Receptura p³ynn.qxd

Spis treœci
SPIS TREŒCI
Wstêp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
11
Od Autora
..................................................
13
Objaœnienia najczêœciej wystêpuj¹cych wa¿niejszych skrótów . . . . . . . . . .
15
Leksykon wa¿niejszych pojêæ
...................................
18
Rozdzia³ I
ROZPUSZCZALNOή SUBSTANCJI LECZNICZYCH . . . . . . . . . . . .
25
1. RozpuszczalnoϾ substancji leczniczych z perspektywy
Farmakopei Polskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. Czynniki wp³ywaj¹ce na rozpuszczalnoœæ substancji leczniczych . . . . .
2.1. Temperatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.2. Obecnoœæ substancji zwiêkszaj¹cych rozpuszczalnoœæ
czyli solubilizatorów (substancji hydrotropowych) . . . . . . . . . . . . .
2.3. Obecnoœæ elektrolitów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.4. Obecnoœæ wspó³rozpuszczalników (kosolwentów) . . . . . . . . . . . .
2.5. Wp³yw pH i dysocjacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.6. Formy polimorficzne, amorficzne i solwaty . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. SzybkoϾ rozpuszczania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4. Prognozowanie rozpuszczalnoœci substancji leczniczych . . . . . . . . . . .
4.1. Metoda obliczeniowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.2. Metoda sta³ej dielektrycznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.3. Metoda parametru rozpuszczalnoœci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
25
30
30
31
34
36
38
43
46
48
48
49
51
5
Spis treœci
Rozdzia³ II
ROZWI¥ZYWANIE PROBLEMÓW ZWI¥ZANYCH
Z ROZPUSZCZALNOŒCI¥ NA ETAPIE PREFORMULACJI . . . . . .
55
Rozdzia³ III
ROZTWORY NASYCONE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
63
Rozdzia³ IV
ZJAWISKO PRECYPITACJI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
67
1.
2.
3.
4.
Wp³yw drugiego rozpuszczalnika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wp³yw pH . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wp³yw temperatury . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Obecnoœæ substancji wielkocz¹steczkowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
68
69
71
72
Rozdzia³ V
PODSTAWOWE CZYNNOŒCI ZWI¥ZANE Z PRZYGOTOWANIEM
POSTACI P£YNNYCH . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
73
1. Krople i ich odmierzanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. Metoda wielokrotnego rozcieñczania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. Mieszanie p³ynnych uk³adów wielofazowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.1. Cyrkulacja cieczy w roztworach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.2. Zawiesiny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.3. Emulsje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4. Rozdrabnianie substancji leczniczych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
73
77
80
81
81
83
84
Rozdzia³ VI
WPROWADZANIE SUBSTANCJI LECZNICZYCH DO P£YNNYCH
POSTACI RECEPTUROWYCH . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
89
1.
2.
3.
4.
Roztwory . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zawiesiny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Emulsje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Przyk³ady wprowadzania leków dermatologicznych . . . . . . . . . . . . . . .
89
89
90
92
Rozdzia³ VII
EFEKTY SYNERGISTYCZNE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
95
1. Synergistyczne po³¹czenia substancji leczniczych . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. Synergistyczne po³¹czenia substancji hydrotropowych . . . . . . . . . . . . .
96
97
6
Spis treœci
3. Synergistyczne po³¹czenia korozpuszczalników i substancji
hydrotropowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
4. Synergistyczne po³¹czenia œrodków konserwuj¹cych . . . . . . . . . . . . . . . 98
5. Przeciwutleniacze synergistyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
Rozdzia³ VIII
SYROPY . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101
Rozdzia³ IX
ELIKSIRY . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107
Rozdzia³ X
KOLODIA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
Rozdzia³ XI
FORMALDEHYD I JEGO ROZTWORY
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
Rozdzia³ XII
ZAWIESINY . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125
Rozdzia³ XIII
EMULSJE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135
Rozdzia³ XIV
KONSERWACJA PRZECIWDROBNOUSTROJOWA . . . . . . . . . . . . . 145
Rozdzia³ XV
WP£YW ZMIENNYCH WARUNKÓW OTOCZENIA NA SUROWCE
I P£YNNE POSTACI LEKÓW . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157
1.
2.
3.
4.
Œwiat³o . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wilgoæ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Tlen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Temperatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
157
160
165
169
Rozdzia³ XVI
WYBÓR OPAKOWANIA DO BEZPOŒREDNIEGO KONTAKTU
Z P£YNNYMI LEKAMI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171
7
Spis treœci
Rozdzia³ XVII
KONTROLA I METODY BADANIA P£YNNYCH POSTACI LEKU
RECEPTUROWEGO W APTECE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Pomiar masy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Pomiar objêtoœci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Pomiar gêstoœci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Pomiar pH . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ocena organoleptyczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Kontrola zjawisk fizycznych w zawiesinach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6.1. Test immersji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6.2. Oznaczanie objêtoœci (V) lub wysokoœci (H) sedymentacji . . . . . .
6.3. Test redyspersji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7. Kontrola zjawisk fizycznych w emulsjach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7.1. Test p³ytkowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7.2. Wizualna obserwacja rozdzia³u faz w sta³ej temperaturze . . . . . . .
7.3. Wizualna obserwacja trwa³oœci emulsji w podwy¿szonej
temperaturze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7.4. Wizualna obserwacja trwa³oœci emulsji w warunkach zmiennych
temperatur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7.5. Oznaczanie typu emulsji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7.5.1. Metoda zwil¿ania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7.5.2. Metoda rozcieñczeñ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7.5.3. Metoda barwnikowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7.5.4. Metoda s¹czenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
178
178
179
179
180
180
180
181
183
183
184
184
185
185
185
186
186
186
187
Rozdzia³ XVIII
STANDARDOWE PROCEDURY OPERACYJNE JAKOŒCIOWEJ
OCENY RECEPTUROWYCH P£YNNYCH POSTACI LEKÓW . . . . . 189
Rozdzia³ XIX
PROBLEMY POZOLOGICZNE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197
Rozdzia³ XX
P£YNNE LEKI PEDIATRYCZNE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203
1. Preparaty poza wskazaniami i nielicencjonawane jako problem
recepturowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203
2. ród³a substancji czynnej w recepturze pediatrycznej . . . . . . . . . . . . . 205
8
Spis treœci
3. Receptura postaci p³ynnych dla dzieci – sposoby przygotowania
i trwa³oœæ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4. Receptura p³ynnych postaci leków stosowanych w nadciœnieniu
u dzieci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.1. Beta-blokery . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.2. Inhibitory konwertazy angiotensyny (ACE) . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.3. Blokery kana³u wapniowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.4. Leki moczopêdne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
206
209
210
212
214
216
Rozdzia³ XXI
TRWA£OŒÆ I WA¯NOŒÆ P£YNNYCH POSTACI RECEPTUROWYCH . 219
Wykaz tabel, wzorów dokumentów i rysunków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226
Piœmiennictwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229
9