Organizacja żywienia w warszawskich szkołach

Transkrypt

Organizacja żywienia w warszawskich
szkołach podstawowych
Raport z badania 2011
Opracowanie:
dr inż. Czarniecka-Skubina Ewa
Badania wykonali studenci Koła Naukowego Żywności i Żywienia,
Wydział Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji,
Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie
Bień Aleksander, Borowska Ewelina, Dróżdż Kamil, Grabowski Łukasz, Komendowska Małgorzata,
Kruk Karolina, Leśniewska Małgorzata, Łyżwa Anna, Mróz Maciej, Niksa Katarzyna, Piotrkowicz Katarzyna,
Poręcka Karolina, Sekuła Marcin, Siomek Katarzyna, Szczepańska Agnieszka, Śliwa Judyta, Tortyna Paulina,
Wdowicka Ewa, Wieczorek Izabella, Wojtal Sonia, Zdun Natalia
Warszawa 2011
Spis treści:
1. Informacja o projekcie badawczym
2. Wnioski i rekomendacje
3. Wyniki badania
3.1. Przerwy śniadaniowe
- liczba przerw śniadaniowych w szkołach
- czas trwania przerw śniadaniowych
- wspólne śniadania uczniów z nauczycielami
3.2. Przerwy obiadowe
- liczba przerw obiadowych
- czas trwania głównej przerwy obiadowej
3.3. Szkolne zaplecze gastronomiczne
- kuchnia szkolna i jej personel
- stołówka szkolna
3.4. Koszt posiłków w szkołach podstawowych
- średni koszt śniadań w szkołach
- średni koszt obiadów w szkołach
3.5. Dożywianie
- posiłki oferowane w ramach dożywiania
- liczba uczniów korzystających z dożywiania
- napoje oferowane uczniom bezpłatnie
3.6. Sklepik szkolny
- zasady organizacji sklepiku i nadzór nad asortymentem dostępnych produktów
- produkty dostępne w sklepiku szkolnym
3.7. Automaty
3.8. Edukacja żywieniowa
- programy zewnętrzne realizowane przez szkoły w ramach edukacji z zakresu zasad prawidłowego żywienia
i aktywności fizycznej
- edukacja personelu zajmującego się żywieniem w szkołach.
4. Podsumowanie
Koło Naukowe Żywności i Żywienia SGGW w Warszawie
Informacja o projekcie badawczym (1/2)
Badanie dotyczące organizacji żywienia w warszawskich szkołach podstawowych zostało zrealizowane
w maju i czerwcu 2011, przez studentów Koła Naukowego Żywności i Żywienia, Wydziału Nauk
o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji SGGW w Warszawie.
Badanie przeprowadzono na zlecenie Urzędu Miasta Warszawy w ramach kampanii „Wiem, co jem”.
Celem badania była analiza organizacji żywienia w warszawskich szkołach podstawowych
z uwzględnieniem możliwości przygotowania i serwowania posiłków, przestrzegania przez szkoły zasad
prawidłowego żywienia oraz działań podejmowanych na rzecz promocji zdrowego stylu życia.
Badanie zrealizowano metodą wywiadu bezpośredniego z wykorzystaniem specjalnie opracowanej
w tym celu ankiety. Na przeprowadzenie ankiety zgodę wyraziło 168 ze 172 publicznych, warszawskich
szkół podstawowych, w tym: 7 szkół podstawowych z Bemowa (z 7 zlokalizowanych na terenie
dzielnicy, zaproszonych do udziału w badaniach), 10 szkół podstawowych z Białołęki (z 10), 14 szkół
podstawowych z Bielan (z 14), 23 szkoły podstawowe z Mokotowa (z 23), 6 szkół podstawowych
z Ochoty (z 8), 15 szkół podstawowych z Pragi Południe (z 15), 5 szkół podstawowych z Pragi Północ
(z 5), 3 szkoły podstawowe z Rembertowa (z 3), 13 szkół podstawowych ze Śródmieścia (z 14), 11 szkół
podstawowych z Targówka (z 11), 4 szkoły podstawowe z Ursusa (z 4), 15 szkół podstawowych
z Ursynowa (z 15), 11 szkół podstawowych z dzielnicy Wawer (z 11), 4 szkoły podstawowe z Wesołej
(z 4), 4 szkoły podstawowe z Wilanowa (z 4), 5 szkół podstawowych z dzielnicy Włochy (z 5), 13 szkół
podstawowych z Woli (z 14) oraz 4 szkoły podstawowe z Żoliborza (z 4). Na przeprowadzenie badania
nie wyrazili zgody Dyrektorzy dwóch szkół w dzielnicy Ochota. W badaniu nie uczestniczyły również
dwie szkoły działające przy szpitalach: w Śródmieściu przy szpitalu na ul. Litewskiej i na Woli przy
Dziecięcym szpitalu klinicznym. Szkoły działające w szpitalach nie prowadzą własnego działu żywienia.
3
Informacja o projekcie badawczym (2/2)
Ankiety wypełniali, przeszkoleni w prowadzeniu wywiadu, członkowie Koła Naukowego
Żywności i Żywienia Wydziału Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji, Szkoły Głównej
Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, na podstawie odpowiedzi dyrekcji, intendentów,
kucharek, ajentów oraz własnych spostrzeżeń.
W pytaniach poruszono kwestię przerw śniadaniowych i obiadowych; organizacji spożywania
posiłków w szkole; wyposażenia szkolnej kuchni; rodzaju i cen posiłków, które uczniowie
mogli kupić w szkole; dożywiania; asortymentu produktów spożywczych oferowanych
w sklepiku szkolnym; programów z zakresu prawidłowego żywienia kierowanych do uczniów
oraz doskonalenia zawodowego osób opracowujących jadłospisy i osób przygotowujących
posiłki.
4
Wnioski i rekomendacje (1/2)
Na podstawie przeprowadzonych badań stwierdzono, że:
1.
Organizacja wyżywienia w warszawskich szkołach podstawowych z roku na rok poprawia się. W większości
badanych szkół posiłki były przygotowywane w szkolnych kuchniach (w 157 szkołach), tylko w 11 szkołach
posiłki dostarczał zewnętrzny dostawca, co wiązało się ze wzrostem cen dostarczanych posiłków. Szkolne
zaplecze gastronomiczne jest coraz lepiej wyposażone, ale 51 szkół zgłosiło potrzeby w zakresie remontów
i nowego wyposażenia do kuchni. Personel rozumie potrzebę podnoszenia kwalifikacji i zdobywania nowej
wiedzy i w miarę możliwości korzysta z organizowanych szkoleń, warsztatów, kursów.
2.
W większości szkół zorganizowane jest dożywianie dla dzieci najbardziej potrzebujących, najczęściej są to
posiłki obiadowe. Tu niezbędna jest obserwacja dzieci przez nauczycieli, czy te najbardziej potrzebujące
dostają do szkoły śniadania, czy może są głodne do czasu obiadu. Dyskretna obserwacja i wyczuwanie potrzeb
dziecka w tym zakresie jest bardzo ważne. Wspólne spożywanie posiłków z nauczycielem w oddziałach
przedszkolnych i w klasach I-III może w tym pomóc, chociaż oczywiście jest dodatkowym obciążeniem dla
nauczycieli. W 139 szkołach uczniowie spożywali wspólne śniadania z nauczycielem.
3.
W znacznej liczbie (w 94 na 168 badanych) szkół podstawowych zorganizowano tylko 1 przerwę śniadaniową,
a w 8 w ogóle nie było przerwy śniadaniowej. Natomiast w 24 szkołach była tylko 1 przerwa obiadowa,
a w jednej ze szkół w ogóle nie zorganizowano dłuższej przerwy na zjedzenie obiadu. Zbyt krótki czas na
spożycie śniadania stwierdzono w 4 szkołach, natomiast na spożycie obiadu w 3 szkołach. W szkołach
powinno się pomyśleć o kilku dłuższych przerwach na spokojne spożycie posiłku zarówno tego oferowanego
w stołówce, jak i przynoszonego z domu. Jest to ważne zarówno dla młodszych dzieci, które w tym czasie
można też edukować w zakresie kultury zachowania przy stole, nawyków higienicznych i żywieniowych, jak
i dla uczniów klas IV-VI. Młodzież w klasach starszych zazwyczaj nie chce już spożywać obiadów w stołówce,
a część osób, zwłaszcza dziewczęta odchudza się. Wyjaśnienie im, że odchudzanie to nie tylko ograniczenie
spożycia, ale też właściwe rozłożenie porcji żywieniowej w ciągu dnia pomoże w kształtowaniu właściwych
nawyków żywieniowych.
4.
Ceny posiłków sprzedawanych w badanych szkołach podstawowych są bardzo zróżnicowane. Różnice te
dotyczyły cen śniadań (0,60-5,60 zł), obiadów (3-10 zł), podwieczorków (0,50-4,90 zł), jak i cen kanapek
w sklepikach szkolnych (od 1,50 zł do powyżej 3,50 zł).
Wnioski i rekomendacje (2/2)
5.
W większości szkół (160) oferowano bezpłatny napój. Była to woda lub mleko, rzadziej kompot, napoje, soki itp.
Wydaje się, że w porozumieniu z radami rodziców, działającymi przy szkołach dobrze byłoby podjąć decyzję
o wprowadzeniu bezpłatnej wody dla dzieci we wszystkich szkołach. Picie odpowiedniej ilości napojów w ciągu
dnia ma również istotne znaczenie z punktu widzenia prawidłowego odżywiania.
6.
Problemem wciąż są sklepiki szkolne (funkcjonowały w 107 szkołach na 168 biorących udział w badaniu) , które
muszą podlegać większej kontroli pod względem asortymentu. Niestety kanapki oferowane w sklepikach są zbyt
drogie, a w asortymencie sklepików wciąż są produkty, które z żywieniowego punktu widzenia lepiej byłoby
usunąć, takie jak: słodycze, słone przekąski, dania typu fast food, napoje gazowane, lody. Szkoda też, że prawie
1/3 szkół podstawowych zdecydowała się na wprowadzenie automatów z produktami spożywczymi o niskiej
wartości żywieniowej.
7.
Korzystne jest natomiast duże zainteresowanie programami z zakresu prawidłowego żywienia
i aktywności fizycznej, które są realizowane w większości szkół (w 164 na 168 badanych). Wykorzystywane są tu
zarówno programy zewnętrzne, jak i własne, opracowywane przez szkoły. Tylko stała edukacja z zakresu
żywienia i aktywności fizycznej może przynieść efekty w przyszłości i skorygować ewentualne błędne zwyczaje
żywieniowe i zachowania wyniesione z domów. Edukacja zdrowotna dzieci powinna być rozpatrywana, jako
długofalowa inwestycja w zdrowe społeczeństwo.
8.
Dowiedzione jest, że zachowania żywieniowe nabyte w dzieciństwie i młodości zazwyczaj powielane są w życiu
dorosłym. Stwierdzono ich ścisły związek z nawykami wyniesionymi i utrwalonymi w domu. Wszelkie
nieprawidłowości w tym zakresie należy korygować już u młodzieży szkolnej, gdyż wadliwy sposób żywienia
powoduje opóźnienia w rozwoju fizjologicznym, ogranicza aktywność psychofizyczną ucznia, obniża zdolność
uczenia się i koncentracji uwagi. Nieprawidłowe zachowania żywieniowe są również główną przyczyną nadwagi
i otyłości prostej u młodzieży. Szkoła jest poza rodziną środowiskiem wychowawczym. Można w niej w ramach
zajęć lekcyjnych i przekazywanej na nich wiedzy żywieniowej, a także poprzez posiłki oferowane w stołówce
szkolnej i sklepiku szkolnym oddziaływać na zachowania żywieniowe.
6
Wyniki badania - przerwy śniadaniowe
Liczba przerw śniadaniowych
W
większości
warszawskich
szkół
podstawowych (w 160 na 168 biorących
udział w badaniu) zorganizowano przerwy
śniadaniowe, podczas których uczniowie
mogli spożyć posiłek.
W znacznej liczbie badanych szkół
podstawowych na zjedzenie śniadania
przewidziana była jedna (w 94 na 168
biorących udział w badaniu) lub dwie
przerwy (w 51) – rysunek 1. Niestety aż
w 8 szkołach nie było w ogóle dłuższej
przerwy na zjedzenie prze uczniów
śniadania. Analiza wyników pod kątem
liczby przerw śniadaniowych w szkole
wskazuje, że w dzielnicach: Bemowo,
Praga Płn., Rembertów, Śródmieście,
Targówek, Ursynów i Ursus zaplanowano
w szkołach więcej przerw śniadaniowych.
Jest to korzystne, zwłaszcza dla dzieci,
które nie korzystają w szkole z obiadów.
10
5
8
Jedna
Dwie
51
94
Trzy
Więcej niż trzy
Nie ma przerwy
śniadaniowej
Rys. 1. Liczba przerw śniadaniowych w szkołach
podstawowych, n=168 (liczba szkół podstawowych
biorących udział w badaniu)
8
Czas trwania przerw śniadaniowych w badanych szkołach
Przerwa śniadaniowa w badanych
szkołach trwała 10-14 minut (w 79
szkołach) lub 15-19 minut (w 55
szkołach). Tylko w 4 szkołach czas
trwania przerwy był krótszy niż 10 minut,
co nie pozwala na zjedzenie śniadania
w warunkach komfortowych, zwłaszcza
w klasach 4-6, które zmieniają w ciągu
dnia
kilkakrotnie
sale
lekcyjne.
W czterech szkołach czas trwania
przerwy śniadaniowej był uzależniony od
wieku dzieci i w klasach „0”, wydłużano
go nawet do 30 minut. Wydaje się, że
jest to czas wystarczający na zjedzenie
II śniadania. Czas trwania przerwy nie
był zależny od dzielnicy.
4
8
4
18
5-9 minut
10-14 minut
55
79
15-19 minut
20-25 minut
Inne
Brak danych
Rys. 2. Czas trwania przerw śniadaniowych
w szkołach podstawowych, n=168 (liczba szkół
podstawowych biorących udział w badaniu)
9
Wspólne śniadania uczniów z nauczycielem w badanych szkołach
W większości szkół były organizowane wspólne śniadania
uczniów z nauczycielem (w 139 szkołach). Zwykle dotyczyło
to uczniów młodszych klas (I-III) i oddziałów przedszkolnych,
ale w 49 szkołach śniadania uczniów z nauczycielem
organizowane były dla wszystkich klas, zależało to wyłącznie
od nauczycieli. W 28 szkołach nie były organizowane wspólne
śniadania z nauczycielami. Jest to sytuacja nieprawidłowa,
gdyż uczniowie młodszych klas lepiej, żeby spożywali
śniadanie wspólnie z nauczycielem, który dopilnuje aby zjedli
posiłek, ale też zwróci uwagę na to, co uczniowie otrzymują
z domu na II śniadanie i czy w ogóle jedzą ten posiłek.
1
Tak, dla uczniów
wybranych klas
28
49
Tak, dla uczniów
wszystkich klas
90
Regularne spożywanie przez uczniów śniadań jest bardzo
ważne, z uwagi na niskie stężenie glukozy we krwi po nocnej
przerwie, co wpływa na samopoczucie, procesy poznawcze,
ale również na zdolność do wykonywania wysiłku sportowego
na zajęciach wychowania fizycznego. Dlatego istotne jest aby
zwracać uwagę w szkole na spożywanie drugiego śniadania,
zwłaszcza, że uczniowie spędzają w szkole wiele godzin.
Prawidłowe wykorzystanie składników pokarmowych przez
człowieka ma miejsce wówczas, gdy posiłki są właściwie
rozłożone w ciągu dnia. Nie spożywanie przez uczniów
śniadań może powodować obniżenie wydolności fizycznej
i umysłowej oraz wpływać na złe samopoczucie. Śniadanie
należy traktować jako część zdrowej diety i stylu życia.
Według wielu badań dzieci w wieku szkolnym, które
opuszczały pierwsze śniadanie cechowało niższe dobowe
spożycie energii, białka, witamin i składników mineralnych,
dlatego też ważne jest aby zwrócić uwagę na spożycie przez
uczniów przynajmniej drugiego śniadania w szkole.
Nie
Brak danych
Rys.
3.
Wspólne
śniadania
uczniów
z
nauczycielem
w
badanych
szkołach
podstawowych,
n=168
(liczba
szkół
10
Wyniki badania - przerwy obiadowe
Liczba przerw obiadowych
W
badanych
placówkach
oświatowych
były
zazwyczaj
organizowane dwie (w 82 badanych
szkołach) lub trzy przerwy obiadowe
(w 44 szkołach), a nawet więcej niż
trzy (w 17 szkołach) – rysunek 4.
Tylko
w
jednej
szkole
nie
zaplanowano przerwy obiadowej.
Liczba
przerw
obiadowych
uzależniona była od liczby miejsc dla
uczniów w stołówkach, jak również
liczby
personelu
zatrudnionego
w stołówkach.
W tej kwestii praca badanych
stołówek
wydaje
się
być
zorganizowana poprawnie i nie
stwierdzono dużych kolejek podczas
wydawania posiłków obiadowych.
Jedna
17
1
24
44
Dwie
Trzy
82
Więcej niż trzy
Nie ma przerwy
obiadowej
Rys. 4. Liczba przerw obiadowych w szkołach
12
Czas trwania przerw obiadowych
W większości szkół (110 szkół) czas
trwania przerwy obiadowej był
wystarczający i wynosił od 20 do 30
minut – rysunek 5. Krótszy czas
trwania przerwy obiadowej 10 do 14
minut przewidziano w 3 szkołach
i 15-19 minut w 49 szkołach.
Jest to jednak zbyt krótko, gdyż
należy uwzględnić, że uczeń musi
najpierw odebrać posiłek z okienka,
znaleźć wolny stolik i dopiero
przystępuje do konsumpcji posiłku,
co zwłaszcza w klasach młodszych
jest dla uczniów trudne.
9
5 1 3
49
10-14 minut
15-19 minut
20-24 minut
101
25-29 minut
30 minut lub więcej
Brak danych
Rys. 5. Czas trwania przerw obiadowych w szkołach
13
Wyniki badania - szkolne zaplecze
gastronomiczne
Organizacja posiłków w badanych szkołach
W większości badanych szkół posiłki były
przygotowywane w szkolnych kuchniach
(w 157 szkołach) – rysunek 6.
W niektórych dzielnicach (Bemowo,
Bielany, Mokotów, Praga Płd., Praga Płn.,
Rembertów,
Śródmieście,
Wawer,
Wesoła, Wilanów, Włochy, Żoliborz)
wszystkie szkoły w dzielnicy posiadały
własne stołówki. W 11 szkołach posiłki
były przygotowywane przez zewnętrznego
dostawcę. W części szkół (11) kuchnia
jest
wspólna
z
gimnazjum
lub
przedszkolem bądź posiłki przygotowuje
ajent w kuchni szkolnej. W Ursusie jako
jedynej dzielnicy, we wszystkich szkołach
posiłki
przygotowywali
zewnętrzni
dostawcy. W Białołęce połowa szkół była
objęta dostawami posiłków z zewnątrz.
W tym przypadku istotna jest kontrola
jakości posiłków, gdyż transport żywności
przebiegający
w
nieprawidłowych
warunkach może wpływać na jakość
i bezpieczeństwo zdrowotne serwowanej
żywności.
11
10
Szkolna kuchnia
Zewnętrzny dostawca
147
Inne osoby
Rys. 6. Organizacja posiłków w badanych
szkołach podstawowych, n=168
(liczba szkół
15
Organizacja posiłków w badanych szkołach – Personel
Na pytanie o liczbę etatów w stołówce, odpowiedzi udzieliło 165 szkół.
W stołówkach było zatrudnionych od 2 do 12 osób (średnio – 4 osoby). W wielu
stołówkach są to też niepełne etaty.
.
Liczba miejsc w stołówkach
Liczba miejsc w stołówkach wynosiła od 32 do 150, średnio – 60 miejsc. Z posiłków
w stołówkach korzystało od 12 do 470 uczniów miesięcznie. W 95 szkołach
oferowane były śniadania i podwieczorki.
Przy znacznej liczbie wydawanych posiłków dlatego tak ważne jest aby było kilka
przerw obiadowych. Liczbę i długość przerw powinno się dostosować indywidualnie
do każdej szkoły, uwzględniając liczbę miejsc w stołówce i liczbę wydawanych
posiłków, tak aby każdy uczeń mógł zjeść ten ważny posiłek w ciągu dnia
w warunkach komfortowych.
16
Wyposażenie kuchni stołówek szkolnych w szkołach podstawowych
Zapytano czy w szkołach jest odpowiednie wyposażenie
do właściwego przygotowania i organizacji posiłków. W 53
szkołach podstawowych (rys. 7) określono, że są potrzeby
w tym zakresie, ale jedynie 51 szkół przedstawiło te
potrzeby, w 2 szkołach nie zostały one uszczegółowione.
Najwięcej zastrzeżeń, co do wyposażenia stołówek
zgłoszono w dzielnicy Mokotów, aż 12 szkół na 23,
w dzielnicy Bielany – 5 szkół na 14 z tej dzielnicy oraz
w dzielnicach Śródmieście i Ursynów.
Według osób uczestniczących w badaniu, wiele stołówek
(20 placówek) wymaga remontu bądź modernizacji,
a w szczególności dotyczy to pomieszczeń kuchennych,
zwłaszcza tych, w których jest problem z układem
funkcjonalnym, tj. z krzyżowaniem się dróg czystych
i brudnych. W tym wypadku nie są spełnione wymagania
sanitarno-higieniczne dla placówek żywienia zbiorowego.
Dlatego też remonty i poprawa układu funkcjonalnego
w tych placówkach są sprawą priorytetową.
53
tak
115
nie
Rys. 7. Ocena wyposażenia w kuchni
szkolnej, n=168 (liczba szkół
Zgłaszano ponadto, że wyposażenie jest niewystarczające
lub przestarzałe. Najwięcej potrzeb jest w zakresie sprzętu
zmechanizowanego, który usprawniłby pracę, rzadziej
zgłaszano potrzeby w zakresie umeblowania czy drobnego
sprzętu,
na
który
prawdopodobnie
łatwiej
jest
wygospodarować w szkole pieniądze w miarę potrzeb.
17
Wyposażenie kuchni stołówek szkolnych
remont kuchni i
modernizacja
wentylacja lub
klimatyzacja
meble kuchenne
wymiana sprzętu na nowy
2
1
1
1
piec konwekcyjno-parowy
9
20
3
2
patelnie elektryczne
5
5
4
5
4
20
3
chłodnie
zmywarka
taborety grzewcze
frytownica
kuter, wilk
kuchnia gazowa
bemar
kotły warzelne
sprzętu AGD
Najbardziej potrzebny wydaje się piec
konwekcyjno-parowy. Potrzebę zakupu
tego urządzenia zgłosiło aż 20 szkół.
Piec
pozwoliłby
na
zwiększenie
wydajności stołówek i wygodę w zakresie
przygotowania
posiłków.
Należy
podkreślić, że zazwyczaj personel
stołówek nie jest zbyt liczny w stosunku
do liczby przygotowywanych posiłków.
Jest to urządzenie, w którym można
przygotowywać
różne
dania
równocześnie. Pozwoliłby to też na
przygotowanie bardziej prozdrowotnych
posiłków. Jak wskazują badania naukowe
przygotowanie
potraw
w
piecu
konwekcyjno-parowym pozwala na lepsze
zachowanie
składników
odżywczych
i lepszą jakość sensoryczną. Jest on też
dobry
do
podgrzewania
posiłku.
Zastąpiłby, więc różne urządzenia,
zwłaszcza kuchenki mikrofalowe czasami
stosowane do podgrzewania posiłków dla
dzieci, co budzi zastrzeżenia rodziców, co
do tej metody. Zaletą pieca konwekcyjnoparowego jest to, że bez względu na jego
wydajność zajmuje on tyle samo
powierzchni w kuchni.
Rys. 8. Potrzeby szkół podstawowych w zakresie wyposażenia kuchni szkolnej,
n=51 (liczba szkół podstawowych, w których zgłoszono braki wyposażenia)
18
Stołówka szkolna - Rodzaj posiłków możliwych do zakupu w badanych szkołach
W badanych szkołach dla dzieci z oddziału
przedszkolnego
przygotowywane
były
śniadania, obiady, podwieczorki. Rodzaj
oferowanych
posiłków
zależał
od
zapotrzebowania w danej szkole i od wieku
uczniów (rysunek 9).
Dla
oddziałów
przedszkolnych
we
wszystkich 154 szkołach posiadających
oddziały przedszkolne, oferowane były
obiady. Natomiast liczba szkół, w których
oferowane były śniadania i podwieczorki
jest mniejsza, odpowiednio 102 i 105 szkół.
Wynika to prawdopodobnie z mniejszego
zainteresowania rodziców zakupem tych
posiłków. Dobrze, że w większości szkół
jest to pełna oferta wyżywienia, z której
mogą skorzystać rodzice zostawiający
swoje dzieci od 7 rano w szkole do późnych
godzin popołudniowych.
Nie ma oddziału
przedszkolnego
14
żaden
0
Inne (gorący
napój, II
śniadanie, deser)
podwieczorki
5
105
149
obiady
102
śniadania
0
50
100
150
Rys.
9.
Rodzaj
posiłków
dla
oddziału
przedszkolnego możliwych do zakupu w badanych
szkołach podstawowych, n=168
(liczba szkół
19
Stołówka szkolna - Rodzaj posiłków możliwych do zakupu w badanych szkołach
Dla klas I-VI oferta w badanych
szkołach
podstawowych
obejmowała
głównie
obiady.
Śniadania i podwieczorki były
oferowane rzadziej, odpowiednio
w 32 i 40 szkołach (rys. 10). W 6
szkołach można było kupić kanapki,
deser, napoje. Tylko w jednej szkole
nie
było
możliwości
zakupu
żadnego posiłku.
żadne
1
Inne (kanapki,
deser, napoje)
podwieczorki
6
obiady
40
śniadania
167
32
0
50
100
150
200
Rys. 10. Rodzaj posiłków dla klas I-VI możliwych do
zakupu w badanych szkołach podstawowych, n=168
(liczba szkół podstawowych biorących udział w badaniu)
20
Wyniki badania – koszt posiłków
w szkołach podstawowych
Ceny posiłków w badanych szkołach
Ceny śniadań w badanych
szkołach wahają się w granicach
0,6-5,6 zł, obiadów 3-10 zł,
podwieczorków 0,5-4,9 zł oraz
innych posiłków 1-7 zł (tabela 1).
Tabela 1. Ceny posiłków w badanych szkołach
Średnia cena
(zł )
Zakres cen zł
(min. – max.)
Rodzaj
posiłku
Liczba
szkół
śniadanie
96
1,99
0,6 – 5,6
obiad
168
5,36
3 - 10
podwieczorek
96
1,61
0,5 – 4,9
inne
7
4
1-7
Analiza uzyskanych wyników w poszczególnych dzielnicach Warszawy wskazała, że ceny posiłków
pomiędzy dzielnicami różnią się. Najdroższe śniadania oferowane były w dzielnicy Białołęka (średnio
2,35 zł) i Wawer (średnio 2,56 zł). Najtańsze śniadania były oferowane w dzielnicach Targówek, Wola
i Wilanów, Mokotów (odpowiednio średnio 1,70 zł; 1,71 zł; 1,83 zł; 1,82 zł). Najdroższe obiady były
oferowane w dzielnicach Ursus (średnio 7,65 zł) i Białołęka (średnio 6,47 zł), najtańsze w dzielnicach
Rembertów i Wesoła (średnio 3,83 zł). W wielu dzielnicach (Bemowo, Praga Płd., Wawer, Włochy)
kosztowały niewiele więcej – średnio 3,89 - 4,36 zł. Najtańsze podwieczorki były oferowane w dzielnicy
Mokotów (średnio 1,30 zł), najdroższe w dzielnicy Wawer (średnio 2,47 zł). Ceny podwieczorków we
wszystkich warszawskich szkołach podstawowych mieściły się w przedziale 1,30 - 2,47 zł.
22
Wyniki badania – dożywianie
Posiłki zapewniane uczniom przez szkołę w ramach dożywienia
W badanych szkołach w ramach dożywiania
(rys. 11) zapewniane były uczniom śniadania
(55 szkół), obiady (162 szkoły), podwieczorki
(48 szkół) i inne (9 szkół). Wśród innych
posiłków
wymieniano:
mleko,
kanapki,
zapiekanki lub trzy posiłki.
Dożywianie w formie śniadań realizowały 43
szkoły, a w formie drugich śniadań – 31 szkół.
W badanych szkołach dożywianiem w formie
śniadań objętych było od 1 do 224 uczniów,
zależnie od szkoły. Z dożywiania w formie
drugiego śniadania korzystało od 1 do 144
uczniów, zależnie od szkoły.
Z dożywiania w formie śniadań i II śniadań
najwięcej dzieci korzystało w dzielnicy Wola.
Z drugich śniadań najwięcej korzystało dzieci
z dzielnicy Bemowo, a z pierwszych śniadań
z dzielnicy Wawer.
9 1
55
48
Śniadania
obiady
podwieczorki
162
inne
żadne
Rys. 11. Posiłki zapewniane uczniom przez
szkołę w ramach dożywiania, n=168 (liczba
szkół podstawowych biorących udział w badaniu)
24
Posiłki zapewniane uczniom przez szkołę w ramach dożywienia
W większości dzielnic w ramach dożywiania oferowane były obiady (tylko w 6
szkołach nie było tego posiłku). Dożywianie w formie obiadów realizowało 162 szkoły.
Dożywianiem w tej formie objętych było od 2 do 580 uczniów zależnie od szkoły.
Z dożywiania w formie obiadów najczęściej korzystały dzieci z dzielnic Praga Północ,
Praga Południe oraz Wola. Z tej formy dożywiania korzystało najmniej dzieci
z dzielnicy Wilanów.
Dożywianie w innej formie niż śniadania, II śniadania i obiady realizowały 24 szkoły.
Z innych posiłków korzystało od 1 do 15 uczniów, zależnie od szkoły. Stosunkowo
najczęściej z tej formy dożywiania korzystały dzieci z dzielnicy Targówek.
25
Dożywianie - Darmowe napoje oferowane uczniom przez szkołę
W większości badanych szkół (160 szkół)
była możliwość wypicia przez uczniów
darmowego napoju.
Analizując
wyniki
uzyskane
dla
poszczególnych
dzielnic
Warszawy
stwierdzono, że w niektórych szkołach
(w sumie w 8) w dzielnicach Bielany,
Mokotów, Targówek, Ursus, Ursynów nie było
możliwości wypicia darmowego napoju.
Wydaje się, że należałoby to zmienić. Dzieci
powinny mieć możliwość napić się w szkole
za darmo przynajmniej wody.
Wśród darmowych napojów najczęściej
oferowane było mleko lub woda – rys. 12, ale
też w niektórych szkołach kompot (42 szkoły),
różnego rodzaju soki (16 szkół), woda
z sokiem (2), napoje (3), odżywki (1). Tylko
w jednej szkole były oferowane świeżo
wyciskane soki. Brak tej oferty w szkołach
spowodowany jest dość wysokimi cenami
świeżo wyciskanych soków.
67
81
woda
24
mleko
herbata
133
inne
Rys.
12.
Rodzaj
darmowego
napoju
oferowanego w szkołach podstawowych,
n=160 (liczba szkół podstawowych, w których
dostępny jest darmowy napój)
26
Dożywianie - Darmowe napoje oferowane uczniom przez szkołę
1
4
2 1 1
2
kompot
soki owocowe
11
sok
42
soki świeżo wyciskane
woda z sokiem
napój
odżywki
napoje owocowe
Rys. 13. Inne darmowe napoje oferowane w szkołach podstawowych, n=67
(liczba szkół podstawowych, w których dostępne są inne darmowe napoje
27
Wyniki badania – sklepik szkolny
Działalność sklepików na terenie szkół podstawowych
W 107 badanych warszawskich szkołach
podstawowych działał sklepik szkolny.
Ponieważ na całym świecie asortyment
sklepików
szkolnych
budzi
różne
kontrowersje. Zapytano w badanych
szkołach
czy
rodzaj
asortymentu
oferowanego w sklepikach jest uzgadniany
z Dyrekcją Szkoły. Wyniki przedstawiono
na rys. 14.
Niezależnie od dzielnicy prawie we
wszystkich szkołach asortyment sklepiku
szkolnego był ustalany pisemnie bądź
ustnie, tylko jedna szkoła nie uzgadniała
z ajentem, jaki asortyment powinien być
sprzedawany w sklepiku.
Wydaje się jednak, że lepszą formą byłby
zapis tych ustaleń i sposobu kontroli
asortymentu produktów spożywczych
w sklepiku szkolnym. Można by wtedy
egzekwować w szkołach te ustalenia
z osobą prowadzącą sklepik.
brak danych (szkoły, w których
nie ma sklepiku)
61
nie
1
pisemnie
32
ustnie
74
0
10
20
30
40
50
60
70
80
Liczba szkół
Rys. 14. Ustalanie asortymentu sklepiku
z Dyrekcją szkoły podstawowej, n=168, (liczba
szkół podstawowych biorących udział w badaniu)
29
Asortyment sklepików na terenie szkół podstawowych
W większości szkół (102 placówki na 107 szkół,
w których były sklepiki) wprowadzono
wymagania i ograniczenia, co do oferty sklepiku
szkolnego, niezależnie od dzielnicy. Jedynie w 5
szkołach na terenie dzielnic Rembertów,
Śródmieście, Ursynów, Wawer, nie było
żadnych wymagań ani ograniczeń co do
asortymentu sklepiku szkolnego.
Ograniczenia niezależnie od dzielnicy dotyczyły
głównie napojów słodzonych (w 90 szkołach),
słonych przekąsek (w 81 szkołach) i słodyczy
(w 64 szkołach). Natomiast wymaganiem było
wprowadzenie
polecanych
produktów
śniadaniowych (w 61 szkołach) i owoców lub
warzyw (w 56 szkołach) oraz inne (w 30
szkołach). Wśród innych wymagań było
wprowadzenie suszonych owoców, pestek,
produktów mlecznych, kanapek. Wśród innych
ograniczeń było usunięcie chipsów, napojów
energetyzujących, napojów gazowanych, gum
do żucia, żelek, lizaków, czekolady.
30
Inne
Wprowadzenie owoców lub
warzyw
56
Wprowadzenie polecanych
produktów śniadaniowych
61
Usunięcie lub ograniczenie
słodyczy
64
słonych przekąsek
81
napojów słodzonych
90
0
20
40
60
Liczba szkół
80
100
Rys. 15. Rodzaj ograniczeń lub wymagań
wprowadzony w badanych szkołach odnośnie
asortymentu sklepiku szkolnego, n=107, (liczba
szkół podstawowych posiadających sklepiki
szkolne)
30
Monitoring asortymentu sklepików na terenie szkół podstawowych
Oprócz ustaleń, ograniczeń i wymagań prowadzony był
też w szkołach monitoring asortymentu sklepików
szkolnych. Monitorowaniem asortymentu sklepiku pod
względem zgodności z ustaleniami zajmowali się
w szkołach: Dyrektor – w 73 placówkach, Rada
rodziców – w 45 szkołach, nauczyciele – w 29 szkołach
i inne osoby (kierownik administracyjno-gospodarczy,
pedagog, pielęgniarka, lub wyznaczone osoby) – w 22
szkołach. W niektórych szkołach monitorowaniem
asortymentu zajmowały się różne osoby. Tylko w 3
szkołach nikt nie zajmował się kontrolą asortymentu
sklepiku.
Nieprawidłowością jest wyznaczanie do monitorowania
asortymentu sklepiku szkolnego osoby prowadzącej
sklepik bądź dzieci (w tym przewodniczącego
samorządu szkolnego). Nadzorem powinni zajmować
się dorośli. Dobrze, jeśli w szkole również rodzice mają
wpływ na asortyment sklepiku szkolnego i wydaje się
dobrym pomysłem zaproponowanie tego rodzaju funkcji
przedstawicielom Rady Rodziców, zwłaszcza, że
Dyrektor szkoły zazwyczaj ma i tak wiele innych
obowiązków.
3
22
29
73
Dyrektor szkoły
Rada rodziców
Nauczyciele
46
Inne osoby
Nikt
Rys. 16. Osoba monitorująca asortyment
sklepiku w badanych szkołach, n=107, (liczba
szkół podstawowych posiadających sklepiki
szkolne)
31
Przybory szkolne
Asortyment sklepików
w badanych szkołach
był dość obszerny.
Uzyskane w badaniu
wyniki przedstawiono
na rys.17.
.
85
Słone przekąski (chipsy, paluszki itp.)
49
Lody
21
Słodycze
90
Napoje energetyzujące
1
Słodkie napoje niegazowane (wody smakowe)
78
Napoje gazowane
23
Woda mineralna
105
Soki świeżo wyciskane
2
Soki owocowe (100% soki)
91
Bakalie (suszone owoce, orzechy, pestki itp.)
65
Świeże owoce lub warzywa
49
Mleko lub przetwory mleczne
41
Dania typu fast food (zapiekanki, hot-dogi,…
31
Słodkie bułki (drożdżówki, pączki, itp.)
79
Kanapki
71
0
50
100
Liczba szkół
150
Rys. 17. Asortyment sklepików szkolnych w szkołach podstawowych,
n=107 (liczba szkół podstawowych posiadających sklepiki szkolne)
32
Sklepik szkolny – średni koszt kanapki
120
99
100
Liczba szkół podstawowych
Średni zakres cen kanapki
w sklepiku szkolnym
we
wszystkich badanych szkołach
podstawowych wyniósł
2,502,90 zł, czyli dość drogo
w stosunku do ceny pełnego
obiadu. Stwierdzono, że żadna
warszawska szkoła podstawowa
nie oferowała kanapek poniżej
1,50 zł.
W 23 szkołach kanapki były
droższe od 3 zł. Kanapki
w cenie od 1,50 zł do 2 zł
oferowało jedynie 9 szkół. Były
to pojedyncze szkoły z takich
dzielnic jak: Bemowo, Białołęka,
Bielany, Mokotów, Targówek,
Ursynów,
Wola,
Żoliborz.
Najdroższe kanapki powyżej 3,5
zł oferowały 3 szkoły, jedna na
Bemowie i dwie w dzielnicy
Ursynów
80
60
40
16
20
21
20
9
3
0
1,5 - 1,9 zł
2 - 2,4 zł
2,5 - 2,9 zł
3 - 3,4 zł
3,5 zł i
więcej
brak
odpowiedzi
(w tym 61
szkół, w
których nie
ma sklepiku)
Rys. 18. Średni koszt kanapki w szkołach podstawowych, n=107
(liczba szkół podstawowych posiadających sklepiki szkolne)
33
Niestety wciąż niewiele szkół wprowadza do swojego asortymentu przetwory mleczne (tylko 41
szkół), świeże warzywa i owoce (49 szkół). Z asortymentu, który nie powinien znaleźć się
w sklepiku szkolnym, aby nie propagować niewłaściwych zachowań żywieniowych były:
słodycze (w 90 szkołach),
słone przekąski (w 49 szkołach),
dania typu fast food (w 31 szkołach),
napoje gazowane (w 23 szkołach),
lody (w 21 szkołach),
napoje energetyzujące (w 1 szkole).
Jest to interesujące, gdyż na stronie Urzędu miasta są produkty rekomendowane do sklepików
szkolnych. Różnorodne programy żywieniowe wskazują na konieczność ograniczania dostępu
uczniów do tego rodzaju produktów, a mimo to wciąż pojawiają się one w sklepikach szkolnych.
Zaleca się wprowadzanie w sklepikach szkolnych wyboru produktów prozdrowotnych (o dużej
wartości żywieniowej), które powinny stanowić alternatywę dla ogromnego wyboru oferowanych tam
słodyczy, przekąsek i dań fast food. Wydaje się, że powinno się dążyć do dalszego usunięcia lub
znacznego ograniczenia sprzedaży w sklepikach szkolnych słodyczy i słonych przekąsek.
Należy podkreślić, że sklepik szkolny może być również miejscem kształtowania dobrych nawyków
żywieniowych dzieci. Opracowany w ramach kampanii Wiem, co jem, polecany asortyment sklepików
jest dostępny na stronie Urzędu m.st. Warszawy. Dobrze byłoby go wprowadzić w życie, jak też
opracować wzór uzgodnienia asortymentu sklepiku w formie pisemnej i formy monitoringu (rodzaj
audytu), jaki szkoły miałyby przeprowadzać w sklepikach zlokalizowanych na ich terenie.
34
Wyniki badania – automaty z produktami
spożywczymi
Automaty z produktami spożywczymi na terenie szkół podstawowych
W większości szkół nie zamontowano
maszyn
vendingowych
z
produktami
spożywczymi (rys. 19). Automaty były obecne
w 55 szkołach podstawowych.
Obecność
automatów
z
produktami
spożywczymi na terenie szkół podstawowych
nie zależała od dzielnicy w Warszawy.
Jednak tylko w dwóch dzielnicach: na
Bemowie i we Włochach nie było automatów
w żadnej z badanych placówek. W 25
szkołach były automaty tylko z napojami,
a w 30 – z napojami i słodyczami. Należy
podkreślić,
że asortyment
automatów
również powinien podlegać kontroli.
Specjaliści ds. żywienia wskazują na
konieczność usunięcia ze szkół automatów,
w których zazwyczaj sprzedawana jest
żywność o minimalnej wartości żywieniowej,
w tym różnego rodzaju napoje gazowane.
Ponieważ w Polsce automaty (urządzenia
vendingowe) nie są popularne, należałoby
zapobiec wprowadzaniu i rozpowszechnianiu
tych automatów, zwłaszcza w szkołach
podstawowych.
Nie ma automatów
2
Są automaty z
napojami
30
0
25
111
Są automaty ze
słodyczami
Są automaty z
napojami i
słodyczami
Brak odpowiedzi
Rys. 19. Automaty z produktami spożywczymi na
terenie szkół podstawowych, n=168, (liczba szkół
36
Wyniki badania – edukacja żywieniowa
Edukacja żywieniowa w szkołach podstawowych
Część pytań w kwestionariuszu ankiety
dotyczyła różnych form edukacji żywieniowej
prowadzonych na terenie szkoły. Uzyskane
wyniki przedstawiono na rys. 20.
W większości szkół (w 164 szkołach)
prowadzono edukację żywieniową. Tylko w 4
szkołach nie prowadzono żadnych programów
edukacyjnych. Były to szkoły zlokalizowane na
Pradze Południe (1 szkoła), w Ursusie (1)
i w dzielnicy Wesoła (2). W 102 szkołach były
realizowane zarówno programy własne, jak
i zewnętrzne. Natomiast w 57 szkołach były to
wyłącznie programy zewnętrzne, a w 5 tylko
programy własne.
Oprócz programów edukacyjnych w szkołach
pojawiły się też inne formy propagowania
zdrowego stylu życia takie jak: pozalekcyjne
koła zainteresowań, Święta (np. Święto
ziemniaka), imprezy (np. Dzień dobrego
jedzenia w ramach programu Wiem co jem,
Tydzień żytniego chleba), przedstawienia („Miś
Łakomczuch”) czy zajęcia sportowe. Należy
podkreślić, że w porównaniu z latami 2009
i 2010 zwiększył się udział szkół w programach
z zakresu prawidłowego żywienia i aktywności
fizycznej.
5 4
Zarówno programy
własne i zewnętrzne
57
102
Tylko programy
zewnętrzne
Tylko programy
własne
Nie prowadzono
żadnych programów
Rys. 20. Realizacja w szkołach podstawowych
programów
edukacyjnych
z
zakresu
prawidłowego żywienia i aktywności fizycznej,
n=168, (liczba szkół podstawowych biorących udział
w badaniu)
38
Programy z zakresu prawidłowego żywienia i aktywności fizycznej
realizowane w szkołach podstawowych
Inne
37
Owoce w szkole
110
Szklanka mleka
142
Smak zdrowia
2
Wiem, co jem
133
Owoce, warzywa i soki są na 5
38
Od zabawy do sportu
116
Jem kolorowo
56
0
20
40
60
80
100
Liczba szkół
120
140
160
Rys. 21. Realizacja w 2011 roku w szkołach podstawowych popularnych zewnętrznych
programów edukacyjnych z zakresu prawidłowego żywienia i aktywności fizycznej,
n=168, (liczba szkół podstawowych biorących udział w badaniu)
39
Inne programy z zakresu prawidłowego żywienia i aktywności
fizycznej realizowane w szkołach podstawowych
Ważny posiłek dla dziecka
Żyję zdrowo, owoce i warzywa w szkole
Przedstawienie "Miś Łakomczuch"
Profilaktyka wad postawy i uzębienia
Inne (Warzywa i owoce - surówki, wewnętrzny Układanie …
Zdrowy styl życia - program ekologiczny m.st. Warszawy dla dzieci …
IŻŻ - odżywiamy się zdrowo
Koła zainteresowań (Koło promujące zdrowie, Klubik Trzymamy się …
Zajęcia sportowe (Ruch to zdrowie - program własny, Zdobywamy…
Programy propagujące zdrowe odżywianie (edukacji prozdrowotnej)
Programy własne dotyczące ekologicznej żywności (nauczyciele …
Święto ziemniaka
Aktywnie po zdrowie
Jedz kolorowo, ruszaj się zdrowo
Tydzień żytniego chleba
Tydzień zdrowej żywności (zdrowego żywienia)
Trzymaj formę
5 porcji warzyw, owoców lub soku
Mamo, tato wolę wodę
0
1
1
1
1
6
1
1
2
6
6
1
1
2
1
2
2
3
8
3
1
2
3
4
5
6
7
8
9
Liczba szkół
Rys. 22. Inne programy zewnętrzne i wewnętrzne z zakresu prawidłowego żywienia
i aktywności fizycznej realizowane 2011 roku w szkołach podstawowych, n=37 (liczba szkół
podstawowych które realizowały inne programy)
40
Wyniki badania – edukacja personelu
uczestniczącego w organizacji żywienia
41
Edukacja personelu uczestniczącego w organizacji żywienia w szkole
Osoby
opracowujące
jadłospisy
w
szkołach
chętnie
uczestniczyły
w szkoleniach. Na 168 badanych szkół, w 140
odpowiedziano na to pytanie pozytywnie (rys.
23). Były to głównie szkolenia w Instytucie
Żywności i Żywienia, SGGW i organizowane
przez miasto w ramach programu Wiem co
jem, na temat systemów zapewnienia jakości
i bezpieczeństwa zdrowotnego produkowanych
posiłków: GHP (Dobra Praktyka Higieniczna),
GMP (Dobra Praktyka Produkcyjna), HACCP
oraz prawidłowego żywienia i racjonalnego
układania jadłospisów, jak również z zakresu
BHP. Część osób podnosi swoje kwalifikacje
uzupełniając wykształcenie, czy uczestnicząc
w konferencjach z zakresu prawidłowego
odżywiania.
2
26
tak
nie
140
brak danych
Rys. 23. Edukacja osób opracowujących
jadłospisy w szkołach podstawowych,
n=168, (liczba szkół podstawowych biorących
udział w badaniu)
42
Osoby przygotowujące posiłki w szkołach rzadziej
uczestniczyły w szkoleniach z zakresu wykonywanej pracy.
Tylko w 79 szkołach odpowiedziano na to pytanie
pozytywnie (rys. 24). Powodem prawdopodobnie jest fakt, iż
niewielka liczba zatrudnionych w stołówkach szkolnych nie
pozwala na uczestnictwo w szkoleniach zewnętrznych, poza
stanowiskiem pracy.
Pracownicy stołówek uczestniczyli w kursach doskonalenia
zawodowego z zakresu: kucharz, aspektów higienicznych
(minimum
sanitarne,
GHP),
zapewnienia
jakości
i bezpieczeństwa zdrowotnego produkowanych posiłków
(GMP, HACCP), BHP, jak również zasad prawidłowego
przygotowania posiłków. Najwięcej kursów, warsztatów
i szkoleń odbyto z zakresu systemów zapewnienia jakości
i bezpieczeństwa zdrowotnego produkcji żywności. Jest to
spowodowane zmieniającymi się od kilku lat przepisami
sanitarno-higienicznymi i obowiązkiem wdrażania systemu
HACCP do zakładów gastronomicznych. W tym wypadku
pojawiły się też szkolenia wewnętrzne, przeprowadzane
przez kierownika stołówki. Dotyczyły one: higieny produkcji
posiłków, a w szczególności higieny osobistej personelu,
higieny na stanowisku pracy, zatruć pokarmowych i zasad
zapobiegania im, omówienia higienicznych instrukcji
stanowiskowych (mycia i dezynfekcji maszyn i urządzeń,
jaj, funkcjonowania wstępnej przygotowalni surowców,
przechowywania żywności).
.
.
2
79
87
tak
nie
brak danych
Rys.
24.
Edukacja
osób
przygotowujących posiłki w szkołach
podstawowych, n=168, (liczba szkół
43
Badania naukowe wskazują na błędy popełniane w żywieniu zbiorowym, objawiające się:
 niską oceną zaplanowanych jadłospisów,
 przygotowywaniem szkolnych posiłków i ich serwowaniem na ograniczonej
powierzchni,
 niedostatecznym czasem przeznaczonym na przygotowanie posiłku,
 brakiem standardów edukacyjnych w szkolnej gastronomii.
Wydaje się, że dobrym pomysłem byłoby wprowadzenie obowiązku podnoszenia
kwalifikacji zawodowych z zakresu odpowiadającego wykonywanej pracy dla personelu
przygotowującego w stołówkach posiłki, tak jak to jest z zakresu bezpieczeństwa
i higieny pracy. Dobrze, gdyby były to szkolenia bezpłatne. Wzrost świadomości
personelu, zwłaszcza z zakresu wpływu jego postępowania na jakość, wartość
odżywczą czy bezpieczeństwo produkcji posiłków jest ważny i może przyczynić się do
podniesienia jakości posiłków oferowanych w stołówkach szkolnych.
44
Podsumowanie (1/7)
Śniadania
W 95,2% szkół organizowane były przerwy śniadaniowe. Zwykle były to jedna lub dwie
przerwy. Trwały one w zależności od szkoły zazwyczaj 10-14 minut lub 15-19 minut
i jest to czas wystarczający na spożycie drugiego śniadania.
W niektórych szkołach czas trwania przerwy śniadaniowej uzależniony był od wieku
i dla dzieci młodszych wydłużany był nawet do 30 minut. To wydaje się słuszne i warte
rozpropagowania, gdyż młodsze dzieci muszą w szkole nauczyć się wielu nowych
zachowań i dobrze, żeby miały komfort podczas spożywania posiłku.
Dla klas młodszych i oddziałów przedszkolnych w wielu szkołach (n=139), chociaż
szkoda, że nie we wszystkich, organizowane były wspólne śniadania uczniów
z nauczycielem i ma to duże znaczenie dla propagowania prawidłowego odżywiania.
Nauczyciel obserwując dzieci może korygować nieprawidłowe zachowania
żywieniowe, a także w razie nieprawidłowości takich jak, powtarzający się brak
drugiego śniadania porozmawiać z rodzicami na ten temat.
Śniadania przygotowywane przez stołówki szkolne spożywało od 5 do 270 osób.
Średni koszt śniadań w objętych badaniem szkołach wynosił 0,60 do 5,60 zł (średnio
1,99 zł).
45
Podsumowanie (2/7)
Obiady i podwieczorki
W badanych szkołach podstawowych organizowano 1 - 3 przerwy obiadowe, trwające
od 15 do 30 minut. Jedynie w 3 szkołach czas na zjedzenie obiadu był zbyt krótki
(poniżej 15 minut), niezapewniający komfortu spożywania posiłku. Większość szkół
(97%) posiadała własne zaplecze kuchenne. Tylko w 11 szkołach posiłki były
dostarczane przez zewnętrznego dostawcę.
Liczba miejsc konsumenckich w stołówkach była różna od 32 do 150 (średnio 60
miejsc).
Obiady przygotowywane przez stołówki szkolne spożywało dziennie od 12 do 470
osób w zależności od szkoły. Koszt obiadów w objętych badaniem szkołach
podstawowych wynosił od 3 do 10 zł za obiad (średnio 5,36 zł).
Podwieczorki przygotowywane przez stołówki szkolne spożywało od 4 do 684 osób
w zależności od szkoły. Koszt podwieczorków w objętych badaniem szkołach
podstawowych wynosił 0,50 do 4,90 zł za podwieczorek (średnio 1,61 zł).
46
Podsumowanie (3/7)
Szkolne zaplecze gastronomiczne
Liczba osób zatrudnionych w stołówkach mieściła się w granicach 2-12 osób (średnio
4), dlatego też, aby sprawnie funkcjonować niezbędny jest wysoko wydajny sprzęt
technologiczny. Około 32% badanych szkół podstawowych zgłosiło zastrzeżenia, co
do wyposażenia kuchni. Aby kuchnie stołówek mogły sprawnie funkcjonować
zgłaszano potrzeby w zakresie:
 unowocześnienia pomieszczeń (ok. 15%),
 sprzętu technologicznego (głównie pieca konwekcyjno-parowego – ok. 12%),
 mebli kuchennych (ok. 2%),
 drobnego sprzętu do przygotowania posiłków (ok. 2%).
Na zapleczu kuchennym stołówek przygotowywane były głównie obiady (ok. 90%),
śniadania i podwieczorki (ponad 60% szkół).
47
Podsumowanie (4/7)
Dożywanie
W większości szkół w ramach dożywiania zapewnione były obiady (n=162 szkoły),
rzadziej śniadania (55) i podwieczorki (48). Ze wszystkich form dożywania w różnym
zakresie korzystały dzieci najbardziej potrzebujące. Z dożywiania w formie śniadań oraz
II śniadań najczęściej korzystały dzieci z dzielnic: Wola, Bemowo, Wawer.
Dożywianie już od wczesnych godzin ma znaczenie, gdyż obiad jest wydawany dopiero
około godziny 12 i dzieci nie mogą być do tego czasu głodne. Przy zbyt długich przerwach
pomiędzy posiłkami dochodzi do znacznego spadku poziomu glukozy we krwi, co wpływa
na zmniejszenie wydolności fizycznej i umysłowej, obniżenie zdolności koncentracji,
rozdrażnienie itp. Tu wydaje się być ważna rola nauczyciela, który określałby potrzeby
w tym zakresie na podstawie obserwacji dzieci.
Z dożywiania w formie obiadów najczęściej korzystały dzieci z dzielnic: Praga Płn., Praga
Płd., Wola. Z dożywiania w innej formie korzystały głównie dzieci z Targówka.
W większości szkół - 160 (95,2%) była możliwość wypicia darmowego napoju: głównie
mleka (79,2% szkół) lub wody (48,2%), rzadziej innych napojów.
Wydaje się, że dobrze byłoby wprowadzenie we wszystkich szkołach podstawowych
w porozumieniu z Radami rodziców, bezpłatnej wody. Eliminowałoby to noszenie przez
dzieci napojów w tornistrze, co dodatkowo je obciąża. Osoby, które zapomniały napoju
miałyby szansę napicia się w szkole, co ma istotne znaczenie w wypadku wysiłku
fizycznego i wysokich temperatur na zewnątrz. Należy pamiętać, że ilość wypitych
napojów w ciągu dnia ma znaczenie dla prawidłowego żywienia.
48
Podsumowanie (5/7)
Sklepiki szkolne i automaty z produktami spożywczymi
Na terenie 107 szkół podstawowych (63,7%) funkcjonowały sklepiki szkolne.
Asortyment sklepiku zwykle był uzgadniany z Dyrekcją szkoły ustnie (69,2%), co
sprawia, że trudno potem te uzgodnienia egzekwować, dlatego też należałoby
wprowadzić formę pisemną tych uzgodnień.
Większość szkół wprowadziła ograniczenia lub wymagania, co do asortymentu
sklepiku, jedynie 5 szkół nie zrobiło tego. Mimo to, wciąż w asortymencie sklepików
były: dania typu fast-food (w 31 szkołach), napoje gazowane (w 23 szkołach), napoje
energetyzujące (w 1 szkole), słodycze (w 90 szkołach), lody (w 21 szkołach) oraz
słone przekąski (w 49 szkołach).
Koszt kanapek w sklepikach szkolnych wynosił od 1,50 do ponad 3,50 zł (średni
zakres od 2,50 do 2,90 zł) czyli dość drogo, tak więc, gdy dziecko zapomni drugiego
śniadania z domu częściej wybierze inne tańsze produkty.
Do monitorowania asortymentu sklepików szkolnych zazwyczaj zobowiązani byli
Dyrektorzy szkół. Lepiej gdyby na to wpływ miała również Rada rodziców
i wyznaczone przez Dyrekcję osoby, gdyż Dyrektor szkoły zwykle jest osobą zajętą
innymi sprawami i nie ma czasu na dokładne kontrolowanie sklepików.
Automaty z produktami spożywczymi były obecne w 55 szkołach podstawowych.
Nie jest to najlepszy pomysł, gdyż w większości z nich w ofercie są produkty o niskiej
wartości żywieniowej takie jak: słodzone napoje gazowane i słodycze.
49
Podsumowanie (6/7)
Promocja zasad prawidłowego żywienia i aktywności fizycznej
Programy z zakresu prawidłowego żywienia i aktywności fizycznej były
realizowane w 97,62% (n=164) badanych warszawskich szkół
podstawowych. W porównaniu z latami ubiegłymi programy te cieszą się,
więc większą popularnością. Wśród najbardziej popularnych programów
edukacyjnych z tego zakresu wymienić należy: Wiem, co jem, Jem
kolorowo, Od zabawy do sportu, Szklanka mleka.
50
Podsumowanie (7/7)
Szkolenia personelu
Osoby
opracowujące
jadłospisy
w
140
szkołach
(83,33%)
w latach 2008-2010 uczestniczyły w szkoleniach zawodowych dotyczących
systemów zapewnienia jakości i bezpieczeństwa zdrowotnego
produkowanych posiłków: GHP, GMP, HACCP oraz prawidłowego żywienia
i racjonalnego układania jadłospisów, jak również z zakresu BHP.
Osoby przygotowujące posiłki w szkołach rzadziej uczestniczyły
w szkoleniach z zakresu wykonywanej pracy. Pracownicy tylko 79 szkół
w latach 2008-2010 uczestniczyli w szkoleniach z zakresu
przygotowywania posiłków, planowania prawidłowego żywienia, z zakresu
higieny i systemów zapewnienia jakości i bezpieczeństwa zdrowotnego
produkowanej żywności.
Powodem
mniejszego zainteresowania
szkoleniami prawdopodobnie jest fakt, iż niewielka liczba zatrudnionych
(średnio 4 osoby) w stołówkach szkolnych nie pozwala na uczestnictwo
w szkoleniach. W tym zakresie przydałaby się również oferta szkoleń
bezpłatnych dla personelu przygotowującego posiłki w kuchni stołówek
szkolnych.
51

Organizacja żywienia w warszawskich szkołach

Transkrypt

Podobne dokumenty

Zagadnienia wykładu

informacja-o-projekc..

Żywienie w cukrzycy i potrzeby młodego, rozwijającego się organizmu.

Temat 4: „CZYTAM ETYKIETY” - INSTYTUT "ZDROWIE Z NATURY"

TF - info o programie

więcej

Edukacja zdrowotna w przedszkolu