W roku Jubileuszu… Nie samą pracą Niemal

W roku Jubileuszu…
Nie samą pracą
Niemal równolegle z rozpoczęciem budowy Państwowej Fabryki Związków Azotowych w Tarnowie,
rozpoczęto realizację przyfabrycznego osiedla mieszkaniowego. Jego budowę przyspieszyły trudne
warunki lokalowe.
Do 1930 r. wybudowano 16 murowanych domów willowych, 2 budynki hotelowe i 14 drewnianych
baraków. W tych ostatnich, zlokalizowanych przy ul. Jesionowej (dziś ul. ks. Indyka) oraz na terenie
dzisiejszej zajezdni autobusowej, zamieszkało 136 rodzin pracowników fabryki. Szybki rozwój
budownictwa mieszkaniowego nastąpił w pierwszej połowie lat 30. XX w., kiedy z inicjatywy
pracowników fabryki powstały spółdzielnie mieszkaniowe „Nasz Dom” i „Osiedle”. Obie spółdzielnie
realizowały budynki na terenie położonym około 1 km od bram fabryki, w sąsiedztwie przystanku
kolejowego. W ten sposób, obok pierwszego osiedla położonego tuż za bramami fabryki, powstało
nowe, nazywane popularnie „Za torem”. Uroczystość poświęcenia kamienia węgielnego pod budowę
nowej kolonii mieszkaniowej uświetnił Prezydent RP Ignacy Mościcki, co upamiętnia skwer z
kamieniem węgielnym i tablica przy obecnej ul. Obrońców Lwowa.
Dzięki prężnie rozwijającemu się budownictwu spółdzielczemu, a także indywidualnemu w latach
1928-1939 wybudowano 350 mieszkań w budynkach murowanych i w barakach, a Mościce z dwóch
zacofanych wsi Świerczków i Dąbrówka Infułacka rozrosły się do dużej osady przemysłowej, liczącej
pod koniec lat 30. XX w. 4200 mieszkańców. W okresie międzywojennym na terenie fabryki i gminy
Mościce prężnie rozwijały się organizacje społeczne i kulturalne, w tym oddziały organizacji
kombatanckich i niepodległościowych. Najprężniejszą z nich był oddział Związku Strzeleckiego,
organizacja paramilitarno-wychowawcza. Drugą tego typu organizacją był oddział Związku
Legionistów Polskich, natomiast młodzież robotnicza skupiona była w Ognisku Młodzieży Pracującej
im. Jędrzeja Moraczewskiego. Zdecydowana większość przedstawicieli mościckiej kadry inżynierskiej
wstąpiła w lutym 1930 r. do Związku Inżynierów Chemików Rzeczypospolitej Polskiej. Aktywnie w
życiu mościckiej inteligencji brał również udział oddział Koła Techników Polskich. Po wojnie zrzeszenia
inżynierów i techników połączyły się, dając początek Stowarzyszeniu Inżynierów i Techników
Przemysłu Chemicznego (SiTPChem). Wśród stowarzyszeń o charakterze rekreacyjno-sportowym
najsłynniejszym był bez wątpienia powstały w 1933 r. Klub Balonowy, który posiadał trzy własne
balony i organizował loty szkoleniowe, a także uczestniczył w zawodach balonowych. Sporą atrakcją
dla mieszkańców Mościc były organizowane przez mościcki klub w latach 1938 i 1939 zawody
balonowe o puchar im. płk. Wańkowicza. Mościccy piloci uczestniczyli również w innych znaczących
imprezach, m.in. w słynnych międzynarodowych zawodach im. Gordon-Benneta w Brukseli. Poza
oficjalnymi krajowymi zawodami, w Mościcach organizowano tzw. automobilowy pościg za balonem
wolnym. Klub Balonowy należał do mościckiego klubu sportowego, założonego w 1928 r. początkowo
pod nazwą „Tarno-Azot”, od 1930 r. jako Towarzystwo Sportowe „Mościce”. Stopniowo do istniejącej
do tej pory samodzielnie sekcji futbolowej powoływano do życia kolejne: lekkiej atletyki, podnoszenia
ciężarów, kolarską, cyklistów, motorową, strzelecką, kręglarską, siatkówki, koszykówki męskiej oraz
piłki ręcznej. W latach 1933-1936 na terenie gminy istniał drugi klub sportowy, Robotnicze
Towarzystwo Sportowe „Łączność”, z sekcjami piłki nożnej, łyżwiarską, kolarską i kajakową. Istnienie
dwóch klubów działających w tym samym środowisku i stawiających sobie podobne cele nie miało
większego sensu, więc w 1936 r. doszło do ich połączenia.
Budowa PFZA w Mościcach i związany z nią rozwój gospodarczy miasta spowodowały nie tylko
problemy lokalowe, ale i komunikacyjne. Większość pracowników pochodzących z Tarnowa i
najbliższych okolic zmuszonych było dochodzić do pracy piechotą, nierzadko po kilkanaście
kilometrów, a nielicznym wówczas posiadaczom rowerów dojazd utrudniał brak dróg dojazdowych
do fabryki i naturalne przeszkody na rzekach Biała i Dunajec. Na okres letni 1927 r., głównie w
związku z budową PFZA, datować należy początek komunikacji miejskiej w Tarnowie. Od września
1929 r. autobusy na trasie Tarnów-Mościce kursowały już co godzinę. Wiosną 1927 r. zdecydowano o
przebudowie głównej drogi dojazdowej do fabryki, która otrzymała imię Ignacego Mościckiego.
Budowa PFZA znacznie zwiększyła również zapotrzebowanie na komunikację kolejową. Już w grudniu
1927 r. na przyfabrycznej stacji „Dąbrówka-Tarnów” zatrzymywały się 4 pociągi dziennie, po 2 w
stronę Krakowa i Tarnowa.
Robert Lichwała