EUROPEJSKI TRYBUNAŁ PRAW CZŁOWIEKA CZWARTA SEKCJA

EUROPEJSKI TRYBUNAŁ PRAW CZŁOWIEKA
CZWARTA SEKCJA
SPRAWA CELEJEWSKI przeciwko POLSCE
(SKARGA nr 17584/04)
WYROK – 4 maja 2006 r.
Europejski Trybunał Praw Człowieka (Czwarta Sekcja), zasiadając jako
Izba składająca się z następujących sędziów:
Pan N. BRATZA, Przewodniczący,
Pan J. CASADEVALL,
Pan G. BONELLO,
Pan K. TRAJA,
Pan S. PAVLOVSCHI,
Pan L. GARLICKI
Pani L. MIJOVIĆ, sędziowie
oraz Pani F. ELENS-PASSOS, Zastępca Kanclerza Sekcji,
obradując na posiedzeniu zamkniętym 4 kwietnia 2006 r.,
wydaje następujący wyrok, który został przyjęty w tym dniu:
POSTĘPOWANIE
1. Sprawa wywodzi się ze skargi (nr 17584/04) wniesionej przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej do Trybunału na podstawie dawnego art. 34 Konwencji
o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności („Konwencja”) przez
obywatela Rzeczypospolitej Polskiej Włodzimierza Celejewskiego („skarżący”) dnia 23 kwietnia 2004 r.
2. Polski Rząd („Rząd”) reprezentowany był przez pełnomocnika, pana Jakuba Wołąsiewicza z Ministerstwa Spraw Zagranicznych.
3. Dnia 19 kwietnia 2005 r. Przewodniczący Czwartej Sekcji zdecydował powiadomić Rząd o powyższej skardze. Zdecydowano, iż na podstawie
art. 29 § 3 Konwencji, Trybunał w tym samym czasie będzie badał skargę
co do meritum, jak również oceniał kwestię jej dopuszczalności.
39
FAKTY
I. OKOLICZNOŚCI SPRAWY
4. Skarżący urodził się w 1963 r. i obecnie przebywa w Zakładzie Karnym
w Częstochowie.
5. 7 marca 2002 r. skarżący został aresztowany przez policję.
6. 7 marca 2002 r. Sąd Rejonowy w Krakowie postanowił zastosować
wobec oskarżonego areszt tymczasowy w związku z uzasadnionym podejrzeniem, iż skarżący popełnił szereg przestępstw, w tym porwanie z żądaniem
okupu oraz wymuszania okupu. W późniejszym czasie sześć innych osób zostało zatrzymanych w związku z popełnieniem ww. przestępstw.
7. 22 maja 2002 r. Sąd Okręgowy w Krakowie przedłużył tymczasowe
aresztowanie wobec skarżącego do dnia 28 sierpnia 2002 r. uzasadniając, iż
istnieje przypuszczenie, iż skarżący popełnił zarzucane mu poważne przestępstwa. Ponadto sąd zauważył, iż istnieje uzasadnione ryzyko matactwa oraz
ucieczki skarżącego.
8. 13 sierpnia oraz 25 listopada 2002 r. sąd po raz kolejny przedłużył tymczasowe aresztowanie wobec skarżącego.
9. 19 lutego 2003 r. Sąd Apelacyjny w Katowicach przedłużył okres tymczasowego aresztowania wobec skarżącego, motywując swoją decyzję uzasadnionym przypuszczeniem, iż skarżący popełnił zarzucane mu czyny oraz
surowością kary grożącej skarżącemu. Ponadto pozostawanie skarżącego
w areszcie było niezbędne w celu zabezpieczenia dalszego toku śledztwa.
10. 7 maja 2003 r. Sąd Apelacyjny w Katowicach po raz kolejny przedłużył tymczasowe aresztowanie wobec skarżącego, uznając, iż przedstawione uprzednio przesłanki uzasadniające pozostawanie skarżącego w areszcie
nadal istnieją.
11. 14 sierpnia 2003 r. Prokurator Okręgowy w Katowicach wniósł akt
oskarżenia zawierający 41 zarzutów przeciwko skarżącemu i przeciwko dziewięciu innym osobom. Skarżący został oskarżony o popełnienie w sumie trzynastu przestępstw w tym trzech działając w ramach zorganizowanej grupy
przestępczej.
12. 25 sierpnia 2003 r. Sąd Okręgowy w Katowicach przedłużył tymczasowe aresztowanie względem skarżącego. Sąd powtórzył podawane wcześniej
powody pozostawania skarżącego w areszcie i dodał, iż:
„Duże prawdopodobieństwo, iż wysoka kara może być nałożona (na skarżącego) stwarza domniemanie, iż (skarżący i inni oskarżeni) będą utrudniać dalszy
bieg postępowania”...
13. Nieokreślonego dnia sprawa została przekazana do Sądu Okręgowego
w Częstochowie.
14. 10 lutego 2004 r. Sąd Okręgowy w Częstochowie złożył wniosek
na podstawie art. 263 § 4 Kodeksu postępowania karnego do Sądu Apelacyj-
40
nego w Katowicach o przedłużenie tymczasowego aresztowania względem
skarżącego.
15. 18 lutego 2004 r. Sąd Apelacyjny w Katowicach uwzględnił wniosek
Sądu Okręgowego i przedłużył tymczasowe aresztowanie w stosunku do skarżącego do dnia 31 października 2004 r. Poza uprzednio podanymi podstawami zastosowania tymczasowego aresztowania – uzasadnione podejrzenie, iż
skarżący popełnił zarzucane mu czyny oraz ryzyko wysokiej kary – sąd uznał,
iż złożony charakter sprawy uzasadniają pozbawienie skarżącego wolności.
Zażalenie skarżącego zostało odrzucone dnia 1 kwietnia 2004 r.
16. 2 czerwca 2004 r. Sąd Rejonowy w Katowicach wydał postanowienie o zatrzymaniu skarżącego w areszcie w związku z innym postępowaniem
karnym toczącym się przeciwko niemu. Następnie skarżącemu został przedstawiony akt oskarżenia w związku z drugim postępowaniem. Sąd w związku
z tym postępowaniem wydał postanowienie o tymczasowym aresztowaniu
skarżącego, które było kilkakrotnie przedłużane i skarżący nadal pozostaje
w areszcie na podstawie decyzji sądu.
17. 22 października 2004 r. i 20 maja 2005 r. Sąd Apelacyjny w Katowicach po raz kolejny przedłużył tymczasowe aresztowanie wobec skarżącego. W późniejszej decyzji sąd po analizie przebiegu postępowania
nie odnotował żadnych opóźnień i stwierdził, iż postępowanie przebiegało
zgodnie z planem. Sąd zwrócił uwagę na szczególnie złożony charakter
sprawy dotyczącej zorganizowanej grupy przestępczej oskarżonej o popełnienie szeregu przestępstw oraz na znaczną ilość zgromadzonego materiału dowodowego. 16 czerwca 2005 r. zażalenie skarżącego na postanowienie sądu zostało odrzucone.
18. 26 października 2005 r. Sąd Apelacyjny w Katowicach uwzględnił
kolejny wniosek Sądu Okręgowego w Częstochowie i przedłużył tymczasowe aresztowanie skarżącego do dnia 31 grudnia 2005 r. Sąd uzasadnił swoją
decyzję, powołując się na uzasadnienia poprzednich decyzji.
19. Skarżący wnosi, iż nie był informowany o większości wyznaczonych
przez sąd terminów posiedzeń, podczas których sąd przedłużał mu tymczasowe aresztowanie i w związku z powyższym nie mógł w nich uczestniczyć.
20. 20 grudnia 2005 r. Sąd Okręgowy w Częstochowie wydał wyrok.
Skarżący został skazany na karę 14 lat pozbawienia wolności.
21. Wydaje się, iż skarżący złożył odwołanie od wyroku i że postępowanie apelacyjne jest w toku.
II. WŁAŚCIWE PRAWO KRAJOWE
1. Środki zapobiegawcze, w tym tymczasowe aresztowanie
22. Kodeks postępowania karnego z 1997 r., który wszedł w życie dnia
1 września 1998 r., określa tymczasowe aresztowanie jako jeden z tzw. środ-
41
ków zapobiegawczych. Innymi środkami zapobiegawczymi są: poręczenie
majątkowe, dozór policji, poręczenie majątkowe, poręczenie osoby godnej
zaufania, poręczenie społeczne, zawieszenie oskarżonego w określonej działalności i zakaz opuszczania kraju.
Art. 249 § 1 określa ogólne zasady nakładania środków zapobiegawczych.
Przepis stanowi, iż:
„Środki zapobiegawcze można stosować w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania, a wyjątkowo także w celu zapobiegnięcia popełnieniu
przez oskarżonego nowego poważnego przestępstwa: można je stosować tylko
wtedy, gdy zebrane dowody wskazują na duże prawdopodobieństwo, że oskarżony popełnił przestępstwo”.
23. Art. 258 wymienia podstawy tymczasowego aresztowania. Stanowi
on w odpowiednim zakresie, iż:
„1. Tymczasowe aresztowanie może nastąpić jeżeli:
1) zachodzi uzasadniona obawa ucieczki lub ukrywania się oskarżonego,
zwłaszcza wtedy, gdy nie można ustalić jego tożsamości albo nie ma on w kraju
stałego miejsca pobytu,
2) zachodzi uzasadniona obawa, że oskarżony będzie nakłaniał do składania
fałszywych zeznań lub wyjaśnień albo w inny bezprawny sposób utrudniał postępowanie karne.
2. Jeżeli oskarżonemu zarzuca się popełnienie zbrodni lub występku zagrożonego karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 8 lat,
albo gdy sąd pierwszej instancji skazał go na karę pozbawienia wolności nie niższą niż trzy lata, potrzeba zastosowania tymczasowego aresztowania w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania może być uzasadniona grożącą
oskarżonemu surową karą”.
Kodeks określa margines dowolności odnośnie stosowania określonych
środków zapobiegawczych. Art. 257 stanowi we właściwym zakresie:
„1. Tymczasowego aresztowania nie stosuje się, jeżeli wystarczający jest inny
środek zapobiegawczy”.
Art. 259 w odpowiedniej części stanowi, iż:
„1. Jeżeli szczególne względy nie stoją na przeszkodzie, należy odstąpić od tymczasowego aresztowania, zwłaszcza gdy pozbawienie oskarżonego wolności:
1) spowodowałoby dla jego życia lub zdrowia poważne niebezpieczeństwo,
2) pociągnęłoby wyjątkowo ciężkie skutki dla oskarżonego lub jego najbliższej rodziny”.
Kodeks z 1997 r. nie tylko określa prawnie dopuszczalną maksymalną
długość tymczasowego aresztowania, ale również w art. 252 § 2 stanowi,
że właściwy sąd zobowiązany jest w każdej decyzji oznaczyć dokładny czas
stosowania tymczasowego aresztowania.
42
Art. 263 określa granice czasowe tymczasowego aresztowania. W wersji
stosowanej do 20 lipca 2000 r. stanowił, iż:
„1. W postępowaniu przygotowawczym sąd, stosując tymczasowe aresztowanie, oznacza jego termin na okres nie dłuższy niż 3 miesiące.
2. Jeżeli ze względu na szczególne okoliczności sprawy nie można było ukończyć postępowania przygotowawczego w terminie określonym w § 1, na wniosek
prokuratora sąd pierwszej instancji właściwy do rozpoznania sprawy, gdy zachodzi tego potrzeba może przedłużyć tymczasowe aresztowanie na okres, który
łącznie nie może przekroczyć 12 miesięcy.
3. Łączny czas stosowania tymczasowego aresztowania do chwili wydania pierwszego wyroku przez sąd pierwszej instancji nie może przekroczyć 2 lat.
4. Przedłużenia tymczasowego aresztowania na okres oznaczony, przekraczający terminy określone w § 2 i 3 może dokonać tylko Sad Najwyższy na wniosek sądu przed którym sprawa się toczy, a w postępowaniu przygotowawczym
na wniosek Prokuratora Generalnego – jeżeli taka konieczność powstaje w związku
z zawieszeniem postępowania karnego, przedłużającą się obserwacją psychiatryczną oskarżonego, przedłużającym się opracowywaniem opinii biegłego, wykonywaniem czynności dowodowych w sprawie o szczególnej zawiłości lub poza granicami kraju, celowym przewlekaniem postępowania przez oskarżonego, a także
z powodu innych istotnych przeszkód, których usunięcie był niemożliwe”.
Dnia 20 lipca 2000 r. § 4 został zmieniony i od tego czasu uprawnienie
do przedłużenia tymczasowego aresztowania ponad granice czasowe określone w § 2 i 3 zostało przyznane sądowi apelacyjnemu, w którego okręgu
przestępstwo zostało popełnione.
2. Przedłużanie tymczasowego aresztowania
Art. 249 § 3 stanowi, iż:
„Przed zastosowaniem środka zapobiegawczego sad lub prokurator przesłuchuje oskarżonego (...). Należy dopuścić do udziału w przesłuchaniu ustanowionego obrońcę, jeżeli się stawi; zawiadomienie obrońcy o terminie przesłuchania
nie jest obowiązkowe, chyba że oskarżony o to wnosi, a nie utrudni to przeprowadzenia czynności”.
Art. 249 § 5 stanowi:
„Obrońcę zawiadamia się o terminie posiedzenia sądu dotyczącego przedłużenia stosowania tymczasowego aresztowania oraz rozpoznania zażalenia na zastosowanie lub przedłużenie tego środka zapobiegawczego”.
43
PRAWO
I. DOMNIEMANE NARUSZENIE ARTYKUŁU 5 § 3 KONWENCJI
24. Skarżący skarżył się na nieuzasadnioną długość tymczasowego aresztowania i wskazywał na art. 5 § 3 Konwencji, który w omawianym zakresie brzmi
następująco:
„Każdy zatrzymany lub aresztowany zgodnie z postanowieniami ustępu
1 litera c) niniejszego artykułu (...) ma prawo być sądzony w rozsądnym terminie albo zwolniony na czas postępowania. Zwolnienie może być uzależnione
od udzielenia gwarancji zapewniających stawienie się na rozprawę.”
Rząd zakwestionował ten argument.
A. Dopuszczalność
26. Trybunał zauważa, że skarga nie jest rażąco bezzasadna w rozumieniu
art. 35 § 3 Konwencji. W dalszej części zauważa, iż nie jest w oparciu o jakąkolwiek podstawę niedopuszczalna. Wobec powyższego musi zostać uznana
za dopuszczalną.
B. Meritum
1. Argumentowanie przed Trybunałem
27. Skarżący twierdził, opierając się na ogólnych zasadach, iż jego skarga wniesiona to Trybunału była zasadna. Dowodził, iż przetrzymywanie
go w areszcie przez tak długi okres naruszyło jego prawa oraz Konwencję.
28. Rząd twierdził, iż tymczasowe aresztowanie skarżącego wypełniło wymogi art. 5 § 3. Rząd wskazał, iż od 2 czerwca 2004 r. skarżący był
aresztowany w związku z dwoma postępowaniami karnymi toczącymi się
w jego sprawie jednocześnie. Rząd dowodził, iż stosowanie tymczasowego
aresztowania wobec skarżącego było odpowiednio uzasadniane oraz że podczas całego okresu (stosowania środka zapobiegawczego) organy (sądowe)
przedstawiały istotne i wystarczające podstawy przedłużania go. W związku
z powyższym Rząd stwierdził:
„Chociaż nie zostało to wyraźnie zaznaczone w każdej decyzji odmawiającej
zwolnienia skarżącego (z aresztu), przy uznaniu, iż tylko tymczasowe aresztowanie może zapewnić prawidłowy tok postępowania prowadzonego przeciwko
skarżącemu, prokurator i organy sądowe w należyty sposób wzięły pod uwagę
wszystkie okoliczności sprawy”.
29. Rząd w późniejszym czasie argumentował, iż sądy krajowe postępowały z zachowaniem należytej staranności oraz bez zbędnej zwłoki, w szczególności biorąc pod uwagę złożony charakter sprawy, prowadzonej przeciwko
9 oskarżonym o popełnienie w sumie 41 przestępstw.
44
2. Ocena sądu
(a) zasady ustalone na podstawie orzecznictwa Trybunału
30. Biorąc pod uwagę orzecznictwo Trybunału, kwestia, czy okres tymczasowego aresztowania był zasadny, czy nie, może być oceniana in abstracto. Czy pozostawanie oskarżonego w areszcie jest zasadne czy nie, musi być
w każdym przypadku oceniane przy uwzględnieniu specjalnych przesłanek.
Kontynuacja tymczasowego aresztowania w konkretnej sprawie może być
uzasadniona jedynie w przypadku, gdy wymaga tego interes publiczny, który
przy uwzględnieniu zasady domniemania niewinności przeważa nad zasadą
poszanowania wolności indywidualnej (zob. m.in. W. przeciwko Szwajcarii,
wyrok z dnia 26 stycznia 1993, Seria A NR 254-A, str.15, § 30, i Kudła przeciwko Polsce (GC) nr 30210/96, § 110, ETPCz 2000-XI).
31. Do krajowych władz sądowniczych należy w pierwszym rzędzie zapewnienie, aby tymczasowe aresztowanie oskarżonego nie przekroczyło uzasadnionego czasu. W tym celu muszą one dokonać analizy wszystkich faktów
przemawiających „za” lub „przeciw” istnieniu szczególnych względów rzeczywistego interesu publicznego uzasadniających, z uwzględnieniem zasady
domniemania niewinności, odstąpienie od zasady poszanowania wolności indywidualnej i uwidocznić je (argumenty) w swoich decyzjach odrzucających
wnioski o uchylenie tymczasowego aresztowania. Zasadniczo na podstawie
uzasadnień tych decyzji oraz rzeczywistych faktów przedstawionych przez
skarżącego w swoich wnioskach Trybunał zobowiązany jest to podjęcia decyzji, czy nastąpiło naruszenie art. 5§3 Konwencji.
32. Istnienie uzasadnionego podejrzenia, iż osoba aresztowana popełniła
przestępstwo, jest warunkiem sine qua non dla legalności zatrzymania, jednakże po upływie pewnego okresu już nie wystarcza. W takich wypadkach
Trybunał musi ustalić, czy inne podstawy przedstawiane przez organy sądowe
nadal uzasadniają pozbawienie wolności. Jeżeli względy te są „odpowiednie”
i „wystarczające”, Trybunał musi również upewnić się, czy właściwe organy
krajowe wykazały się „należytą starannością” w prowadzeniu postępowania
(zob. Labita przeciwko Włochom (GC), nr 26772/95, §153, ETPCz 2000-IV,
i Jabłoński przeciwko Polsce, nr 33492/96, §80, 21 grudnia 2000).
(b) Zastosowanie zasad do okoliczności omawianej sprawy
33. Trybunał zauważa, że skarżący składa skargę dotyczącą postępowania,
w którym był tymczasowo aresztowany dnia 7 marca 2002 r. Dnia 20 grudnia 2005 r. Sąd Okręgowy wydał wyrok w sprawie. W związku z powyższym okres, który powinien być wzięty pod uwagę wynosi 3 lata, 9 miesięcy
i 15 dni.
34. Trybunał zauważa, iż w przedmiotowej sprawie sąd początkowo oparł
się na uzasadnionym podejrzeniu, że skarżący popełnił zarzucane mu przestępstwa, na ryzyku, iż może on ukrywać się lub ingerować w przebieg po-
45
stępowania. Ponadto sądy opierały się na mocnym domniemaniu prawnym,
iż wysokość grożącej skarżącemu kary spowoduje, „iż skarżący i inni oskarżeni będą utrudniać postępowanie karne” (zob. punkt 12 powyżej). Podstawa
ta była powtarzana we wszystkich postanowieniach sądu. Sądy krajowe również uważały, iż mając na względzie złożony charakter sprawy dotyczącej
przestępczej grupy zorganizowanej, tymczasowe aresztowanie skarżącego
było niezbędne dla zapewnienia właściwego toku postępowania. W kolejnych
decyzjach sądy nie przedstawiały żadnych nowych powodów przedłużania
najbardziej dotkliwego środka zapobiegawczego stosowanego w stosunku
do skarżącego. Trybunał odnotowuje, iż dnia 2 czerwca 2004 r. skarżący został aresztowany w związku w innym postępowaniem karnym. Jednakże Trybunał na podstawie posiadanego materiału nie jest w stanie ustalić czy w drugim postępowaniu władze sądowe powoływały się na inne, nowe podstawy
uzasadniające aresztowanie skarżącego.
35. Trybunał zgadza się, iż podejrzenie, że skarżący popełnił zarzucane mu
czyny, początkowo uzasadniało jego zatrzymanie, w szczególności wobec faktu, iż skarżący został następnie skazany na karę14 lat pozbawienia wolności.
36. Ponadto organy władzy sądowej domniemywały istnienia ryzyka wywierania nacisku na świadków lub utrudniania postępowania w obliczu wysokiej kary grożącej (skarżącemu) za popełnienie poważnych przestępstw (par.
7, 9, 12 i 33 powyżej). W tym względzie Trybunał potwierdza, iż wysokość
grożącej kary jest istotnym czynnikiem przy ocenie ryzyka ucieczki lub powtórnego popełnienia przestępstwa (Górski przeciwko Polsce, no. 29904/02,
§ 57, 4 października 2005). Trybunał również przyznaje, iż organy sądowe,
mając na względzie poważny charakter oskarżeń skierowanych przeciwko
skarżącemu, mogły w sposób uzasadniony uznać, iż takie ryzyko wstępnie
istniało. Jednakże Trybunał po raz kolejny twierdzi, że poważny charakter
zarzutów nie może sam w sobie stanowić uzasadnienia długich okresów
przetrzymywania w areszcie (zob. Ilijkov przeciwko Bułgarii, nr 33977/96,
§§ 80-81, 26 lipca 2001).
37. Ponadto władze sądowe opierały się na okoliczności, iż skarżący był
oskarżony o udział w zorganizowanej grupie przestępczej. W tym względzie
Trybunał uważa, iż istnienie ogólnego ryzyka wynikającego z zarzutu uczestniczenia przez skarżącego w zorganizowanych działaniach przestępczych może
być dopuszczone jako podstawa zatrzymania we wstępnych fazach postępowania (Górski przeciwko Polsce, nr 28904/02, §58, 4 października 2005 r.)
i w pewnych okolicznościach również jako podstawa dalszych przedłużeń
zatrzymania. Przyjmuje się również, iż w sprawach dotyczących dużej liczby oskarżonych proces gromadzenia dowodów i przesłuchiwania świadków
jest często trudnym zadaniem. W obliczu takich okoliczności Trybunał uznaje, iż potrzeba uzyskania z wielu źródeł obszernych dowodów oraz ustalenia
faktów i zakresu odpowiedzialności każdego ze współoskarżonych, stanowiła
istotną i wystarczającą podstawę do zatrzymania skarżącego podczas okresu
46
koniecznego do zakończenia śledztwa, sformułowania aktu oskarżenia i przesłuchania oskarżonych. Co więcej Trybunał uznaje, że w takich sprawach,
jak niniejsza, dotyczących zorganizowanych grup przestępczych, ryzyko, iż
zatrzymany w przypadku zwolnienia może wywierać nacisk na świadków lub
innych oskarżonych albo może utrudniać postępowanie, jest z natury rzeczy
często szczególnie wysokie.
38. Wszystkie powyżej rozpatrywane elementy mogą uzasadniać stosunkowo długi okres stosowania tymczasowego aresztowania, jednakże nie przyznają władzom nieograniczonej władzy do przedłużania stosowania tego
środka zapobiegawczego. Po pierwsze, wraz z upływem czasu początkowe
powody stosowania tymczasowego aresztowania stają się coraz mniej zasadne i sądy krajowe powinny wówczas oprzeć się na innych „istotnych” i „wystarczających” podstawach uzasadniających pozbawienie wolności (zob. m.in.
I.A. przeciwko Francji, wyrok z dnia 23 września 1998 r., Sprawozdania z wyroków i decyzji 1998-VII, str. 2979, § 102; Labita przeciwko Włochom (GC),
przytaczane powyżej, § 153). Po drugie, nawet jeżeli ze względu na szczególne okoliczności sprawy okres tymczasowego aresztowania przekroczy okres
ogólnie przyjęty w orzecznictwie Trybunału, wymagane jest przedstawienie
specjalnych dowodów uzasadniających to. Biorąc pod uwagę okoliczności
przedmiotowej sprawy, Trybunał stwierdza, że wraz z upływem czasu surowość przewidywanej kary samodzielnie lub w powiązaniu z innymi podstawami, na które powoływały się sądy nie może być uznana za wystarczające uzasadnienie przetrzymywania skarżącego w areszcie przez bardzo długi
okres bez mała 4 lat.
39. Rozstrzygając Trybunał pragnie zwrócić uwagę, iż na podstawie
art. 5 § 3 władze sądowe decydując o zwolnieniu lub dalszym zatrzymaniu osoby, zobowiązane są rozważyć alternatywne środki zapobiegawcze zapewniające
jej stawiennictwo na rozprawę. W istocie artykuł ten nie tylko ustanawia prawo do
„bycia sądzonym w rozsądnym terminie”, ale również stanowi, że „zwolnienie może zostać uzależnione od udzielenia gwarancji zapewniających stawienie się na rozprawę” (zob. Jabłoński, przytoczony powyżej § 83).
Trybunał zauważa, iż w niniejszej sprawie nie można wyraźnie wskazać,
iż w czasie całego okresu stosowania tymczasowego aresztowania wobec
skarżącego władze sądowe brały pod uwagę inne gwarancje zapewniające
jego stawiennictwo przed sądem. Nie rozpatrywały również możliwości zapewnienia obecności skarżącego w sądzie poprzez zastosowanie wobec niego
innych „środków zapobiegawczych” wyraźnie przewidzianych przez polskie
prawo w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania, nawet jeżeli
w obliczu szczególnych okoliczności sprawy mogły wydawać się mniej odpowiednie.
40. Trybunał wnioskuje, iż nawet biorąc pod uwagę szczególną trudność
w rozpatrywaniu sprawy dotyczącej zorganizowanej grupy przestępczej, podstawy przedstawione przez sądy krajowe nie były „wystarczające” ani „za-
47
sadne” dla uzasadnienia przetrzymywania skarżącego w areszcie przez 3 lata,
9 miesięcy i 15 dni.
Doszło więc do naruszenia artykułu 5 § 3 Konwencji.
II. DOMNIEMANE NARUSZENIE ARTYKUŁU 5 § 4 KONWENCJI
41. Skarżący uważał, że został pozbawiony prawa dostępu do sądu rozstrzygającego o przedłużeniu tymczasowego aresztowania, w szczególności, że nie mógł uczestniczyć w posiedzeniach sądu, podczas których okres
tymczasowego aresztowania był przedłużany. Trybunał rozpatrzy tę skargę
w oparciu o art. 5 § 4 Konwencji:
Artykuł 5 w zakresie dotyczącym sprawy stanowi:
„Każdy ma prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego. Nikt nie może
być pozbawiony wolności, z wyjątkiem następujących przypadków i w trybie
ustalonym przez prawo:
(c) zgodnego z prawem zatrzymania lub aresztowania w celu postawienia
przed właściwym organem, jeżeli istnieje uzasadnione podejrzenie popełnienia
czynu zagrożonego karą, lub jeżeli jest to konieczne w celu zapobieżenia popełnieniu takiego czynu lub uniemożliwienia ucieczki po jego dokonaniu.
4. Każdy, kto został pozbawiony wolności przez zatrzymanie lub aresztowanie, ma prawo odwołania się do sądu w celu ustalenia bezzwłocznie przez sąd
legalności pozbawienia wolności i zarządzenia zwolnienia, jeżeli pozbawienie
wolności jest niezgodne z prawem”.
Rząd utrzymywał, że zgodnie z art. 249 § 1 Kodeksu postępowania karnego obrońca oskarżonego był informowany o posiedzeniach sądu, podczas
których tymczasowe aresztowanie skarżącego było przedłużane oraz że był
uprawniony do brania w nich udziału. Rząd utrzymywał, że obrońca skarżącego był wzywany na te posiedzenia sądu, jednakże sam zdecydował nie uczestniczyć w kilku z nich. Ponadto Rząd podkreślił, iż oskarżony osobiście pojawiał się na posiedzeniach od lutego 2004 r., podczas których osobiście
mógł wnosić o zwolnienie go (z aresztu). Rząd twierdził, iż biorąc pod uwagę
wszystkie dostępne środki procesowe dotyczące zgodności z prawem tymczasowego aresztowania, zasady gwarantowane w art. 5§4 Konwencji były
przestrzegane w niniejszej sprawie.
42. Trybunał pragnie przypomnieć następujące zasady wynikające
z orzecznictwa Trybunału odnośnie art. 5§4 Konwencji w zakresie odpowiadającym niniejszej sprawie:
(a) Art. 5§4 Konwencji uprawnia osobę zatrzymaną lub aresztowaną
do wszczęcia postępowania przed sądem w celu zbadania istnienia formalnych lub materialnych przesłanek, których spełnienie przesądza o „zgodności z prawem” pozbawienia wolności w rozumieniu postanowień Konwencji
(zob. wyrok Brogan i inni przeciwko Wielkiej Brytanii, wyrok z 29 listopada
1988, Seria A nr 145-B, s. 34-35, § 65).
48
(b) Chociaż zawsze nie jest wymagane, aby w postępowaniu określonym
w art. 5 § 4 Konwencji stosowano również takie same gwarancje, które są wymagane przez art. 6 Konwencji w stosunku do postępowania karnego lub cywilnego, jednakże postępowanie to zawsze musi mieć charakter sądowy oraz
zapewniać jednostce gwarancje właściwe dla danego typu pozbawienia wolności (zob. Assenov i inni przeciwko Bułgarii, wyrok z dnia 28 października
1998 r. Sprawozdania z wyroków i decyzji 1998-VIII, str.3302, § 162, i Włoch
przeciwko Polsce, nr 27785/95, § 125,ETPCz 2000-XI, obydwa w odniesieniu do Megyeri przeciwko Niemcom, wyrok z dnia 12 maja 1992 r., Seria
A nr 237-A, str. 11 §22).
(c) Postępowanie musi być kontradyktoryjne i musi również zapewniać
„równość broni” między stronami. W przypadku osoby, której zatrzymanie
wchodzi w zakres art. 5§1 (c) przesłuchanie jest wymagane (zob. Nikolova
przeciwko Bułgarii [GC], nr 31195/96, § 58, ETPCz 1999-II, Assenov i inni,
przytoczone powyżej, §162, w odniesieniu do Schiesser przeciwko Szwajcarii,
wyrok z dnia 4 grudnia 1979, Seria A, nr 34, str. 13, §§ 30–31; Sanchez-Reisse
przeciwko Szwajcarii, wyrok z dnia 21 października 1986, Seria A nr 107,
str. 19, § 51; i Kampanis przeciwko Grecji, wyrok z dnia 13 lipca 1995 r. Seria
A NR 318-B, str. 45, §47).
(d) Ponadto art. 5 § 4 wymaga, aby osoba tymczasowo aresztowana mogła uczestniczyć w postępowaniu w terminach odpowiednich do zaskarżania
zgodności z prawem swojego zatrzymania (zob. Assenov i inni, przytoczone
powyżej, str. 3302 § 162, w odniesieniu do Bezicheri przeciwko Włochom,
wyrok z dnia 25 października 1989 r., Seria A nr 164, str. 10-11, §§ 20-21).
44. Trybunał zauważa, iż zgodnie z przepisami postępowania karnego
tymczasowe aresztowanie jest stosowane na podstawie postanowienia sądu
na wniosek prokuratora. Kodeks postępowania karnego z 1997 r. uprawnia
osobę, w stosunku do której taki wniosek został skierowany oraz jej obrońcę
do udziału w posiedzeniach sądu w postępowaniu sądowym. Sąd zobowiązany jest przesłuchać oskarżonego w celu ustalenia, czy w świetle zgromadzonych przez prokuraturę dowodów oraz argumentów przedstawionych przez
oskarżonego, istnieją wystarczające podstawy do stwierdzenia uzasadnionego
podejrzenia, iż oskarżony popełnił zarzucany mu czyn.
45. Trybunał zauważa, iż w przedmiotowej sprawie skarżący został tymczasowo aresztowany na podstawie postanowienia wydanego przez Sąd Rejonowy w Krakowie dnia 7 marca 2002 r. Skarżący przyznał, iż sąd wydał
postanowienie o aresztowaniu na posiedzeniu w jego obecności, zgodnie
z wymogami ówcześnie obowiązującego prawa. Skarżący miał możliwość
wniesienia odwołania od postanowienia, jednakże nie jest pewne, czy skarżący skorzystał z możliwości odwołania się od nakazu aresztowania.
46. Trybunał zauważa następnie, iż w postępowaniu dotyczącym przedłużania tymczasowego aresztowania na sądach ciąży określony w art. 249 § 5 Kodeksu postępowania karnego obowiązek informowania obrońcy osoby zatrzy-
49
manej o terminach posiedzeń sądu, podczas których mają zapaść postanowienia dotyczące przedłużenia tymczasowego aresztowania lub rozpatrzenia
zażalenia na postanowienie o zastosowaniu lub przedłużeniu tymczasowego
aresztowania (zobacz paragrafy powyżej). Obrońca ma możliwość uczestniczenia w takich posiedzeniach. W związku z powyższym Trybunał zauważa,
iż w niniejszej sprawie nie ma dowodów, że sądy krajowe odstąpiły od normalnego postępowania i że obrońca skarżącego nie był prawidłowo informowany
o posiedzeniach sądu. Ponadto skarżący nie wnosił, że jego obrona prowadzona przez obrońcę wyznaczonego z urzędu w jakiejkolwiek fazie postępowania była niewłaściwa. Mając na względzie powyższe, Trybunał jest zdania,
iż postępowanie, podczas którego była rozpatrywana kwestia przedłużenia
tymczasowego aresztowania spełniało wymogi określone w art. 5 § 4 (zob.
Telecki przeciwko Polsce, nr 56552/00, 3 lipca 2003).
47. Tym samym nie istnieją podstawy do stwierdzenia, że postępowanie
dotyczące zgodności z prawem tymczasowego aresztowania skarżącego, rozpatrywane w całości, nie wypełnia wymogów Konwencji.
48. Wynika z tego, iż ta skarga musi być odrzucona jako rażąco bezpodstawna w rozumieniu art. 35 §§ 3 i 4 Konwencji.
III. ZASTOSOWANIE ARTYKUŁU 41 KONWENCJI
49. Zgodnie z art. 41 Konwencji:
„Jeśli Trybunał stwierdzi, że nastąpiło naruszenie Konwencji lub jej Protokołów, oraz jeśli prawo wewnętrzne zainteresowanej Wysokiej Układającej się Strony pozwala tylko na częściowe usunięcie konsekwencji tego naruszenia, Trybunał
orzeka, gdy zachodzi potrzeba, słuszne zadośćuczynienie pokrzywdzonej stronie”.
A. Szkoda niematerialna
50. Skarżący nie domagał się żadnej konkretnej sumy za szkodę niematerialną. Jednakże zwrócił się do Trybunału o przyznanie mu zadośćuczynienia
za cierpienia moralne jego i jego rodziny.
51. Rząd zwrócił się do Trybunału o orzeczenie, że samo stwierdzenie
przez Trybunał naruszenia stanowi wystarczające zadośćuczynienie.
52. Trybunał zauważa, że skarżący poniósł szkodę niematerialną związaną ze stresem powstałym w wyniku przewlekłości tymczasowego aresztowania, która to nie może być w sposób wystarczający zrekompensowana
poprzez stwierdzenie naruszenia Konwencji. Mając na uwadze okoliczności
sprawy oraz dokonując oszacowania na zasadach słuszności, Trybunał przyznaje skarżącemu kwotę 1000 EUR.
50
B. Szkoda materialna oraz koszty i wydatki
53. Skarżący domagał się kwoty 15 000 PLN jako zwrotu kosztów i wydatków poniesionych w postępowaniu przed sądami krajowymi.
54. Rząd twierdził, iż żądania skarżącego są wygórowane i niezwiązane
ze sprawą.
55. Trybunał nie rozpatrywał żadnego związku przyczynowego między
stwierdzeniem naruszenia i domniemaną szkodą materialną; dlatego też odrzucił to roszczenie. Natomiast odnośnie roszczenia o zwrot kosztów i wydatków, zgodnie z orzecznictwem Trybunału skarżący jest uprawniony do otrzymania zwrotu kosztów i wydatków jedynie w zakresie w jakim wykazał, iż
były one rzeczywiście i koniecznie poniesione oraz, iż ich wysokość jest uzasadniona. Biorąc pod uwagę informacje przekazane Trybunałowi oraz wyżej
wymienione kryteria, Trybunał odrzuca roszczenie w niniejszej sprawie.
C. Niezapłacone odsetki
56. Trybunał uznaje za właściwe, iż niezapłacone odsetki powinny być
płacone według marginalnej stopy procentowej Europejskiego Banku Centralnego plus trzy punkty procentowe.
Z TYCH PRZYCZYN TRYBUNAŁ
1. Uznaje jednogłośnie, iż skarga dotycząca nieuzasadnionej długości aresztowania jest dopuszczalna, natomiast pozostała część skargi niedopuszczalna;
2. Uznaje sześcioma głosami do jednego, że doszło do naruszenia artykułu
5 § 3 Konwencji;
3. Stwierdza sześcioma głosami do jednego, że:
(a) pozwane państwo zapłaci skarżącemu w okresie trzech miesięcy, licząc
od daty kiedy wyrok stanie się prawomocny, zgodnie z art. 44 § 2 Konwencji 1000 EUR (jeden tysiąc euro) z tytułu poniesionej szkody niematerialnej, powiększony o jakiekolwiek podatki, które mogłyby zostać
nałożone, przeliczony na polskie złote według kursu z dnia zapłaty;
(b) po upływie wyżej wymienionych trzech miesięcy do momentu zapłaty
przez cały okres zwłoki płatne będą zwykłe odsetki od wyżej wymienionej kwoty według marginalnej stopy procentowej Europejskiego
Banku Centralnego powiększone o trzy punkty procentowe;
4. Oddala jednogłośnie pozostałą część roszczenia skarżącego o zadośćuczynienie.
51
Sporządzono w języku angielskim oraz określono pisenie 4 maja 2006 r.,
zgodnie z art. 77 §§ 2 i 3 Regulaminu Trybunału.
Françoise ELENS-PASSOS
Zastępca Kanclerza Sekcji
Nicholas BRATZA
Przewodniczący
Zgodnie z art. 45 § 2 Konwencji oraz zgodnie z zasadą 74 § 2 Regulaminu Trybunału następująca opinia odrębna pana Pavlovschi jest dołączona
do wyroku.
52
OPINIA ODRĘBNA SĘDZIEGO PAVLOVSCHI
Dnia 4 kwietnia 2006 r. Czwarta Sekcja rozpatrując sprawę Celejewski
przeciwko Polsce, stwierdziła naruszenie art. 5 § 3 Konwencji.
Bardzo żałuję, lecz nie mogę zgodzić się z decyzją większości (sędziów)
w niniejszej sprawie. W mojej ocenie, pomimo faktu, iż skarżący spędził całkiem znaczny okres w tymczasowym areszcie, nie miało miejsca naruszenie
ww. artykułu Konwencji.
Moim zdaniem niniejsza sprawa jest sprawą z pogranicza i wymaga bardziej uważnego rozpatrzenia.
Skarżący spędził w tymczasowym areszcie 3 lata i 9 miesięcy, co na pierwzy rzut oka wydaje się być okresem nadmiernym. Ale tylko na pierwszy rzut
oka. Trochę bardziej uważne prześledzenie sprawy wykazałoby, iż w konkretnych okolicznościach niniejszej sprawy ten okres nie jest wcale nadmierny.
Zgodnie z obserwacjami Rządu skarżący miał przeszłość kryminalną. Dnia
6 marca 1998 r. został skazany na 5 i pół roku pozbawienia wolności i przebywał w więzieniu do dnia 5 października 1999, kiedy to został zwolniony, gdyż
rozpocząl współpracę z Centralnym Biurem Śledczym. Jednakże zwolniony
z więzienia, zaczął sam organizować swoją własną grupę przestępczą.
Skarżący został tymczasowo aresztowany dnia 7 marca 2002 r. z powodu
uzasadnionego przypuszczenia, że popełnił szereg przestępstw, w tym porwanie z żądaniem okupu oraz wymuszenia okupu.
Dnia 14 sierpnia 2003 r. Prokurator Okręgowy w Katowicach wniósł
przeciwko skarżącemu i dziewięciu innym osobom akt oskarżenia zawierający 41 zarzutów. Skarżący został oskarżony o popełnienie 13 czynów, głównie
przestępstw, w tym trzech poważnych zbrodni popełnionych w wyniku działania w przestępczej grupie zorganizowanej.
Dnia 2 czerwca 2003 r. Sąd Rejonowy w Katowicach postanowił zastosować wobec oskarżonego areszt tymczasowy w związku z innym postępowaniem toczącym się przeciwko niemu. Skarżący został również w późniejszym
czasie oskarżony w tym postępowniu.
Dnia 20 grudnia 2005 r. Sąd Okręgowy w Częstochowie wydał wyrok.
Skarżący został skazany na 14 lat pozbawienia wolności.
Nie wynika wyraźnie z materiału znajdującego się w naszej dyspozycji,
kiedy sprawa skarżącego została skierowana do ponownego rozpatrzenia, lecz
nie było to później niż dnia 17 października 2003 r., kiedy to zgodnie z obserwacjami Rządu sprawa została przesłana do Sądu Okręgowego w Częstochowie. Znaczy to, że postępowanie przygotowawcze w niniejszej sprawie
zostało ukończone w czasie 19 miesięcy. W tym czasie władze polskie zdołały
zgromadzić materiał dowodowy w sprawie 41 przestępstw uważanych za popełnione przez 10 oskarżonych działających na terenie Śląska i Małopolski
w okresie od października 2000 r. do marca 2001 r.
53
Mając na uwadze imponującą pracę wykonaną przez organy śledcze w niniejszej sprawie, nie mogę zrozumieć, dlaczego większość (sędziów) nie wzięła tego pod uwagę. Moim osobistym zdaniem okres 19 miesięcy przeznaczony na tak skomplikowaną pracę śledczą może być istotnie uznany jako rekord
i byłoby rzeczą niesprawiedliwą krytykować za to polskie władze.
W zakresie, w jakim rozpatrywanie sprawy przez sąd jest brane pod uwagę, należy wskazać, iż następne 26 miesięcy trwało ustalenie listy zarzutów
przedstawianych skarżącemu.
Dnia 2 października 2004 r. i dnia 20 maja 2005 r. Sąd Apelacyjny w Katowicach znów przedłużył tymczasowe aresztowniae wobec skarżącego. W późniejszym postanowieniu sąd przeanalizował przebieg postępowania, nie stwierdził żadnych opóźnień i orzekł, iż postępowanie przebiegało zgodnie z zaplanowanym terminarzem. Sąd zwrócił uwagę na szczególnie złożony charakter
sprawy dotyczącej zorganizowanej grupy przestępczej oskarżonej o popełnienie
szeregu przestępstw oraz na zgromadzony materiał dowodowy.
W rzeczywistości wydaje się, iż skarżący w swojej skardze nie udokumentował żadnego okresu nieuzasadnionej bezczynności sądu, która teoretycznie mogłaby być przypisana polskim organom sądowym.
Ponadto, co zresztą wynika z obserwacji złożonych przez Rząd, które zresztą nie były kwestionowane przez skarżącego, długość postępowania
w zasadniczej mierze była spowodowana poprzez zachownie skarżącego oraz
jego obrońcy.
Dla przykładu, dnia 18 marca 2005 r. skarżący złożył wniosek o przekazanie sprawy do prokuratury w celu uzupełnienia postępowania o nowy zarzut
z art. 258 § 3 Kodeksu karnego. Dnia 22 marca 2005 r. złożył wniosek o dokonanie konfrontacji jednego ze współoskarżonych M.B. ze świadkiem A.Z.
Dnia 28 czerwca 2005 r. sformułował cztery nowe wnioski dowodowe itp.
Moim zdaniem okres 26 miesięcy na rozpatrzenie przez sąd sprawy przeciwko skarżącemu i 9 innym oskarżonym, pod zarzutem popełnienia 41 przestępstw w różnych regionach Polski, bez żadnych nieuzasadnionych opóźnień, z regularnie wyznaczanymi i przeprowadzanymi rozprawami oraz przy
przyczynieniu się skarżącego do przewlekłości postępowania nie może być
uznany za nadmiernie długi oraz wymagający międzynarodowej ochrony
praw skarżącego na podstawie art. 5 § 3 Konwencji.
Biorąc pod uwagę kryminalną przeszłość skarżącego, poważny charakter
oraz dużą liczbę zarzucanych mu czynów, jak również wszystkie inne wyżej
przedstawione powody w połączeniu z faktem, iż przedłużając tymczasowe
aresztowanie skarżącego, krajowe organy sądowe regularnie przedstawiały
nowe podstawy uzasadniające i wyjaśniające swoje decyzje, uważam, iż w tej
sprawie istniały „istotne” oraz „wystarczające” powody aresztownia skarżącego oraz, że polskie władze sądowe wykazały należytą staranność, którą należy wykazywać w tego rodzaju sprawach.
54
Poza tym wysoka kara – 14 lat pozbawienia wolności – nałożona na skarżącego za jego przestępczą działalność, w przeciwieństwie do sprawy Dudek
przeciwko Polsce, obiektywnie uzasadnia poważny charakter podejrzeń i zarzutów przeciwko niemu, popartych istniejącymi dowodami.
Reasumując, uważam, iż w niniejszej sprawie nie mastąpiło naruszenie
prawa skarżącego wynikającego z art. 5 § 3 Konwencji.
55