ZNACZENIE ŚCIÓŁKI W CHOWIE I HODOWLI DROBIU

OID (281) 2/2015
ZNACZENIE ŚCIÓŁKI W CHOWIE
I HODOWLI DROBIU
Zgodnie z obowiązującymi przepisami za
ściółkę dla ptaków uważa się rozdrobnione
materiały, które zaspokajają ich behawioralne potrzeby. W Polsce najczęściej używane są
ściółki ze słomy, trocin i wiórów. Jednakże na
świecie wykorzystuje się i inne materiały, takie
jak: torf, słomę granulowaną, łuski ryżowe lub
kawowe, łuski z orzechów laskowych, kaczany
kukurydzy, łupiny orzeszków ziemnych, a nawet piasek, papier bądź tekturę.
Bez względu na rodzaj stosowanej w kurnikach
ściółki, powinna ona charakteryzować się następującymi właściwościami:
• być sucha i czysta (biologicznie i fizykochemicznie);
• być wolna od substancji toksycznych, drobnoustrojów itp.;
• szybko wchłaniać wilgoć (być dobrze rozdrobniona);
• mieć odczyn kwaśny - powoduje to ograniczenie namnażania mikroorganizmów optymalne pH dla rozwoju bakterii waha się
w granicach 6,5-8,0;
• charakteryzować się niską pylistością znaczna pylistość np. słomy świadczy o jej
niskiej jakości i powinno ją to eliminować
jako potencjalny materiał ściółkowy;
• charakteryzować się dobrą puszystością cecha ta wpływa na ograniczenie występowania podrażnień i okaleczeń łap ptaków,
jak również na minimalizację stanów zapalnych stawów, występowanie odleżyn,
pęcherzy piersiowych, perozy.
Oprócz wymienionych powyżej cech charakteryzujących dobrą jakość materiału przeznaczonego na ściółkę, można stwierdzić, że powinna
być bardzo dobrym izolatorem ciepła (znacze22
nie ma tu wielkość przestrzeni powietrznych
oraz stopień zawilgocenia), a także, po zakończonym odchowie, powinna być wykorzystana jako bardzo dobrej jakości nawóz naturalny.
W celu zapewnienia ptakom ściółki o odpowiedniej jakości, na każde 1000 m2 powierzchni posadzki należy przeznaczyć około 5 ton
surowca. Pozwala to na uzyskanie warstwy
ściółki o grubości od 5 do 8 cm. Dla ptaków hodowlanych, przy zapewnieniu przez cały okres
warstwy ściółki o grubości 8 cm, ilość tą należy
podwoić. Są to jednak wielkości orientacyjne,
gdyż ważny jest zarówno rodzaj ściółki (surowiec), jak i zagęszczenie ptaków oraz rozwiązania technologiczne w konkretnym kurniku
(np. zastosowany system pojenia).
W warunkach klimatycznych Polski materiał
ściółkowy stanowi najczęściej pocięta słoma ze
zbóż ozimych. Cięcie słomy na odcinki o długości kilku centymetrów powodują zwiększenie jej chłonności. Wchłanianie wody (w kg)
przez ściółkę (100 kg) w zależności od zastosowanego materiału wynosi odpowiednio:
torf - 404, słoma żytnia - 265, słoma pszenna
- 257, trociny - 152, wióry drzewne - 145. Wodochłonność jest najważniejszą cechą ściółki.
Przyjmuje się, że przy kontrolowanej wentylacji i właściwej pielęgnacji średnia wilgotność
ściółki w zimie nie powinna być większa niż
36%, a w lecie 18%. Sucha ściółka dobrze
wchłania zarówno parę wodną zawartą w powietrzu oraz wodę zawartą w pomiocie kurzym. Znaczenie izolacyno-termiczne ściółki
maleje jednak już po około 7-10 dniach, ponieważ posadzka i zalegająca pod nią górna warstwa gruntu akumulują taką ilość ciepła, która
powoduje, że temperatura ściółki zrównuje się
z temperaturą powietrza.
OID (281) 2/2015
W obiektach drobiarskich częstym problemem jest utrzymanie dobrych właściwości
ściółki w pobliżu ścian, gdzie powstają mostki
termiczne i dochodzi do powstania tzw. punktu rosy i wykraplania się pary wodnej zawartej w powietrzu, a co jest z tym związane - jej
zawilgocenia. Dlatego też, w celu zapobieżenia skraplania się pary wodnej na ściółce blisko ścian należy pamiętać o wykonaniu izolacji posadzki budynku w pasie o szerokości do
1,5 metra wokół ścian. Istotne jest również dobre zaizolowanie fundamentu, przynajmniej
0,5 metra poniżej powierzchni posadzki, tak
aby nie dochodziło do jego przemarzania i oddawania zimna do posadzki. Również w sytuacji niewystarczającego zaizolowania kurnika,
a w szczególności dachu, którego powierzchnia
jest blisko trzykrotnie większa od powierzchni ścian, oraz w sytuacjach wystąpienia tzw.
mostków zimna, może dochodzić do skraplania się pary wodnej i dodatkowego zawilgacania ściółki.
Wilgotna ściółka traci swoje korzystne właściwości i na skutek procesów gnilnych w niej zachodzących zaczyna wydzielać amoniak, metan i siarkowodór zamiast je pochłaniać. Zbyt
wilgotna ściółka ma również wpływ na mikroklimat kurnika powodując wzrost wilgotności
względnej oraz zwiększa się ryzyko wystąpienia kokcidiozy, a także nasila występowanie
chorób pasożytniczych. Wilgotna ściółka powoduje również zabrudzenia skorup jaj i upierzenia, a w skrajnych przypadkach oblepianie
pazurów ptaków. Kontakt kurcząt brojlerów
czy indyków rzeźnych (które często leżą) z wilgotną ściółką może być przyczyną powstawania pęcherzy piersiowych oraz wad nóg, co obniża ich wartość poubojową. Częstą przyczyną
zawilgocenia ściółki jest nieodpowiednie zamontowanie poideł, jak również zbyt wysoki
poziom wody w nich, w wyniku czego ptaki
rozlewają wodę.
Spośród czynników fizycznych w budynku
na jakość ściółki wpływa szczególnie wilgot24
ność względna (RH) oraz w mniejszym stopniu temperatura powietrza. W okresie pierwszych 7-10 dni odchowu ptaków wskazana jest
wilgotność względna powietrza na poziomie
65-70%, wpływa bowiem korzystnie na rozwój
ptaków. Jednakże, od 10-14 dnia odchowu ptaków należy utrzymywać wilgotność względną
powietrza na poziomie 60%. Krótkie okresy
z wilgotnością względną powyżej 70% nie powinny stanowić dużego problemu, jeśli później mamy możliwość zastosowania intensywniejszej wentylacji w celu dosuszenia ściółki.
Jednocześnie sucha ściółka stanowi pewnego
rodzaju bufor dla pary wodnej wytwarzanej
przez same brojlery.
Utrzymanie prawidłowych parametrów ściółki umożliwia sprawny system wentylacji oraz
ogrzewania kurnika. W przypadku wystąpienia okresów o podwyższonej wilgotności
względnej można zwiększyć wydajność wentylacji, w wyniku czego nastąpi obniżenie się
temperatury i włączy ogrzewanie. Świeże, ciepłe powietrze o niższej zawartości pary wodnej wchłonie nadmiar wody ze ściółki. Oczywiście procesy te będą zachodziły właściwie,
jeżeli w kurniku zainstalowany jest prawidłowo zaprogramowany system sterowania mikroklimatem oraz gdy działania pracowników
obsługi będą prawidłowe i wykonane na czas.
Warto pamiętać, że przez zmianę temperatury
o 1°C powodujemy zmianę RH o około 4%. Dla
przykładu, jeśli w kurniku jest 20°C i 80% RH,
możliwe jest obniżenie wilgotności względnej do poniżej 70%, jeśli temperatura wzrośnie
z 20°C do 23°C.
Niewłaściwie umieszczone lub nieprawidłowo otwarte wloty powietrza również mogą być
przyczyną pogorszenia jakości parametrów
ściółki. Jeśli zimne powietrze z zewnątrz dostaje się do kurnika przy zbyt niskim podciśnieniu, to jako cięższe szybko opada na podłogę.
Z tego powodu temperatura w tych miejscach
obniża się, a wilgotność wzrasta, powodując
HIGIENA I ŻYWIENIE
wzrost zawilgocenia ściółki. Kiedy już dojdzie
do takiej sytuacji, bardzo ważnym mechanizmem w przywracaniu jej dobrej jakości jest
prawidłowy ruch powietrza w obiekcie. Będzie
on właściwy, gdy stopień otwarcia wlotów powietrza w stosunku do aktualnie pracujących
wentylatorów będzie taki, aby wpadające powietrze mieszało się z wewnętrznym i dopiero
opadało w strefę przypodłogową. Dodatkowo,
można zwiększyć cyrkulację stosując dodatkowe mieszacze powietrza, które powinny być
zainstalowane na wysokości około 1,3 metra
nad ściółką oraz w odległości od siebie około
20 metrów każdy. Pamiętać jednak trzeba, aby
ruch powietrza odbywał się wzdłuż ścian długich kurnika.
Ważnym parametrem ściółki, a szczególnie
w pierwszym okresie życia ptaków jest jej temperatura, która powinna w chwili zasiedlenia
budynku wynosić 30ºC. Dla uzyskania optymalnej wartości tego parametru niezbędna
jest dobra izolacja posadzki (zabezpieczenie
przed przesiąkaniem wód gruntowych), a także wspomniany wcześniej sprawny system
ogrzewania oraz wentylacji.
Ściółka po około 4 tygodniach od położenia
wydziela znaczne ilości ciepła (nawet do 10
kcal/godz./m 2). Jest to zjawisko niekorzystne
szczególnie w okresie upałów, ponieważ może
prowadzić do przegrzania ptaków. W takiej
sytuacji należy wykonywać tzw. zabiegi pielęgnacyjne. Najprostszym możliwym do zastosowania jest usuwanie ściółki z miejsc bardzo
zawilgoconych (okolice poideł) i dościelaniu
suchego materiału. Można również posypywać
ściółkę ziarnami zbóż lub żwirem (drób grzebiąc, powoduje przewietrzanie ściółki), superfosfatem (0,3-0,7 kg superfosfatu na 1 m2 ściółki) lub w miarę możliwości zastosować cienką
warstwy nowego materiału ściółkowego.
Chcąc utrzymać parametry fizyko-chemiczne ściółki na optymalnym poziomie w trakcie
trwania odchowu ptaków musimy pamiętać, że
dodadkowymi czynnikami, które wpływają na
jej jakość, a o których często zapominamy są
pasza i jakość wody oraz sposób jej zadawania, a także profilaktyka zapobiegania chorobom. Ważnym aspektem jest także niwelowanie czynników stresogennych dla ptaków.
Jakość stosowanych mieszanek paszowych ma
kluczowe znaczenie dla właściwej równowagi
mikroflory przewodu pokarmowego ptaków.
Właściwy dobór komponentów oraz bilans
poszczególnych składników pokarmowych
w mieszance wpływa w znaczący sposób na
wodnistość odchodów ptaków, a w konsekwencji decyduje o jakości ściółki. Zwracać trzeba
również uwagę na stan higieniczny pasz. Zanieczyszczenie pasz przez drobnoustroje oraz
grzyby (a w szczególności bakterie z grupy Clostridium i mikotoksy wytwarzane przez grzyby
pleśniowe) powoduje nasilenie biegunek, czego konsekwencją będzie pogorszenie jej właściwości wodochłonnych. Kolejnym błędem jest
stosowanie w paszach nadmiernych ilości lub
wzajemne niezbilansowanie dodatków mineralnych, jak np. sodu, chloru, magnezu i potasu, które mogą stymulować nadmierną konsumpcję wody oraz rozwadniać odchody.
Woda pobierana jest przez brojlery w blisko
dwukrotnej ilości w stosunku do pobrania paszy. Często jednak jest to czynnik pomijany
w analizach zaistniałych problemów w chowie drobiu.
Jakość zadawanej wody oraz czystość systemu
jej zadawania mają wpływ na kondycję zdrowotną stada, efektywność prowadzonej profilaktyki (szczepień, leczenia) oraz równowagę
mikrobiologiczną w przewodzie pokarmowym
ptaków.
Jedną z zasadniczych cech jakościowych wody
jest poziom jej biologicznego zanieczyszczenia.
Z tego powodu często w praktyce drobiarskiej
stosuje się dodatek do paszy lub wody tzw. za25
OID (281) 2/2015
kwaszaczy. Celem stosowania tego typu produktów jest sanityzacja paszy lub wody oraz ich
pozytywny wpływ na funkcjonowanie układu
pokarmowego zwierząt. Zdecydowana większość producentów stosuje mieszaniny różnych
kwasów organicznych. Ich dodatek zapobiega rozwijaniu się bakterii oraz pleśni poprzez
działanie konserwujące i stabilizujące.
Również system zadawania wody w istotny
sposób wpływa na stan ściółki wokół poideł.
Warto zatem zwrócić uwagę na to, aby poidła
znajdowały się na właściwej wysokości (poidła
okrągłe niewiele powyżej grzbietów brojlerów,
w przypadku zastosowania poideł smoczkowych - tak aby ptaki musiały nieco wyciągać
szyję, żeby się napić). Niezmiernie ważny jest
również poziom wody w poidłach oraz właściwa liczba poideł. W przypadku poideł dzwonowych, po ukończeniu przez ptaki pierwszego tygodnia życia wystarcza poziom 1 cm.
W przypadku systemu smoczkowego, ważne
jest ciśnienie wody w instalacji, takie, aby nie
dochodziło do skapywania wody z nypli. Niewystarczająca liczba poideł wpływa na zwiększoną aktywność wokół nich ptaków, co powoduje nadmierne rozchlapywanie wody.
Do chorób, które wpływają negatywnie na
stan ściółki zaliczyć należy te, które wywołują u ptaków biegunkę. Zaliczyć tu możemy
zakażenia reowirusami, kokcydiozę, zakażenia bakteriami z grupy Clostridium, E. coli,
Camphylobacter. Z tego powodu bardzo ważna staje się profilaktyka, higiena, przeciwdziałanie stresom oraz właściwe postępowanie ze
stadem. Na występowanie bakteryjnych zakażeń przewodu pokarmowego takich, jak:
Clostridium, E. coli, Staphylococcus, Streptococcus, wpływ ma występowanie czynników
stresowych, do których zaliczyć możemy: nagłą zmianę paszy, brak paszy, brak wody, duże
zagęszczenie ptaków, stres cieplny czy niedowentylowanie. Odpowiedzią organizmu pta26
ków na sytuację stresową jest wzmożony rozkład substancji zapasowych w wątrobie. Przy
długotrwałym stresie dochodzi do wyczerpania ptaków, obniżenia zdolności obronnej
i zwiększonej podatności na zakażenia drobnoustrojami patogennymi. Konsekwencją jest
również „wypłukanie” z organizmu składników mineralnych (wapnia, magnezu, sodu,
chloru, potasu) oraz dużej ilości płynów buforujących. Taki stan często kończy się zaburzeniem homeostazy w jelitach i pojawieniem się
biegunki z dużą ilością wodnistej treści.
Chcąc uzyskiwać dobre wyniki produkcyjne
musimy pamiętać o utrzymaniu parametrów
fizyko-chemicznych ściółki na optymalnym
poziomie, jak również dbać o szeroko rozumiany mikroklimat kurnika, z tego względu, iż na
jej parametry wpływa szereg czynników, których często bezpośrednio ze ściółką nie wiążemy.
Dr hab. inż. Tomasz Mituniewicz
Katedra Higieny Zwierząt i Środowiska
Wydział Bioinżynierii Zwierząt
UWM w Olsztynie