Pielęgnacja oddechu życia

QIGONG
Katarzyna Miernicka
Piel´gnacja oddechu ˝ycia
TrzydzieÊci szprych zbiega si´ w Êrodku koła,
Lecz u˝ytecznoÊç wozu jest w pustym Êrodku piasty.
Wypalona skorupa tworzy kształt glinianej misy,
Ale to pustka wewnàtrz przynosi u˝ytecznoÊç.
By zbudowaç dom, stawiasz Êciany a w nie drzwi i okna,
Ale u˝ytecznoÊç domu jest w pustej przestrzeni.
Dlatego korzyÊç wynika z wszystkiego, co istnieje,
Lecz u˝ytecznoÊç – z tego, czego nie ma (nie widaç).
Czy mo˝esz swoje ciało ujarzmiç i osiàgnàç niezmàconà lekkoÊç?
Czy mo˝esz oddech tak opanowaç, by był lekki jak oddech dziecka?
O
O samym oddechu, jego podstawowej i niewyobra˝alnej roli w organizmie pisze si´
ksià˝ki i dociekliwie go bada. Spróbuj´ zatem
przybli˝yç temat, dzielàc go na kilka cz´Êci,
dzi´ki czemu b´d´ mogła przedstawiç kilka
z najlepszych, moim zdaniem, tak wa˝nych
dla nas wszystkich çwiczeƒ oddechowych.
Dowiedziono ju˝, ˝e mo˝na ˝yç bez jedzenia, a nawet płynów. Coraz wi´cej ludzi
przechodzi specjalny tzw. 21-dniowy proces,
po którym mogà zdecydowaç, jaki sposób
od˝ywiania wybraç: tradycyjny (przyjmowanie pokarmu do ˝ołàdka i korzystanie z naszego systemu trawiennego), niejedzenie
(z sanskrytu: inedia) czy breatharianizm (z angielskiego: to breathe znaczy oddychaç). Nie
trzeba dodawaç, ˝e wtedy nale˝y powa˝nie
ograniczyç swojà aktywnoÊç zewn´trznà
i zmieniç styl ˝ycia, wyprowadzajàc si´ z miasta, by mieszkaç jak najbli˝ej natury. (Temat
ostatnio poruszany i drà˝ony na łamach
„Czwartego Wymiaru” przez pana Mariusza
Piotrowskiego, wi´c nie trzeba go rozwijaç).
Wa˝ne jest uÊwiadomienie sobie, ˝e bez oddechu nie jesteÊmy w stanie ˝yç.
Zapewne ka˝dy ju˝ słyszał o słynnych
eksperymentach z mnichami tybetaƒskimi
czy joginami, których zamykano w skrzyniach, a nawet zakopywano te skrzynie w ziemi, by sprawdziç, jak długo umysł mo˝e wytrzymaç w stanie medytacyjnym i jak ten stan
wpływa na funkcjonowanie ciała fizycznego.
Eksperymenty zawsze koƒczyły si´ sukcesem
badanych, wp´dzajàc drugà stron´ w osłupienie. Tajemnicà był po mistrzowsku opanowany, spowolniony i wydłu˝ony oddech. Jego
ÊwiàtobliwoÊç Dalajlama sam jest goràcym
or´downikiem wszelkich tego typu badaƒ,
w których medytacje i konkretne praktyki oddechowe, tzw. cuda, udowadniajà ich pozy-
64 CZWARTY WYMIAR
Lao-Tsé
tywny wpływ na nasze emocje, zdrowie i odczucie szcz´Êcia.
Ale nie chodzi tu o ambitne ekstremalne
wyczyny, tylko zrozumienie, czym dla naszego ˝ycia jest oddech, jego ogromnej roli.
Wróçmy do współczesnej „białej” cywilizacji.
Podam bardziej kameralny przykład.
Istnieje w muzyce zjawisko circular breathing, czyli oddychania okr´˝nego, specjalnej
techniki oddechu osób grajàcych na instrumentach d´tych. Aby uzyskaç dêwi´k ciàgły bez
przerwy, nale˝y wdychaç przez nos, jednoczeÊnie wydychajàc ustami powietrze zmagazynowane w policzkach. Wdech musi byç na tyle
gł´boki, aby wystarczył do długich fraz w czasie
powolnego wydychania i dmuchania w tràbk´. I tu ciekawostka dla wielbicieli Franka Sinatry: zaczynał jako Êpiewajàcy kelner z głosem
o kiepskiej barwie tenoru i w dodatku o nie zawsze czystym brzmieniu, niestety nosowym.
Ale zafascynowany mistrzami tej techniki, zainspirowany solówkami legato puzonu Tommy’ego Dorseya oraz brzmieniem skrzypiec
Jaschy’ego Heifetza, opanował okr´˝ne oddychanie. Dodatkowo pływał pod wodà, aby
çwiczyç coraz dłu˝sze oddechy.
W ten sposób wytworzył własne brzmienie i jako jedyny zastosował je do wokalu. Dało mu to unikalnà charakterystyk´, póêniej jego głos przeszedł w baryton i z czasem zaczàł
fenomenalnie frazowaç i interpretowaç teksty,
a˝ został wybitnym wokalistà estradowym
Ameryki ubiegłego wieku.
Sama technika mówienia i impostacji
(czyli emisji) głosu nie jest mo˝liwa bez oddechu. Nie tylko w sztuce aktorskiej i Êpiewie.
A˝eby mówiç, „tchnàç” jakiekolwiek słowo
najzwyczajniej w Êwiecie, trzeba wziàç oddech. Najpierw wdech, po czym naturalna artykulacja dêwi´ku pojawia si´ na wydechu.
Pami´tam, jak wspaniała artystka i profesor
emisji głosu z krakowskiej szkoły teatralnej,
Olga Szwajgier, mówiła na warsztatach, ˝e
„nie ma brzydkich głosów, jest tylko nieumiej´tne wydobywanie głosu nie z samego gardła
a z całego ciała”. Taki zablokowany głos to rezultat niskiej samoÊwiadomoÊci własnego ciała, zaciÊni´te mi´Ênie gardła, napi´cia w ciele,
blokady psychiczne i przede wszystkim brak
właÊciwego oddechu.
O szkodliwoÊci
złych nawyków oddychania
Mamy fatalne nawyki oddechowe: wi´kszoÊç z nas oddycha jedynie górnà połowà
płuc. (Niektórzy w ogóle nie u˝ywajà Êrodkowych i dolnych płatów płucnych – u jednych
wyglàdajà jak nowe, u innych sà w zaniku.
W dolnych partiach płuc zbiera si´ zanieczyszczone i wilgotne powietrze oraz toksyny
(w tym toksyny smogu u palaczy). To główny
powód wszelkich infekcji i chorób z tym zwiàzanych. Noworodki w naturalny sposób u˝ywajà techniki oddychania nie tylko pełnà powierzchnià płuc, ale całym tułowiem, çwiczàc
swoje płuca przez płacz i wrzask. Niestety
z wiekiem nabywajà szkodliwych nawyków.
Skutki złego oddychania osłabiajà i dezorganizujà niemal wszystkie najwa˝niejsze
funkcje w organizmie. Dokładajà si´ do tego
toksyny z po˝ywienia i zatrutego Êrodowiska,
i pojawiajà si´ dobrze znane, dr´czàce nas
dolegliwoÊci: infekcje oraz choroby układu
oddechowego i skóry, alergie, zaparcia, problemy trawienne, depresje, nieprawidłowoÊci
seksualne, zaburzenia snu, zm´czenie, bóle
głowy, słabe krà˝enie krwi, przedwczesne starzenie si´, a˝ do powstania schorzeƒ zagra˝ajàcych ˝yciu, takich jak choroby serca.
Dla taoisty Êwiadoma kultywacja oddechu
to jedyny skuteczny sposób, by połàczyç tzw.
energi´ ze Êwiata zewn´trznego z energià
w ciele i poprzez oddech zrównowa˝yç nasze
ciało i umysł wraz z jego emocjami. Tylko taka
równowaga była i jest podstawà zdrowia i dobrego samopoczucia.
Energia qi i dobre jony ujemne
Powietrze, które wdychamy, poza tlenem,
azotem i zwiàzkami w´gla zawiera tak˝e
energi´. Bez tlenu nie mogà zachodziç procesy metaboliczne, a bez energii (która, jak dowiedziono, zawiera ładunki elektryczne, zwane jonami), organizm słabnie a˝ do ostatecznego wyczerpania. „Tysiàce badaƒ nauko-
QIGONG
wych pokazało, ˝e jony, zwłaszcza te o ładunku ujemnym, majà kapitalne znaczenie dla
naszego zdrowia: sprzyjajà przenikaniu tlenu
przez Êcianki p´cherzyków płucnych, dzi´ki
czemu tlen jest lepiej wchłaniany przez krew
i sprawniej przebiega wydalanie dwutlenku
w´gla, zwi´kszajàc poziom wydzielanej przez
mózg serotoniny, zwiàzanej z nastrojami bardziej zrelaksowanymi i pozytywnymi. JednoczeÊnie udowodniono, ˝e na iloÊç jonów
ujemnych negatywnie wpływajà: zanieczyszczenie, klimatyzacja, zamkni´te pomieszczenia, budynki betonowe, wytwarzane pola
elektryczne, wycinanie lasów, itd.”. TaoiÊci
znakomicie to rozumieli i dlatego swoje praktyki podejmowali na łonie przyrody, na powietrzu. Co wi´cej, owe jony ujemne Mistrzowie dawno uto˝samili z energià qi.
Czy umiesz oddychaç?
Prawdziwy człowiek oddycha pi´tami;
masa ludzi oddycha gardłami.
– Chuang-Tzu (ok. 2000 lat temu)
GdybyÊmy mieli zrobiç pełny, gł´boki oddech, cz´Êç z nas w ogóle by nie rozumiała,
o co chodzi, inni robiliby spory wysiłek, by
wciàgnàç brzuch, rozszerzyç górnà cz´Êç klatki piersiowej i unieÊç barki. Takie poj´cie o od-
dychaniu ma wi´kszoÊç z nas, i niestety oddycha tak przez całà dob´. Ten powszechnie wyst´pujàcy oddech, zwany piersiowym, jest
płytki i niewystarczajàcy, co wi´cej, umacnia
jedynie złe nawyki oddechowe, podkopujàc
nasze zdrowie i witalnoÊç. Niemal regularnie
na zaj´ciach mam do czynienia z uczestnikami, którzy majà wr´cz zakleszczone i nieruchome mi´Ênie tułowia od klatki piersiowej a˝
po podbrzusze. Dotyczy to zwłaszcza kobiet
i zawsze coÊ si´ dzieje z ich systemem moczowo-płciowym: A to torbiele na macicy czy cysty na jajnikach, a to bolesne miesiàczki, bardzo cz´sto ostre migreny oraz problemy z gardłem i nienaturalnym, zawy˝onym dêwi´kiem
w głosie. Zdrowy głos to taki, kiedy mówimy
na wygodnej i właÊciwej dla naszych warunków fizycznych, tzw. Êrednicy, na której słychaç naturalnie dêwi´czny głos. Nie wspomn´
ju˝ o jeszcze subtelniejszych aspektach z tym
powiàzanych, czyli niemo˝noÊci wyra˝enia
siebie lub tego, co si´ po prostu odczuwa.
„Naturalne oddychanie – to sposób, w jaki oddycha dziecko lub zwierz´ – anga˝uje
całe ciało. Choç nie ka˝da jego cz´Êç bierze
aktywny udział w oddechu, to wszystkie znajdujà si´ pod wpływem fali oddechowej przepływajàcej przez ciało. Przy wdechu fala rodzi
si´ gł´boko w jamie brzusznej i płynie ku górze do głowy; przy wydechu przepływa
1. NAUKA PRAWIDŁOWEGO ODDECHU
a) gł´bokie oddychanie brzuchem
To podstawowe çwiczenie, aby uruchomiç napi´cie mi´Êniowe w brzuchu i pozwoliç na swobodny dopływ energii i wyrobiç w ciele dobry nawyk. „Bardzo korzystne: nast´puje automatyczny masa˝ organów wewn´trznych, sprzyja przepływowi krwi, limfy i hormonów, odcià˝a serce”. Póêniej mo˝na równie˝ çwiczyç to samo na stojàco.
Połó˝ si´ wygodnie na plecach, kładàc obie dłonie na podbrzuszu. Rozluênij barki i klatk´ piersiowà. Wraz z wdechem przez nos spróbuj poruszyç brzuchem
tak, by został wypchni´ty. Poczuj, ˝e przepona opada w stron´ brzucha. Wraz
z wydechem brzuch cofa si´ do Êrodka ciała, a przepona w´druje w gór´.
Wdech w czasie tego çwiczenia mo˝e byç nieco dłu˝szy od wydechu. Wa˝ne
by górna cz´Êç tułowia pozostawała nieruchoma.
åwiczenie brzucha przez gł´boki oddech
wdech gł´boko
– uwypuklamy brzuch
x
wydech
– wciàgamy brzuch
x
od głowy do stóp”. Oto jedna z najprostszych
i najbardziej praktycznych definicji naturalnego oddychania, pochodzàca od znanego
amerykaƒskiego psychiatry A. Lowena.
Mo˝emy zaobserwowaç trzy rodzaje oddechu. Pierwszy, wyst´pujàcy najcz´Êciej, to
oddech zrównowa˝ony, w którym wdech
(jin) i wydech (jang) sà mniej wi´cej równe;
przywspółczulny układ nerwowy jest równowa˝ony ze współczulnym. Ciało w naturalny
sposób wraca do tego typu oddechu, bo podÊwiadomie jest to stan równowagi w naszym
˝yciu. Oddech oczyszczajàcy, kiedy wydech
jest dłu˝szy ni˝ wdech. Ten typ stosuje si´, kiedy fizycznie lub emocjonalnie jesteÊmy przeładowani i chcemy pozbyç si´ jakichÊ napi´ç
czy toksyn. Pomagamy sobie w ten sposób,
wydajàc z siebie spontanicznie jakieÊ westchnienie, j´k, dłu˝ej wydmuchujàc powietrze. JeÊli robimy to cz´Êciej, oznacza to, ˝e organizm nie jest zdrowy, gdy˝ pobiera mniej
powietrza ni˝ wydala. Trzeci typ – oddech
energetyzujàcy dostarcza wi´cej tlenu, a przez
to wi´cej energii. Ziewamy, gdy jesteÊmy zm´czeni czy znudzeni i, ˝eby zmieniç stan energetyczny, aby o˝ywiç ciało. W zaawansowanych praktykach oddychania ten rodzaj oddechu pomaga zaabsorbowaç wi´cej qi z powietrza i słu˝y do jej przemiany w energi´ i sił´ witalnà, a tak˝e dla duchowych celów.
I
b) pełny oddech jogiczny: trzyfazowy
Pozycja le˝àca, ciało rozluênione.
Wdech (przez nos) powinien zaczàç si´ od brzucha – 1 faza (czyli
jak w powy˝szym çwiczeniu nale˝y
brzuch wypchnàç), po czym przepływajàc do góry ma rozszerzyç
na boki ˝ebra – 2 faza, i na koƒcu
resztà powietrza wypełniç szczyty
płuc – 3 faza. Wydech (przez usta
i nos) spokojny, adekwatnie długi
do wdechu i rozluêniajàcy ciało.
Na poczàtku taki pełny oddech wyda nam si´ sztuczny, ale mo˝na
wykonywaç go nawet mechanicznie, byle nie na sił´ i w napi´ciu.
Ruchy ciała nie powinny byç gwałtowne ani szybkie, tylko zespolone
z przepływajàcym oddechem Jest
on jak najbardziej prawidłowy
i przez regularne çwiczenie stanie
si´ płynny i naturalny.
x wdech
x wydech
Pełny oddech jogiczny trzyfazowy
(na stojàco)
UWAGA: åwiczenia oddechowe,
zwłaszcza manipulowanie oddechem bez przygotowania i niedopasowania go do indywidualnych potrzeb przez doÊwiadczonego nauczyciela, mogà byç szkodliwe.
åwiczenia przedstawione w artykule sà bezpieczne i mogà byç stosowane przez poczàtkujàcych. Nale˝y zachowaç podanà kolejnoÊç.
Ilustracje: Robert Mertens
Kontakt z autorkà: www.taichi.waw.pl
CZWARTY WYMIAR 65