Upadek Banku Staropolskiego i jego konsekwencje dla

Barbara Michalewska, Michał Werbolewski
SKN Bankowości przy Uniwersytecie Ekonomicznym w
Poznaniu
Upadek Banku Staropolskiego i jego
konsekwencje dla systemu bankowego w
Polsce.
Słowa kluczowe: Bank Staropolski, afera finansowa, upadek
banku, nadzór bankowy, system gwarantowania depozytów
Abstrakt: Upadek banku jest problemem naruszającym stabilność i
zaufanie do systemu bankowego. Referat przedstawia sytuację
upadłości na przykładzie Banku Staropolskiego S.A. w Poznaniu,
którego nieoczekiwane bankructwo było głośną aferą w 2000 roku.
W pierwszej części pokazano sylwetkę Piotra Bykowskiego i
przyczyny afery, która doprowadziła do zawieszenia działalności
analizowanego banku. Przedstawiono również sytuację sektora
bankowego przed i po upadku Banku Staropolskiego, pokazując
wielkość strat. Następnie skupiono się na późniejszym przebiegu
afery, procesie odzyskiwania masy upadłościowej i działaniach
instytucji okołobankowych. Szczególny nacisk położono na
funkcjonowanie
Bankowego
Funduszu
Gwarancyjnego.
Uwzględniono rolę Stowarzyszenia Poszkodowanych przez System
Bankowy. Na zakończenie sformułowano refleksje płynące z
analizy przykładu.
The fall of bank is violating stability problem and confidence to
bank system. The report represents on example the situation of
bankruptcy the Bank Staropolski S.A. in Poznan, which unexpected
fall was in 2000 year loud scandal. In first part was showed was
figure of Piotr Bykowski and the cause of the scandal which
brought to suspension of activity of analysed bank. The situation of
bank sector was introduced also before and after fall of Bank
Staropolski, showing the size of losses. It it was concentrated was
on later course of scandal then, the process of regaining the
bankruptcy mass and the workings of another institutions. Special
pressure was put on functioning Bank Guarantee Fund. Important
part of Stowarzyszenie Poszkodowanych przez System Bankowy
(the Injured's Association by Bank System).The flowing with
analysis of example reflections last of all were formulated.
Wprowadzenie
Przez stabilność systemu bankowego rozumie się
zdolność systemu do zachowania płynności finansowej oraz
poszczególnych jednostek do pokrywania strat i ryzyka,
nieodłączna towarzyszącego ich działalności1. Jest ona celem
nadrzędnym. Słabość systemu bankowego danego kraju,
może zagrażać stabilności całej gospodarki2. Upadający bank
stanowi słabe ogniwo systemu bankowego, które może być
niebezpieczne dla jego stabilności.
Przyczyny upadłości banków można podzielić na
zewnętrzne i wewnętrzne. Wśród przyczyn zewnętrznych
możemy wymienić:
- spadek zaufania społeczeństwa do banku,
- problemy innego banku lub grupy zależnej (efekt
zarażania),
- zła sytuacja makroekonomiczna,
- plotki i niekorzystne informacje prasowe.
Do przyczyn wewnętrznych możemy zaliczyć:
1
Małgorzata Zaleska, Prognozowanie upadłości banków na
podstawie ich sprawozdawczości, Bezpieczny Bank, nr 3/4 2001,
str. 65
2
j.w.
- złe zarządzanie aktywami banku (w tym
podejmowanie nadmiernego ryzyko),
- brak właściwego kierownictwa (m.in. oszustwa
finansowe),
- niewłaściwy system kontroli wewnętrznej,
- zła pozycja finansowa banku,
- niedokapitalizowanie banku.
Sytuacja upadłości banku może pociągnąć za sobą
wiele niebezpieczeństw w postaci: zakłócenia obrotu
płatniczego, zmniejszenia podaży kredytów i utratą
skłonności do oszczędzania. Pozostałe banki funkcjonujące
w systemie narażone są, m.in. na nagłe wycofanie wkładów i
efekt domina. Dla społeczeństwa skutkiem jest utrata
majątku zdeponowanego w banku-bankrucie i ograniczenie
aktywności. Koszy upadku banku rozkładają się między
wszystkich uczestników rynku finansowego3.
Celem artykułu jest przedstawienie i ocena skutków,
jakie wywarł upadek Banku Staropolskiego na system
bankowy w Polsce. Osiągnięcie celu będzie realizowane
poprzez ogólną analizę sytuacji finansowej banków oraz
działań podjętych przez nadzór bankowy, system
gwarantowania depozytów i innych podmiotów.
Sytuacja sektora bankowego w Polsce u schyłku
1998 roku
Sektor bankowy w 1998 roku w Polsce był już
ukształtowany i dochodziło w nim do stopniowej
konsolidacji. Największe banki istniejące w tamtym czasie w
Polsce to PKO BP, Pekao SA, Powszechny Bank Kredytowy
3
Małgorzata Zaleska, Prognozowanie upadłości banków na
podstawie ich sprawozdawczości, Bezpieczny Bank, nr 3/4 2001,
str. 70
SA, Bank Przemysłowo – Handlowy, Bank Śląski, Kredyt
Bank, Big Bank Gdański, WBK, BZ i Invest Bank (Tabela
1).
Tabela 1. Aktywa największych banków w Polsce w latach 1997
- 1999
Nazwa banku
Aktywa w mln zł
1997
1998
1999
PKO BP
46.708
56.306
60.788
Pekao SA
28.600
34.660
59.733
Powszechny Bank
10.853
13.682
17.537
Kredytowy
Bank Przemysłowo9.710
13.197
15.261
Handlowy
Bank Śląski
9.567
12.530
14.787
Kredyt Bank
8.693
11.253
14.772
BIG Bank Gdański
8.541
10.737
12.735
Wielkopolski Bank
6.603
8.114
10.567
Kredytowy
Bank Zachodni
6.259
8.214
8.962
Invest Bank
1.262
1.926
2.079
Razem 10
136.800 170.625
217.224
Aktywa sektora
263.320 320.357
365.674
Udział w aktywach
52,0
53,3
59,4
sektora (w %)
Źródło: Janina Harasim, Wewnętrzne uwarunkowania strategii
marketingowych banków detalicznych w Polsce – analiza zasobów
finansowych, Bank i Kredyt, kwiecień 2001, NBP
W dniu 29 sierpnia 1997 r. Sejm uchwalił nowe
ustawy Prawo bankowe i o Narodowym Banku Polskim,
które weszły w życie 1 stycznia 1998 r. Nowe regulacje
wprowadziły istotne zmiany w organizacji nadzoru
bankowego. Sprawowanie nadzoru powierzono Komisji
Nadzoru Bankowego, która przejęła wcześniejsze
kompetencje nadzorcze Narodowego Banku Polskiego i
prezesa NBP.
Liczba inspekcji KNB w bankach w 1998 roku
osiągnęła 4534, co było najwyższym wynikiem w historii, od
tamtego czasu stale maleje. Może to potwierdzić, że rok 1998
był rokiem sporych zawirowań w systemie bankowym.
Po 1998 r. w procesach naprawczych i
konsolidacyjnych w sektorze bankowym istotna rola
przypadła Bankowemu Funduszowi Gwarancyjnemu, który
koncentrował się na działalności pomocowej, udzielając
pożyczek z funduszu pomocowego.
W 1998 roku przeprowadzono 43 kontrole w 33
bankach (10 w 9 bankach komercyjnych oraz 33 w 24
bankach spółdzielczych). W wyniku kontroli nie stwierdzono
wykorzystania środków pomocowych niezgodnie z
warunkami określonymi w umowach pożyczek, jak również
bezpośredniego zagrożenia spłaty pożyczki wraz z
odsetkami. Bankowy Fundusz Gwarancyjny, podobnie jak w
latach poprzednich, prowadził aktywną działalność
pomocową na rzecz banków o zagrożonej wypłacalności. W
1998 roku 28 banków zwróciło się do Funduszu o pomoc
finansową, w tym 7 komercyjnych i 21 banków
spółdzielczych5.
Suma bilansowa banków komercyjnych rosła w tym
czasie rosła w silnym tempie bo średnio o 7% co kwartał.
Należności od sektora niefinansowego miały największy
wpływ na wzrost Aktywów. W strukturze Pasywów
4
Komisja Nadzoru Finansowego 1998 – 2003, Raport KNB, KNB,
http://www.knf.gov.pl/Images/knb19982003_tcm75-4744.pdf, str.
17
5
Sprawozdanie z działalności Bankowego
Funduszu
Gwarancyjnego w 1998 roku (skrót), Bankowy Fundusz
Gwarancyjny, Warszawa 1999, str.5
największy wpływ na wzrost miały Zobowiązania złotowe
wobec sektora niefinansowego czyli lokaty i depozyty
ludności (Tabela 2.). Sytuacja banków uległa poprawie. Jest
to efekt dobrych wyników całej gospodarki.
Tabela 2. Banki komercyjne – aktywa i pasywa (w mln zł)
1997
1998
XII
III
VI
IX
AKTYWA
Aktywa
25.585
20.315
19.412
15.305
zagraniczne
Należności od
32.164
36.273
45.191
46.075
banków
Należności od
106.134 112.331 118.725 126.850
sektora
niefinansowego
Papiery
65.303
68.664
73.875
86.953
wartościowe
Pozostałe
24.713
29.207
31.714
35.160
aktywa
259.636 272.881 297.046 319.006
AKTYWA
XII
18.956
54.942
133.429
85.037
31.602
334.296
PASYWA
Pasywa
zagraniczne
Zobowiazania
wobec banków
Zobowiązania
złotowe wobec
sektora
niefinansowego
Zobowiązania
walutowe
wobec sektora
niefinansowego
15.071
14.403
15.893
17.802
18.266
25.094
27.693
33.414
36.983
39.115
111.909
116.843
126.930
138.130
152.965
30.198
29.132
28.938
29.991
32.433
Fundusze
13.481
16.741
20.319
21.072
21.884
własne
podstawowe
Fundusze
2.543
2.789
2.638
2.846
własne
uzupełniające
Pozostałe
48.964
49.684
49.804
53.355
48.416
pasywa
259.636 272.881 297.046 319.006 334.296
PASYWA
Źródło: Janina Harasim, Wewnętrzne uwarunkowania strategii
marketingowych banków detalicznych w Polsce – analiza zasobów
finansowych, Bank i Kredyt, kwiecień 2001, NBP
Przebieg afery Banku Staropolskiego SA
Sylwetka Piotra Bykowskiego
Piotr Bykowski był główną osobą, która przyczyniła
się do rozwoju i jednocześnie do upadku Banku
Staropolskiego. Był jednym z najbardziej znanych polskich
biznesmenów lat 90 ubiegłego wieku, w 2000 roku
sklasyfikowany na 75. miejscu najbogatszych ludzi Polski.
Wiele z jego przedsięwzięć kończyło się plajtą,
jednak konsekwentnie tworzył kolejne, dzięki którym
zbudował finansowe imperium. Wszystko skończyło się
jednak wraz z upadkiem Banku Staropolskiego, który na
wiele lat obciążył Bankowy Fundusz Gwarancyjny i tym
samym inne banki.
Jednym z pierwszych przedsiębiorstw Piotra
Bykowskiego była firma Drewbud. Powstała ona pod koniec
lat 80. Założył ją praktycznie bez wkładu własnego kapitału,
wykorzystując kredyt o niskiej stopie procentowej,
wynegocjowany z rządem Mieczysława Rakowskiego.
Korporacja Drewbud była firmą budowlaną, mającą
docelowo budować tanie domy, jednak w celu zlecenia jej
budowy, należało kupić jej akcje, które stanowiły formę
nieopracowanej przedpłaty. Nie dawały one żadnych
uprawnień właścicielskich. W tamtym czasie nie istniało
jeszcze w Polsce ani prawa o publicznym obrocie papierami
wartościowymi, ani sprawnego nadzoru bankowego.
Zebrane od akcjonariuszy pieniądze Piotr Bykowski
postanowił wykorzystać i ulokować Invest – Banku. Interes
okazał się nieopłacalny bez dotowanych przez rząd
kredytów.
Następną działalnością Piotra Bykowskiego było
Polskie Towarzystwo Samochodowe. W ramach tej
spółdzielni każdy klient, który chciał otrzymać kredyt na
samochód musiał wpłacić pieniądze na rzecz PTS.
Spółdzielnia przeznaczała te nieoprocentowane środki na
podniesienie kapitałów Invest Banku, który to inwestowały
pieniądze w ryzykowane transakcje.
Mechanizm afery
Bank Staropolski powstał w 1990 roku z inicjatywy
poznańskich
biznesmenów.
i
był
powiązany
z
Towarzystwem Ubezpieczeniowym Westa. W 1994 roku
Towarzystwo to było na skraju bankructwa, kiedy jego
głównym udziałowcem zostało Polskie Towarzystwo
Samochodowe – spółdzielnia, której prezesem był Piotr
Bykowski. Piotr Bykowski postanowił kupić Bank
Staropolski, który miał mu pomóc w realizacji pomysłu o
lokatach dewizowych o niskiej wartości. Większość banków
w tamtym okresie otwierało lokaty dla osób posiadających,
co najmniej 1 tysiąc dolarów. Bank Piotra Bykowskiego
zaoferował rachunki o minimalnym wkładzie 10 razy
mniejszym, czyli 100 dolarów. Tym sposobem „parabank”
stał się właścicielem banku. Piotr Bykowski łatwo
pozyskiwał kapitał, wykorzystując przy tym wiele
innowacyjnych sposobów m. in. loterie dla oszczędzających,
w których można było wygrać samochód lub sztabkę złota.
W 1996 roku Bank Staropolski zaczął borykać się z
problemami. Kredyty udzielane przez ten bank nie przynosiły
odpowiednich zysków, stały się nieopłacalne. W związku z
podejrzeniami Polskiego Nadzoru Bankowości, Piotr
Bykowski zaczął rozwijać instytucje finansowe na Ukrainie
(Invest-Bank Ukraina). Bank ten zapożyczał się w Banku
Staropolskim a następnie kredytował działalność PTS,
wszystko
poza
zasięgiem
polskiego
Generalnego
Inspektoratu Nadzoru Bankowego. W ten sposób powstała
piramida, która wymagała ciągłego napływu kapitału,
ponieważ właścicielem Banku Staropolskiego było Polskie
Towarzystwo Samochodowe, którego działalność kredytował
Invest – Bank Ukraina, dłużnik Banku Staropolskiego. Gdy
Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego zainterweniował
w ukraińskim nadzorze bankowym, tę samą operację
powtórzono w Mołdawii, kupując akcje Oguzbanku, gdzie
„stworzono” lokatę Banku Staropolskiego. Piotr Bykowski
celowo wybierał rynki, w których system bankowy nie był
dostatecznie rozwinięty.
W 1998 w celu rozwiązania problemów i zdobycia
kapitału Piotr Bykowski rozpoczął rozmowy o współpracy z
Zygmuntem Solorzem. Zaproponował mu wspólną
inwestycję w Invest Banku i Banku Staropolskim. Zygmunt
Solorz postanowił jednak zaangażować kapitał w Invest
Banku nie wykluczając przyszłej fuzji obu banków. W
kwietniu 1999 rozpoczął wpłacanie kolejnych rat
kapitałowych a GINB zakończył badanie w Banku
Staropolskim. Zygmunt Solorz o złej sytuacji Banku
Staropolskiego dowiedział się w drugiej połowie 1999 roku.
W związku z planowanym połączeniem banków Zygmunt
Solorz zaproponował Piotrowi Bykowskiemu, aby jego
współpracownik objął fotel prezesa Banku Staropolskiego.
Nowy prezes zlecił przeprowadzenie niezależnego, audytu.
Efektem było skierowanie przez KNF wniosku o upadłość do
sądu gospodarczego 13 stycznia 2000 roku i panika wśród
klientów banku. 11 lutego 2000 roku sąd gospodarczy
ogłasza upadłość Banku Staropolskiego. Niedobór aktywów
Banku Staropolskiego wyniósł 527 milionów złotych, czyli
prawie połowę sumy bilansowej.
Aresztowanie Piotra Bykowskiego
Po zamknięciu Banku Staropolskiego zarząd
komisaryczny złożył do Prokuratury Rejonowej w Poznaniu
zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa. W związku z
faktem, że Piotr Bykowski nie stawiał się na przesłuchania,
Prokuratura wydała nakaz aresztowania biznesmena6.
Bykowski został zatrzymany 15. maja 2000 roku na przejściu
granicznym w Kostrzynie nad Odrą. W dzień po
aresztowaniu Bykowski próbował uciec skacząc z II piętra
Sądu Rejonowego w Poznaniu. Prokurator prowadzący
śledztwo w sprawie Banku Staropolskiego, powiedział, że
przedstawił biznesmenowi dwa zarzuty. - Jeden związany
jest bezpośrednio z działalnością Banku Staropolskiego i
dotyczy ukrywania dokumentów. Drugi zarzut odnosi się do
nielegalnego posiadania amunicji7.
W związku z ciężkim stanem Bykowskiego, sąd
uchylił areszt. 10. października 2000 roku sąd orzekł o
ponownym aresztowaniu biznesmena. Do dwóch zarzutów,
które prokuratura postawiła mu w maju doszedł trzeci:
6
A. Marszałek, W. Grzegorczyk, Aresztowanie Bykowskiego,
Rzeczpospolita, 17.05.2000
7
j.w.
zagarnięcia mienia znacznej wartości na szkodę Banku
Staropolskiego8. Po ponownym zwolnieniu z aresztu, zostaje
28 października 2005 roku postrzelony przez nieznanego
sprawcę w nogę. Biznesmen został ponownie aresztowany w
grudniu 2005 roku. W procesie o ogłoszenie upadłości
banku, który ruszył 4. października 2005 roku, oskarżonych
jest 10 osób.
Wpływ upadku Banku Staropolskiego na system
bankowy w Polsce
Wielkość strat
Upadek banku niesie ze sobą skutki nie tylko dla
sektora, ale też dla całego systemu bankowego. Wiąże się ze
stabilnością, na którą wpływ mają działania instytucji
zewnętrznych, jak i funkcjonowanie banków jako
samodzielnych podmiotów gospodarczych.
W wyniku bankructwa Banku Staropolskiego
depozyty straciło ok. 147,3 tyś. klientów banku. Suma
zgromadzonych w Banku Staropolskim depozytów wynosiła
w momencie zamknięcia 770 mln zł. Do tej sumy należy
jeszcze doliczyć odsetki za okres od decyzji KNB o
skierowaniu wniosku do sądu, do ogłoszenia upadłości.
Kwota odsetek wynosiła ok. 30 mln zł i została w całości
pokryta środkami z masy upadłościowej. Kwota objęta
gwarancją Bankowego Funduszu Gwarancyjnego to ok.
625,1 mln zł, (z czego 484,1 mln pochodziło z funduszu
ochrony środków gwarantowanych, a 141 mln zł ze środków
8
A. Olbrot, Piotr Bykowski znów aresztowany, Rzeczpospolita,
11.10.2000
płynnych Banku Staropolskiego)9. Poza gwarancjami
pozostało 151 mln zł. Szansą na odzyskanie części tych
oszczędności jest zakup przez inny bank masy upadłościowej
Banku Staropolskiego. Pozostały majątek banku to dwa
budynki oraz 25 % akcji Invest Banku10.
Bankowy Fundusz Gwarancyjny
Upadek Banku Staropolskiego był pierwszym
przypadkiem upadłości banku komercyjnego średnich
rozmiarów od czasu utworzenia Bankowego Funduszu
Gwarancyjnego11. Suma gwarantowana przez tą instytucje w
2000 roku wynosiła 11000 euro, z czego 1000 euro
gwarantowane w 100% i powyżej 1000 euro w 90%. Zgodnie
z obowiązującym wtedy kursem, depozyty zgromadzone w
Banku Staropolskim w wysokości 40 780 zł były objęte
gwarancją. Pozostałe kwoty były odzyskiwane z masy
upadłościowej banku.
Tabela 3. – Udział poszczególnych banków w wypłatach
środków
gwarantowanych
dla
deponentów
Banku
Staropolskiego
Bank
Udział % Kwota
PKO BP
21,97 106 328 601,08 zł
Bank PeKaO
18,54
89 766 221,12 zł
Bank Handlowy
3,83
18 529 204,93 zł
Powszechny Bank Kredytowy
5,41
26 198 031,24 zł
9
Opracowanie na podst.: Sprawozdanie z działalności BFG w2000
roku (skrót), Bezpieczny Bank, nr 1/2 2001, str. 3-5
10
Mamy klarowny podział funduszy – wywiad z Ewą Kawecką –
Włodarczyk, Gazeta Bankowa, 10-16 IV 2001, str. 10
11
Sprawozdanie z działalności Bankowego Funduszu
Gwarancyjnego w 2000 roku, Bezpieczny Bank, nr 1/2 2001, str. 3
BGŻ
4,56
22 055 741,96 zł
Bank Śląski
4,30
20 816 492,16 zł
Kredyt Bank
3,51
16 982 079,01 zł
BRE Bank
2,95
14 282 353,96 zł
BIG Bank Gdański
1,47
7 100 514,09 zł
Bank Przemysłowo Handlowy
4,21
20 398 245,36 zł
Wielkopolski Bank Kredytowy
2,74
13 242 545,92 zł
Citibank
1,91
9 249 837,97 zł
Bank Zachodni
2,66
12 896 911,40 zł
Bank Ochrony Środowiska
0,90
4 368 355,55 zł
Pozostałe
21,04 101 866 817,71 zł
Źródło: Załącznik nr 1 do Uchwały nr 41/24/G/2000 Zarządu BFG
z dnia 18 kwietnia 2000 roku
Na kwotę 484,1 mln zł pokrytą z funduszu ochrony
środków gwarantowanych składały się wszystkie banki –
uczestnicy systemu gwarantowania, proporcjonalnie do
udziału w rynku depozytów (Tabela 3.). Największe koszty
poniosły banki detaliczne skierowane na gospodarstwa
domowe – zaważyły depozyty od sektora niefinansowego.
Wypłata środków była dokonana w dwóch
placówkach Banku Staropolskiego i w sieci placówek
czterech banków komercyjnych – Banku Przemysłowo –
Handlowego SA, Banku Śląskiego SA, Kredyt Banku SA i
Powszechnego Banku Kredytowego SA. Okres od daty
ogłoszenia
upadłości
banku
do
wypłaty
sum
gwarantowanych wyniósł 90 dni.
Doświadczenia związane z Bankiem Staropolskim
doprowadziły do przyspieszenia12 zmian w Ustawie o
12
Zmiany ustawodawstwie dotyczącym BFG mają związek z
dostosowaniem prawa polskiego do wymogów Unii Europejskiej
Bankowym Funduszu Gwarancyjnym13. Nowelizacja
podwyższała górną granicę środków gwarantowanych do
22 500 euro. Maksymalny czas oczekiwania na udostępnienie
gwarantowanych sum dla klientów upadłego banku nie mógł
być dłuższy niż trzy miesiące od chwili ogłoszenia upadłości
przez bank.
Wpływ na sektor bankowy
Upadek Banku Staropolskiego miał wpływ na cały
sektor bankowy w Polsce. Wypłaty depozytów dla klientów
Banku Staropolskiego były na tyle duże, że zaważyły na
wynikach działalności banków. W wielu wypadkach
przejawiał się poprzez spadek zysku netto w II kwartale i
konieczność utworzenia rezerw celowych.
Największej wypłaty sum gwarantowanych musiał
dokonać PKO Bank Polski S.A. (wynosiła ona 106,3 mln zł).
Po upadku Banku Staropolskiego zysk brutto PKO BP po
sześciu miesiącach 2000 roku wynosi 366,9 mln zł, co
oznacza spadek o 12 proc. w stosunku do wyniku z I połowy
1999 r., a netto 191,3 mln zł, czyli o 32,2 proc. mniej niż rok
wcześniej. Gdyby pominąć wpłatę na Bank Staropolski, zysk
brutto PKO BP byłby o ok. 10 proc. wyższy niż rok temu, a
netto tylko nieznacznie niższy14.
Sektor bankowy osiągnął na koniec 2000 roku wynik
finansowy brutto rzędu 6260,9 mln zł i był on wyższy od
wyniku z 1999 roku o 781,6 mln. Wynik netto wyniósł
4410,3 mln zł i w porównaniu z rokiem poprzednim był
13
Ustawa z 15 grudnia 2000 o zmianie ustawy o Bankowym
Funduszu Gwarancyjnym oraz ustawy – Prawo Bankowe (Dz.U.
2000, nr 122 poz.1316)
14
Bank Staropolski wpłynął na wyniki, Rzeczpospolita, 8.08.2000
wyższy o 972,9 mln zł15. Zysk netto za rok 2000 mógłby być
jeszcze o 8% wyższy, gdyby nie obciążenie banków16.
Ocena działań Komisji Nadzoru Bankowego
Instytucja odpowiedzialna za nadzór bankowy ma
wyłączne kompetencje na cofnięcie licencji i złożenie
wniosku o upadłość do sądu. W Polsce przywilej ten w 2000
roku posiadała Komisja Nadzoru Bankowego17. Ostateczną
decyzję o upadłości banku podejmuje sąd gospodarczy. Na
przestrzeni lat nie zdarzył przypadek odrzucenia wniosku
przez sąd, gdyż były one dobrze umotywowane przez
nadzorcę. Nie upublicznia się szczegółów kryterium
podejmowania decyzji przez nadzór.
Po wyjściu na jaw informacji na temat złej sytuacji
Banku Staropolskiego mówiło się o spóźnionej reakcji i słabe
naciski na ten bank przez Generalny Inspektorat Nadzoru
Bankowego18. Nadzór bankowy zawiesił działalność Banku
Staropolskiego 12 stycznia 2000 roku i wprowadził zarząd
komisaryczny. W lutym 2000 roku sąd gospodarczy ogłosił
upadłość banku. Strata bilansowa na dzień upadłości
wyniosła 558 mln zł.
Ministerstwo Finansów broniło decyzji podjętych
przez Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego, twierdząc,
że wykorzystano wszelkie możliwe działania do ratowania
15
A. Kantecki, M. Zygierewicz, M. Engelard, Banki 2000, Gazeta
Bankowa, 8-14 maja 2001, str. 15
16
Okiem nadzorcy – rozmowa z Wojciechem Kwaśniakiem, Gazeta
Bankowa, 8-14 maja 2001, str. 12
17
Obecnie jest to Komisja Nadzoru Finansowego.
18
F. Kowalik, Staropolskie porachunki, Gazeta Bankowa, 25-31
stycznia 2000, str. 5
Banku Staropolskiego19. Okres od przygotowania programu
sanacyjnego do upadłości (lata 1997 – 2000), może
świadczyć o długim okresie podejmowania decyzji.
Przyglądając się szczegółom można zauważyć, że w tym
czasie przeprowadzone były liczne kontrole mające na celu
ustalenie rzeczywistej sytuacji Banku Staropolskiego. Zbyt
późno jednak zostały dokonane zmiany kadrowe w Banku
Staropolskim jak i skontrolowano sprawozdania finansowe
banku przez niezależny audyt.
Nowy zarząd Banku Staropolskiego powołany z
początkiem
października
1999
r.,
przygotowując
postępowanie naprawcze, równocześnie podjął działania
mające na celu odzyskanie środków ulokowanych w banku
zagranicznym. Ze względu na brak takiej możliwości zarząd
skoncentrował swoje działania na przejęciu prawnych
zabezpieczeń tych lokat. Badaniem bilansu banku zajęła się
międzynarodowa firma audytorska20. Pojawił się problem z
ustaleniem, gdzie faktycznie zostały zainwestowane środki
pochodzące z depozytów klientów Banku Staropolskiego. W
efekcie skierowano wniosek do sądu o upadłość.
Inną przeszkodą w skutecznym działaniu był brak
rozwiązań prawnych w zakresie nadzoru skonsolidowanego.
Środki pierwotnie zdeponowane w Banku Staropolskim były
lokowane w podmiotach niebankowych. Komisja Nadzoru
Bankowego w tej sytuacji nie miała prawa do uczestniczenia
lub otrzymania wyników kontroli przeprowadzanych przez
19
Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Finansów - z
upoważnienia ministra - na interpelację nr 3203 w sprawie nadzoru
nad bankami komercyjnymi na przykładzie Banku Staropolskiego
http://orka2.sejm.gov.pl/IZ3.nsf/main/2B17CB94
20
Wcześniejsze badania sprawozdań finansowych były
dokonywane przez mało wymagającego biegłego rewidenta
wybranego przez Zarząd Banku Staropolskiego.
inne organy nadzorcze, np. kontrolę skarbową. Podobnie
wyglądała
sytuacja
w
przypadku
nadzoru
międzynarodowego. Nie istniała owocna współpraca między
nadzorem polskim, ukraińskim i mołdawskim.
W latach 2000 i 2001 wprowadzono do Prawa
Bankowego nowelizacje. Dotyczyły one m.in. współpracy
nadzoru bankowego z Policją, współpracy międzynarodowej
w zakresie nadzoru i szerokich sankcji nadzorczych wobec
banków nierealizujących programów naprawczych21.
Stowarzyszenie Poszkodowanych Przez System Bankowy
Najbardziej poszkodowani w całej aferze są jednak
deponenci
Banku
Staropolskiego.
Założyli
oni
stowarzyszenia, których działalność jest skupiona na „walce”
z nieuczciwością banków i nierównymi szansami w
kontaktach bank – klient.
Największe
z
nich
–
Stowarzyszenie
Pokrzywdzonych Przez System Bankowy - zostało założone
w 2002 roku przez Romana Sklepowicza i innych klientów
Banku Staropolskiego. 2 lipca 2006 r. do prokuratury
21
Ustawa z dnia 23 sierpnia 2001 r. o zmianie ustawy - Prawo
bankowe oraz o zmianie innych ustaw (Dz.U. 2001, nr 111, poz.
1195); Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o zmianie ustawy o Policji,
ustawy o działalności ubezpieczeniowej, ustawy - Prawo bankowe,
ustawy o samorządzie powiatowym oraz ustawy - Przepisy
wprowadzające ustawy reformujące administrację publiczną (Dz.U.
2001, nr 100, poz. 1084);Ustawa z dnia 9 września 2000 r. o
zmianie ustawy - Kodeks karny, ustawy - Kodeks postępowania
karnego, ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, ustawy o
zamówieniach publicznych oraz ustawy - Prawo bankowe (Dz.U.
2000, nr 93, poz. 1027);Ustawa z dnia 15 grudnia 2000 r. o zmianie
ustawy o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym oraz ustawy Prawo bankowe (Dz.U. 2000, nr 122, poz. 1316)
krajowej
wpłynęło
zawiadomienie
o
popełnieniu
przestępstwa przez przewodniczącą Komisji Nadzoru
Bankowego Hannę Gronkiewicz-Waltz i Generalnego
Inspektora Nadzoru Bankowego – Wojciecha Kwaśniaka.
Według członków stowarzyszenia osoby te niezgodnie z
prawem zawiesiły działalność banku. Obecnie członkowie
Stowarzysznia domagają się unieważnienia uchwały Komisji
Nadzoru Bankowego zawieszającej działalność Banku
Staropolskiego. W 2008 roku złożyli wniosek do Premiera w
tej sprawie. Udowodnienie winy ówczesnej Komisji Nadzoru
Bankowego jest trudne, gdyż złożone w 2000 roku materiały
dowodowe na temat Banku Staropolskiego były
wystarczające22.
Klienci Banku Staropolskiego odzyskali swoje
środki dopiero po ośmiu latach. 11. października 2008
roku Invest Bank zdecydował się przejąć upadły bank
za 122 mln zł. Pieniądze odzyskało ok. 40 tyś. klientów,
jednak tylko część z nich otrzymała w pełni
równowartość swojego wkładu.
Podsumowanie
Upadek Banku Staropolskiego jest przykładem
największego bankructwa banku w Polsce po 1989 roku. Za
przyczyny tego upadku można uznać:
- brak uczciwego kierownictwa,
- skomplikowaną strukturę powiązań Banku z
pozostałymi podmiotami,
- ukrywanie dokumentów,
- brak ładu korporacyjnego,
22
Bez wystarczających materiałów dowodowych sąd gospodarczy
nie mógłby podjąć decyzji o upadłości Banku Staropolskiego.
- nieudolność nadzoru bankowego.
Bank Staropolski został usunięty z rynku jako nieefektywny
podmiot. Na niebezpieczeństwo został narażony cały sektor
bankowy w Polsce, jednak największe straty ponieśli sami
klienci.
Upadek pokazał, że polski system bankowy jest
stabilny. Z jednej strony jedynie w niewielkim stopniu
zachwiał sytuacją banków, a z drugiej ukazał skuteczność
funkcjonowania systemu gwarantowania depozytów.
Kontrowersje wzbudzają spóźnione reakcje Komisji Nadzoru
Bankowego.
Przypadek Banku Staropolskiego przyczynił się do
szybszego wprowadzenia zmian w ustawodawstwie
dotyczącym systemu bankowego. Ponadto powinien
motywować do poszukiwania nowych rozwiązań w zakresie
nadzoru bankowego i zarządzania bankiem. Dodatkowo uczy
klientów dywersyfikacji ryzyka przy korzystaniu z usług
bankowych. Zachęca do deponowania wolnych środków w
wielu bankach, a nie w jednym.
Analizowany przykład potwierdził, że największym
problemem w przypadku upadku banku nie jest
funkcjonowanie rynków finansowych i ryzyk występujących
na nich, ale sama ludzka nieuczciwość
Bibliografia
1. Harasim J., Wewnętrzne uwarunkowania strategii
marketingowych banków detalicznych w Polsce –
analiza zasobów finansowych, Bank i Kredyt,
kwiecień 2001, Narodowy Bank Polski,
2. Bank Staropolski wpłynął na wyniki, Rzeczpospolita,
8.08.2000
3. Engelard M., Kantecki A., Zygierewicz M., Banki
2000, Gazeta Bankowa, 8 maja 2001
4. Grzegorczyk W., Marszałek, A., Aresztowanie
Bykowskiego, Rzeczpospolita, 17.05.2000
5. Komisja Nadzoru Finansowego 1998 – 2003, Raport
KNB,
Komisja
Nadzoru
Finansowego,
http://www.knf.gov.pl/Images/knb19982003_tcm754744.pdf,
6. Kowalik F., Staropolskie porachunki, Gazeta
Bankowa, 25 stycznia 2000
7. Mamy klarowny podział funduszy – wywiad z Ewą
Kawecką – Włodarczyk, Gazeta Bankowa, 10
kwietnia 2001
8. Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie
Finansów - z upoważnienia ministra - na interpelację
nr 3203 w sprawie nadzoru nad bankami
komercyjnymi na przykładzie Banku Staropolskiego,
http://orka2.sejm.gov.pl/IZ3.nsf/main/2B17CB94,
4.04.2010
9. Okiem nadzorcy – rozmowa z Wojciechem
Kwaśniakiem, Gazeta Bankowa, 8 maja 2001
10. Olbrot A., Piotr Bykowski znów aresztowany,
Rzeczpospolita, 11.10.2000
11. Sprawozdanie z działalności Bankowego Funduszu
Gwarancyjnego w 1998 roku (skrót), Bankowy
Fundusz Gwarancyjny, Warszawa 1999,
12. Sprawozdanie z działalności Bankowego Funduszu
Gwarancyjnego w 2000 roku (skrót), Bezpieczny
Bank, nr 1/2 2001
13. Sztukmistrz z Poznania – Historia Piotra
Bykowskiego,
Bankier.pl,
http://www.bankier.pl/wiadomosc/Sztukmistrz-zPoznania-historia-Piotra-Bykowskiego1395626.html, 1.02.2006
14. Uchwała nr 41/24/G/2000 Zarządu BFG z dnia 18
kwietnia 2000 roku w sprawie przekazania
15.
16.
17.
18.
19.
20.
syndykowi masy upadłości Banku Staropolskiego
S.A. w Poznaniu (woj. Wielkopolskie) kwot na
wypłatę środków gwarantowanych, Bankowy
Fundusz Gwarancyjny
Ustawa z 15 grudnia 2000 o zmianie ustawy o
Bankowym Funduszu Gwarancyjnym oraz ustawy –
Prawo Bankowe (Dz.U. 2000, nr 122 poz.1316)
Ustawa z dnia 15 grudnia 2000 r. o zmianie ustawy o
Bankowym Funduszu Gwarancyjnym oraz ustawy Prawo bankowe (Dz.U. 2000, nr 122, poz. 1316)
Ustawa z dnia 23 sierpnia 2001 r. o zmianie ustawy Prawo bankowe oraz o zmianie innych ustaw (Dz.U.
2001, nr 111, poz. 1195)
Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o zmianie ustawy o
Policji, ustawy o działalności ubezpieczeniowej,
ustawy - Prawo bankowe, ustawy o samorządzie
powiatowym oraz ustawy - Przepisy wprowadzające
ustawy reformujące administrację publiczną (Dz.U.
2001, nr 100, poz. 1084)
Ustawa z dnia 9 września 2000 r. o zmianie ustawy Kodeks karny, ustawy - Kodeks postępowania
karnego, ustawy o zwalczaniu nieuczciwej
konkurencji, ustawy o zamówieniach publicznych
oraz ustawy - Prawo bankowe (Dz.U. 2000, nr 93,
poz. 1027)
Zaleska M., Prognozowanie upadłości banków na
podstawie ich sprawozdawczości, Bezpieczny Bank,
nr 3/4 2001