Pobierz

OID (267) 12/2013
OID (299) 8/2016
Ściółka w chowie drobiu
Odpowiedniej jakości ściółka zapewnia uzyskanie dobrych wyników produkcji dla hodowcy oraz sprawia, że warunki bytowania na niej
ptaków stają się możliwie jak najbardziej zbliżone do tych naturalnych, zapewniając im m.
in. komfort i czystość.
Ściółka w terminologii zootechnicznej definiowana jest jako podłoże zbudowane z miękkich
i suchych elementów. Najczęściej składową
ściółki jest słoma, trociny lub torf. Stanowi ona
integralną część ruchomego wyposażenia kurnika dla ptaków utrzymywanych w tym systemie (utrzymanie na głębokiej ściółce). Zaleca
się, aby głębokość ściółki na jakiej utrzymywane są ptaki kształtowała się na poziomie 5 7,5 cm. Jest to najpopularniejszy sposób utrzymania drobiu głównie ze względu na czynnik
ekonomiczny (niski koszt urządzenia kurnika), a także ze względu na możliwość stworzenia ptakom środowiska bytowania zbliżonego
do naturalnego.
Wybór materiału uzależniony jest od kilku
czynników, do których zaliczyć możemy: rodzaj produkcji, wartość użytkowa stosowanego
materiału, jego dostępność na rynku i wreszcie cena.
Wspomniane wyżej materiały ściółkowe to:
Słoma - najpopularniejszy i jednocześnie uznawany za najlepszy materiał do wyścielania pomieszczeń inwentarskich. Najbardziej nadaje
się do tego słoma zbożowa, preferowana jest
pszeniczna, rzadziej żytnia, natomiast niezdatna jest do użycia słoma rzepakowa ze względu
na zbyt dużą twardość. Sposób przygotowania
słomy ma kluczowe znaczenie na jej podstawowy parametr jakim jest wodochłonność i tak
słoma cięta lub gnieciona wykazuje się lepszą
wodochłonnością aniżeli słoma długa. Oprócz
wodochłonności ściółka ze słomy zbóż stanowi
20
bardzo dobry materiał izolacyjny, a także stwarza ptakom warunki zbliżone do naturalnych
(możliwość grzebania).
Torf - charakteryzuje się dużą zdolnością do
wchłaniania wody, jednak mokry ulega zbrylaniu i tworzy twardą masę. Jego niewątpliwą wadą jest ograniczone występowanie oraz
fakt, że obecny w pomieszczeniu inwentarskim
sprzyja dużemu zapyleniu powietrza.
Wióry drzewne - wyróżnić możemy tu materiał dwojakiego pochodzenia. Wióry drzewne
pochodzące bezpośrednio z tartaku (mogące
zawierać zanieczyszczenia) oraz te specjalnie
przygotowane do ścielenia pomieszczeń inwentarskich, wolne od zarodników grzybów i pleśni. Wióry drzewne cechuje bardzo dobra wodochłonność (20 kg wirów może pochłonąć
nawet do 350 litrów wody) oraz bardzo wysoka zdolność neutralizacji zapachu amoniaku.
Po fermentacji ściółka tego rodzaju może również być wykorzystywana jako nawóz.
Pozostałe materiały wymieniane przy okazji tematyki ściółki takie jak np. plewy roślin
strączkowych nie nadają się do bezpośredniego zastosowania (niska wodochłonność) jako
ściółka, a jedynie jako ewentualna domieszka
do słomy bądź też wiórów drzewnych. W wielu badaniach próbowano również jako podłoże
(z różnym - najczęściej negatywnym skutkiem)
wykorzystywać m.in. produkty uboczne przemysłu włókniarskiego, korę z drewna, igliwie
leśne czy też grzybnie z produkcji pieczarek.
Należy stwierdzić, że najważniejszą właściwością ściółki jest jej wodochłonność. Zdolność
ściółki do wiązania wody jest zależna od ziarnistości i wielkości cząstek. Właściwość ta jest
kluczowa przy wyborze materiału, odpowiedni jego dobór pozwala obniżyć koszty obsługi
OID (267) 12/2013
OID (299) 8/2016
ściółki. Najlepsza struktura ściółki to ta gruzełkowata mająca również istotny wpływ na
ograniczenie emisji szkodliwych gazów. Kolejna także istotna właściwość i zaleta ściółki ceniona przez hodowców to zdolność izolacyjna,
np. od zimnej betonowej posadzki, zapewniająca ptakom ciepło.
Parametry jakim powinno odpowiadać idealne podłoże w kurniku to:
Wilgotność - biorąc pod uwagę główną właściwość ściółki jaką jest wodochłonność jej
wilgotność w okresie zimy nie powinna przekraczać 36 %, a w okresie letnim 18 %. Spadek temperatury otoczenia może spowodować
wzrost wilgotności nawet do 45 % oraz sprzyja także tworzeniu się twardej skorupy na powierzchni ściółki. Nadmierna wilgotność podłoża powoduje powstawanie brunatnych plam
na nogach ptaków, pęcherzy piersiowych oraz
zwiększa podatność drobiu na kokcydiozę czy
zakażenia pasożytami. Ponadto w takim pomieszczeniu dochodzić może również do namnożenia się owadów i zwiększenia stężenia
szkodliwych gazów. Wszystko to ma niebagatelny wpływ zarówno na czystość upierzenia
ptaków, jak i skorupy jaj czy też klasy poubojowej tuszek.
Temperatura - jest parametrem ściśle powiązanym z wilgotnością. Świeża ściółka wyłożona w pomieszczeniu inwentarskim zaczyna
pracować dopiero po okresie około 4 tygodni
i wówczas wydziela znaczne ilości ciepła, dlatego tak ważne jest, aby w pierwszych tygodniach
od wyścielenia zapewnić ptakom odpowiednią
temperaturę. W chwili zasiedlenia pomieszczenia przez ptaki, temperatura ściółki powinna
wynosić około 300oC. W pierwszych dniach
przebywania piskląt w pomieszczeniu to właśnie temperatura ściółki zapewnia im ciepło
a w mniejszym stopniu panująca w ich otoczeniu temperatura powietrza. Dobrym zabiegiem
jest więc ogrzanie pomieszczenia do tempera22
tury ściółki na dobę przed wstawieniem do budynku piskląt.
Zapewnienie zarówno odpowiedniej wilgotności jak i temperatury możliwe jest poprzez
kontrolę ogólnej i miejscowej temperatury powietrza, a także sprawnie działający system
wentylacyjny.
W materiale ściółkowym dochodzi do różnych,
często skomplikowanych procesów biochemicznych i bakteriologicznych powodujących
rozkład pomiotu drobiowego. Są to organizmy
czerpiące energię z rozkładu substancji organicznych. Ściółka jest doskonałym miejscem
do rozwoju różnego rodzaju bakterii, pleśni,
grzybów czy drożdży. Są to najczęściej organizmy niepatogenne, a ich liczba uzależniona
jest m.in. od czasu użytkowania ściółki, rodzaju materiału z jakiego została ona wykonana,
a także od odpowiedniej temperatury i wilgotności. Liczebność tych mikroorganizmów powinna być kontrolowana. Dodatkowo w ściółce
znajdują się także mikroorganizmy, które przy
braku kontroli, zbyt dużej wilgotności czy też
fatalnej kondycji ściółki mogą stanowić źródło
różnych chorób. Do organizmów tych zaliczyć
możemy m.in. bakterie E. Coli, Enterococuss
czy Lactobacillus oraz grzyby Penicillum, Candida czy Scopularopsis. Ich szkodliwość zwiększa się ponieważ nie są one niszczone przez
różne antagonistyczne drobnoustroje saprofityczne.
Kiepska kondycja ściółki oraz obecność w niej
znacznej licznych mikroorganizmów chorobotwórczych prowadzić może do różnych schorzeń drobiu np.: nekrotyczne zapalenie jelit,
kokcydioza, dermatoza poduszek stóp czy zapalenie skóry na podeszwie łap i inne.
Jedną ze wspomnianych wyżej właściwości
ściółki jest jej zdolność do wiązania szkodliwych gazów, które zawsze obecne są przy intensywnej produkcji drobiarskiej. Do gazów tych
zaliczamy przede wszystkim amoniak, siarko-
OID (267) 12/2013
OID (299) 8/2016
wodór, a także w mniejszym stopniu dwutlenek węgla. Ich zwiększenie stężenia ponad dopuszczalne normy związane może być również
z m.in. niewłaściwą pielęgnacją ściółki w pomieszczeniu. Zwiększona ich emisja prowadzi
do uszkodzenia górnych dróg oddechowych
ptaków (zapalenia tchawicy, oskrzeli), podrażnienia spojówek i owrzodzenia rogówek oczu,
a w skrajnych przypadkach nawet do całkowitej ślepoty.
Innym zagrożeniem związanym z nieodpowiednim utrzymaniem ściółki (zbyt niską
jej wilgotnością) jest zbyt duże zapylenie pomieszczenia. Ściółka zbyt sucha (szczególnie
w czasie wysokich temperatur) jest jednym
z głównych źródeł pylenia, co również negatywnie wpływa na kondycję i zdrowie ptaków
jak też osób obsługujących. Uszkodzeniu ulec
mogą zarówno górne jak i dolne drogi oddechowe, ptaki doznają podrażnienia narządów
wzroku, zapalenia spojówek, a także chorób
skóry związanych z opadającym pyłem.
W celu poprawy jakości podłoża, na którym
przebywają zwierzęta należy przede wszystkim zapewnić prawidłową relację pomiędzy
temperaturą a wilgotnością, tak aby ściółka nie
była ani zbyt sucha ani zbyt wilgotna. W tym
celu zapewnić należy sprawny i funkcjonalny system wentylacyjny. W niektórych przypadkach poprawę jakości ściółki osiąga się już
przy stosowaniu jej okresowego przetrząsania
oraz wykonywania prac konserwacyjnych z nią
związanych zgodnie z harmonogramem opracowanym w ramach planu prac koniecznych
do wykonania na fermie. Dodatkowo w celu
zwiększenia możliwości osuszenia ściółki stosuje się również preparaty o właściwościach silnie higroskopowych.
Każdy z czynników stanowiących zagrożenie
można kontrolować i eliminować poprzez zastosowanie różnych metod. I tak dla przykładu, aby poprawić kondycję mikrobiologiczną
ściółki należy zmniejszyć wilgotność i zmienić
odczyn pH z zasadowego na bardziej kwaśny.
24
W tym celu stosuje się preparaty powodujące
jej zakwaszenie o dodatkowych właściwościach
bakteriobójczych. Stosuje się również preparaty o niepatogennych kulturach bakteryjnych
(np. efektywne mikroorganizmy - preparaty
EM) przyspieszających m .in. rozpad związków
azotowych i innych substancji szkodliwych.
Emisję szkodliwych dla zdrowia i życia ptaków gazów ogranicza się poprzez posypywanie ściółki superfosfatem, a także stosowanie
preparatów ograniczających aktywność ureazy
czy działających dezodorująco.
Ograniczenie pylenia ze ściółki można osiągnąć poprzez prawidłową regulację zarówno
temperatury jak i wilgotności powietrza. Ważne jest tu zapewnienie odpowiedniej wilgotności względnej, która powinna wynosić około
60% a dla ptaków utrzymywanych w pierwszych 10 - 14 tygodniach powinna być wyższa
(65-70%). Zwiększenie wilgotności w pomieszczeniu, a tym samym zwiększenie wilgotności
ściółki osiągnąć można w prosty sposób - polewając ściany i korytarze wodą.
Producenci drobiu bardzo często stosują różnego rodzaju dodatki, mające na celu poprawę jakości samej ściółki, jakości mikroklimatu
w pomieszczeniu czy też właściwości nawozowych ściółki. Do tego typu preparatów zaliczyć
możemy domieszki torfu i węgla brunatnego
(odpowiednio przygotowane) oraz różnego rodzaju preparaty higienizacyjne pochodzenia
mikrobiologicznego. W praktyce próbowano
stosować również inne minerały takie jak: bentonit, kaolin czy zeolit, jednak bez osiągnięcia
wyraźnego sukcesu. Ściółkę, którą otrzymujemy po zakończonym cyklu produkcyjnym
cechują bardzo dobre właściwości nawozowe,
jednak przed jej użyciem w odpowiedniej dawce na hektar powinna ona zostać poddana procesowi fermentowania.
Zaznaczyć należy, że w pomieszczeniu drobiarskim możliwe do zastosowania jako ściółka są różne materiały. Pamiętać należy jednak o tym, aby materiał stosowany spełniał
HIGIENA I ŻYWIENIE
warunki zoohigieniczne oraz w minimalnym
stopniu mógłby przyczynić się do wystąpienia
opisanych powyżej przyczyn pogorszeniu stanu zdrowia i wyników produkcji. Przy wyborze
ściółki należy wziąć pod uwagę jej koszty, ale
także, a może nawet przede wszystkim, efekty jakie osiągniemy przy zastosowaniu takiego
a nie innego podłoża. Wysokie standardy odchowu zapewnia jedynie ściółka, która już na
wstępie ogranicza możliwość wystąpienia zachorowań spowodowanych obecnością w niej
mikroorganizmów chorobotwórczych, zarodników grzybów i pleśni. Wobec powyższego
decydując się na zakup słomy lub trocin należy zakupić materiał uszlachetniony i specjalnie przygotowany do tego celu. Inny problem
przed którym stoją dzisiejsi hodowcy to dobór
odpowiedniej grubości ściółki dostosowanej
do wielkości obsady, sprawne funkcjonowanie
linii pojenia i karmienia, a także zapewnienie
pełnej sprawności i eliminowanie wad instalacji wentylacyjnej. Zwrócić należy również uwa-
gę na jakość żywienia drobiu, pasze zbyt obfite w białko, sól czy nieodpowiednie, zjełczałe
tłuszcze powodujące choroby układu pokarmowego, a w konsekwencji zanieczyszczenie
ściółki i pogorszenie jej jakości.
Reasumując zaznaczyć należy, że dobrej jakości
ściółka, utrzymana w odpowiedni sposób pozwala na zapewnienie optymalnych warunków
produkcji i nie powoduje ewentualnego wzrostu jej kosztów (koszty usług weterynaryjnych,
leków). To wszystko wpływa korzystnie na warunki bytowania, odporność immunologiczną
i zmniejszenie stresu u ptaków.
Piśmiennictwo dostępne u autora.
Bartosz Korytkowski
25