rok 2016 - rokiem henryka sienkiewicza

„Gdy się ktoś zaczyta,
zawsze albo się czegoś
nauczy, albo zapomni o tym,
co mu dolega, albo zaśnie –
w każdym razie wygra”.
Henryk Sienkiewicz
Parlament Rzeczypospolitej Polskiej ustanowił rok 2016
Rokiem Henryka Sienkiewicza. Obchodzić wówczas będziemy
170. rocznicę urodzin i 100. rocznicę śmierci pisarza, minie 120
lat od chwili wydania powieści Quo vadis, która przyniosła mu
międzynarodową sławę.
W tekście uchwały, przyjętej przez Sejm RP 22 grudnia 2015 r.,
zwrócono szczególną uwagę na zasługi Sienkiewicza dla
odzyskania niepodległości, podtrzymywanie ducha narodowego
i działalność
społeczną.
Zaakcentowano
fakt,
iż
Henryk
Sienkiewicz był pierwszym Polakiem uhonorowanym Nagrodą
Nobla w dziedzinie literatury.
Henryk Adam Aleksander Pius Sienkiewicz herbu Okszyk,
pseudonim Litwos
(ur. 5 maja 1846 w Woli Okrzejskiej,
zm. 15 listopada 1916 w Vevey)
- polski nowelista, powieściopisarz i publicysta; laureat Nagrody Nobla
w dziedzinie literatury (1905) za całokształt twórczości, jeden
najpopularniejszych polskich pisarzy przełomu XIX i XX w.
Urodził się w 1846 r. na Podlasiu we wsi Wola Okrzejska w zubożałej
rodzinie szlacheckiej, pieczętującej się herbem Okszyk, po mieczu
wywodzącej się z Tatarów litewskich.
Jego rodzicami byli Józef Sienkiewicz (1813-1896) i Stefania
Sienkiewicz z domu Cieciszowska (1820-1873). Miał pięcioro
rodzeństwa: brata Kazimierza i cztery siostry: Anielę, Helenę, Zofię
i Marię.
Po stracie majątku rodzina Sienkiewicza przenosiła się, by ostatecznie
w 1861 r. osiąść na stałe w Warszawie.
MUZEUM W WOLI OKRZEJSKIEJ
Obecnie w dworku babki Felicjanny Cieciszewskiej w Woli
Okrzejskiej, w którym Henryk Sienkiewicz urodził się i spędził
pierwszych 9 lat życia, znajduje się Muzeum Henryka
Sienkiewicza.
Dworek szczęśliwie przetrwał burze dziejowe i w 1966 r.
w 120 rocznicę urodzin Henryka Sienkiewicza otwarto w nim
Muzeum biograficzne poświęcone pisarzowi. Muzeum posiada
bogaty zbiór fotografii rodzinnych pisarza, dzieła malarskie
i rzeźbiarskie obrazujące Henryka Sienkiewicza i bohaterów jego
utworów literackich. zgromadzono też bogaty i unikalny
księgozbiór zawierający wiele pierwszych wydań powieści pisarza
oraz tłumaczenia na kilkadziesiąt języków świata.
NAUKA
W 1858 roku Sienkiewicz rozpoczął
w Warszawie. W 1864r. zdobył swą
wypracowanie Mowa Żółkiewskiego do
W szkole nie uzyskiwał jednak wysokich
przedmioty humanistyczne.
naukę w gimnazjum
pierwszą nagrodę za
wojska pod Cecorą.
not, najlepiej szły mu
Wskutek trudnej sytuacji materialnej, nie mogąc liczyć na
pomoc finansową rodziców, dziewiętnastoletni Sienkiewicz podjął
się posady guwernera u rodziny Weyherów w Płońsku.
W 1866 r. uzyskał świadectwo dojrzałości. Zgodnie z wolą
rodziców zdał na wydział lekarski do Szkoły Głównej
Warszawskiej, jednak zrezygnował z medycyny i podjął studia
prawnicze, by w ostateczności przenieść się na wydział
filologiczno-historyczny. Zdobył tam gruntowną znajomość
literatury i języka staropolskiego.
DZIENNIKARSTWO
To był przełomowy okres w jego życiu. Podjął pierwsze próby
pisarskie i debiutował jako dziennikarz (1869).
W 1871r. opuścił uczelnię nie zdając egzaminów końcowych
i rozpoczął pracę dziennikarską jako felietonista i recenzent dla
czołowych pism warszawskich: „Gazety Polskiej” oraz „Niwy”. Dał
się wówczas poznać jako wybitny dziennikarz, reporter
i korespondent, który przez kolejne lata współpracował także
z wieloma innymi pismami.
Przez wiele lat podpisywał się tylko inicjałami H. S. lub
pseudonimem Litwos.
PODRÓŻ DO AMERYKI
Jako recenzent teatralny miał wstęp na popularne wówczas
salony, gdzie poznał m. in. Stanisława Witkiewicza (ojca
Witkacego), Józefa Chełmońskiego i Adama Chmielowskiego
(późniejszego Brata Alberta). Bywał u swej krewnej Jadwigi
Łuszczewskiej oraz u aktorki Heleny Modrzejewskiej.
W latach 1876-1878 jako korespondent „Gazety Polskiej”
przebywał w Ameryce Północnej. Jego Listy z podróży do
Ameryki uratowały pismo od bankructwa.
ŻONA I DZIECI
W 1881 r. Sienkiewicz ożenił się z Marią Szetkiewicz. Często
wyjeżdżał za granicę do włoskich, austriackich i francuskich
uzdrowisk ze względu na zły stan zdrowia żony, a później także
swój.
Małżeństwo nie trwało długo, gdyż 19 października 1885 r.
w wieku 31 lat Maria zmarła na gruźlicę. Ze związku tego urodziło
się dwoje dzieci: Henryk Józef i Jadwiga Maria, które po śmierci
matki wychowywały się u dziadków.
SUKCES TRYLOGII
W latach 1882-1887 Sienkiewicz był redaktorem dziennika
„Słowo”, w którym drukował w odcinkach cykl powieści
historycznych, nazwany Trylogią: Ogniem i mieczem (1884),
Potop (1886) i Pan Wołodyjowski (1888), obejmujących
burzliwe dzieje Polski w XVII w. podczas wojen z Tatarami,
Turkami i Szwedami.
Trylogia wyniosła Sienkiewicza na szczyty popularności
i uczyniła z niego najpopularniejszego polskiego pisarza. Jako
wyraz uznania Sienkiewicz dostał od nieznanego wielbiciela
(podpisanego Michał Wołodyjowski) bardzo pokaźną sumę
15 tysięcy rubli.
W 1889 r. pieniądze te przeznaczył na stypendium im. Marii
Sienkiewiczowej dla artystów zagrożonych gruźlicą, z którego
korzystali m. i. Maria Konopnicka i Stanisław Wyspiański.
PODRÓŻE I DRUGI ŚLUB
W 1886 r. odbył podróż do Konstantynopola, Aten i Włoch,
a następnie w 1888 r. do Hiszpanii.
W 1890 r. udał się na wyprawę myśliwską do Zanzibaru, która
zaowocowała Listami z Afryki, spisanymi po powrocie.
Okresowo mieszkał w Zakopanem, Krakowie i Warszawie.
W 1893 r. Sienkiewicz ożenił się po raz drugi z Marią
Romanowską, jednak po miesiącu panna młoda rozstała się
z nim. Sienkiewicz uzyskał papieskie potwierdzenie niezaistnienia
sakramentu małżeństwa.
QUO VADIS?
W latach 1895-1896 publikowano w warszawskiej „Gazecie
Polskiej”, krakowskim „Czasie” oraz „Dzienniku Poznańskim”
powieść z czasów Nerona – Quo vadis, ukazującą męczeństwo
chrześcijan.
Wydanie książkowe zrobiło zawrotną karierę w całej Europie
i do dziś cieszy się wyjątkową popularnością. Powieść Quo vadis
została przetłumaczona na 40 języków, co przyniosło autorowi
międzynarodową sławę i przyczyniło się do rozwiązania jego
problemów finansowych.
OBLĘGOREK
W 1900 r. pisarz przy zaangażowaniu całego społeczeństwa
obchodził jubileusz 25-lecia pracy twórczej. Wydał, ukazującą się
w „Tygodniku Ilustrowanym” w latach 1897-1900 powieść
Krzyżacy. Otrzymał także od narodu majątek ziemski
w Oblęgorku. Używał go głównie jako miejsce letniego
wypoczynku i pracy, utworzył w nim także ochronkę (dom
dziecka) dla dzieci.
W 1958 r. dzieci Henryka Sienkiewicza podarowały państwu
dworek, w którym niebawem powstało Muzeum Henryka
Sienkiewicza.
DZIAŁALNOŚĆ SPOŁECZNA I TRZECI ŚLUB
Henryk Sienkiewicz angażował się w sprawy społeczne
i wspierał swoim autorytetem akcje patriotyczne, np. protestował
przeciw prześladowaniom dzieci polskich we Wrześni w 1901 r.,
wspierał budowę pomnika Adama Mickiewicza, w odezwach
i artykułach domagał się autonomii dla Królestwa Polskiego.
W 1904 r. ożenił się po raz trzeci ze swoją cioteczną
siostrzenicą Marią Babską. To jej zawdzięczał spokój ostatnich
lat swojego życia.
W 1905 r. był jednym z założycieli Towarzystwa Polskiej
Macierzy Szkolnej. Był członkiem Towarzystwa Tajnego
Nauczania w Warszawie.
NAGRODA NOBLA
10 grudnia 1905 r. Henryk Sienkiewicz jako pierwszy polski
pisarz otrzymał Nagrodę Nobla w dziedzinie literatury za
„wybitne osiągnięcia w dziedzinie eposu” i „rzadko spotykany
geniusz, który wcielił w siebie ducha narodu”. Podczas wręczania
nagrody Sienkiewicz przypomniał światu, że jest Polakiem
i Polska jeszcze nie zginęła w następujących słowach:
„Zaszczyt ten, cenny dla wszystkich, o ileż jeszcze
cenniejszym być musi dla syna Polski!... Głoszono ją umarłą,
a oto jeden z tysiącznych dowodów, że ona żyje!... Głoszono ją
niezdolną do myślenia i pracy, a oto dowód, że działa!...
Głoszono ją podbitą, a oto nowy dowód, że umie zwyciężać!”
W PUSTYNI I W PUSZCZY
W tym czasie nastąpiło osłabienie sił twórczych pisarza.
Dopiero wydana w 1911 r. powieść dla młodzieży W pustyni
i w puszczy, opowiadająca o przygodach Stasia i Nel porwanych
w Afryce, znów przyniosła twórcy rozgłos i ogromną popularność
wśród dzieci.
Była ostatnim przebłyskiem geniuszu literackiego Henryka
Sienkiewicza.
Dzieło to, obok lektur Marka Twaina i Juliusza Verne`a,
zaliczane jest dziś do klasyki literatury młodzieżowej.
WYJAZD DO SZWAJCARII
Po wybuch I wojny światowej Henryk Sienkiewicz wyjechał do
Szwajcarii. Wraz z Ignacym Janem Paderewskim był jednym ze
współzałożycieli Szwajcarskiego Komitetu Generalnego Pomocy
Ofiarom Wojny w Polsce. W 1916 r. otrzymał Nagrodę Fundacji
Erazma i Anny Jerzmanowskich przyznaną przez Polską
Akademię Umiejętności.
Sienkiewicz nie doczekał niepodległości. Zmarł 15 listopada
1916 r. w wieku 70 lat w Vevey i został tam pochowany.
POCHÓWEK W POLSCE
W 1924 r. prochy pisarza uroczyście sprowadzono do wolnej
już Polski.
Trumnę w sarkofagu złożono w Warszawie w podziemiach
katedry św. Jana tuż obok prezydenta Gabriela Narutowicza.
W 1944 r. w czasie trwania powstania warszawskiego
żołnierze niemieccy wysadzili katedrę. Po wojnie sarkofag
i katedrę odnowiono.
TWÓRCZOŚĆ HENRYKA SIENKIEWICZA
To przeliczne teksty publicystyczne, listy, nowele, powieści,
dramaty, wiersze i drobniejsze teksty.
Sienkiewicz miał ogromny talent epicki: posiadał umiejętność
budowania fabuły, wielości postaci i epizodów, plastyczności
opisów, trafnie oddawał szczegół obyczajowy i zręcznie
posługiwał się archaicznym językiem.
Był zwolennikiem literatury realistycznej, przedstawiającej
życie społeczne, zawierającej przesłanie humanistyczne
i służącej narodowi. Zaczął jako dziennikarz i autor książek
przygodowo-historycznych
z
przesłaniem
patriotycznym,
a skończył jako wieszcz narodowy tworzący „dla pokrzepienia
serc”.
NOWELE
Sienkiewicz rozpoczynał twórczość literacką od nowel, których
napisał ponad 40. Tworząc nowele posługiwał się różnymi
formami: humoreska, gawęda, obrazek obyczajowy, pamiętnik.
Poruszają one problemy społeczno-obyczajowe w duch ideologii
pozytywizmu.
Najbardziej znane to:
 Szkice węglem (1877, dramatyczne losy wsi pouwłaszczeniowej);
 Janko Muzykant (1878, kwestia kształcenia wiejskich dzieci);
 Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela (1880, edukacja dzieci
w zaborze pruskim);
 Za chlebem (1880, tragiczne losy polskich emigrantów w Ameryce);
 Latarnik (1881, tęsknota za ojczyzną);
 Sachem (1889, egzotyczny dla polskiego czytelnika, problem zagłady
indiańskiego plemienia).
POWIEŚCI HISTORYCZNE
Charakterystyczne dla powieściowego pisarstwa Sienkiewicza było
zainteresowanie przeszłością Polski. Powieść historyczną cenił wysoko za jej
walory dydaktyczne i ideowe, za budzenie patriotyzmu i pielęgnowanie tradycji.
Zgodnie z duchem formacji wymagał od niej realizmu i przesłania moralnego.
Przeprowadzał gruntowne studia nad opisywanymi czasami. Jak nikt inny
potrafił on wyśmienitą sztuką opowiadania połączyć elementy historyczne
z fikcją literacką. Jego najsłynniejsze powieści historyczne to: Trylogia, Quo
vadis, Krzyżacy.
TRYLOGIA – ku pokrzepieniu serc
Trylogia to cykl składający się z trzech dzieł: Ogniem i mieczem (1884),
Potop (1886) i Pan Wołodyjowski (1888).
Tłem akcji stały się wydarzenia z przeszłości Rzeczpospolitej, które
przedstawiały ją jako państwo silne, potrafiące przezwyciężyć wszelkie
trudności (okres wojen kozackich, najazdu Szwedów i walk z Turcją). Takie
ujęcie miało olbrzymie znaczenie w czasach zaborów i choć znalazło się wielu
krytyków, trylogia stała się najbardziej popularnym polskim cyklem
powieściowym w historii.
Sienkiewicz łączył konwencję powieści przygodowej z romansem
historycznym. Akcja powieści jest niezwykle dynamiczna: przygoda goni
przygodę, potyczki, pogonie, ucieczki, porwania. W wydarzenia historyczne
wpisany jest romans z przeszkodami: Skrzetuskiego z Heleną Kurcewiczówną,
Kmicica z Oleńką Billewiczówną i Wołodyjowskiego z Basią Jeziorkowską.
Każdą z panien kochał, porywał i więził czarny charakter i zdrajca ojczyzny:
Bohun, Bogusław Radziwiłł i Azja Tuhajbejowicz. W życiu publicznym
zwycięża waleczość i patriotyzm, w życiu prywatnym – miłość i rodzina.
QUO VADIS
Powieścią historyczną, która przyniosła pisarzowi największy sukces była
Quo vadis (1896), publikowana w „Gazecie Polskiej” w latach 1895-1896.
Przedstawił w niej Rzym za czasów panowania Nerona, świat pogański
i rodzenie się nowego chrześcijańskiego świata. Bohaterką powieści jest Ligia,
piękna branka chrześcijańska pochodzenia słowiańskiego, którą kocha młody
patrycjusz Winicjusz. Zdobywa jej miłość dopiero wtedy, kiedy przekonuje się
o moralnej wartości religii i jej prześladowanych przez Rzymian wyznawców.
Stworzony w powieści obraz antycznego Rzymu urzekł swoją urodą
czytelników. Krytycy i znawcy podkreślali precyzję autora w opisie strojów,
obyczajów, wyglądu wnętrz, architektury i potraw oraz tematów rozmów
bohaterów.
Powieść zrobiła karierę w całej Europie, została przetłumaczona na ponad
40 języków i do dziś cieszy się wyjątkową popularnością.
Krzyżacy
Podobne połączenie przygody rycerskiej i romansu znajdujemy w powieści
Krzyżacy (1900), publikowanej w „Tygodniku Ilustrowanym” w latach
1897-1900.
Tło historyczne stanowi narastający konflikt z zakonem krzyżackim
w doskonale zobrazowanej średniowiecznej Polsce. Wątek romansowy to
tragiczna miłość rycerza Zbyszka z Bogdańca do Danusi, córki Juranda ze
Spychowa, a po jej porwaniu, odbiciu i śmierci, szczęście odnalezione u boku
Jagny, przyjaciółki z dzieciństwa. Konflikt historyczny kończy ogromny epicki
opis bitwy pod Grunwaldem, sukcesu militarnego polskiego i litewskiego
rycerstwa.
Ciemne barwy, jakimi Sienkiewicz odmalował Zakon, miały przesłanie
aktualne: były nim wielokrotnie podnoszone sprzeciwy wobec polityki Prus,
które uważał za spadkobiercę imperialnej ekspansji Krzyżaków.
POWIEŚĆ PRZYGODOWA
Wśród dzieci i młodzieży największą popularnością cieszy się powieść
przygodowa W pustyni i w puszczy (1911), również drukowana w odcinkach
w „Kurierze Warszawskim” (1910-1911).
Powieść przedstawia losy Stasia Tarkowskiego i Nel Rowlison, porwanych,
a następnie samodzielnie przemierzających Afrykę z psem Sabą i parą
ciemnoskórych przyjaciół – Kalim i Meą. Dzieciom udaje się odnaleźć
rodziców, a dzielny Staś wykuwa na Kilimandżaro napis „Jeszcze Polska nie
zginęła”.
Mistrzowskie opisy egzotycznej przygody, żywa, fascynująca akcja
i zabawne, wzruszające sceny składają się na powieść, która była ostatnim
przebłyskiem geniuszu literackiego Sienkiewicza.
INNE UTWORY
Powieści:
 Na marne (1872);
 Bez dogmatu (1891);
 Rodzina Połanieckich (1894);
 Na polu chwały (1906);
 Wiry (1910);
 Legiony (1914)
Dramaty:
 Na jedną kartę (1879, dramat w 5 aktach);
 Czyja wina (1880, obrazek w jednym akcie);
 Muszę wypocząć (1897, obrazek sceniczny);
 Zagłoba swatem (1900, sztuka sceniczna);
 Autorki (1912, obrazek sceniczny w jednym akcie)
Pisał także: wiersze, bajki, aforyzmy, przekłady Horacego, mowy, odezwy,
epigramaty, przemówienia itp.
EKRANIZACJE
Wiele utworów literackich Henryka Sienkiewicza było wystawianych na
deskach teatrów oraz doczekało się nawet kilkukrotnych ekranizacji filmowych.
Oto niektóre z nich:
 Bartek zwycięzca (1923 – polski);
 Janko Muzykant (1960, animowany, tyt. Nowy Janko Muzykant);
 Krzyżacy (1960);
 Latarnik (1976);
 Quo vadis? (1913 i 1924 – włoski; 1951 – USA; 2001 – polski);
 Szkice węglem (1912 – polski, pod tyt. Krwawa dola; 1956 – polski);
 Ogniem i mieczem (1962 – francuski; 1999 – polski);
 Potop (1913 – polski, pod tyt. Obrona Częstochowy;1974
i 2014 – polski);
 Pan Wołodyjowski (1968 – polski);
 W pustyni i w puszczy (1973 – polski; 2001 – polski).