przeglad_seks_17 - Przegląd Seksuologiczny

MASTURBACJA
– CZYNNIK ROZWOJU CZY RYZYKOWNE
ZACHOWANIE W PSYCHOSEKSUALNYM
FUNKCJONOWANIU CH¸OPCÓW
mgr Aleksandra Chodecka
Streszczenie
Celem artyku∏u jest przedstawienie zagadnieƒ zwiàzanych ze zjawiskiem masturbacji u ch∏opców. Szczególny
nacisk zosta∏ po∏o˝ony na rozwa˝aniach dotyczàcych jej roli w procesie rozwoju psychoseksualnego, na
poszczególnych etapach ˝ycia – od dzieciƒstwa do dorastania. Rozwój psychoseksualny jest tu rozumiany
jako z∏o˝ony proces dotyczàcy kszta∏towania wewnàtrzpsychicznych struktur zwiàzanych z przynale˝noÊcià
do okreÊlonej p∏ci, tj. „bazalnej” to˝samoÊci p∏ciowej, roli p∏ciowej oraz orientacji seksualnej. Poszczególnym
etapom rozwoju towarzyszy odpowiednia ekspresja seksualna. Jest ona nie tylko przejawem wspomnianych
procesów, ale tak˝e wp∏ywa na ostateczny kszta∏t wymienionych struktur. Masturbacja jest jednym z takich
zachowaƒ. W niniejszym opracowaniu, zosta∏y przedstawione badania wskazujàce na zwiàzek pomi´dzy
wyst´powaniem masturbacji a ró˝nymi parametrami ˝ycia psychoseksualnego. Odpowiedê na pytanie
o rozwojowy bàdê patologiczny charakter masturbacji b´dzie si´ wiàza∏a z mo˝liwoÊcià wyznaczenia
w∏aÊciwych kierunków w edukacji seksualnej oraz terapii.
S∏owa kluczowe
rozwój seksualny, masturbacja, wp∏ywy rodzinne, okres dorastania
MASTURBATION – DEVELOPMENTAL FACTOR OR RISKY BEHAVIOR IN PSYCHOSEKSUAL FUNCTIONING OF BOYS
This article presents issues connected with boys masturbation. The special emphasis was placed on
the description of its role at different stages of sexual development – from childhood to adolescence. The
author interprets sexual development as a process of formation of the internal psychological structures
relating to a particular sex, such as core gender identity, gender-role identity and sexual-partner orientation.
Every stage of development is accompanied by adequate forms of sexual expression. They are not only
a manifestation of the process mentioned above, but also a factor influencing its results. Masturbation is
one example of such forms. Furthermore, the article presents the results of a research indicating the
existence of relation between masturbation and different aspects of sexual life. The answer to the question
about developmental or pathological significance of masturbation is connected with the possibility of
defining the right directions in sexual education and therapy.
Key words
sexual development, masturbation, family influence, adolescence
PRACA RECENZOWANA
Wst´p
Celem artyku∏u jest przedstawienie zagadnieƒ zwiàzanych ze zjawiskiem masturbacji wyst´pujàcej u ch∏opców. Szczególny
Przeglàd Seksuologiczny, styczeƒ/marzec 2009, nr 17
nacisk zosta∏ po∏o˝ony na rozwa˝ania dotyczàce jej ró˝norodnej roli w procesie rozwoju
psychoseksualnego, na poszczególnych
etapach ˝ycia – od dzieciƒstwa do dorastania.
mgr Aleksandra
Chodecka
Instytut Psychologii
Uniwersytet
im. A. Mickiewicza
w Poznaniu
7
Rozwój psychoseksualny b´dzie tu rozpatrywany jako z∏o˝ony proces dotyczàcy
przede wszystkim kszta∏towania wewnàtrzpsychicznych struktur zwiàzanych z przynale˝noÊcià do okreÊlonej p∏ci, tj. „bazalnej”
to˝samoÊci p∏ciowej, roli p∏ciowej oraz orientacji seksualnej. W procesie tym du˝à rol´
odgrywa kszta∏towanie reprezentacji w∏asnego cia∏a, które odbywa si´ na podstawie
doznaƒ wizualnych i kinestetycznych p∏ynàcych z eksploracji poszczególnych jego
cz´Êci, w tym genitaliów.
Kolejnym etapom rozwoju towarzyszy
odpowiednia ekspresja seksualna. Jest ona
nie tylko przejawem wspomnianych procesów, ale tak˝e wp∏ywa na ostateczny kszta∏t
wymienionych struktur. Masturbacja jest jednym z takich zachowaƒ.
Ponadto, w niniejszym opracowaniu, zostanà przedstawione badania wskazujàce
na zwiàzek pomi´dzy wyst´powaniem masturbacji a ró˝nymi parametrami ˝ycia psychoseksualnego, co tak˝e nie pozostaje bez
znaczenia dla oceny jej roli w rozwoju. Odpowiedê na pytanie o rozwojowy bàdê patologiczny charakter masturbacji b´dzie si´
wiàza∏a z mo˝liwoÊcià wyznaczenia w∏aÊciwych kierunków w edukacji seksualnej oraz
pracy z osobami, u których zachowanie to
wyst´puje. Jak pokazujà dane empiryczne,
nie ma jednoznacznego rozstrzygni´cia
w tej sprawie.
Masturbacja jako forma ekspresji
w rozwoju seksualnoÊci
Masturbacja to poj´cie oznaczajàce
jednà z form aktywnoÊci seksualnej. Polega
na pobudzaniu w∏asnych narzàdów p∏ciowych r´kami lub przedmiotami w celu uzyskania podniecenia seksualnego i orgazmu.
Mogà towarzyszyç jej wyobra˝enia o treÊci
erotycznej [1]. Inne nazwy u˝ywane dla
okreÊlenia tego zachowania to ipsacja,
samogwa∏t, onanizm. Ta ostatnia wywodzi
si´ z opowieÊci o Onanie, zamieszczonej w
Biblii, gdzie jej bohater b´dàc zobowiàzanym do poÊlubienia ˝ony swojego zmar∏ego
brata oraz sp∏odzenia dziecka, postanowi∏
tego uniknàç, wypuszczajàc podczas stosunku swoje nasienie na ziemi´. Zosta∏
za to stracony, a od jego imienia powsta∏a
nazwa dotyczàca czynnoÊci seksualnych,
nie s∏u˝àcych prokreacji, polegajàcych na
dra˝nieniu narzàdów p∏ciowych [2,3,4,5].
8
Obuchowska i Jaczewski [3] wyró˝niajà
masturbacj´ wczesnodzieci´cà oraz m∏odzieƒczà, odmienne w swej genezie i mechanizmie. O ile pierwsza wynika raczej,
wed∏ug autorów, z przypadkowego odkrycia zwiàzku pomi´dzy przyjemnymi doznaniami a dotykaniem w∏asnych narzàdów
p∏ciowych, o tyle druga jest celowym dzia∏aniem, jednà z form zaspakajania potrzeby
seksualnej, charakterystycznà dla okresu
dojrzewania.
Beisert okreÊla masturbacj´ dzieci´cà
jako jedno z pierwszych doÊwiadczeƒ seksualnych dziecka [6,7]. Dziecko przejawia
naturalnà tendencj´ do powtarzania tego
typu zachowaƒ poniewa˝ dotykanie obszarów tak unerwionych jak cz∏onek czy ∏echtaczka niesie za sobà odczucie przyjemnoÊci. Autorka wyró˝nia trzy rodzaje masturbacji dzieci´cej: rozwojowà, eksperymentalnà
oraz instrumentalnà. Pierwsza – rozwojowa,
ma na celu osiàgni´cie przyjemnych doznaƒ
wynik∏ych z pobudzania obszarów erogennych. Zachowania pojawiajàce si´ w zwiàzku
z tym charakteryzujà si´ celowoÊcià, powtarzalnoÊcià, przemijalnoÊcià i nieszkodliwoÊcià. Dziecko odkrywa ten sposób osiàgania
przyjemnoÊci przypadkowo, poprzez eksperymenty z w∏asnym cia∏em, naÊladowanie
rówieÊników, a tak˝e w toku niektórych
zabiegów leczniczych bàdê higienicznych.
Tego typu ekspresja nie wymaga specjalistycznej interwencji, chyba ˝e w zakresie
edukacji rodziców.
Druga – eksperymentalna, której podstawowym motywem jest ciekawoÊç dziecka,
ch´ç poznania w∏aÊciwoÊci fizycznych swojego cia∏a, czego efektem ubocznym jest
osiàgni´cie przyjemnoÊci. Nie ma ona powtarzalnego charakteru, ale bywa dla dziecka
szkodliwa. Z uwagi na „eksperymentalne”,
przedmiotowe podejÊcie do cia∏a jako obiektu
badaƒ, dziecko wypróbowuje ró˝ne sposoby
osiàgania doznaƒ p∏ynàcych z narzàdów
p∏ciowych, tym samym stosujàc czasami
tak˝e takie, które mogà szkodziç.
Trzecia – instrumentalna, s∏u˝àca dziecku
do rozwiàzywania trzech typów problemu:
radzeniem sobie z napi´ciem, zast´pczy sposób zaspakajania potrzeb oraz przyciàganie
uwagi otoczenia.
Beisert (ibidem) opisuje tak˝e masturbacj´ wieku dorastania, traktujàc jà jako form´
autostymulacji, majàcà na celu roz∏adowanie
Przeglàd Seksuologiczny, styczeƒ/marzec 2009, nr 17
napi´cia seksualnego. Polega ona na pobudzaniu w∏asnych narzàdów p∏ciowych –
cz∏onka bàdê ∏echtaczki, czasami innych
okolic cia∏a, mo˝e mieç równie˝ charakter
wyobra˝eniowy. Cz´Êciej wyst´puje u
ch∏opców (90%) ni˝ u dziewczàt (60%)
(Lew-Starowicz, op.cit.). Badania Izdebskiego
wskazujà, ˝e wÊród kobiet 32,3% przyznaje
si´ do tego ˝e uprawia∏y masturbacj´, natomiast wÊród m´˝czyzn 62,8% badanych [8].
Prawdopodobnie wynika to z silniejszego
pobudzenia seksualnego u ch∏opców i wy˝szej akceptacji spo∏ecznej wobec ich aktywnoÊci seksualnej. Masturbacja m∏odzieƒcza
ma charakter rozwojowy i wygasa wraz
z pojawieniem si´ dojrzalszych form aktywnoÊci seksualnej. Istniejà od tego stwierdzenia wyjàtki. Ma to miejsce w przypadku
masturbacji na∏ogowej, masturbacji o dziwacznym schemacie oraz zagra˝ajàcej
zdrowiu i ˝yciu (Beisert, op.cit.).
Rola masturbacji
w rozwoju struktur intrapsychicznych
Masturbacja pojawia si´ i nasila na ró˝nych etapach rozwoju ch∏opca. Wspó∏czesne koncepcje psychodynamiczne przypisujà zachowaniom masturbacyjnym wieku
dzieci´cego oraz m∏odzieƒczego znaczàcà
rol´ w rozwoju struktur intrapsychicznych –
to˝samoÊci p∏ciowej, identyfikacji z m´skà
rolà p∏ciowà oraz orientacji seksualnej [9].
Autorzy definiujà powy˝sze poj´cia w nast´pujàcy sposób. Na to˝samoÊç p∏ciowà m´˝czyzny sk∏ada si´ m.in. bazalne poczucie
m´skoÊci (bazalna to˝samoÊç rodzajowa)
zdeterminowane przez biologiczne, psychologiczne, spo∏eczne i kulturowe przyczyny.
Jest to najbardziej prymitywne (podstawowe) poczucie przynale˝noÊci do danej p∏ci.
Sk∏adajà si´ na nie komponenty biologiczne, psychologiczne, relacja z obiektem,
funkcje ego, zdolnoÊci poznawcze. Pierwotne poczucie m´skoÊci powstaje te˝
w oparciu o poczucie w∏asnego cia∏a, które
jest kszta∏towane w procesie integracji doznaƒ oralnych, analnych, uretralnych oraz
genitalnych. Oko∏o 15–18 miesiàca ˝ycia
powstaje ÊwiadomoÊç bycia ch∏opcem oraz
ÊwiadomoÊç posiadania odpowiednich genitaliów. Rol´ p∏ciowà autorzy okreÊlajà jako
zestaw intrapsychicznych reprezentacji dotyczàcy Êwiadomych i nieÊwiadomych wzorców wchodzenia z innymi w interakcje. Ten
Przeglàd Seksuologiczny, styczeƒ/marzec 2009, nr 17
aspekt reprezentacji self jest budowany
w relacji z rodzicami od momentu narodzin.
Orientacja seksualna dotyczy wyboru partnera o okreÊlonej p∏ci. Wywodzi si´ z relacji
z obiektami we wczesnych fazach ˝ycia,
preedypalnej i edypalnej, a ostatecznie
formuje si´ w okresie adolescencji. Aby
przeÊledziç rol´ masturbacji w kszta∏towaniu
wy˝ej opisanych struktur nale˝y przyjrzeç
si´ poszczególnym etapom ich rozwoju.
Jak ju˝ wspomniano bazalna to˝samoÊç
rodzajowa jest kszta∏towana przez wiele
czynników, przede wszystkim p∏eç biologicznà, stwierdzonà przy porodzie, a w konsekwencji, poprzez nastawienia i fantazje
rodziców na ten temat, a tak˝e „ja cielesne”
powstajàce w oparciu o doznania cielesne,
m.in. manipulowanie genitaliami. W pierwszych dwóch latach ˝ycia, z uwagi na osiàgni´te zdolnoÊci poznawcze oraz dzi´ki
zachowaniom odzwierciedlajàcym ze strony
matki, u dziecka powstaje reprezentacja
Ja oraz ÊwiadomoÊç w∏asnych genitaliów.
Pod koniec pierwszego roku ˝ycia, gdy pojawia si´ ÊwiadomoÊç, ˝e penis jest istotnà
cz´Êcià cia∏a mogà pojawiç si´ po raz pierwszy zachowania masturbacyjne. Na poczàtku drugiego roku ˝ycia dziecko wchodzi
w faz´ eksperymentowania, kiedy to eksploruje ró˝ne obszary Êwiata w tym w∏asne
cia∏o, prze˝ywa wi´ksze poczucie kontroli
i dumy z jego funkcjonowania, odkrywa tak˝e ró˝nic´ w budowie narzàdów p∏ciowych
swoich i matki. Z uwagi na wyst´pujàcy w tej
fazie egocentryzm ch∏opiec wyobra˝a sobie,
˝e jego narzàdy sà tymi w∏aÊciwymi, a brak
u kobiet wynika z ich utraty. Pod koniec drugiego roku ˝ycia dziecko wchodzi w okres,
w którym jest poddawane treningowi czystoÊci. Na tym tle dochodzi mi´dzy nim a matkà
do konfliktów. U˝ywanie nocnika i zwiàzane
z tym poczucie, ˝e jego „narcystyczne produkty” sà wyrzucane wzbudza l´k przed
karà i skojarzenia z utratà genitaliów. Du˝à
rol´ w poradzeniu sobie z tym l´kiem ma
ojciec, który stanowi obiekt identyfikacji –
ch∏opiec jest zainteresowany m.in. sposobem oddawania moczu u siebie i u niego.
Aby tak by∏o ojciec musi byç dost´pny
i wspierajàcy. Na tej podstawie stabilizuje si´
i umacnia bazalne poczucie m´skoÊci oraz
wizerunek cia∏a (body image). W drugiej po∏owie drugiego roku ˝ycia dziecko wchodzi
w faz´, w której musi si´ zmierzyç z dwoma
9
zadaniami. Pierwsze to osiàgni´cie narcystycznego poczucia mocy w zakresie m´skoÊci (tak˝e w aspekcie cielesnoÊci), drugie
to identyfikacja z rolà m´skà. Ma to znowu
swój wyraz w du˝ym zainteresowaniu swoimi
genitaliami, a tak˝e genitaliami rówieÊników
i ojca. Ch∏opiec prze˝ywa zazdroÊç o penis,
a w aktywnoÊci dominuje masturbacja majàca na celu wyeksponowania mo˝liwoÊci
posiadanych genitaliów. Jest to drugi, wa˝ny
moment kiedy nasilajà si´ zachowania masturbacyjne. Spada poczucie omnipotencji
oraz wzrasta l´k kastracyjny co jest zwiàzane
ze ÊwiadomoÊcià posiadania mniejszych,
niedojrza∏ych narzàdów. Du˝à rol´ dla pozytywnego zakoƒczenia tej fazy i osiàgni´cia
poczucia dumy z powodu przynale˝noÊci
do p∏ci m´skiej ma mo˝liwoÊç internalizacji
dumy rodziców okazywanej w zwiàzku
z p∏ciowymi cechami dziecka oraz postawa
ojca, który nie upokarza syna i nie inicjuje
silnej rywalizacji w sytuacji eksponowania,
przez syna, swojej m´skoÊci.
W trzecim roku ˝ycia, kluczem do ustanowienia silnej roli m´skiej jest porzucenie
identyfikacji z matkà na rzecz identyfikacji
z ojcem. W tym celu bardzo wa˝na jest jego
dost´pnoÊç i wspierajàca postawa, tak by
ch∏opiec móg∏ dokonaç idealizacji ojca,
a nast´pnie si´ z nim zidentyfikowaç. Ch∏opiec identyfikuje si´ m.in. ze sposobem
w jaki ojciec traktuje swojà m´skoÊç i wchodzi w interakcje z innymi, tak˝e matkà. Ten
proces poprzedza bezpoÊrednio faz´ edypalnà, w której ch∏opiec, dzi´ki tej identyfikacji, zaczyna traktowaç matk´, podobnie
jak ojciec, jako obiekt mi∏oÊci, kierujàc w jej
stron´ impulsy genitalne. Tu po raz trzeci
nasila si´ masturbacja, której rola na tym
etapie, w po∏àczeniu z fantazjami na temat
matki, polega na roz∏adowaniu tego pobudzenia. Podczas gdy we wczeÊniejszej fazie
ch∏opiec rywalizowa∏ z ojcem o uwag´ matki, tu jego pragnienia si´gajà dalej. Ma on
bowiem fantazje o wyeliminowaniu rywala
i jego zastàpieniu. Z uwagi na niedojrza∏oÊç
poznawczà i pojawiajàce si´ w tym okresie
myÊlenie magiczne ch∏opiec ma wra˝enie,
˝e jego ojciec zna jego myÊli. Pojawia si´
poczucie winy oraz l´k kastracyjny. O ile
wczeÊniej by∏ to l´k przed matkà o tyle, w tym
momencie, jest to obawa przed zemstà
ze strony ojca. Dodatkowo wzmacniajà to
niekontrolowane erekcje oraz opadanie
10
wzwodu co przywodzi ch∏opcu na myÊl skojarzenia z mo˝liwoÊcià znikni´cia bàdê utraty genitaliów. Zbyt silny l´k mo˝e w tym
przypadku doprowadziç do kompulsywnej
masturbacji b´dàcej efektem silnego napi´cia oraz l´ku przed utratà potencji.
Mo˝na zatem wyró˝niç trzy momenty
wzrostu l´ku kastracyjnego. Pierwszy,
w okresie niemowl´ctwa, kiedy to g∏ównym
zadaniem jest integracja schematu cia∏a
oraz zmiana obiektu identyfikacji z matki
na ojca, co jest zwiàzane z brakiem poczucia bezpieczeƒstwa w procesie separacji
i indywiduacji. Drugi to faza powtórnego
zbli˝enia, gdzie zadaniem jest konsolidacja
poczucia wartoÊci zwiàzanego z funkcjonowaniem w∏asnego cia∏a oraz identyfikacja
z m´skà rolà p∏ciowà. Trzeci to okres edypalny, w którym nast´puje ostateczna identyfikacja z ojcem i ustalenie orientacji seksualnej poprzez wybór obiektu po˝àdania.
W ka˝dym z nich masturbacja odgrywa rol´
rozwojowà w postaci potwierdzania i stabilizowania poczucia m´skoÊci poprzez eksplorowanie w∏aÊciwoÊci i mo˝liwoÊci swoich
genitaliów. W ka˝dym z nich istnieje tak˝e
niebezpieczeƒstwo nasilenia l´ku w sposób
przekraczajàcy mo˝liwoÊci dziecka w poradzeniu sobie z tà sytuacjà. Dzieje si´ tak
zw∏aszcza wtedy gdy postawa rodziców nie
wspiera rozwoju, seksualnoÊç dziecka jest
t∏umiona, pomijana bàdê karana. Wówczas
mo˝e dojÊç do nasilenia zachowaƒ masturbacyjnych jako antidotum na brak stabilnoÊci i pewnoÊci w zakresie poczucia
w∏asnego cia∏a, to˝samoÊci p∏ciowej czy
identyfikacji z m´skà rolà.
Kolejnym okresem rozwojowym, w którym nasila si´ masturbacja jest okres adolescencji. Zmiany zachodzàce w obr´bie
cia∏a, a tak˝e silne impulsy seksualne pojawiajàce si´ u nastolatka wywo∏ujà poczucie
bezradnoÊci i braku kontroli. Dodatkowo od˝ywajà pragnienia i konflikty fazy edypalnej.
W zwiàzku z tym bliskoÊç z rodzicami staje
si´ zagra˝ajàca, a jednoczeÊnie nasila si´
pobudzenie seksualne i ch´ç jego roz∏adowania. Ten konflikt jest cz´sto rozwiàzywany
przez masturbacj´, która pomaga roz∏adowaç napi´cie, przywróciç poczucie kontroli
nad w∏asnym cia∏em oraz seksualnoÊcià.
W tym okresie kszta∏tuje si´ ostatecznie to˝samoÊç osobista, której istotnà komponentà
jest to˝samoÊç p∏ciowa.
Przeglàd Seksuologiczny, styczeƒ/marzec 2009, nr 17
Na przestrzeni dziejów istnia∏o wiele
skrajnych poglàdów na temat masturbacji.
Nastawienie do niej w ró˝nych kulturach
i epokach zale˝a∏o w du˝ej mierze od przypisywanego nasieniu znaczenia dla organizmu oraz oceny aktywnoÊci seksualnej [4].
W mitologii egipskiej by∏a ona uwa˝ana za zjawisko normalne, wspomagajàce
zap∏odnienie, natomiast w kulturach arabskiej czy judaistycznej za ci´˝ki grzech. Kobieca masturbacja, ze wzgl´du na brak
zwiàzku z utratà nasienia, przykuwa∏a mniej
uwagi, nie mniej uwa˝ana by∏a za nagannà
i nieprzyzwoità. W kr´gu moralnoÊci chrzeÊcijaƒskiej, z uwagi na ascetyczne podejÊcie
do seksualnoÊci w ogóle, masturbacja traktowana by∏a (i jest) jako czynnoÊç niemoralna, grzeszna, a nawet jako zboczenie
p∏ciowe prowadzàce do wyniszczenia organizmu. Uwa˝ano, ˝e wià˝e si´ ona z licznymi negatywnymi nast´pstwami zdrowotnymi
m.in.: ci´˝kimi postaciami nerwobóli, siƒcami wokó∏ oczu, bolesnym miesiàczkowaniem, dusznoÊciami, Êwiat∏owstr´tem, chorobami uk∏adu nerwowego i krwionoÊnego,
licznymi zaburzeniami psychicznymi, a nawet zmianami w wyglàdzie zewn´trznym
w postaci zmian rysów twarzy i zeszpecenia.
Poglàdy te mia∏y swoje nast´pstwa w postaci stosowanych metod leczniczych, m.in.
hipnozy, kar cielesnych, kàpieli w zimnej
wodzie, czy zabiegów chirurgicznych uniemo˝liwiajàcych podejmowanie masturbacji.
Dopiero rozwój seksuologii w drugiej po∏owie XX w. pozwoli∏ zweryfikowaç przekonania na temat szkodliwoÊci masturbacji.
Obecnie, w Deklaracji Praw Seksualnych
rekomendowanej przez WHO w 2002 r. jest
ona uznawana za „êród∏o fizycznego i psychicznego dobra”, a nawet sta∏a si´ cz´Êcià
terapii w postaci treningów masturbacyjnych w przypadku niektórych zaburzeƒ
seksualnych (ibidem).
Aby potwierdziç specyficzne znaczenie
masturbacji w rozwoju psychoseksualnym
zosta∏y przeprowadzone badania nad seksualnoÊcià m´˝czyzn w okresie wczesnej
doros∏oÊci. W 2004 r. przebadano 68 osób,
w 2007 r. – 55. Grupa badana liczy∏a ∏àcznie
123 osoby. Zosta∏y one poinformowane
o celu badania oraz o jego dobrowolnym
i anonimowym charakterze.
Przeglàd Seksuologiczny, styczeƒ/marzec 2009, nr 17
Badanà grup´ stanowili m´˝czyêni
w wieku wczesnej doros∏oÊci, mi´dzy 19
a 34 rokiem ˝ycia. Ârednia wieku wynios∏a
23 lata. Przebadano m´˝czyzn o ró˝nym
poziomie wykszta∏cenia. Ró˝nica pomi´dzy
grupami przebadanymi w 2004 i 2007 roku
w zakresie tej zmiennej jest istotna statystycznie (p<0,01). Dane zamieszczono
na poni˝szym wykresie (ryc.1).
W prezentowanych badaniach okreÊlono
czynniki, które wp∏ywajà na ostateczny
kszta∏t seksualnoÊci cz∏owieka, a tak˝e badano okreÊlone parametry ekspresji seksualnej w procesie rozwoju, koncentrujàc si´
na okresie dorastania oraz wczesnej doros∏oÊci. Rodzin´ potraktowano jako podstawowy czynnik wp∏ywajàcy na kszta∏t seksualnoÊci, jako g∏ówne êród∏o wzorców funkcjonowania seksualnego dla dorastajàcego
cz∏owieka. Za∏o˝ono, ˝e ka˝da rodzina dysponuje specyficznymi – co do treÊci i formy
– przekazami seksualnymi, co rodzi okreÊlone konsekwencje dla dalszej aktywnoÊci
seksualnej.
Badajàc zakres wp∏ywu zachowaƒ rodziców na mo˝liwoÊç pojawienia si´ patologii
seksualnej dziecka Brassard wyró˝ni∏a
osiem typów Êrodowisk rodzinnych. Bolton
podzieli∏ je na trzy grupy: Êrodowiska w∏aÊciwie traktujàce seksualnoÊç dziecka, Êrodowiska wykorzystujàce seksualnoÊç dziecka
oraz Êrodowiska wiktymizujàce. Do pierwszej z nich zosta∏y zaliczone: Êrodowisko
idealne i wystarczajàco dobre. Do drugiej
2004
50
45
2007
razem
48,5
42,6
40,2
40
% osób badanych
Badania nad rolà masturbacji
w rozwoju seksualnym m´˝czyzn
36,6
35
31,7
30
25
23,6
20
13,8
15
9,2
10
6,5
5,9
5
0
0,0
Zawodowe
Ârednie
Niepe∏ne
wy˝sze
2,9
0,0 1,6
0,0
Wy˝sze
Brak
danych
Ryc.1. Wykszta∏cenie osób badanych
11
nieuchwytne, pró˝nia, przyzwalajàce, negatywistyczne i uwodzàce. Do trzeciej Êrodowisko jawnie seksualizujàce [10,11,12].
Do tego podzia∏u odwo∏ano si´ badajàc oddzia∏ywania rodziców osób badanych na ich
rozwój psychoseksualny.
83,7% spoÊród wszystkich badanych
m´˝czyzn wychowywa∏o si´ w Êrodowiskach
patologicznych pod wzgl´dem kszta∏towania
rozwoju seksualnego (mi´dzy grupami badaTab. 1. Cz´stoÊç wyst´powania danego typu Êrodowiska wÊród
badanych
Ârodowisko rodzinne
2004
N
2007
%
N
Razem
%
N
%
Ârodowiska w∏aÊciwie traktujàce seksualnoÊç dziecka
Idealne
0
0
0
0
0
0
Wystarczajàco dobre
11
16,2
9
16,4
20
16,3
Ârodowiska wykorzystujàce seksualnoÊç dziecka
Pró˝nia
37
54,4
39
70,9
76
61,8
Przyzwalajàce
19
27,9
6
10,9
25
20,3
Negatywistyczne
1
1,5
1
1,8
2
1,6
0
0
0
0
0
0
Uwodzàce
Ârodowiska wiktymizujàce
Jawnie seksualizujàce
0
0
0
0
0
0
Ogó∏em
68
100,0
55
100,0
123
100,0
Tab. 2. Zwiàzki pomi´dzy wyst´powaniem masturbacji w okresie
dorastania a zjawiskami w rozwoju psychoseksualnym
Masturbacja w okresie dorastania
Wspó∏czynnik
Poziom
korelacji
istotnoÊci
Grupa badana w 2007 roku
Oddzia∏ywania ze strony matki
0,316
p<0,05
Oddzia∏ywania ze strony ojca
0,416
p<0,01
0,317
p<0,05
0,507
p<0,01
Nasilenie potrzeby seksualnej
w okresie wczesnej doros∏oÊci
Cz´stotliwoÊç wytrysku
w okresie wczesnej doros∏oÊci
Grupa badana w 2004 roku
Cz´stotliwoÊç stosunków
w okresie wczesnej doros∏oÊci
0,432
p<0,01
0,272
p<0,05
Samoocena w zwiàzku
z partnerkà w okresie
wczesnej doros∏oÊci
*W badaniach analizowano zwiàzek pomi´dzy masturbacjà a wszystkimi aspektami
aktualnego ˝ycia seksualnego badanych m´˝czyzn. W tabeli zamieszczono jedynie
wyniki dotyczàce zwiàzków istotnych statystycznie.
12
nymi w 2004 i 2007 r. nie ma ró˝nicy istotnej
statystycznie). By∏y to Êrodowisko typu pró˝nia – najwi´kszy odsetek badanych 61,8%
– Êrodowisko przyzwalajàce oraz negatywistyczne (tab.1).
Podstawowà konsekwencjà wzrastania
w tych Êrodowiskach (pró˝ni i przyzwalajàcym) jest brak w∏aÊciwych norm i zasad
funkcjonowania psychoseksualnego. Zagro˝eniem dla rozwoju w tym przypadku jest
brak podstawowej wiedzy, do której mog∏yby odnosiç si´ osoby wychowywane w takich warunkach, oraz wsparcia w sytuacjach
istotnych dla dalszego rozwoju psychoseksualnego.
W badaniach rozpatrywano zwiàzki pomi´dzy oddzia∏ywaniami rodzinnymi a ró˝nymi zachowaniami seksualnymi w okresie
dorastania oraz pomi´dzy tymi zachowaniami a rozmaitymi parametrami ˝ycia seksualnego wczesnej doros∏oÊci. W grupie badanej w 2007 r. stwierdzono istotny statystycznie zwiàzek pomi´dzy oddzia∏ywaniami ze
strony matki i ojca a wyst´powaniem masturbacji w okresie dorastania (tab.2). Im
wi´cej niew∏aÊciwych oddzia∏ywaƒ ze strony
rodziców w sferze rozwoju seksualnego,
tym wi´ksze nasilenie masturbacji w okresie
dorastania. W grupie tej 85,45% badanych
zadeklarowa∏o wystàpienie tego zachowania (70,6% w grupie przebadanej w 2004 r.,
77,2% wÊród wszystkich przebadanych).
Ârednia wieku, w którym rozpocz´to masturbacj´ to 12,95 – najwczeÊniej w wieku 9 lat,
najpóêniej 19. Z kolei wyst´powanie masturbacji w okresie dorastania silnie korelowa∏o
ze wskaênikami nasilenia potrzeby seksualnej i cz´stotliwoÊci wytrysku w ˝yciu doros∏ym. Co wi´cej, istotny zwiàzek pomi´dzy
masturbacjà w adolescencji a wskaênikami
przejawów seksualnoÊci w ˝yciu doros∏ym –
cz´stotliwoÊcià stosunków i samoocenà
w zwiàzku z partnerkà – zaobserwowano
tak˝e w grupie badanej w 2004 r. (tab.2).
Mo˝e to wskazywaç na poÊredniczàcà
rol´ masturbacji w rozwoju psychoseksualnym. Potwierdzajà to wyniki badaƒ Bankrofta i zespo∏u [13]. Wskazujà one na zwiàzek
pomi´dzy masturbowaniem si´ a wi´kszym
prawdopodobieƒstwem dzieci´cej nagoÊci
w domu oraz gorszymi relacjami z rodzicami, wi´kszà liczbà eksperymentowania
z rówieÊnikami, a jednoczeÊnie, w póêniejszym wieku, wyst´powaniem wi´kszego
Przeglàd Seksuologiczny, styczeƒ/marzec 2009, nr 17
zainteresowania niekonwencjonalnymi fantazjami seksualnymi, wi´kszà iloÊcià partnerów, wi´kszà iloÊcià stosunków oralnych
i czerpanà z nich satysfakcjà, a tak˝e spostrzegawczoÊcià dotyczàcà zainteresowania
seksualnego ze strony innych osób. Osoby
badane postrzega∏y si´ tak˝e jako bardziej
przygotowane do podejmowania zaawansowanych aktywnoÊci seksualnych z partnerami. W badaniach Ostrowskiej, która wyodr´bni∏a trzy niezale˝ne czynnikowe wzory
zachowaƒ seksualnych, jeden z nich charakteryzuje si´ du˝à i zró˝nicowanà aktywnoÊcià seksualnà [14]. Sk∏adajà si´ na nià:
wczesna inicjacja seksualna, wieloÊç partnerów, a tak˝e doÊwiadczenia z masturbacjà.
Wyniki powy˝szych badaƒ potwierdzajà
schemat dotyczàcy roli masturbacji w rozwoju seksualnym. Wydaje si´, ˝e do okresu
dorastania jej nasilenie jest zwiàzane raczej
z negatywnymi zjawiskami zachodzàcymi
w tej sferze w relacjach rodzinnych, jednoczeÊnie wystàpienie takiego zachowania
daje podstawy do przewidywania bardziej
zró˝nicowanych i satysfakcjonujàcych form
˝ycia seksualnego we wczesnej doros∏oÊci.
Zjawisko to mo˝na wyjaÊniç odwo∏ujàc si´
do opisywanych wczeÊniej procesów kszta∏towania struktur intrapsychicznych. Masturbacja jest zachowaniem, które pojawia si´
w naturalny sposób w okreÊlonych fazach
rozwoju ch∏opca. Jednak badania wskazujà
na to, ˝e jest ona bardziej nasilona w Êrodowiskach, gdzie brakowa∏o wsparcia udzielanego synom ze strony rodziców, w rozwoju
psychoseksualnym. Potwierdza∏oby to tez´
o kompensacyjnej roli masturbacji w zakresie kszta∏towania schematu i poczucia w∏asnej cielesnoÊci, ale tak˝e jej roli w roz∏adowaniu napi´cia zwiàzanego z pojawiajàcymi
si´ impulsami seksualnymi i nasilonym
l´kiem kastracyjnym, w sytuacji braku odpowiednich wzorców i norm w tym obszarze
przekazywanych przez opiekunów.
Podsumowanie
Jak widaç odpowiedê na pytanie o rozwojowy, bàdê patologiczny charakter masturbacji nie jest jednoznaczna i zale˝y od tego
pod jakim kàtem i z jakiej perspektywy czasowej zostaje udzielona. Z jednej strony jest ona
naturalnym przejawem ciekawoÊci i eksploracji zwiàzanej ze wzrostem i pojawiajàcymi
si´ w toku rozwoju odczuciami p∏ynàcymi
Przeglàd Seksuologiczny, styczeƒ/marzec 2009, nr 17
z narzàdów genitalnych. Co wi´cej jest
przejawem i modulatorem zjawisk zachodzàcych na p∏aszczyênie intrapsychicznej.
Masturbacja okresu dorastania pozwala
tak˝e na zwi´kszenie ÊwiadomoÊci w zakresie funkcjonowania narzàdów p∏ciowych,
wyrabia „odruch orgazmu” [2], pozwala na roz∏adowanie napi´cia seksualnego w sytuacji,
gdy inne formy zaspokojenia sà niedost´pne.
Z drugiej strony mo˝e byç przejawem frustracji w zakresie wsparcia w rozwoju seksualnym ze strony rodziców, a tak˝e mo˝e byç
motywowana pozaseksualnymi powodami,
m.in. ch´cià roz∏adowania napi´cia w sytuacjach stresujàcych i przerodziç si´ w kompulsywne zachowanie zaburzajàce przebieg
aktywnoÊci seksualnej z partnerem. Dlatego
te˝, istotna wydaje si´ byç szeroka znajomoÊç
tego zagadnienia, zw∏aszcza umiej´tna ocena w zakresie osadzenia tego zjawiska
na osi rozwoju i odniesienia do ustanowionych norm. ◗
PiÊmiennictwo
1. Lew-Starowicz Z., Zdrojewicz Z., Dulko S. (2002) Leksykon seksuologiczny. Wroc∏aw. Wyd. Continuo.
2. Lew-Starowicz Z. (2002) Encyklopedia erotyki. Warszawa. MUZA SA.
3. Obuchowska I., Jaczewski A. (2002) Rozwój erotyczny. Warszawa.
Wyd. Akademickie ˚ak.
4. Depko A. (2007) Zagadnienia masturbacji w polskim piÊmiennictwie
na poczàtku XX w. Przeglàd seksuologiczny 9 (I-III), t.III.
5. Money J. (1997) Principles of Developmental Sexology. New York.
Continuum.
6. Beisert M. (red.) (1991). Seks twojego dziecka. Poznaƒ. Zak∏ad Wydawniczy
K. Domke.
7. Beisert M. (2006) SeksualnoÊç w cyklu ˝ycia cz∏owieka. Poznaƒ. Zak∏ad
Wydawniczy K. Domke.
8. Izdebski Z. (2006) Ryzykowna dekada. SeksualnoÊç Polaków w dobie
HIV/AIDS. Zielona Góra. Uniwersytet Zielonogórski.
9. Tyson P., Tyson R.L. (1990) Psychoanalytic Theories of Development:
An Integration. New haven & London. Yale University Press.
10. Beisert M. (2004). Kazirodztwo. Rodzice w roli sprawców. Warszawa.
Wyd. Naukowe Scholar.
11. Bolton F.G., Morris L.A., MacEachron A.E. (1990) Males at risk.
The other side of child sexual abuse. Beverly Hills CA. Sage.
12. Brassard M.R., Germain R., Hart S.N. (1987) Psychogical maltreatment
of children and youth. New York. Pergamon.
13. Bankroft J., Herbenick D.L., Reynolds M.A. (2003) Masturbation as
a Marker of Sexual Development. W: J. Bancroft (red.) Sexual Development
In Childhood. Indiana Uniwersity Press.
14. Izdebski Z., Ostrowska A. (2003) Seks po polsku. Zachowania seksualne
jako element stylu ˝ycia Polaków. Warszawa. Muza SA.
13