POLITYKA SPOŁECZNA KRAJÓW UNII EUROPEJSKIEJ PO

POLSKIE TOWARZYSTWO EKONOMICZNE
POLITYKA SPOŁECZNA
KRAJÓW UNII EUROPEJSKIEJ
PO WSCHODNIM ROZSZERZENIU
pod redakcją Heleny Tendery-Właszczuk
Kraków 2010
4
Autorzy
Wojciech Bąba
Jerzy Hoyer
Piotr Malec
Helena Tendera-Właszczuk
Magdalena Zając-Frąs
Magdalena Zajączkowska
Recenzent
Jarosław Kundera
Koordynacja wydania
Artur Pollok
Projekt okładki i stron tytułowych
Mirosław Krzyszkowski
Opracowanie redakcyjne i korekta
Małgorzata Wróbel-Marks
Wydanie książki dofinansowane ze środków przyznanych Uniwersytetowi Ekonomicznemu
w Krakowie przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego na badania statutowe
© Copyright by Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Kraków 2010
ISBN 978-83-61686-32-3
Polskie Towarzystwo Ekonomiczne
Oddział w Krakowie
ul. Lubelska 21, 30-003 Kraków
tel.: 12 634-32-59, fax: 12 634-03-81
http://www.pte.pl, e-mail: [email protected]
5
SPIS TREŚCI
WPROWADZENIE ................................................................................................
1
EWOLUCJA POLITYKI SPOŁECZNEJ
1.1. Kwestie terminologiczne ................................................................................
1.2. Rozwój polityki społecznej Wspólnot Europejskich – uwagi ogólne ............
1.2.1. Faza pierwsza – lata 1957–1971 .........................................................
1.2.2. Faza druga – okres 1972–1980, złoty wiek harmonizacji ...................
1.2.3. Faza trzecia – lata 1981–1986 .............................................................
1.2.4. Faza czwarta – lata 1987–1992 ...........................................................
1.2.5. Faza piąta – od 1993 roku ...................................................................
2
9
11
13
14
17
19
19
23
NOWE INSTRUMENTY POLITYKI SPOŁECZNEJ UNII EUROPEJSKIEJ
2.1. Uwagi ogólne .................................................................................................
2.2. Zwalczanie dyskryminacji i relacje ze społeczeństwem obywatelskim .........
2.2.1. Propozycja dyrektywy Rady dotycząca wprowadzenia zasady równego
traktowania osób bez względu na ich religię lub przekonania, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną – COM (2008) 426 ........
2.2.2. Decyzja nr 1672/2006/EC ustanawiająca Wspólnotowy Program na
rzecz Zatrudnienia i Solidarności Społecznej PROGRESS .................
2.3. Wspólnotowa polityka zatrudnienia (Community Employment Policies) ......
2.3.1. Komunikat pt. „W stronę wspólnych zasad koncepcji flexicurity: zwiększenie liczby i jakości miejsc pracy poprzez kombinację elastyczności
(flexibility) i bezpieczeństwa (security)” – COM (2007) 359 .................
2.3.2. Decyzja 2241/2004/EC dotycząca stworzenia jednolitych wspólnotowych ram prawnych w dziedzinie przejrzystości kwalifikacji
i kompetencji (Europass) .....................................................................
2.4. Instrumenty skierowane do grupy osób niepełnosprawnych oraz osób
starszych .........................................................................................................
32
33
33
34
36
36
38
39
6
2.5.
2.6.
2.7.
2.8.
2.4.1. Komunikat COM 650 „Równe szanse dla osób z niepełnosprawnością – Europejski plan działania” ........................................................
2.4.2. Komunikat COM (2005) 604 „Sytuacja osób niepełnosprawnych
w rozszerzonej Unii Europejskiej – Europejski plan działania na lata
2006–2007” .........................................................................................
2.4.3. Komunikat COM (2007) 738 „Sytuacja osób niepełnosprawnych
w rozszerzonej Unii Europejskiej – Europejski plan działania na lata
2008–2009” .........................................................................................
2.4.4. Decyzja 742/2008/EC dotycząca zaangażowania Wspólnot
w program badawczy prowadzony przez kilka krajów członkowskich
mający na celu poprawę jakości życia osób starszych poprzez zastosowanie nowych technologii informacyjnych i komunikacyjnych ......
Prawa pracownicze i organizacja pracy .........................................................
2.5.1. Regulacja 561/2006/EC dotycząca harmonizacji prawodawstwa
w dziedzinie ochrony socjalnej pracowników w transporcie drogowym .....................................................................................................
2.5.2. Dyrektywa 2005/47/EC dotycząca porozumienia pomiędzy Stowarzyszeniem Kolei Europejskich (CER) a Europejską Federacją Pracowników Transportu (ETF) w sprawie wybranych aspektów warunków
pracy pracowników mobilnych zaangażowanych w świadczenie
transgranicznych interoperacyjnych usług w sektorze kolejowym .....
2.5.3. Komunikat COM (2007) 591 dotyczący ponownej oceny przepisów
socjalnych wprowadzonych celem poprawy liczby i jakości miejsc
pracy w żegludze morskiej na terenie Unii Europejskiej ....................
Równość kobiet i mężczyzn ...........................................................................
2.6.1. Regulacja nr 1922/2006/EC dotycząca utworzenia Europejskiego
Instytutu Równości Płci (European Institute for Gender Equality) .....
2.6.2. Decyzja 2008/590/EC dotycząca utworzenia Komitetu Doradczego
w kwestii równych szans dla kobiet i mężczyzn .................................
Wzrost gospodarczy i zatrudnienie ................................................................
2.7.1. Dyrektywa 2005/36/EC w sprawie uznawania kwalifikacji zawodowych ....................................................................................................
2.7.2. Decyzja 1639/2006/EC ustanawiająca Program Ramowy na rzecz
Konkurencyjności i Innowacji (Competitiveness and Innovation
Framework Programme) na lata 2007–2013 ......................................
2.7.3. Regulacja 294/2008/EC w sprawie utworzenia Europejskiego Instytutu Innowacji i Technologii (European Institute of Innovation and
Technology) ........................................................................................
2.7.4. Regulacja 1927/2006/EC w sprawie utworzenia Europejskiego
Funduszu Dostosowania do Globalizacji (European Globalisation
Adjustment Fund) ................................................................................
2.7.5. Rekomendacja 2008/C 111/01 dotycząca utworzenia Europejskiej
Sieci Oceny Kwalifikacji w kształceniu ustawicznym (European
Qualifications Framework for life-long learning) ...............................
Zdrowie, higiena i bezpieczeństwo w miejscu pracy .....................................
39
40
41
43
44
44
44
45
46
46
47
47
47
49
50
50
51
52
7
2.8.1. Regulacja 1338/2008/EC dotycząca statystyk wspólnotowych z obszaru zdrowia publicznego oraz zdrowia i bezpieczeństwa w pracy ........
2.9. Instrumenty służące tworzeniu miejsc pracy .................................................
2.9.1. Komunikat COM (2005) 229 pt. „i2010 – Europejskie społeczeństwo
informacyjne na rzecz wzrostu i zatrudnienia” ...................................
2.10. Dialog socjalny (stosunki między pracownikami i pracodawcami) ...............
2.10.1. Dyrektywa 2008/104/EC dotycząca warunków pracy pracowników
tymczasowych ...................................................................................
2.11. Walka z wykluczeniem społecznym i ubóstwem ...........................................
2.11.1. Rekomendacja 2008/867/EC dotycząca działań na rzecz aktywnego
włączania (active inclusion) osób wykluczonych z rynku pracy .......
2.11.2. Decyzja 1098/2008/EC dotycząca ogłoszenia roku 2010 Europejskim Rokiem Walki z Ubóstwem i Wykluczeniem Społecznym
(European Year for Combating Poverty and Social Exclusion) ........
2.12. Ochrona socjalna ............................................................................................
2.12.1. Propozycja dyrektywy dotyczącej stosowania praw pacjentów
w transgranicznej opiece zdrowotnej – COM (2008) 414 .................
2.12.2. Komunikat Komisji Europejskiej (uzupełniający komunikat
pt. „Jednolity rynek dla Europy XXI wieku”) dotyczący usług
świadczonych w interesie ogólnym, w tym usług socjalnych
– COM (2007) 725 ............................................................................
2.13. Podsumowanie ...............................................................................................
3
53
55
55
56
56
57
58
58
58
60
PORÓWNANIE SYSTEMÓW ZABEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO
W KRAJACH CZŁONKOWSKICH UNII EUROPEJSKIEJ
3.1. Wstęp .............................................................................................................
3.2. Pojęcie zabezpieczenia społecznego ..............................................................
3.2.1. Definicja według Międzynarodowej Organizacji Pracy.......................
3.2.2. Regulacje Rady Europy .......................................................................
3.2.3. Regulacje w Unii Europejskiej ............................................................
3.3. Koordynacja systemu zabezpieczenia społecznego w Unii Europejskiej ......
3.4. Struktura wydatków na zabezpieczenie społeczne w Unii Europejskiej ........
3.5. Systemy zabezpieczenia społecznego w wybranych krajach Unii Europejskiej ................................................................................................................
3.6. Podsumowanie ...............................................................................................
4
52
53
62
64
64
65
66
70
72
79
109
FLEXICURITY – BEZPIECZEŃSTWO SOCJALNE NA ELASTYCZNYM
RYNKU PRACY
4.1.
4.2.
4.3.
4.4.
4.5.
4.6.
Koncepcja flexicurity .....................................................................................
Elastyczny rynek pracy ..................................................................................
Bezpieczeństwo socjalne ................................................................................
Aktywna polityka rynku pracy .......................................................................
Life-long learning ..........................................................................................
Wnioski ..........................................................................................................
111
134
152
159
167
176
8
5
WALKA Z UBÓSTWEM I WYKLUCZENIEM SPOŁECZNYM W UNII
EUROPEJSKIEJ
5.1. Europejski Rok Walki z Ubóstwem i Wykluczeniem Społecznym ...............
5.2. Statystyczny obraz ubóstwa w krajach Unii Europejskiej .............................
5.3. Wnioski i zalecenia ........................................................................................
181
186
206
LITERATURA .......................................................................................................
209
9
WPROWADZENIE
W momencie zakończenia przez Unię Europejską procesu wschodniego rozszerzenia ugrupowanie to znalazło się w zmienionej sytuacji wewnętrznej oraz
zewnętrznej. Rozszerzenie oznaczało przyjęcie do grona krajów członkowskich
dwunastu nowych krajów, zróżnicowanych pod względem poziomu rozwoju gospodarczego, struktury gospodarki, specyfiki systemu prawnego, jakości instytucji, struktury społecznej itd. Większość nowych krajów członkowskich stanowiły kraje postkomunistyczne, przechodzące proces transformacji gospodarczej
i politycznej, rozpoczęty na przełomie lat 80. i 90. XX w. Wskutek tego rozszerzona Unia Europejska stała się podmiotem bardziej zróżnicowanym i mniej
spójnym, niż miało to miejsce w przeszłości. Polityka i instrumenty wypracowane w składzie maksymalnie 15 krajów członkowskich miały być od tej pory stosowane w gronie 27 mocno zróżnicowanych krajów.
Zakończenie wschodniego rozszerzenia Unii Europejskiej przypadło na okres,
w którym gruntownym zmianom uległo otoczenie zewnętrzne tego ugrupowania
integracyjnego. Przyśpieszający już mniej więcej od początku lat 90. XX w.
proces globalizacji światowej gospodarki oraz globalnych przemian związanych
z upowszechnieniem technologii komputerowych, informatycznych i telekomunikacyjnych spowodował poważne zmiany w strukturze gospodarki światowej.
Również dynamiczny ciąg wydarzeń geopolitycznych, zapoczątkowany upadkiem ZSRR oraz tzw. bloku wschodniego, wywołał zmiany nie tylko w skali
kontynentu europejskiego, ale również w skali całego świata.
Zarysowane powyżej kwestie, a także wiele innych, niewymienionych
w tym miejscu, miały tak duży wpływ na funkcjonowanie Unii Europejskiej, że
skłoniły to ugrupowanie do zmodyfikowania dotychczas istniejącej polityki
wspólnotowej oraz jej instrumentów. Modyfikacje te nie ominęły też polityki
społecznej Unii Europejskiej. Niniejsze opracowanie poświęcone jest zmianom,
jakie zaszły w tej polityce po zakończeniu wschodniego rozszerzenia Unii Europejskiej.
10
Praca składa się z pięciu rozdziałów. Pierwszy poświęcony jest ewolucji polityki społecznej Wspólnot Europejskich w okresie od ich utworzenia do 2004 r.
Omówiono tutaj kwestie dotyczące definicji polityki społecznej Wspólnot Europejskich, a także szczegółowo scharakteryzowano pięć faz funkcjonowania tej
polityki w latach 1957–2004. Drugi rozdział pracy prezentuje instrumenty i działania Unii Europejskiej wprowadzone w ramach unijnej polityki społecznej po
2004 r. Instrumenty te zostały przedstawione w ujęciu przedmiotowym, według
obszaru, którego dotyczą. Trzeci rozdział w całości poświęcono porównaniu systemów zabezpieczenia społecznego występujących w krajach członkowskich
Unii Europejskiej. Oprócz kwestii teoretycznych (definicje zabezpieczenia społecznego, klasyfikacja systemów zabezpieczenia społecznego) rozdział ten zawiera omówienie działań instytucji unijnych w zakresie koordynacji systemów
zabezpieczenia społecznego w krajach członkowskich, a także szczegółową charakterystykę tych systemów w poszczególnych krajach. W czwartym rozdziale
scharakteryzowano nowy element polityki społecznej, jakim jest koncepcja tzw.
flexicurity, łącząca elastyczność (flexibility) z bezpieczeństwem (security).
W piątym rozdziale poruszono problematykę walki z ubóstwem i wykluczeniem
społecznym w Unii Europejskiej.
Niniejsze opracowanie, powstałe w ramach tematu badawczego realizowanego przez pracowników Katedry Europejskiej Integracji Gospodarczej Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, przeznaczone jest dla Czytelników zainteresowanych problematyką Unii Europejskiej i jej funkcjonowania, szczególnie
dla studentów Europeistyki i Międzynarodowych Stosunków Gospodarczych.