Zakiszanie pasz

Zakiszanie pasz
Zakiszanie pasz polega na poddaniu zakiszanej masy procesowi fermentacji. Zasadniczo
jest to fermentacja mlekowa, jednak towarzyszą jej także niepożądane fermentacje:
octowa, propionowa i masłowa. W wyniku fermentacji gromadzi się w kiszonkach kwas
mlekowy i niewielkie ilości kwasu octowego, które konserwują pasze przez zakwaszenie i
hamują procesy życiowe szkodliwych drobnoustrojów, takich jak: bakterie kwasu
masłowego, bakterie gnilne i pałeczki okrężnicy. Fermentacja mlekowa zachodzi w
warunkach beztlenowych, w temperaturze 25-35°C i przy wilgotności 65-75%. Proces ten
zachodzi wtedy, kiedy w zakiszanym materiale jest odpowiednia ilość cukrów, tzn.
zapewniająca wytworzenie takiej ilości kwasu mlekowego, aby obniżyć pH kiszonki do 4,2
(minimum cukrowe).
O stopniu przydatności pasz do zakiszania decyduje przede wszystkim zawartość
węglowodanów i białka.
Przydatność różnych pasz do zakiszania
Stopień przydatności Zawartość składników o
do zakiszania
istotnym znaczeniu
Pasze
kukurydza, słonecznik, zrzynki buraków
cukrowych i pastewnych, kapusta
Pasze łatwo
wysoka zawartość cukrów i pastewna, zielonki z żyta i owsa, korzenie
zakiszające się
niska zawartość białka buraków pastewnych, ziemniaki parowane, dynia, wywar gorzelniany i wysłodki
buraczane
koniczyna czerwona i biała, mieszanki
Pasze trudno
wysoka zawartość białka i traw z roślinami motylkowatymi, poplony
zakiszające się
niska zawartość cukrów
z przewagą roślin strączkowych, łęty
ziemniaczane
bardzo wysoka zawartość
Pasze nie zakiszające
zielonka z lucerny, niektóre chwasty białka i niska zawartość
się
takie jak komosa i pokrzywa
cukrów
Kiszonki stanowią podstawę zimowego żywienia bydła. Szczególne znaczenie mają:
kiszonka z traw, z mieszanek traw z koniczyną i kiszonka z kukurydzy.
Jakość kiszonki z traw zależy od zawartości białka i energii, składu botanicznego runi,
nawożenia i czasu kłoszenia. Kiszonka z traw jest dobrym źródłem zarówno białka (14-17%),
jak i energii (powyżej 6 MJ NEL). Zawartość włókna w świeżej trawie powinna kształtować
się na poziomie 22-24%, a w kiszonce 23-26%. Nie należy kosić traw zbyt późno, ponieważ
obniża się w nich zawartość składników odżywczych, a zwiększa zawartość włókna (0,5% na
dzień). Wysokość koszonych traw powinna kształtować się w granicach 30 cm, a czas
optymalnego koszenia musi być krótki - 3-5 dni, natomiast w przypadku traw z wsiewką
koniczyny 7-10 dni. Traw nie wolno kosić zbyt nisko, ponieważ zwiększa to zanieczyszczenie
ziemią, co sprzyja rozwojowi bakterii kwasu masłowego, bakterii Clostridium i powoduje
niszczenie właściwego składu botanicznego łąki.
Potwierdzeniem zanieczyszczenia zakiszanej masy jest zawartość popiołu. Nie powinna
być wyższa niż 10%. Można to ocenić wykonując prostą próbę w gospodarstwie. Do wiadra
wlewamy 3/4 wody, wkładamy 3-4 kg kiszonki i mieszamy. Wyjmujemy kiszonkę i
obserwujemy, co pozostało. Jeżeli w kiszonce znajdują się zanieczyszczenia, niestety znajdą
się one także w żołądku karmionego nią zwierzęcia.
Zawartość suchej masy w zakiszanych trawach powinna wynosić 35-40%. Zapewnia to
wysoką koncentrację cukrów i optymalne warunki do produkcji kwasu mlekowego. Aby
uzyskać taką zawartość suchej masy, należy zielonkę podsuszyć przez 1 dzień przy dobrej
pogodzie, odwracając jeden raz.
Wartość kiszonki z kukurydzy zależy przede wszystkim od zawartości w niej kolb. Można
wyróżnić dwa kierunki produkcji kiszonki z kukurydzy. Pierwszy to kiszonka średniej jakości,
produkowana z późnych odmian kukurydzy, sianych gęsto i zbieranych w mlecznowoskowej dojrzałości ziarna. Drugi to kiszonka wysokoenergetyczna, uzyskana z wczesnych
i średnio-wczesnych odmian, wysiewanych rzadko i późno zbieranych. Jakość kiszonki z
kukurydzy zależy także w dużym stopniu od techniki zbioru. Kukurydza zbierana w
dojrzałości woskowej - pełnej wymaga pocięcia na odcinki długości ok. 0,5 - 1 cm, a przy
zbiorze w dojrzałości mlecznej – 1 - 2,5 cm. Na jakość ma też wpływ dokładność
rozdrobnienia łodyg, liści i ziarna. Kiszenie przebiega wtedy sprawniej i z mniejszymi
stratami. Podniesienie wysokości ścinania do 40 cm nad ziemią, można poprawić wartość
paszową kiszonki o ok. 10%. Należy jednak liczyć się ze zmniejszeniem plonu i trudnością w
zagospodarowaniu ścierniska.
Straty przy różnych sposobach kiszenia zielonej masy (w %)
Straty w %
Sposób kiszenia
Kiszenie w silosach przejazdowych
Kiszenie w gazoszczelnych silosach wieżowych
suchej masy białka strawnego karotenu
10-30
10-20
10-15
5-8
2-2,5
50-65
Dobra kiszonka powinna charakteryzować się swoistym, lekko chlebowym, przyjemnym,
nieostrym zapachem. Jej barwa powinna być zbliżona do barwy surowca wyjściowego z
odcieniem oliwkowym lub lekko brązowym. Liście i łodygi powinny być dobrze widoczne,
bez zanieczyszczeń i pleśni.
Do najczęściej spotykanych sposobów zaliczamy zakiszanie:
1.
w silosach (przejazdowych, płaskich, wgłębnych, wieżowych),
2.
na pryzmach,
3.
w balotach owijanych folią,
4.
w rękawach foliowych (technologia AG BAG).
Silosy są to specjalne budowle przeznaczone do zakiszania pasz. Mogą one być otwarte
(przejazdowe) lub zamknięte (wieżowe). Są one zaliczane do budowli rolniczych i na ich
zbudowanie należy uzyskać odpowiednie pozwolenie. Muszą one być usytuowane w
wymaganych odległościach od innych zabudowań i granic zagrody. Produkcja kiszonki,
zwłaszcza w silosach przejazdowych lub na pryzmach nie jest bowiem obojętna dla
środowiska naturalnego.
Zgodnie z Kodeksem Dobrej Praktyki Rolniczej należy pamiętać o zachowaniu zasad
ważnych dla ochrony środowiska. Podczas kiszenia z 1 t świeżej masy roślinnej wycieka
średnio 0,2 m3 soku, który powinien być odprowadzany do studzienek zbiorczych,
stanowiących część składową silosów. Niezależnie od studzienek, zaleca się układanie na
dnie silosu warstwy pociętej słomy, która zatrzymuje soki kiszonkowe - 1 t pociętej słomy
wchłania do 2,5 m3 soku. W soku kiszonkowym znajdują się dość duże ilości związków
mineralnych (np. w soku odpływającym z 25 t zakiszanej zielonki znajduje się 14 kg azotu).
Odpływ soków kiszonkowych do wód powierzchniowych powoduje ich zanieczyszczenie i
pozbawia tlenu. Soki zbierane w studzienkach należy rozlewać na pola i łąki, z których
pochodziła zakiszona zielonka. Nie zaleca się sporządzania pryzm kiszonkowych
bezpośrednio na gruncie, ponieważ soki przenikają bezpośrednio do wód gruntowych i
następuje zanieczyszczenie gleby pod pryzmą.
Dobrym sposobem konserwacji pasz jest produkcja sianokiszonek w balotach foliowych
lub w rękawach foliowych (AG BAG). Chociaż w metodach tych nie ma wycieku soków
kiszonkowych, to problem ekologiczny stanowi zagospodarowanie zużytej folii. Bardziej
racjonalna jest pod tym względem technologia AG BAG, ponieważ wymaga mniej folii i
dzięki temu jest mniej odpadów.
Warunki uzyskania dobrej kiszonki
Aby uzyskać dobrą kiszonkę, należy spełnić wiele warunków dotyczących doboru surowców
oraz samej techniki zakiszania. Oto najważniejsze z nich:
1.
zebrać materiał w odpowiedniej fazie rozwojowej.
2.
do zakiszania zastosować takie rośliny lub ich mieszanki, które zawierają minimum
cukrowe.
3.
doprowadzić do szybkiego odcięcia powietrza, aby zapewnienie warunki beztlenowe.
4.
zastosować odpowiednie preparaty ułatwiające zakiszanie w przypadku materiału
trudno zakiszającego się.
5.
Dobór odpowiednich komponentów jest warunkiem podstawowym i powinien
uwzględniać zawartość cukrów w roślinie, właściwości buforowe oraz celowość i konieczność stosowania preparatów chemicznych ułatwiających zakiszanie.
6.
Dokładne rozdrobnienie roślin o grubych łodygach, np. kukurydzy. Wówczas
wymieszanie poszczególnych części rośliny (liście, łodygi, kolby) jest wystarczające.
Optymalne rozdrobnienie powinno wynosić 1-2 cm w dojrzałości mleczno-woskowej
oraz 0,5 cm w dojrzałości woskowej.
7.
Przestrzeganie czystości pasz, szczególnie liści buraków oraz niektórych dodatków,
np. plew.
8.
Zakiszanie pasz o optymalnej zawartości wody, tj. 65 - 75% w przypadku kiszonek,
50 - 60% u sianokiszonek. Przy większej wilgotności następuje wypływ soku, pasze
trudniej się kiszą, wytwarza się więcej kwasu masłowego i octowego.
9.
Krótki okres zakiszania 1 -2 dni, co zapewnia szybki rozwój bakterii mlekowych i
osiągnięcie pH 4,0-4,2. W tych warunkach bakterie masłowe, pałeczki okrężnicy i gnilne
giną.
10.
Dokładne ugniecenie stwarza warunki beztlenowe, giną bakterie octowe i pleśnie.
11.
Prawidłowe formowanie pryzm, w celu zapewnienia małej powierzchni w stosunku
do objętości. Wysokość pryzmy powinna przekraczać 3 m, a stosunek objętości do
powierzchni przekraczać liczbę 2. Sporządzanie kiszonek w kurhanach (okrągłych
kopcach) przynosi duże straty kiszonki. Wygodne formowanie pryzm może ułatwić
składany silos przejazdowy, opracowany w Grodźcu Śląskim.
12.
Właściwe okrycie folią oraz obciążenie. Mimo to, że obsypanie pryzmy ziemią
uważane jest za najlepszy sposób wyparcia resztek powietrza, nie jest to rozwiązanie
praktyczne, szczególnie zimą, kiedy trzeba usuwać zamarzniętą powłokę. Znacznie
praktyczniejsze jest wykorzystanie do tego celu bel prasowanej słomy lub zużytych
opon samochodowych i ciągnikowych, stosowane od wielu lat na całym świecie.