Rozwój usług e-government w Polsce

dr Agnieszka Budziewicz-Guźlecka
Katedra Ekonomiki i Organizacji Telekomunikacji
Uniwersytet Szczeciński
e-mail: [email protected]
Rozwój usług e-government w Polsce
Streszczenie
W artykule został zaprezentowany rozwój usług e-government w
Polsce Przeanalizowano, czy dostępność obywatela do usług administracji publicznej za pośrednictwem sieci Internet w Polsce jest rozwinięty i
czy nie odbiega od standardów przyjętych w Unii Europejskiej.
1. Wprowadzenie
Od około 1980 roku świat przeszedł do epoki cywilizacji informacyjnej. Epoka ta będzie trwać zapewne 120 - 180 lat, a więc to co obserwuje się obecnie, to zaledwie początki. Zmiany stylu Ŝycia i pracy wywołane tą falą cywilizacyjną, będą zapewne głębsze, niŜ podobne zmiany
wywołane początkami cywilizacji przemysłowej. Motorem tych zmian
jest fakt, Ŝe informacja zaczyna odgrywać rolę podstawowego zasobu
produkcyjnego – zaś rozwój technik przesyłania, wyszukiwania i przetwarzania informacji następuje dziś tak szybko, Ŝe znaczenie tego zasobu
wciąŜ rośnie.1 Informacja stanowi zasób ekonomiczny niezbędny do
funkcjonowania i rozwoju kaŜdego społeczeństwa, państwa i gospodarki
narodowej. Zasób ten, na równi z innymi zasobami ekonomicznymi,
1
Por. A. P. Wierzbicki: Wpływ informacji jako zasobu produkcyjnego na stosunki społeczne i
gospodarcze w krajach rozwiniętych. Przegląd Telekomunikacyjny 1997, nr 3.
współdecyduje o rozwoju społeczeństwa i gospodarki.2 Zastosowanie i
rozwój infrastruktury informacyjnej ma przede wszystkim – oprócz wielkiego znaczenia dla ekonomii – daleko idące konsekwencje społeczne.3
DuŜy zestaw nowych rozwiązań wkracza niemal we wszystkie dziedziny
Ŝycia: prowadzenie działalności gospodarczej, handel, nauczanie, administrację, rozrywkę oraz wiele innych. Coraz częściej mówi się, Ŝe ludzkość
wkracza w nowy etap rozwoju cywilizacji. Po okresie industrialnym rozpoczyna się era społeczeństwa informacyjnego.
WyróŜnia się trzy historyczne4, podstawowe fazy rozwoju ekonomicznego społeczeństwa, dzieląc je według technik, które w tych fazach
dominowały:5
• społeczeństwo przedindustrialne, opierające się na podstawowych zawodach związanych z przyrodą,
• społeczeństwo industrialne, zorganizowane przede wszystkim wokół
procesu wykorzystywania energii do produkcji towarów,
• społeczeństwo postindustrialne, bazujące na informacji, jako podstawie wiedzy i działania.
Społeczeństwo postindustrialne cechuje przede wszystkim:
• dominacja sektora usług w gospodarce,
• dominacja specjalistów i naukowców w strukturze zawodowej,
• orientacja na kontrolę społeczną rozwoju techniki,
2
Por. J. Oleński: Ekonomika informacji. PWE, Warszawa 2001, s. 243.
Por. R. W. Kluszczyński: Społeczeństwo informacyjne. Cyberkultura. Sztuka multimediów. Wyd.
Rabid, Kraków 2002, s. 11.
4
RóŜnie autorzy przedstawiają tę typologię społeczeństw. L. Groff przedstawia ją następująco:
społeczeństwo ery agrarnej, społeczeństwo ery industrialnej oraz społeczeństwo ery informacyjnej.
Por. L. Groff: Rewolucja informacyjna, globalne trendy restrukturyzacyjne, wizje i decyzje. Transformacje 1993-1994, nr 3-4, s. 82.
5
Por. J. Olędzki: Komunikowanie w świecie. Wyd. ASPRA-JR, Warszawa 2000, s. 15.
3
• tworzenie „technologii intelektualnych” jako podstawy podejmowania
decyzji politycznych i społecznych.
Ostatnie dekady XX wieku to oŜywiona dyskusja nad tym, jak dalece następujące po sobie generacje technologii teleinformatycznych wpływają na społeczeństwa najbardziej zaawansowanych gospodarczo i technologicznie rejonów świata. Stawiano pytania o istotę informacji w procesie rozwoju społecznego, starając się stworzyć teorię społeczeństwa
informacyjnego.6 Nowe społeczeństwo korzysta i będzie korzystać z wolnego rynku jako sprawdzonego mechanizmu ekonomicznej integracji.7
Następują przemiany w sposobie funkcjonowania gospodarki globalnej.
Często wynika to z daleko posuniętego postępu technicznego i technologicznego w telekomunikacji oraz teleinformatyce. Postęp ten objawił się
w ostatnich latach wdroŜeniem, juŜ powszechnie przyjętego, pojęcia
„społeczeństwo informacyjne”, które funkcjonuje juŜ jako kategoria ekonomiczna i społeczna, rozwojem tanich technologii szybkiego dostępu do
uŜytkownika końcowego oraz demonopolizacją usług telekomunikacyjnych.
6
7
Por. F. Webster: Theories of the Information Society. Routledge, London 1995.
Por. P. F. Drucker: Społeczeństwo prokapitalistyczne. PWN, Warszawa 1999, s. 14.
2. e-usługi administracji publicznej
Rewolucja cyfrowa, która ma obecnie miejsce, rosnąca europejska i
światowa konkurencja powoduje, Ŝe usługi administracji elektronicznej
zaczynają odgrywać coraz istotniejszą rolę, zarówno dla państwa, jak i
społeczeństwa. Informatyzacja administracji publicznej jest konieczna
chociaŜby ze względu na członkostwo w Unii Europejskiej i nałoŜonych
na poszczególnych członków zobowiązań. Jednym z celów informatyzacji
administracji jest włączenie się w budowę społeczeństwa informacyjnego.
Wynika to równieŜ ze zmian zachodzących w społeczeństwie.
Wraz z upowszechnieniem edukacji społeczeństwo staje się coraz bardziej wykształcone oraz świadome swoich racji i widząc nieporadność
państwa, domaga się poprawy jakości świadczonych usług publicznych
oraz zmiany tradycyjnych biurokratycznych struktur. Ze względu na stały
wzrost wydatków publicznych, nierozerwalnie związanych z daninami
publicznymi płaconymi przez obywateli, wzrasta zainteresowanie ich
efektywniejszym wykorzystywaniem. Funkcjonujące organizacje międzynarodowe, takie jak Unia Europejska, Bank Światowy równieŜ wywołują oraz wzmacniają tendencje do przemian w administracji.8
Program udostępniania części usług i informacji administracji publicznej w Internecie,9 UE oficjalnie sprecyzowała w 2000 roku w programie eEurope. W ramach usług UE wymienia e-government, czyli administrację publiczną on-line. Celem eEurope jest dostarczenie obywatelom UE nowoczesnych, internetowych usług publicznych oraz stworzenie
dynamicznego środowiska do prowadzenia e-businessu.
8
B. KoŜuch: Zarządzania publiczne. Warszawa 2004, s. 16.
UE zalecała, Ŝeby do 2005 roku moŜna było np. rozliczyć się z podatków dochodowych, rejestrować firmy, wypełniać formularze do otrzymania prawa jazdy i dowodu osobistego, zapisywać
się na wizyty lekarskie, szukać pracy.
9
Dlatego teŜ dla jednostek administracji konieczne jest zapewnienie
infrastruktury teleinformatycznej oraz rozwiązań programowych i prawnych, które zagwarantowałyby spełnienie postulatów „Strategii kierunkowej rozwoju informatyzacji Polski do roku 2013” oraz realizacji „Planu
Informatyzacji Państwa na lata 2007-2010”. Dobrze rozwinięty system
administracji publicznej powinien pozwolić na integrację systemów informatycznych poszczególnych administracji, a następnie powiązanie
tegoŜ systemu z systemami administracji publicznej innych krajów w
ramach programu IDA – Interchange of Date betweeen Administrations.
Pojęcie e-Government to zapewnienie dostępu do usług administracji świadczonych za pomocą dostępu on-line. e-Government to sposób, w
jaki administracja publiczna wykorzystuje nowe technologie by udostępnić obywatelom dostosowane do ich potrzeb usługi i informacje w sposób
znacznie praktyczniejszy, uŜyteczniejszy i łatwiejszy w obsłudze. W konsekwencji usługi i informacje publiczne mają być dostępne przez 24 godziny na dobę i 7 dni w tygodniu.10
Posiadanie i uŜytkowanie danych w wersji elektronicznej umoŜliwia osiągnięcie oszczędności związanych z dostępem do kaŜdej informacji, jaka została zapisana bez ograniczeń czasowo-przestrzennych. Kolejny plus to moŜliwość przetwarzania informacji, dzięki czemu spada czas
oczekiwania na rozwiązanie danej sprawy przy zachowaniu jawności i
przejrzystości. Dalej wprowadzenie systemu automatyzacji pozwala na
wyeliminowanie monotonnej pracy ludzkiej, odciąŜenie urzędników z
wykonywania funkcji informacyjnych i większe zaangaŜowanie ich w
realizację zadań o charakterze merytorycznym. I na koniec, poprzez moŜ10
P. Haltof, S. Kulągowski, T. Kulisiewicz, W. Kuśnierek, A. Sobczak: Raport Administracja
Publiczna w sieci 2002 – czy rzeczywiście bliŜej obywatela?, Internet Obywatelski, Warszawa
2002.
liwość dowolnej archiwizacji zostawia się miejsce na procedury nadzoru i
kontroli.11
3. Stan rozwoju usług e-government w Polsce na tle innych
krajów
Usługi e-government w Polsce mają tendencję wzrostową, jednakŜe
jest to wzrost bardzo powolny i znacznie odbiegający od innych państw
europejskich. W skali dwustopniowej (gdzie 0 oznacza brak usługi, a 1
obecność usługi świadczonej elektronicznie) tylko 20% wszystkich usług
publicznych w Polsce w 2006 roku było świadczonych drogą elektroniczną, jest to wzrost w stosunku do roku 2004, gdzie wskaźnik ten wynosił 10%, jednakŜe średnia 28 państw12 europejskich w 2006 roku wynosiła 48%, a w 2004 roku 40%.
Oprócz dwustopniowej skali badań istnieje równieŜ badanie, w którym przyjęto załoŜenie, iŜ dostępność usług publicznych online moŜe
wystąpić na jednym z czterech stadiów rozwoju:
• poziom 1 – informacyjny, oznacza dostępność online informacji niezbędnej do rozpoczęcia jakiegoś procesu (skala procentowa 25-50),
• poziom 2 – jednokierunkowy, oznacza moŜliwość pobierania formularzy z oficjalnej strony podmiotu publicznego, aby po wydrukowaniu
móc rozpocząć proces związany z daną usługą (skala procentowa 5075),
• poziom 3 – dwukierunkowy, oznacza moŜliwość wypełnienia formularza na oficjalnej stronie podmiotu publicznego, niezbędny system autentyfikacji osoby (skala procentowa 75-100),
11
M. Walecki: Technologie … op. cit.
Badaniu zostały poddane kraje członkowskie Unii Europejskiej (25) oraz Szwajcaria, Norwegia
i Islandia.
12
• poziom 4 – w pełni elektroniczny transakcyjny system, udostępniający
usługi w całości poprzez sieć, włączając podejmowanie decyzji oraz
dostarczanie jej. Nie jest potrzebna forma papierowa na Ŝadnym z etapów realizacji usługi (skala procentowa 100).
Dodatkowo mówi się o poziomie 0, który oznacza brak jakichkolwiek stron www lub istniejące strony nie zawierają informacji związanych z badanymi usługami (0-25 procent).
Na czterostopniowej skali poziom usług w Polsce w 2006 roku
osiągnął 53% w stosunku do 36%, który był w 2004 roku. Średni poziom
usług publicznych świadczonych elektronicznie w 28 badanych państwach europejskich wyniósł 75% w 2006 roku, natomiast w 2004 roku
wynosił 65%.13 Pod względem dostępności usług administracji publicznej
Polska plasuje się na końcu rankingów Unii Europejskiej. W duŜej mierze
jest to związane z róŜną wielkością wydatków ponoszonych w poszczególnych państwach na IT i telekomunikację, co zostało przedstawione na
rysunku 1. Najbardziej istotne projekty informatyczne podejmowane były
w 2006 roku na poziomie władz samorządowych. Nie zastąpią one jednak
niezbędnych przedsięwzięć administracji centralnej.14
13
Capgemini: Rozwój eGovernment w Polsce. 3 edycja badań eEurope, Warszawa 2004 oraz
Capgemini: Online Availability of Public Services: Ho is Europe Progressing. Web Based Survey
on Electronic Public Services. Report of the 6 th Measurement, June 2006, www.capgemini.com
14
Z. Zwierzchowski: Mają być sposoby na nadrobienie opóźnień. Rzeczpospolita z dnia 28 lutego
2007 r.
1044
422
Cz
ec
hy
Hi
s
403
374
a
432
Li
tw
a
563
Po
lsk
1376
zp
an
ia
1500
1000
500
0
Rysunek 1. Wydatki na IT i telekomunikację w Polsce oraz w krajach Unii Europejskiej
(euro na mieszkańca)
Źródło: Z. Zwierzchowski: Mają być sposoby na nadrobienie opóźnień. Rzeczpospolita z dnia 28
lutego 2007 r.
Jak wynika z rysunku wydatki w Polsce naleŜą do najmniejszych w
stosunku do innych państw. Wykorzystanie celowych funduszy unijnych
powinno tę sytuację zmienić.
Z kolei tabela 1 przedstawia pozycję Polski na tle innych krajów
pod względem wykorzystania moŜliwości rozwojowych stwarzanych
przez ICT.
Tabela 1 Pozycja Polski na świecie oraz wśród krajów UE pod względem wykorzystania moŜliwości rozwojowych stwarzanych przez ICT
Wskaźnik
Stan gotowości do wykorzystania ICT
mieszkańców
organizacji gospodarczych
administracji
Stan wykorzystania ICT
przez:
mieszkańców
organizacje gospodarcze
administrację publiczną
2004
Pozycja na
Pozycja w
świecie
UE
73
25
2005
Pozycja na
Pozycja w
świecie
UE
44
22
49
50
95
72
25
23
25
25
45
39
61
60
25
19
22
25
40
74
93
22
25
25
43
57
90
25
25
25
Źródło: The Global Information Technology Reports 2004/2005, 2005/2006. Word Economic
Forum.
Jak wskazuje tabela Polska w stosunku do innych państw, pod
względem wykorzystania moŜliwości rozwojowych stwarzanych przez
ICT jest niezwykle słaba.
4. Stan rozwoju e-usług administracji publicznej w Polsce
Jak wynika z danych przedstawionych w raportach Polska odstaje
od pozostałych państw europejskich. Podstawowe dane dotyczące lat
2004 i 2006 dotyczące Polski zostały przedstawione w tabeli 2.
Tabela 2. Stan rozwoju usług administracji publicznej świadczonych online w Polsce
Usługa
2004
Usługi dla obywateli
Akty stanu cywilnego
Biblioteki publiczne
Dokumenty toŜsamości
Podatek od osób fizycznych
Policja-obsługa zgłoszeń
Pośrednictwo pracy
Przyjęcie na studia
Rejestracja pojazdu
Świadczenia społeczne
Usługi związane z opieką medyczną
Uzyskanie pozwolenia na budowę
Zmiana miejsca zamieszkania
Usługi dla przedsiębiorców
Deklaracje celne
Obowiązkowe ubezpieczenia społeczne
Podatek od osób prawnych
Podatek VAT
Prezentacja danych statystycznych
Rejestracja przedsiębiorstwa
Zamówienia publiczne
Zezwolenia dotyczące ochrony
środowiska
Poziom świadczenia
2006
39
34
30
49
27
31
52
28
25
11
Mniej niŜ 50
Mniej niŜ 50
Mniej niŜ 50
50
Mniej niŜ 50
100
Mniej niŜ 50
Mniej niŜ 50
Pomiędzy 25a 50
Mniej niŜ 25
25
31
Mniej niŜ 50
Mniej niŜ 50
43
75
100
100
36
49
70
24
25
25
50
50
100
50
75
Mniej niŜ 25
Źródło: opracowanie na podstawie: Capgemini: Rozwój eGovernment w Polsce. 3 edycja badań
eEurope, Warszawa 2004 oraz Capgemini: Online Availability of Public Services: Ho is Europe
Progressing. Web Based Survey on Electronic Public Services. Report of the 6 th Measurement,
June 2006, www.capgemini.com
Jak wynika z tabeli 2 usługi dla przedsiębiorstw dynamiczniej rozwijają się niŜ usługi dla obywateli.
Na rysunku 2 zostały zaprezentowane postawy przedstawicieli samorządów terytorialnych odnośnie sieci Internet.
inne
infrastruktura telekomunikacyjna na terenie gminy
brak stałego szybkiego dostępu do internetu
ograniczenia legislacyjne
niewystarczający poziom wiedzy urzędników
mentalność urzędników
niewystarczający poziom wiedzy obywateli
mentalność obywateli
brak środków finansowych na sprzęt
niski poziom komputeryzacji
0
20
40
60
80
100
%
Rysunek 2. Postawy przedstawicieli samorządu terytorialnego wobec Internetu
Źródło: Badanie postaw przedstawicieli samorządu terytorialnego wobec Internetu. Pentor, Warszawa, grudzień 2004.
Natomiast rysunek 3 przedstawia plany związane z rozwojem infrastruktury informatycznej w samorządach.
stworzenie wspólnej sieci dla urzędu i instytucji podległych
zakup/modernizacja oprogramowania
uczestnictwo w programie e-urząd
uruchomienie/przedłuŜenie funkcjonowania Gminnego
Centrum Informacji
wprowadzenie elektronicznego podpisu
budowa/rozbudowa sieci w urzędzie
udostępnianie szerokopasmowego dostępu do internetu
udostępnianie dostępu do internetu mieszkańcom gminy
tworzenie punktów publicznego i bezpłatnego dostępu do
internetu
budowa sieci informatycznej na terenie gminy
zakup/modernizacja sprzętu komputerowego
świadczenie większej ilości usług przez internet
wprowadzenie elektronicznego obiegu dokumentów
0
5
10
15
20
Rysunek 3. Plany związane z rozwojem infrastruktury informatycznej w samorządach
Źródło: Badanie postaw przedstawicieli samorządu terytorialnego wobec Internetu. Pentor, Warszawa, grudzień 2004.
Według raportu przygotowanego dla Ministerstwa Nauki i Informatyzacji we wrześniu 2004 roku wynika, Ŝe przede wszystkim nie ma środków finansowych na realizację zadań związanych z informatyzacją. W
trzech czwartych urzędów nie przekraczały one 1% wszystkich środków,
a w 17,3% placówek nie poniesiono Ŝadnych wydatków na informatyzację.15
5. Zakończenie
Polska odstaje od krajów Unii Europejskiej pod względem udostępniania usług administracji publicznej w Internecie, czyli e-administracji, a
przecieŜ rozwój e-administracji to wielka szansa dla rozwoju gospodarczego kraju.
Budowa społeczeństwa informacyjnego jest obecnie warunkiem,
który stymuluje wzrost konkurencyjności gospodarki, sprawnej integracji
Polski ze strukturami UE, realizacji spójnej polityki regionalnej, zagospodarowania rosnącej niewykorzystanej siły roboczej oraz rozwój wielu
innych dziedzin Ŝycia społecznego. JuŜ teraz wielu problemów społecznych i gospodarczych nie uda się rozwiązać bez szerokiego wykorzystania technik informacyjnych.16 NaleŜy jednak pamiętać, Ŝe sama rewolucja
technologiczna nie wystarczy, aby w epoce globalizacji nastąpił postęp
społeczno-gospodarczy. Potrzebna jest jeszcze ścisła współpraca międzynarodowa i regulacje prawne sprzyjające swobodnej wymianie towarów i
usług. Potrzebne jest przede wszystkim zaangaŜowanie pracowników
administracji publicznej do wprowadzania zmian.
Usługi elektroniczne w administracji mają bardzo istotną rolę ze
względu na rewolucję cyfrową, która ma teraz miejsce, a takŜe szybki
rozwój technologii, dlatego teŜ informatyzacja administracji jest elemen-
15
Por. Stopień informatyzacji urzędów w Polsce. Raport generalny z badań ilościowych dla MNiI.
ARC Rynek i Opinia, Warszawa, wrzesień 2004.
16
Por. A. M. Wilk: II Konferencja Okrągłego Stołu Polska w drodze do społeczeństwa informacyjnego. Przegląd Telekomunikacyjny 2001, nr 8-9.
tem niezwykle istotnym dla rozwijającego się społeczeństwa informacyjnego w Polsce.
Bibliografia
Badanie postaw przedstawicieli samorządu terytorialnego wobec Internetu. Pentor, Warszawa, grudzień 2004.
Capgemini: Rozwój eGovernment w Polsce. 3 edycja badań eEurope, Warszawa
2004.
Capgemini: Online Availability of Public Services: Ho is Europe Progressing.
Web Based Survey on Electronic Public Services. Report of the 6 th Measurement, June 2006, www.capgemini.com
Drucker P. F.: Społeczeństwo prokapitalistyczne. PWN, Warszawa 1999.
Groff L.: Rewolucja informacyjna, globalne trendy restrukturyzacyjne, wizje i
decyzje. Transformacje 1993-1994, nr 3-4.
Haltof P., Kulągowski S., Kulisiewicz T., Kuśnierek W., Sobczak A.: Raport
Administracja Publiczna w sieci 2002 – czy rzeczywiście bliŜej obywatela?,
Internet Obywatelski, Warszawa 2002.
Kluszczyński R. W.: Społeczeństwo informacyjne. Cyberkultura. Sztuka multimediów. Wyd. Rabid, Kraków 2002.
KoŜuch B.: Zarządzania publiczne. Warszawa 2004.
Oleński J.: Ekonomika informacji. PWE, Warszawa 2001.
Olędzki J.: Komunikowanie w świecie. Wyd. ASPRA-JR, Warszawa 2000.
Stopień informatyzacji urzędów w Polsce. Raport generalny z badań ilościowych dla MNiI. ARC Rynek i Opinia, Warszawa, wrzesień 2004.
Walecki M.: Technologie informacyjne i komunikacyjne w walce z korupcją.
Analizy i Opinie 2006, nr 61. Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2006.
Webster F.: Theories of the Information Society. Routledge, London 1995.
Wierzbicki A. P.: Wpływ informacji jako zasobu produkcyjnego na stosunki
społeczne i gospodarcze w krajach rozwiniętych. Przegląd Telekomunikacyjny
1997, nr 3.
Wilk A. M.: II Konferencja Okrągłego Stołu Polska w drodze do społeczeństwa
informacyjnego. Przegląd Telekomunikacyjny 2001, nr 8-9.
Zwierzchowski Z.: Mają być sposoby na nadrobienie opóźnień. Rzeczpospolita z
dnia 28 lutego 2007 r.
Summary
This article presented development of e-government services In Poland. It’s presented a role of e-government for
society’s and econ-
omy’s development. In the article analyzed, if citizen’s accessible to
public administration services by Internet is developed and isn’t differ
from EU standards.