Ściółka jako element zagrożenia (Hodowca Drobiu nr 7

ZOOHIGIENA
Hodowca Drobiu 7/2012
Ściółka
jako element zagrożenia
epizootycznego
Bartosz Korytkowski
Bydgoszcz
Utrzymanie drobiu na głębokiej ściółce odpowiedniej jakości zapewnia uzyskanie dobrych wyników produkcyjnych. Warunki bytowania ptaków na głębokiej ściółce są zbliżone do naturalnego bytowania, a mianowicie umożliwia się im naturalne krycie, przemieszczanie się w pomieszczeniu, grzebanie itd. To wszystko wpływa dodatnio na odporność immunologiczną drobiu, zmniejsza stres.
Ujemną cechą tego systemu utrzymania ptaków jest kontakt drobiu z odchodami i tym samym ewentualne niebezpieczeństwo przenoszenia chorób i pasożytów.
Wśród drobnoustrojów bytujących w ściółce dominującym jest E. coli, a także Lactobacillus, Enterococuss, Corynebacterium. Z grzybów
najczęściej występuje Penicillum, Scopulariopsis i Candidia. Wymienione
drobnoustroje nie muszą jednakże
być powodem chorób. W ściółce dobrze utrzymywanej, suchej są one
mianowicie niszczone przez liczne
antagonistyczne drobnoustroje saprofityczne. Rozwojowi chorób u ptaków
sprzyja szereg czynników takich jak:
nieodpowiednia wentylacja, duża wilgotność, niska temperatura, nadmierne zagęszczenie, wysoki poziom białka w paszy, podawanie antybiotyków
i inne. Wymienione czynniki powodują zachwianie równowagi flory bakteryjnej przewodu pokarmowego i oddechowego ptaków.
W wielu krajach, w których istnieje intensywna produkcja drobiarska,
narastają problemy związane zarówno z pozyskiwaniem dobrego surowca na ściółkę, jak też z utylizacją
pomiotu drobiowego. Obliczono, że
np. dla kurcząt brojlerów na 1000 m2
1
powierzchni odchowalni należy przeznaczyć około 5 ton surowca, a to pozwoli na uzyskanie warstwy ściółki
o grubości od 5 do 7,5 cm. Uzależnione jest to od obsady ptaków, rodzaju ściółki, technologii pojenia i innych. Do ściółki zostają wprowadzane duże ilości wody. Część tej wody wyparowuje, ale znaczne jej ilości
zostają wchłaniane przez ściółkę.
Z tych powodów bardzo ważną cechą
ściółki jest jej dobra wodochłonność. Średnia wilgotność ściółki
w okresie zimowym nie powinna
być większa niż 36%, a w okresie letnim 18%. Jeśli obniży się temperatura powietrza może utworzyć się
na powierzchni ściółki twarda skorupa, a jej wilgotność wzrasta wówczas
do około 45%. Jest to powodem zabrudzenia upierzenia ptaków i tym
samym skorupy jaj, a nawet przyczyniać się może do oblepiania pazurów
ptaków. Wilgotna ściółka może przyczyniać się do powstawania pęcherzy
piersiowych oraz brunatnych plam
na nogach, a to w konsekwencji obniża klasę poubojową tuszek.
Ponadto wilgotna ściółka znacznie zwiększa ryzyko zachorowania
drobiu na kokcydiozę, pojawienia się
pasożytów wewnętrznych, niektórych owadów jak np. muchy, chrząszcze, a także gryzoni. W takim pomieszczeniu następuje także wzrost
stężenia amoniaku i pozostałych
szkodliwych gazów.
Kolejnym bardzo ważnym elementem jest odpowiednia temperatura ściółki. W chwili zasiedlenia
powinna ona wynosić 30°C.
W pierwszym okresie życia piskląt to
właśnie temperatura ściółki (jej wysokość nie przekracza 5 cm) ma
ogromne znaczenie, a w mniejszym
stopniu temperatura otoczenia. Ażeby uzyskiwać właściwą temperaturę
ściółki należy zadbać o dobrą izolację podłogi, zabezpieczyć przed przesiąkaniem wód gruntowych. Zarówno system ogrzewania (ogólnego jak
i miejscowego), jak i system wentylacyjny powinny działać bez zarzutu.
Na dobę przed wprowadzeniem
do pomieszczenia piskląt, budynek
należy nagrzać do temperatury ściół-
ZOOHIGIENA
Hodowca Drobiu 7/2012
ki. Należy pamiętać o tym, że zbyt
zimna ściółka bardzo łatwo ulega zawilgoceniu, a to z kolei wybitnie
sprzyja rozwojowi chorobotwórczych
mikroorganizmów.
Ściółka zaczyna pracować dopiero po upływie około 4 tygodni i wówczas wydziela znaczne ilości ciepła.
W okresie letnich upałów należy
na to zwracać szczególną uwagę, ponieważ może to prowadzić do występowania u ptaków (a zwłaszcza
u brojlerów) zjawiska hipertermii.
W ściółce odbywają się złożone
procesy biochemiczne i bakteriologiczne rozkładające pomiot. W warunkach sprzyjających wzrasta ilość
mikroorganizmów zdolnych do pobierania energii z rozkładu substancji organicznych. Utrzymana w dobrej strukturze ściółka powinna być
gruzełkowata, wiązać wilgoć, gazy
i zapewnić ptakom ciepło. Ciepło
jest poza tym absorbowane od ptaków, emitowane ze ścian i sufitu pomieszczenia nagrzanego słońcem.
To wszystko sprzyja różnym procesom biologicznym zachodzącym
w ściółce, z czym z kolei związane
jest także wytwarzanie ciepła oraz
rozwój drobnoustrojów, procesy
fermentacji. Ściółka stanowi także
źródło witamin – B12 i K, które są
syntetyzowane przez florę bakteryjną jelit i drobnoustroje znajdujące się w ściółce. Ptaki zjadając swój
pomiot i ściółkę zaopatrują się w witaminę B12 i K.
Ściółka jest wręcz idealnym siedliskiem dla rozwoju różnych mikroorganizmów, a szczególnie bakterii,
grzybów, pleśni, drożdży. Liczba tych
mikroorganizmów jest bardzo zróżnicowana i uzależniona od materiału ściółkowego, czasu jego użytkowania, temperatury i wilgotności. Z reguły są to mikroorganizmy niepatogenne. Jednakże ich zawartość powinna być kontrolowana, szczególnie
w początkowym okresie użytkowania, przy występowaniu chorób oraz
w przypadku wielokrotnego wykorzystywania zużytej ściółki. Ograniczenie rozwoju flory bakteryjnej i grzy-
biczej jest możliwe poprzez stosowanie niektórych dodatków chemicznych i biologicznych. Takie zabiegi
mają na celu również zmniejszenie
emisji amoniaku.
Oprócz gazów i pary wodnej ze
ściółki unosi się pył. Ma to miejsce
szczególnie w pierwszym tygodniu jej
użytkowania (wysoka temperatura,
niska wilgotność względna) oraz
w okresie letnich upałów, kiedy to
pomiot jest nadmiernie wysuszony
a wymiana powietrza intensywna.
Źródłem pyłów są także same ptaki
(nabłonek kurzy, cząsteczki paszy)
oraz sucha pasza. Najgroźniejszym
dla drobiu a także dla człowieka są
najdrobniejsze cząstki, które przenikają przez drogi oddechowe do płuc,
a następnie do krwiobiegu. Zalecane
sposoby nawilżania (rozpylanie wody) prowadzą często do wtórnego zawilgocenia samych ptaków i powierzchni ściółki.
Ściółka nieodpowiedniej jakości
pogarsza kondycję ptaków, stanowi
duże zagrożenie mikotoksynami, istnieje duże prawdopodobieństwo wystąpienia kokcydiozy, zagrożenie nekrotycznym zapaleniem jelit na skutek obecności Clostridium perfringens
oraz Escherichia coli. U ptaków występują dermatozy poduszek stóp, zapalenia brodawek skórnych, zapalenie
skóry na podeszwie łap. Na skutek
zwiększenia emisji szkodliwych gazów
(a szczególnie amoniaku) następować może uszkodzenie górnych dróg
oddechowych (pojawia się stan zapalny nabłonka tchawicy, oskrzeli, znaczny przerost i uszkodzenie rzęsek), następuje podrażnienie błon śluzowych
spojówek – owrzodzenia rogówki
oka, a nawet ślepota, jakość tuszek
brojlerów odchowywanych na złej
ściółce ulega znacznemu pogorszeniu.
Do odkażania ściółki w obecności
drobiu używa się preparatów zakwaszających powierzchnię ściółki oraz
działających bakteriobójczo. Stosuje
się preparaty dezodoryzujące, ograniczające aktywność ureazy albo preparaty oparte na niepatogennych kulturach bakteryjnych, które przyspie-
szają rozpad związków azotowych
oraz innych szkodliwych substancji
w pomiocie. Ażeby ograniczyć liczbę
mikroorganizmów w ściółce i obniżyć
jej temperaturę, należy zmniejszyć
wilgotność oraz zmienić pH z zasadowego na kwaśny. Emisję gazów szkodliwych możemy zmniejszyć poprzez
posypanie ściółki superfosfatem. Ażeby osuszyć ściółkę stosować można
specjalne preparaty o silnych właściwościach higroskopijnych, a stosuje
się je w obecności drobiu. Zapobiegają występowaniu wielu chorób wywoływanych przez bakterie, wirusy, grzyby i pasożyty, a w przypadkach ich
występowania mogą wspomóc ich leczenie.
Przy wyborze rodzaju ściółki należy wziąć pod uwagę koszty, ale
w szczególności efekty zastosowania
odpowiedniego podłoża. W przypadku ptaków nabiera to szczególnego znaczenia, gdyż intensywny wzrost
wymaga jak najlepszych warunków
środowiskowych odchowu. Ściółka
musi być wysokiej jakości o możliwie
największej wodochłonności oraz
czystości mikrobiologicznej. Najlepszym materiałem wydają się być tutaj odpowiednio spreparowane ściółki trocinowe lub wykonane ze słomy.
Należy zaznaczyć, że chodzi tu przede
wszystkim o materiał specjalnie uszlachetniany, a nie zwykłe trociny lub
słomę. Bardzo niebezpiecznym materiałem może być zwykła słoma, gdyż
zawiera ona stosunkowo dużo grzybów, a w takim środowisku bardzo
chętnie rozwijają się grzyby i pleśnie.
Doświadczenia przeprowadzone
w wielu ośrodkach naukowych potwierdzają, że ściółka złej jakości
może powodować schorzenia ptaków, co w konsekwencji prowadzi
do wyższych kosztów odchowu: pogorszeniu ulega współczynnik strawności, rośnie koszt medykamentów
oraz usługi weterynaryjnej. Szczególnie dużo problemów pojawia się w
budynkach, gdzie wyraźnie czuć zapach amoniaku. Odpowiednie podłoże wiąże go wewnątrz ściółki, przez co
nie jest on szkodliwy dla otoczenia.
2
ZOOHIGIENA
Dobra ściółka charakteryzuje się
dużą zdolnością wiązania wody. Wodochłonność materiału jest zależna
od ziarnistości oraz wielkości cząstek. Przy wysokim wskaźniku chłonności, pracochłonność obsługi ferm
jest znacznie obniżona. Aby zachować
higienę wewnątrz pomieszczenia wystarczy jedynie wzruszyć ją w kilku
miejscach i nie wymaga ona częstego
dościelania, w przeciwnym wypadku
do słomy, która wymaga wręcz codziennego dościelania.
Materiały ściółkowe:
I Wióry drzewne – w tej grupie należy wymienić trociny zwykłe, prosto
z tartaku, które są często zanieczyszczone oraz ściółki specjalnie spreparowane. Przygotowanie takiej ściółki
polega na odsianiu, odpyleniu i poddaniu jej procesowi suszenia w wysokiej temperaturze, co powoduje, że jest
ona jednocześnie produktem czystym, wolnym od grzybów i pleśni.
Ściółka jest bardzo suchym produktem (ok. 10 % wilgotności) przez to
posiada dużą chłonność – dla przykładu ok. 20 kg takiej ściółki o odpowiedniej frakcji może wchłonąć nawet
350 litrów wody. Stosując taki rodzaj
ściółek w pomieszczeniach będzie
sucho i czysto. Wióry drzewne bardzo
dobrze neutralizują zapach amoniaku, a ponadto nie wymagają częstych
dościelań. Obornik zawierający wióry drzewne posiada bardzo małą objętość, która w stosunku do słomy wynosi ok 50%. Aktualnie na rynku dostępne są tego rodzaju ściółki, np.
marki HYGIENICSYSTEM, które występują w wielu frakcjach: jako wióry classic, premium, mix, granulat,
pellet.
Wióry drzewne nie są zjadane
przez ptaki i nie pylą się. Wióry z niepewnych źródeł mogą być zanieczyszczone przez środki owadobójcze lub
konserwujące, dlatego zaleca się stosowanie odpowiednio przygotowanych ściółek. Stosowane bezpośrednio
do gleby mogą ją zakwaszać i za-
3
Hodowca Drobiu 7/2012
chwaszczać, dopiero przekompostowane mogą byś stosowane jako pełnowartościowy nawóz w odpowiednich dawkach na ha. Zbyt pylista trocina może być źródłem kurzu, zwłaszcza przy upalnej temperaturze i niskiej
wilgotności powietrza.
I Słoma – uchodzi za najlepszy materiał ściółkowy, szczególnie jeśli jest
to słoma pszeniczna, najlepiej cięta
lub gnieciona. Wodochłonność słomy
zbożowej wynosi 230-270 kg (w zależności od jej rodzaju). Słoma długa jest mniej wodochłonna. Na ściółkę nie nadaje się zbyt twarda słoma
rzepakowa. Słoma może być zanieczyszczona mikotoksynami lub agrochemikaliami, jednakże nie jest ona
zjadana przez ptaki. Posiada dobre
właściwości zarówno izolacyjne jak
i nawozowe. Dodatkową zaletą ściółki ze słomy jest grzebanie w niej drobiu i szukanie sypanego w nią ziarna.
I Plewy, stràki – nadają się jedynie
jako domieszka do słomy lub trocin.
Niezbyt dobrze absorbują wodę, nawet
po rozdrobnieniu (strąki roślin motylkowych). Ptaki mogą zjadać strąki.
I Torf – może być wykorzystywany
w rejonach jego występowania. Posiada dużą zdolność wchłaniania wody,
co podnosi jego wartość jako ściółki,
ale zawiera duże ilości ciemnego
brudnego pyłu, co zwiększa zapylenie
w pomieszczeniu oraz brudzi znoszone jaja. Wilgotny torf łatwo zbija się
w twardą masę. Nie daje ptakom
możliwości grzebania i poruszania się,
ziarno rzucone w ściółkę z torfu nie
przedostaje się w głębsze warstwy.
Inne materiały ściółkowe, jak np.
uboczne produkty zakładów lniarskich, kompostowane śmieci miejskie,
kora z twardego drewna, igliwie leśne,
zużyta słoma, grzybnia z produkcji
pieczarek, mech torfowy, suszone odchody drobiowe, mielony polistyren,
pianki formalinowo-mocznikowe itp.
próbowano stosować w chowie drobiu z różnym skutkiem.
Producenci drobiu częstokroć sto-
sują różne domieszki celem poprawy
właściwości funkcjonalnych, mikroklimatu pomieszczeń czy wartości
nawozowej ściółki. Najczęściej próbowano używać torfu i węgla brunatnego, które spełniają bardzo dobrze
swoje funkcje jeśli są odpowiedniego
rodzaju i właściwie przygotowane.
Próby stosowania do ściółki innych
surowców kopalnych jak bentonit,
dolomit, kaolin czy zeolity nie przyjęły się w praktyce. Dobre efekty higienizacyjne można uzyskać poprzez
stosowanie do ściółki preparatów
mikrobiologicznych.
Należy zawsze pamiętać o tym, że
musimy eliminować przyczyny złej
jakości ściółki. Są nimi przyczyny
technologiczne takie jak: zła jakość
materiałów ściółkowych (wilgotność)
albo niedostateczna ich ilość (za mała głębokość), zbyt duże zagęszczenie
ptaków, wysoka wilgotność powietrza, słaba wentylacja, wady techniczne i eksploatacyjne linii pojenia. Kolejną grupę przyczyn złej jakości
ściółki stanowią przyczyny żywieniowe, takie jak: wysoka zawartość białka, nadmierna zawartość soli w paszy, tłuszcze paszowe złej jakości
(zjełczałe), nieodpowiednia jakość
wody, czynniki zdrowotne (np. choroby układu pokarmowego).
W pomieszczeniach dla drobiu
możemy używać różnych materiałów
ściółkowych, jeżeli spełniają one wymagania zoohigieniczne, zapewniają
ptakom względny komfort i czystość, są biodegradowalne, łatwo dostępne i względnie tanie.
Piśmiennictwo
dostępne u autora