obejmujący swym zasięgiem Białą Podlaską i ówczesny powiat bialski liczył
487 członków.
Lata 1953-1956 są ponownie bardzo trudnym okresem dla rzemiosła bialskiego. Władze PRL,
realizując program kolektywizacji, tworzyły spółdzielnie pracy. Rzemieślnicy, którzy nie chcieli
wejść w ich struktury byli dyskryminowani i szykanowani domiarami. W okresie tzw. „odwilży”
po Kongresie Rzemiosła w 1957r. zawiązuje się w Białej Podlaskiej komitet budowy przy ul.
Moniuszki pawilonów rzemieślniczych i budowy Domu Rzemiosła, który obecnie w części
został zaadaptowany na pomieszczenia dydaktyczne i izbę pamięci.
Po reformie administracyjnej kraju i powstaniu województwa bialskopodlaskiego w 1975r.
Bialski Cech Rzemiosł Różnych zrzeszał 615 zakładów rzemieślniczych. Dalsze lata, aż do
1989r. to powolny, lecz systematyczny wzrost liczby zakładów zarejestrowanych w Cechu. Ale
też od tego roku z powodu wejście w życie nowej ustawy o działalności gospodarczej, która
wprowadziła dobrowolność zrzeszania się rzemieślników, liczba zarejestrowanych w Cechu
zakładów systematycznie malała. W roku 2000 liczba zakładów rzemieślniczych wynosiła 169 –
głownie mistrzów szkolących uczniów.
Rok 1998 przyniósł zmianę nazwy Cechu na Cech Rzemieślników i Przedsiębiorców.
Od początku swej działalności rzemieślnicy dbali o przygotowanie kadry zawodowej
niezbędnej dla dalszej kontynuacji swych profesji. Kształcono czeladników i uczniów, aby po
zaliczeniu odpowiednich egzaminów, składanych przed starszyzną cechową, otrzymywali
odpowiednie podwyższenie kwalifikacji.
Kształcenie młodych adeptów zawodu, następców mistrzów, stało się nieodłącznym atrybutem
rzemiosła.
Oświata rzemieślnicza doskonaląc się przez wieki w różnorodności form kształcenia,
3/6
Historia
Wpisany przez Administrator
poniedziałek, 12 listopada 2012 16:09
przygotowywała podwaliny pod nowy system szkolnictwa zawodowego.
W dawnych wiekach mistrz – rzemieślnik przyjmował do tzw. terminu ucznia, który po
zaliczeniu odpowiedniego staży pracy i nabyciu praktyki stawał się czeladnikiem a następnie
mistrzem w zawodzie. Dla młodzieży biednej terminowanie w rzemiośle to była szansa na
zdobycie zawodu, nabycie prestiżu oraz poprawienie swojej pozycji materialnej.
W roku 1991 mistrzowie- członkowie naszego Cechu przyjęli na praktyczną naukę zawodu 197
uczniów, Przygotowanie teoretyczne odbywało się w publicznych zasadniczych szkołach
zawodowych. W roku 1998 bialski Cech, jako jeden z pierwszych w kraju, podjął inicjatywę
powołania własnej szkoły zawodowej. Chodziło o stworzenie pełnej oferty edukacyjnej dla
młodzieży, która z różnych, często obiektywnych, powodów nie trafiała do dominującego
wówczas szkolnictwa na poziomie średnim.
W 1999 roku, po 50 latach od chwili zamknięcia Wieczorowej Szkoły Zawodowej
Dokształcającej, reaktywowana została Zasadnicza Rzemieślnicza Szkoła Zawodowa. W roku
szkolnym 1999-2000 w trzech klasach pierwszych rozpoczęło naukę 99 uczniów w piętnastu
zawodach: kucharza, piekarza, cukiernika, rzeźnika – wędliniarza, mechanika i blacharze
samochodowego, murarza, montera instalacji i urządzeń sanitarnych, zegarmistrza, ślusarza,
stolarza, fryzjera,* elektryka, elektronika i montera-elektronika. Utworzenie własnej szkoły
rzemieślniczej było zwieńczeniem wieloletnich starań i wysiłków ówczesnego Starszego Cechu
Józefa Piśniaka i Kierownika Cechu Stanisława Edwarda Czecha.
Duży wkład w założenie szkoły wniósł Pełnomocnik Zarządu Cechu ds. Szkół Mieczysław
Maciejczyk, który czuwa nad sprawami związanymi z oświatą i kształceniem rzemieślniczym.
Zakładając szkołę, bialskie środowisko rzemieślnicze uzyskało bezpośredni wpływ na pełną
organizację kształcenia zawodowego swoich uczniów.
W 2003 roku Cech zakłada Gimnazjum Rzemieślnicze, jako jedno z pierwszych w kraju. W
zakładach rzemieślniczych należących do bialskiego Cechu kształciło się wówczas w formach
szkolnych i pozaszkolnych corocznie około 280 uczniów. Największą popularnością cieszyły
się i nadal cieszą się zawody: kucharz, mechanik pojazdów samochodowych, piekarz i fryzjer.
4/6
Historia
Wpisany przez Administrator
poniedziałek, 12 listopada 2012 16:09
Kształcenie ogólnokształcące odbywa się w pełni przygotowanym do tego lokalu przy ul.
Warszawskiej 14, zaadaptowanego przez bialskich rzemieślników. Naukę praktyczną
uczniowie pobierają w 73 zakładach rzemieślniczych. Kursy z przedmiotów zawodowych
prowadzi samodzielnie Cech po uzyskaniu zezwolenia z Ministerstwa Edukacji Narodowej i
Sportu.
W latach 1997-1998 Cech nawiązał partnerskie kontakty z podobnymi placówkami we Francji i
w Niemczech. Na zagraniczny staż zawodowy w latach 1999-2007 z Rzemieślniczej ZSZ
wyjechało do Niort (Francja) i Heine (Niemcy) 108 uczniów.
Jesienią w 2006 roku przy Bialskim Cechu zaczęły funkcjonować dwie kolejne szkoły
rzemieślnicze dla dorosłych: Rzemieślnicze Liceum Uzupełniające i Rzemieślnicze Technikum
Uzupełniające. Podjęło w nich naukę 70-ciu uczniów, w przeważającej mierze absolwentów
Rzemieślniczej Zasadniczej Szkoły Zawodowej.
Aktualnie w roku szkolnym 2007-2008 w czterech placówkach oświatowych Bialskiego Cechu
uczy się ponad 400 uczniów, z tego: w gimnazjum – 54, szkole zawodowej – 265, liceum – 22 i
technikum – 61. Funkcję dyrektora szkół pełni Iwona Kulhawczuk, zastępcami są : Mieczysław
Maciejczyk i Maciej Czech. Od 1999 roku Cech współpracuje z Hufcem 3-9 OHP na
płaszczyźnie opiekuńczo-wychowawczej. Rokrocznie tytuł czeladnika uzyskuje około 90
uczniów, zaś podwyższa kwalifikacje na tytuł mistrza - 10 czeladników. W roku szkolnym
2008-2009 wchodzimy w 10-lecie pracy Rzemieślniczej ZSZ.
Środowisko rzemieślnicze aktywnie włącza się w lokalne życie społeczne, kulturalne i
sportowe. Są to udziały w Ogólnopolskich Rajdach Rzemiosła i Górskich Rajdach Młodzieży
Rzemieślniczej. Rzemiosło bialskie uczestniczyło w zawodach tenisa ziemnego stołowego oraz
w zawodach w halowej piłki nożnej. W roku 1979 utworzono przy Bilskim Cechu Klub Seniora.
Bialski Cech dla swoich członków organizuje opłatkowe spotkania noworoczne, zabawy
karnawałowe oraz imprezy choinkowe dla dzieci rzemieślników i pracowników Cechu.
Rzemieślnicy nasi uczestniczą w czerwcowych pielgrzymkach Rzemiosła Polskiego na Jasną
Górę w Częstochowie. Corocznie w dniu 14 października obchodzony jest uroczyście Dzień
Nauczyciela i Mistrza Szkolącego.
W dniu Św. Józefa delegacja Cechu bierze udział w święcie patrona rzemiosła organizowanym
przez Izbę Rzemiosła i Przedsiębiorczości w Lublinie. Spotkania tradycyjnie uświetnia występ
chóru „Echo Podlasia” działającego pod patronatem Bialskiego Cechu. Chór został
uhonorowany w roku 2005 przez Związek Rzemiosła Polskiego Nagrodą Literacką imieniem
Władysława Stanisława Reymonta.
Aby przybliżyć miejscowemu społeczeństwu pracę Zarządu Cechu i bialskich rzemieślników,
Cech współpracuje z regionalnym tygodnikiem „Słowo Podlasia”, w którym m.in. publikowany
jest cykl artykułów „Zasłużeni bialscy rzemieślnicy”. Celem przygotowania zawodowego,
przeszkolenia lub przekwalifikowania zawodowego Cech współdziała z Powiatowym Urzędem
5/6
Historia
Wpisany przez Administrator
poniedziałek, 12 listopada 2012 16:09
Pracy, a przewodniczącym Powiatowej Rady Zatrudnienia jest Kierownik naszego Cechu.
W kadencji przypadającej na jubileusz 90-lecia bialską organizacją rzemieślniczą kieruje
Zarząd w składzie; Andrzej Schmidtke – Starszy Cechu, Edward Czapski i Zenon Śledź –
Podstarsi Cechu, Zaciura Władysław – Sekretarz, Jadwiga Truta – Skarbnik oraz członkowie:
Kazimierz Mikołajuk i Mirosław Sawczak. Pieczę nad administracją rzemieślniczą sprawuje
Kierownik Cechu – Stanisław Edward Czech, pracując na tym stanowisku 30 lat. Pracownicy
merytoryczni biura Bialskiego Cechu to: Bala Jan, Raczkowska Janina, Stasiuk Małgorzata,
Łosiak Joanna. Na rok jubileuszu Cech skupia 118 zakładów. Siedziba Cechu mieści się nadal
przy ul. Stanisława Moniuszki 20 w Białej Podlaskiej, w budynku wybudowanym własnym
wysiłkiem rzemieślników.
Cech pozostaje organizacją samorządu rzemiosła w pełni przygotowaną do obsługi
rzemieślników i przedsiębiorców w zakresie informacji dotyczącej prowadzenia działalności
gospodarczej i kształcenia we własnych placówkach przyszłych adeptów rzemiosła. Biuro
Cechu zajmuje się instruktażem i szkolenie zawodowym. Prowadzi także biuro rachunkowe dla
zrzeszonych zakładów oraz ich obsługę w sprawach bhp, p.poż. i edukacji unijnej. Aktualnie
pozyskiwane są dodatkowe środki unijne z programu Leonardo da Vinci, fundacji
polsko-niemieckiej i programu KIGNET z Krajowej Izby Gospodarczej, do której Cech należy
od 2006 roku.
W roku 2008 – jubileuszu 90-lecia bialskiego Cechu i 10-lecia pracy Rzemieślniczej
Zasadniczej Szkoły Zawodowej powstaje w Domu Rzemiosła Sala Tradycji Rzemiosła
Bialskiego, która będzie eksponowała ponad 300-letnią tradycję rzemiosła w regionie bialskim.
Patronat honorowy nad odchodami rocznicowymi bialskiego rzemiosła, które odbędą się w
latach 2007-2008, objął Prezes Związku Rzemiosła Polskiego Jerzy Bartnik.
6/6