Język i poznanie - Kognitywistyka i Komunikacja

Język i poznanie
SYLABUS
A. Informacje ogólne
Elementy składowe
sylabusu
Nazwa jednostki
prowadzącej kierunek
Nazwa kierunku studiów
Poziom kształcenia
Profil studiów
Forma studiów
Kod przedmiotu
Język przedmiotu
Rodzaj przedmiotu
Rok studiów /semestr
Wymagania wstępne
(tzw. sekwencyjny system
zajęć i egzaminów)
Opis
Wydział Historyczno-Socjologiczny, Instytut Socjologii i Kognitywistyki
Kognitywistyka i komunikacja
Studia pierwszego stopnia
Ogólnoakademicki
Stacjonarne
0500-KS1-2JPO
Język polsk.
Obowiązkowy, MK_7
Rok II, semestr 3
Student powinien mieć ogólną wiedzę o języku i innych systemach semiotycznych
i ich funkcjach powiązanych z ludzkimi zdolnościami poznawczymi, zdobytą w
trakcie studiów.
Liczba godzin zajęć
dydaktycznych z
podziałem na formy
prowadzenia zajęć
wykład – 30 godz.
Założenia i cele
przedmiotu
Program przedmiotu obejmuje najważniejsze teorie i hipotezy dotyczące
pochodzenia języka, związków pomiędzy językiem, myśleniem a rzeczywistością,
zarówno w kontekście historycznym, jak i w świetle badań prowadzonych
współcześnie.
Treść wykładu koncentruje się wokół zagadnień natury języka, jego związku z
rzeczywistością wewnątrzumysłową i światem oraz poznawczymi funkcjami znaku
językowego i jego zasadniczą rolą w budowaniu systemów wiedzy. Przedstawiona
jest także filozoficzna perspektywa relacji pomiędzy językiem a procesami
poznawczymi, uwzględniająca różne koncepcje epistemologiczne.
Celem zajęć jest uświadomienie studentom wieloaspektowych związków między
językiem a poznaniem. Dotyczą one zarówno zdolności kognitywnych ludzkiego
umysłu – odzwierciedlonych w strukturze kodu językowego i w zachowaniach
symbolicznych (kreatywnych, komunikacyjnych) jego użytkowników – jak i
językowej kategoryzacji społecznej wiedzy o świecie
Metody dydaktyczne oraz
ogólna forma zaliczenia
przedmiotu
wykład (metoda podawcza wzbogaconą prezentacją multimedialną)
zaliczenie na ocenę (zaliczenie ustne)
Odniesienie do kierunkowych
efektów kształcenia
E1 Zna główne filozoficzne koncepcje umysłu i poznania; przyswaja sobie K_W04
podstawowy zasób pojęć z omawianej dyscypliny i rozumie treści zawarte w K_W21
literaturze przedmiotu;
E2 Ma wiedzę o roli języka jako narzędzia poznania i komunikacji
K_W13
K_U01
E3 Umie posługiwać się terminologią, pojęciami i teoriami
uwzględniającymi procesy poznawcze i językowe
Efekty kształceniai
E4 Potrafi przeprowadzić analizę wypowiedzi językowej z uwzględnieniem
jej wartości poznawczej i komunikacyjnej
E5 Rozumie potrzebę ustawicznego doskonalenia umiejętności
K_U09
K_K01, K_K02, K-K04
komunikacyjnych jako podstawy rozwoju osobistego i głównego składnika
kompetencji humanisty
Punkty ECTS
3
Bilans nakładu pracy
studentaii
uczestnictwo w zajęciach – 30 godz.
samodzielne lektury – 25 godz.
konsultacje – 5 godz.
Przygotowanie do zaliczenia – 15 godz.
Łącznie: 75 godz.
Nakład pracy studenta związany z zajęciamiiii:
Wskaźniki ilościowe
Data
opracowania:
wymagającymi bezpośredniego udziału
nauczyciela
o charakterze praktycznym
Koordynator
przedmiotu:
15.09.2016r.
Liczba godzin
Punkty
ECTS
35
1,5
40
1,5
Dr hab. Irena Szczepankowska
SYLABUS
B. Informacje szczegółowe
Elementy składowe
sylabusu
Nazwa przedmiotu
Opis
Język i poznanie
Kod przedmiotu
Nazwa kierunku
Nazwa jednostki
prowadzącej kierunek
Język przedmiotu
0500-KS1-2JKO
Kognitywistyka i komunikacja
Wydział Historyczno-Socjologiczny
Rok studiów/ semestr
rok II, semestr 3
Liczba godzin zajęć
dydaktycznych oraz
forma prowadzenia
zajęć
Liczba punktów ECTS
Prowadzący
wykład – 30 godz. (metoda podawcza wzbogacona prezentacją
multimedialną)
Treści merytoryczne
przedmiotu
I Relacje: język – umysł – rzeczywistość – kultura – komunikacja społeczna
(tradycje filozoficzne, koncepcje semiotyczne i lingwistyczne). Hipoteza
Sapira-Whorfa – język jako medium poznania (lingwistyka kulturowa). Język
a ludzkie procesy poznawcze - interpretacje kognitywne. Badania nad
komunikacją społeczną jako źródło wiedzy o procesach poznawczych i ich
realizacji w zmiennym kontekście sytuacyjnym i kulturowym (socjo- i
pragmalingwistyka). [4 godz.]
Język polski
3
dr hab. Irena Szczepankowska, prof., UwB
II Od filozoficznych projektów gramatyki uniwersalnej do badań nad
automatycznym
przekładem
i
sztuczną
inteligencją.
Problem
(nie)uniwersalności ludzkich pojęć i zachowań komunikacyjnych – podejście
obiektywistyczne i subiektywistyczne (uniwersalizm a relatywizm; prawda a
interpretacja). Język a myśl w teoriach filozofów: Arystotelesa, Kartezjusza,
Leibniza, Kanta, Wittgensteina – inspiracje dla koncepcji lingwistycznych: de
Saussure’a, Chomsky’ego, Wierzbickiej, Langackera. Filozoficzne koncepcje
„języka myśli” i ich zastosowanie w semantyce językoznawczej (NMS
A. Wierzbickiej). Języki naturalne i sztuczne – modelowanie zdolności
językowych (wyzwania i ograniczenia). [4 godz.]
III
Organizacja ludzkiej wiedzy – kognitywne modele lingwistyczne.
Tradycja arystotelesowska i kantowska w podejściu do problemu
kategoryzacji; ustalenia psychologii kognitywnej. Rola prototypów, ram
interpretacyjnych, schematów wyobrażeniowych, metafory i amalgamatów w
organizacji pojęć. Uniwersalia poznawcze i uwarunkowania kulturowe.
Kategorie pojęciowe zgramatykalizowane – podobieństwa i różnice
międzyjęzykowe. [4 godz.]
IV Myślenie naukowe a potoczny (językowy) obraz świata. Rola
doświadczenia zmysłowego i domen przestrzennych w myśleniu potocznym.
Badania JOS jako źrodło wiedzy o interpretacjach rzeczywistości (procesach
postrzegania obiektów, kategoryzacji i konceptualizacji). Językowe obrazy
świata – społeczna wiedza utrwalona w znaczeniach słów i kliszowanych
tekstów (standardy semantyczne i stereotypy; język jako przewodnik po
kulturze). Sposoby definiowania pojęć kryjących się za słowami potocznego
języka? Słowniki jako archiwum wiedzy – 4 godz.
V Aksjologiczne aspekty poznania i języka. Język jako nośnik i narzędzie
wartościowania świata. Udział emocji w procesie poznania (kwestia
obiektywności i subiektywności). Antropocentryzm widziany przez pryzmat
języka. Międzykulturowa semantyka nazw wartości Uniwersalizm,
etnocentryzm i subiektywizm w ocenie postaw emocjonalnych. Słowo a
etyka (potrzeby emocjonalne jako źródło wartościowania i empatii). Słowo a
ideologie (język jako narzędzie oceny, perswazji i manipulacji). [4 godz.]
VI Konwencja a kreacja w języku. Językowy obraz świata a wizje
indywidualne (jak poeci „grają” z językiem?). Stereotypy a transgresyjność
pojęć i granice innowacji w komunikowaniu się. Metafory i metonimie w
myśleniu potocznym; refleksja metajęzykowa; dowcip językowy i in.
Przekraczanie barier kulturowo-językowych w doświadczeniu emigrantów i
osób bilingwalnych. [4 godz.]
VII Język a kwestia racjonalności i intencjonalności ludzkich zachowań
komunikacyjnych (myśl – akt mowy – działanie). Funkcjonalne aspekty
języka w teoriach lingwistycznych. Teoria aktów mowy J. Austina i J.
Searle’a (przełom pragmatyczny w lingwistyce). Kreowanie rzeczywistości
społecznej za pomocą słów (skuteczność aktów prawnych i pragmatyka
językowych zachowań grzecznościowych). Racjonalność zachowań
komunikacyjnych (maksymy konwersacyjne H. P Grice’a i problem
implikatur). Systemy wiedzy – dyskurs – komunikacja międzykulturowa.
Teksty jako formy konstytuowania wiedzy. Idee M. Foucaulta i ich
lingwistyczne adaptacje. Słowa kluczowe współczesnego dyskursu
publicznego. [6 godz.]
Efekty kształcenia
wraz ze sposobem ich
weryfikacji
Forma i warunki
zaliczenia
przedmiotu
E1, E2, E3, E4, E5 – zaliczenie ustne, ocenianie ciągłe, dyskusja
Wykaz literatury
podstawowej
i uzupełniającej
Uwaga! Do zaliczenia przedmiotu wymagana jest orientacja w
literaturze podstawowej (znajomość pozycji uzupełniających nie jest
obowiązkowa). W celu ułatwienia dostępu do 9 podstawowych lektur
zaproponowano pozycje do wyboru w kolejności odpowiadającej
rozkładowi treści merytorycznych wykładu.
Warunkiem zaliczenia jest obecność na wykładzie.
Formą zaliczenia jest rozmowa sprawdzająca znajomość zagadnień objętych
programem wykładu i zawartych w podanej literaturze przedmiotu
Literatura podstawowa
1) Slobin D. I., Od „myśli i języka” do „myślenia dla mówienia”, tłum. O. i
W. Kubińscy, w: Akwizycja języka w świetle językoznawstwa
kognitywnego, red. E. Dąbrowska, W. Kubiński, Kraków 2003, s. 361-402
lub P. Bytniewski, Hipoteza Sapira-Whorfa, czyli język jako medium poznania,
w: Język, rozumienie i relatywizm, red. Z. Muszyński, Warszawa 1991
lub Chomsky N., Język i jego nabywanie: debata między Jeanem Piagetem i
Noamem Chomskym, tłum. A. Bielik i in., Warszawa 1995
lub Kurcz I., Język a reprezentacja świata w umyśle, Warszawa 1987.
2) Eco U., W poszukiwaniu języka uniwersalnego, tłum. W. Soliński,
Gdańsk- Warszawa, 2002 [rozdz. 14, 15, 16, s. 283-351]
lub Święczkowska H., W poszukiwaniu tradycji. Leibnizjański projekt języka
uniwersalnego, „Białostockie Archiwum Językowe” nr 2/2002, s. 197-225.
lub Wierzbicka A., Semantyka: jednostki elementarne i uniwersalne, przekł. z
ang. A. Głaz, K. Korżyk, R. Tokarski, Lublin 2006 [s. 19-52 i. 53/4; 245-267]
lub G. Steiner, Po Wieży Babel. Problemy języka i przekładu, tłum. O. i
W.Kubińscy, Kraków 2000.
3) Wierzbicka A., Język – umysł – kultura, wybór prac pod red. J.
Bartmińskiego, Warszawa 1999 [rozdz. I, s. 138-192, rozdz. III, s. 341-403,
rozdz. IV, s. 490-544]
lub Kovecses Z., Język, umysł, kultura. Praktyczne wprowadzenie, tłum. A.
Kowalcze-Pawlik i M.Buchta, Kraków 2011
lub B. L. Whorf, Język, myśl i rzeczywistość, tłum. T. Hołówka, wstęp A. Schaff,
Warszawa 1982 [tekst pt. Język, umysł i rzeczywistość]
lub E. Sapir, Kultura, język, osobowość. Wybrane eseje, tłum. B. Stanosz, R.
Zimand, wstęp A. Wierzbicka, Warszawa 1978.
4) Taylor J.R., Kategoryzacja w języku. Prototypy w teorii językoznawczej,
tłum. A. Skucińska, Kraków 2001 [zwłaszcza rozdz.: 1, 2, 3, 4, 5, 13]
lub Lakoff G., Kobiety, ogień i rzeczy niebezpieczne. Co kategorie mówią nam o
umyśle?, red. E. Tabakowska, tłum. M. Buchta, A. Kotarba, A. Skucińska, Kraków
2011
lub Grzegorczykowa R., Filozoficzne aspekty kategoryzacji, w: Językowa
kategoryzacja świata, red. R. Grzegorczykowa, A. Pajdzińska, Lublin 1996
lub Kardela H., Ogdena i Richardsa trójkąt uzupełniony, czyli co bada gramatyka
kognitywna, w: Językowy obraz świata, red. J. Bartmiński, R. Tokarski, Lublin 1999,
s. s. 15-37.
5) Lakoff G., Johnson M., Metafory w naszym życiu, wstęp i tłum. T.P.
Krzeszowski Warszawa 1988 [2010].
lub Langacker R.W., Model dynamiczny oparty na uzusie językowym, s. 30-114,
tłum. W. Kubiński; w: Akwizycja języka w świetle językoznawstwa kognitywnego,
red. E. Dąbrowska, W. Kubiński, Kraków 2003.
lub Maciejewski W., O przestrzeni w języku. Studium typologiczne z językiem
polskim w centrum, Poznań 1996 [s. 9-42]
lub Językoznawstwo kognitywne II. Zjawiska pragmatyczne, red. W. Kubiński, D.
Stanulewicz, Gdańsk 2001 [teksty R. Kalisza, B. Bierwiaczonka, G. Fauconniera/
M. Turnera]
6) Językowy obraz świata, red. J. Bartmiński, Lublin 1999 [rozdziały
autorstwa J. Anusiewicza, H. Kardeli, J. Maćkiewicz, K. Korżyka, A.
Pajdzińskiej, R. Tokarskiego]
lub J. Bartmiński, Językowe podstawy obrazu świata, Lublin 2006 [cz. I i II]
lub Encyklopedia kultury polskiej XX wieku, t. 2: Współczesny język polski, red.
J. Bartmiński, Wrocław 1993 [rozdz. autorstwa R. Tokarskiego, J. Bartmińskiego/ J.
Panasiuk]
lub lub Hołówka T., Myślenie potoczne. Heterogeniczność zdrowego
rozsądku,Warszawa 1986.
7) Puzynina J., Język wartości, Warszawa 1999 [cz. I]
lub tejże, Słowo – wartość – kultura, Lublin 1997
lub Krzeszowski T. P., Aksjologiczne aspekty semantyki językowej, Toruń 1999
lub Język w kręgu wartości. Studia semantyczne, red. J. Bartmiński, Lublin 2003.
8) Szczepankowska I., Człowiek – język – wizja świata w poezji Wisławy
Szymborskiej. Studia semantyczne, Białystok 2013 [zwłaszcza rozdz. I:
Potoczna i naukowa kategoryzacja świata a poetyckie transgresje]
lub tejże, Różnorodność kultur i stylów w doświadczeniu emigracyjnym Emila
Ciorana i Czesława Miłosza, „Stylistyka”, t. XXIV, 2015, s. 163-182
lub Tabakowska E., Obrazowanie, w: tejże, Językoznawstwo kognitywne a
poetyka przekładu, tłum. A. Pokojska, Kraków 2001, s. 37-10
lub Pajdzińska A., Czy „zaklęty krąg” języka można przekroczyć? „Język a
Kultura”, t. 26/2010: Relatywizm w języku i kulturze, red. A.Pajdzińska, R.Tokarski,
Wrocław, s.43-57.
9) Język, dyskurs, społeczeństwo. Zwrot lingwistyczny w filozofii
społecznej, red. L. Rasiński, Warszawa 2009 [zwłaszcza teksty: L.
Wittgensteina, J.L. Austina, J. R. Searle’a i M. Foucault]
lub Searle J. R., Umysł, język, społeczeństwo. Filozofia a rzeczywistość, tłum.
W. Tuporolski, Warszawa 1999
lub Ong W. J., Osoba, świadomość, komunikacja. Antologia, wybór, wstęp,
przekład i oprac. J. Japola, Warszawa 2009, [zwłaszcza cz II: Pismo, tekst, myśl,
świadomość]
lub Lakoff G., Nie myśl o słoniu! Jak język kształtuje politykę, tłum. E. Nita
i J. Wasilewski, Warszawa 2011.
Literatura uzupełniająca (dla zainteresowanych)
- Bartmiński J., Etyka słowa a potoczny wzorzec komunikacji, [w:] A. Markowski,
R. Pawelec (red.), Oblicza polszczyzny, Warszawa 2012, s. 32-4.
- Bartmiński R.,Tokarski R., Definicja semantyczna czego i dla kogo?, w:
O definicjach i definiowaniu, red. J. Bartmiński, R. Tokarski, Lublin 1993, s. 47-61.
Bobryk, Warszawa 1995, s. 26-37.
- Berlin B., Kay P.., Basic Color Terms: Their Universality and Evolution, Berkeley
1969.
- Bralczyk J., O leksykalnych wyznacznikach prawdziwościowej oceny sądów,
Katowice 1978.
- Croft W., The role of domains in the interpretation of metaphors and metonymies,
“Cognitive Linguistics”, nr 4-4/1993, s. 365-370.
- Czas – język – kultura, red. A. Dąbrowska, A. Nowakowska, „Język a Kultura”, t.
19/2006.
- Duszak A., Tekst, dyskurs, komunikacja międzykulturowa, Warszawa 1998 [rozdz.
4, 5]
- Fauconnier G., Mental Spaces. Aspects of Meaning Construction in Natural
Language, Massachusetts 1985.
- Grice H.P, Logika i konwersacja, tłum. z ang. Jadwiga Wajszczuk, „Przegląd
Humanistyczny”, nr 6/1977, s. 85-99.
- Gadamer H.-G, Prawda i metoda. Zarys hermeneutyki filozoficznej, tłum. B. Baran,
Warszawa 2004.
- Gerard G., Przestrzeń i język, tłum. A. W. Labuda, „Pamiętnik Literacki”, z.
2/1976,
s. 227-292.
- Hejwowski K., Kognitywno-komunikacyjna teoria przekładu, Warszawa 2004.
- Ideologie w słowach i obrazach, red. I. Kamińska-Szmaj, T. Piekota, M. Poprawa,
Wrocław 2008 [cz. I].
- Język w świetle nauki, wybór i red. B. Stanosz, tłum. T. Hołówka i in.,Warszawa
1980.
- Johnson M., The Body in the Mind: The Bodily Basis of Meaning, Imagination and
Reason, Chicago 1987.
- Kardela H., Amalgamaty konceptualne w semantycznym opisie języka, w: Słowa,
style, metody, red. H. Pelcowa, M. Wojtak, Lublin 2012, s. 85-101.
- Kopania J., Decartes i Kant. O użyteczności poznawczej języka naturalnego,
Warszawa: Wydawnictwo PTS-u, 1996.
- Krąpiec M., Język i świat realny, Lublin 1985.
- Langacker R.W., Obserwacje i rozważania na temat zjawiska subiektyfikacji, tłum.
M. Majewska, Kraków 2005.
- Langacker R.W., Wykłady z gramatyki kognitywnej, Kazimierz nad Wisłą,
grudzień 1993, red. H. Kardela, tłum. z ang. Joanna Berej i in., Lublin:
Wydawnictwo UMCS, 1995.
- Libura A., Wyobraźnia w języku. Teoria przestrzeni mentalnych i integracji
pojęciowej. Struktura modelu i jego funkcjonalność, Wrocław 2010
- Maćkiewicz J., Językowy obraz ciała. Szkice do tematu, 2006.
- Mandler J. M., Opowiadania, skrypty i sceny: aspekty teorii schematów, tłum. z
ang. M. Cierpisz, Kraków, 2004.
- Marcjanik M., Grzeczność w komunikacji językowej, Warszawa 2007.
- Marody M., Technologie intelektu. Językowe determinanty wiedzy potocznej
i ludzkiego działania, Warszawa 1987.
- Mikołajczuk A., Uczucia w języku – między naturą a kulturą, „Poradnik
Językowy”, z. 6/2004.
- Pawelec A., Znaczenie ucieleśnione: propozycje kręgu Lakoffa, Kraków 2005.
- Searle J. R., Czy komputery mogą myśleć?, w: tegoż, Umysł, mózg, nauka, tłum.
J. Bobryk, Warszawa 1995, s. 25-37.
- Stanosz B, Lingwistyka a filozofia, Warszawa 1977.
- Szczepankowska I., Czym jest „pojęcie” we współczesnym językoznawstwie?,
„Białostockie Archiwum Językowe”, nr7/2007, s. 169-183.
- Tannen D., Ty nic nie rozumiesz! Kobieta i mężczyzna w rozmowie, tłum. A.
Sylwanowicz, Warszawa 1994.
Dr hab. Irena Szczepankowska, prof. UwB
podpis osoby składającej sylabus
i
Opis zakładanych efektów kształcenia w zakresie wiedzy, umiejętności i kompetencji społecznych, z uwzględnieniem form zajęć.
Uwzględnia się tylko efekty możliwe do sprawdzenia (mierzalne / weryfikowalne).
ii
Przykładowe rodzaje aktywności: udział w wykładach, ćwiczeniach, przygotowanie do zajęć, udział w konsultacjach,
realizacja zadań projektowych, pisanie eseju, przygotowanie do egzaminu. Liczba godzin nakładu pracy studenta powinna
być zgodna z przypisanymi do tego przedmiotu punktami ECTS wg przelicznika : 1 ECTS – 25÷30 h.
iii
Zajęcia wymagające bezpośredniego udziału nauczyciela są to tzw. godziny kontaktowe (również te nieujęte w rozkładzie
zajęć, np. konsultacje lub zaliczenia/egzaminy). Suma punktów ECTS obu nakładów może być większa od ogólnej liczby
punktów ECTS przypisanej temu przedmiotowi.