Mieczysław Lech Owoc, Krzysztof Hauke, Tomasz - E

Mieczysław Lech Owoc, Krzysztof Hauke, Tomasz Gładysz
Akademia Ekonomiczna we Wrocławiu
SYSTEMY ZARZĄDZANIA MATERIAŁEM EDUKACYJNYM
W PROCESIE NAUCZANIA NA ODLEGŁOŚĆ
Zarządzanie e-learningiem obejmuje dwie sfery związane z procesem
nauczania: zarządzanie nauczaniem i zarządzaniem treścią nauczania. Zazwyczaj
funkcje te powierza się dwu odrębnym systemom. Pierwszy to system zarządzania
nauczaniem LMS (ang. Learning Management System), drugi – system zarządzania
treścią nauczania LCMS (ang. Learning Content Management System). Niektórzy
producenci systemów wspomagających zarządzanie nauczaniem integrują funkcje
obu wymienionych wyżej systemów, tworząc tak zwane platformy e-learningu.
Learning Management System to oprogramowanie tworzące środowisko do
zdalnego nauczania. Oprogramowanie LMS realizuje oraz udostępnia organizacjom
rozproszonym (nauczycielom i uczniom oddalonym od siebie) funkcje dla sprawnego
prowadzenia nauki i szkoleń za pośrednictwem standardowych przeglądarek
internetowych.
Learning
Content
Management
System
to
oprogramowanie
umożliwiające tworzenie materiałów szkoleniowych i lekcji udostępnianych metodami
e-learningu. Oprogramowanie tego typu integruje elektroniczny materiał szkoleniowy
opracowany przy pomocy innych narzędzi informatycznych oraz udostępnia
go w formacie html, aby było możliwe przeglądanie go w każdej standardowej
przeglądarce internetowej. Celem artykułu jest przedstawienie struktury i własności
obydwu systemów. W szczególności chodzi o specyfikację funkcji tych systemów,
których zadania powinny się wzajemnie uzupełniać.
1. Wprowadzenie
Wiedza, oprócz swej stymulującej roli w rozwoju ludzkości, staje coraz bardziej
powszechnym towarem. Całkiem zrozumiałe są inicjatywy (podejmowane już
w latach siedemdziesiątych) mające na celu wykorzystanie najnowszych technologii
1
informacyjnych do przekazywania wiedzy. Dynamika zmian dotyczących technologii
informatycznych we współczesnym świecie jest bardzo duża (obecnie kupuje się
znacznie więcej komputerów niż samochodów). Multimedialne technologie są
standardem w biurach, docierają również do szkół i domów. Połączenie tekstu,
dźwięku,
obrazu
statycznego
i
wideo
stwarza
zupełnie
nowe
możliwości
w przekazywaniu różnego rodzaju informacji oraz wiedzy. Infrastruktura techniczna
wirtualnej szkoły zapewnia uczestnikom kursu zindywidualizowany dostęp do
wykładów, tablic, testów, interaktywnych gier i ćwiczeń, list dyskusyjnych oraz
„czatów”.
Administrowanie tak złożonym materiałem edukacyjnym wymaga zastosowania
wyspecjalizowanych modułów szeroko rozumianej platformy edukacyjnej. Zazwyczaj
można wyodrębnić dwa podstawowe moduły:
•
LMS (ang. Learning Management System) – celem tego systemu jest
administrowanie materiałem edukacyjnym,
•
LCMS (ang. Learning Content Management) - służy do tworzenie materiałów
szkoleniowych i lekcji udostępnianych metodami e-learning.
Jak wynika z podanych wyżej celów, obydwa moduły mogą funkcjonować jako
niezależne systemy, jednak istnieją „obszary wspólne”, których rozpoznanie powinno
się przyczynić do bardziej właściwego wykorzystania oferowanej platformy
edukacyjnej.
2. Ewolucja i właściwości procesu nauczania na odległość
Kształcenie na odległość w postaci znanej obecnie nie mogłoby istnieć bez
technik kształcenia przez komputer. Znaczenie przekazu audiowizualnego zostało
zauważone przez dydaktyków wraz z pojawieniem się pierwszych komputerów, m.in.
w 1950 roku Uniwersytet Standford przy współpracy z IBM stworzył pierwsze
komputerowe programy edukacyjne dla szkół podstawowych. Początkowo rozwój
zastosowań tego typu był limitowany ze względu na ograniczony dostęp do
kosztownych ówczesnych komputerów – zasadnicza zmiana nastąpiła wraz
z pojawieniem się komputerów osobistych oraz wyposażenie ich w możliwości
multimedialne. W chwili obecnej komputerowe programy edukacyjne są szeroko
rozpowszechnionym,
łatwo
dostępnym
i
niezwykle
popularnym
środkiem
dydaktycznym bardzo często wspomagającym tradycyjne metody nauczania.
Powszechność
multimedialnych
systemów
komputerowych
oraz
niski
koszt
2
wytwarzania
nośników
CD/DVD-ROM
czynią
z
komputerowych
programów
edukacyjnych ciekawą ofertę dla każdego, niepozbawioną jednak pewnych
ograniczeń, które są systematycznie niwelowane wraz z upowszechnianiem
Internetu.
Kształcenie przez Internet to najnowszy i najszybszy sposób przekazywania
wiedzy. Dzięki prostocie oraz powszechności tego medium możliwe stało się
uzyskanie tego, co ograniczało rozwój znanego wcześniej kształcenia na odległość
oraz kształcenia przy pomocy komputera. Możliwy jest zatem prawie bezpośredni
kontakt z nauczycielem, który ma dzięki temu możliwość kontroli oraz wspomagania
ucznia w procesie dydaktycznym. Dzięki dostępności technologii i stosunkowo niskim
koszcie przeniesienia materiału dydaktycznego do Internetu, stała się możliwa
natychmiastowa aktualizacja przekazywanych tam treści [URL1]. Powszechność
Internetu
gwarantuje
dotarcie
do
dużej
grupy
uczniów
bez
konieczności
konstruowania dedykowanych infrastruktur technicznych przeznaczonych jedynie do
realizowania celów dydaktycznych. Kształcenie przez Internet może więc zostać
uznane za obowiązujący aktualnie wzorzec kształcenia na odległość.
Nauczanie na odległość (określane również jako nauczanie zdalne) jest
stosunkowo nową dziedziną (w ramach której definiowane są niejednolite zakresy
działań) o wyspecjalizowanych narzędziach oraz dość specyficznych metodykach
i standardach warunkujących powstawanie konkretnych aplikacji użytkowych.
Przytoczmy bardziej znane definicje procesu nauczania na odległość.
•
Zaplanowane nauczanie, które odbywa się w miejscu innym niż uczenie się,
przy użyciu szerokiego spektrum technik, w celu dotarcia do uczących się
i skłonienia ich do interakcji [URL5];
•
Proces rozszerzonego uczenia się i dostarczania wiedzy z różnych zasobów
do miejsc oddalonych od klasy lub siedziby przy użyciu technik audio-video,
komputera, komunikacji multimedialnej czy innych kombinacji z tradycyjnymi
metodami dostarczania wiedzy [URL6];
•
Nabywanie wiedzy i umiejętności poprzez multimedialną informację oraz
technologie komputerowe i komunikacyjne, które umożliwiają połączenie
pomiędzy uczniem i nauczycielem oddzielonych w czasie i przestrzeni [URL7];
•
Tele-nauczanie
to
stwarzanie
połączenia
przy
pomocy
technologii
komunikacyjnych pomiędzy osobami i zasobami w celach związanych
z nauczaniem [COLL96].
3
W każdej definicji akcentuje się pewne wybrane właściwości. Cechami
wyróżniającymi zdalne nauczanie są: bardzo sprawna komunikacja (wykorzystująca
nowoczesne
techniki
przesyłania
informacji),
rozwinięte
formy
interakcji
(uwzględniające m.in. pracę w grupach) oraz odwoływanie się do różnorodnych
środków multimedialnych (włączając grafikę, dźwięk oraz animację). Te właściwości
sprawiają, że zdalne nauczanie stanowi bardzo realną i atrakcyjną perspektywę
kształcenia, w której niwelowane są klasyczne ograniczenia dotyczące np. czasu czy
miejsca.
3. Charakterystyka funkcjonalna systemu LMS
System zarządzania nauczaniem (LMS) automatyzuje proces zarządzania,
śledzenia i raportowania wszelkich działań związanych ze szkoleniami w ramach
jednej lub wielu instytucji. Z punktu widzenia użytkownika końcowego LMS zapewnia
efektywny sposób śledzenia indywidualnych umiejętności i kompetencji, proste
metody lokalizacji aktywności szkoleniowych i rejestracji na kursy. System ten
zapewnia pojedynczemu studentowi dostęp do rozmaitych źródeł nauczania, oferując
duże możliwości intelektualnego rozwoju. System umożliwia zainteresowanym
osobom wyszukanie określonego kursu w zależności do stopnia zaawansowania
oraz zainteresowań potencjalnego uczestnika.
Rys 1. Ogólna struktura funkcjonalna systemu klasy LMS
Źródło: [URL8]
4
Po ukończeniu kursu system LMS może przeprowadzić test sprawdzający
stan wiedzy uczestników kursu, następnie może sporządzić raport z wynikami
i zaproponować ewentualny dalszy etap szkolenia. LMS pomagają w certyfikacji
w tak ważnych obszarach jak ochrona zdrowia, finanse czy administracja.
Do podstawowych zadań tej klasy systemów należy zaliczyć:
•
udostępnianie – LMS powinien umożliwiać łatwy dostęp uczestnikom kursu do
przysługujących im materiałów kursowych, system powinien posiadać przyjazny
dla
użytkownika
interfejs.
Dostęp
do
kursów
powinien
być
łatwy
np. za pośrednictwem rozwijanego menu;
•
ocenianie - są to narzędzia zapewniające ewaluację i kontrolę postępów
słuchaczy, co w konsekwencji pozwoli na zaprojektowanie lepszego programu,
który będzie bardziej spełniał oczekiwania autora kursu;
•
administrowanie
-
wydajny
system
LMS
powinien
umożliwiać
sprawne
administrowanie rejestracją słuchaczy i ich profilami, ustalać program kursu,
przydzielać nauczycieli oraz treść kursu. Ponadto system może czuwać nad
prawidłowym przebiegiem finansowym operacji, związanych z prowadzeniem
kursu (np. wynagrodzenie dla prowadzących kurs) oraz z rejestracją dotyczącą
wnoszenia opłat przez uczestników. Osoby administrujące system muszą mieć
pełny dostęp do baz danych uczestników. Pozwala to na tworzenie standardów
raportów dla pojedynczego uczestnika lub całej grupy;
•
wspomaganie – jeśli LMS jest wykorzystywany w nauczaniu mieszanym
(ang. blended learning), które powinno być połączeniem nauczania w tradycyjnej
klasie z nauczaniem w klasie wirtualnej to dodatkowo system powinien posiadać
przyjazny dla użytkownika interfejs i posiadać możliwość łatwego tworzenia planu
zajęć dla słuchaczy i nauczycieli prowadzących kurs oraz przydzielić właściwą
rezerwę pomieszczeń do przeprowadzenia zajęć.
LMS
powinien
pozwalać
na
integrację
różnych
treści
tj.
zapewnienie
bezkonfliktowego obsługi kursów oferowanych przez osoby trzecie, co oznacza, że
powinny one być kompatybilne nie tylko z oprogramowaniem dostawcy. Spełnieniem
tego warunku może być zgodność ze standardami np. SCORM (ang. Sharable
Object Model) oraz AICC (ang. Aviation Industry CBT Committe), które pozwalają na
rozmieszczenie w dowolnym systemie LMS treści e-learningu i łączą je z innymi
treściami w celu zaprojektowania kursu, niezależnie od tego, kto jest autorem
systemu rozwiązania.
5
System LMS ma budowę modułową, w ramach której można wyodrębnić
następujące komponenty:
•
Moduł zarządzania szkoleniami - pełne wykorzystanie systemu klasy LMS
w istotny sposób upraszcza i przyspiesza zarządzanie procesem nauki.
Podstawowymi zadaniami tego modułu są:
-
Zarządzanie – dotyczy projektowania harmonogramów zajęć i kursów,
budowy katalogu dostępnych zasobów, importu i udostępniania kursów
osobom szkolonym, zarządzania zasobami trenerskimi, zarządzania
zasobami (salami wykładowymi, projektorami), zarządzania opłatami
za kurs;
-
Śledzenie procesu nauczania, dotyczy procesu edukacyjnego dla każdej
osoby szkolonej z osobna, poprzez śledzenie działania trenerów,
monitorowane zachowania studentów podczas nauki, ewidencjonowanie
kosztów procesu nauki;
-
Raportowanie, gdzie dostępne są różnego rodzaju zestawienia dotyczące
rezultatów nauki satysfakcji studentów, ich zachowań w procesie
edukacyjnym oraz inne raporty o charakterze administracyjnym.
•
Moduł zdalnego samokształcenia - moduł ten pozwala osobom szkolonym
na korzystanie ze zdalnych kursów. W środowisku internetowym jest to
personalizowana witryna udostępniająca materiały szkoleniowe przeznaczone
do nauki dla danej osoby. Moduł zdalnego samokształcenia udostępnia:
-
informacje o własnej ścieżce szkolenia,
-
możliwość wyboru kursu z listy udostępnionych zasobów,
-
statystyczne wyniki indywidualnego procesu edukacyjnego,
-
narzędzia komunikacyjne,
-
inne opcje ściśle związane z samodzielnie realizowanym programem nauki
za pośrednictwem Internetu bądź Intranetu.
6
Rys. 2. Środowisko indywidualnej nauki w systemie Centra
Źródło: [URL8]
•
Moduł komunikacyjny - moduł ten jest naturalnym uzupełnieniem modułu
samodzielnego
kształcenia,
który
pozwala
na
asynchroniczny
lub
synchroniczny kontakt między osobami szkolonymi oraz osobą szkoloną
i trenerem. W ramach tego modułu dostępne są zwykle możliwości:
-
komunikacja za pośrednictwem poczty elektronicznej,
-
wymiana poglądów na liście dyskusyjnej,
-
uczestniczenie w czacie.
Bardziej zaawansowane wersje systemu udostępniają również inne możliwości
komunikacyjne, takie jak: wirtualna tablica, współdzielenie ekranu czy też webcasting
(przekazy wideo przez Internet).
4. Charakterystyka funkcjonalna systemu LCMS
System zarządzania treścią nauczania (LCMS) to program aplikacyjny, który
umożliwia nauczycielowi i częściowo słuchaczom administrowanie zarządzanie
treścią szkolenia. System LCMS pomaga tworzyć, wykorzystywać, lokalizować,
dostarczać, zarządzać i ulepszać zawartość szkoleń. Najczęściej jest częścią
większej platformy, ale może być całkowicie niezależną aplikacją. LCMS z założenia
jest konstruowany w taki sposób, aby realizować kilka kluczowych funkcji. Po
pierwsze jest czymś w rodzaju bazy danych gromadzonej w formie elektronicznej
treści edukacyjne, takie jak: hasła słownikowe, prezentacje, nagrania wideo, grafiki,
7
moduły multimedialne, pytania testowe. Po drugie jest wyszukiwarką tych
elementów, znajdując i udostępniając zgromadzone wcześniej treści tak, aby można
je było efektywnie wykorzystać do budowy szkoleń, instruktaży czy prezentacji. Po
trzecie dzięki LCMS można projektować, nadawać strukturę czy łączyć zgromadzone
treści. Zawartość jest zwykle zarządzana za pośrednictwem scentralizowanego
archiwum w formie niewielkich, samoopisujących się identyfikowanych jednostek
szkoleniowych. LCMS potrafi zlokalizować i dostarczyć do użytkownika indywidualną
jednostkę szkoleniową, aby zaspokoić pojedyncze żądanie lub dostarczyć elementy
większego kursu definiowanego w systemie.
Rys. 3. Ogólna struktura funkcjonalna systemu klasy LCMS
Źródło: [URL8]
W zaawansowanych systemach, LCMS kontroluje interakcję studenta
z obiektami kursu i opierając się na tej informacji dostarcza osobom nadzorującym
raporty,
które
w
przyszłości
mogą
posłużyć
do
doskonalenia
jednostek
szkoleniowych.
Niektóre z wiodących systemów LCMS umożliwiają współpracę i wymianę wiedzy
w odniesieniu do obiektów szkoleniowych pomiędzy studentami i nauczycielami.
Również taka wymiana jest archiwizowana i udostępniona osobom przygotowującym
uzupełnienia treści szkoleń.
Każdy kurs to złożony system, który (podczas projektowania) możemy
podzielić na małe samodzielne obiekty, zwane „obiektami wiedzy”, które po scaleniu
tworzą treść kursu. Każdy obiekt wiedzy, będący samodzielną porcją materiału
szkoleniowego, zawiera następujące komponenty:
8
-
wymagania wstępne – poziom wiedzy niezbędny do rozpoczęcia szkolenia,
-
cel szkolenia – co słuchacz zrozumie lub co osiągnie po zakończeniu
szkolenia,
-
treść szkolenia potrzebna do osiągnięcia celu – tekst, wideo, ilustracje,
pokazy symulacje,
-
pewne formy oceniania, w jakim stopniu cele są osiągalne.
LCMS przechowuje obiekty wiedzy w centralnej składnicy (repozytorium),
a projektanci szkolenia przeglądają je i scalają w zorientowane tematycznie kursy.
Projektanci treści mogą dostarczyć dokładnie na czas i dokładnie tyle wiedzy, ile
potrzeba. Tak projektowane kursy przyczyniają się do wzrostu efektywności, gdyż
słuchacze nie marnują czasu na przeglądanie materiału nieistotnego z punktu
widzenia określonych celów.
Podstawowe zadania LCMS są następujące:
-
elastyczne projektowanie i dostarczanie kursu - autorzy treści powinni mieć
do dyspozycji standardowe narzędzia, które wspomagają proces tworzenia
treści kursu dla dowolnej instytucji lub organizacji;
-
dostarczenie aplikacji administrujących - LCMS musi funkcjonować jako
system samodzielny, który potrafi odpowiednio zarządzać treścią kursu;
-
dostarczanie narzędzi oceniających pozwalających na wstępną ocenę
poziomu wiedzy słuchacza oraz wiedzę po przejściu kolejnych etapów
kursu.
Wzbogacony
o
narzędzia
oceniające
umożliwia
analizę
efektywności kursu;
-
zabezpieczenie organizacji – LCMS musi posiadać sprawne mechanizmy
zapewniające bezpieczeństwo treści oraz danych użytkowników przed
dostępem osób nieautoryzowanych.
Stosowanie do tych zadań LCMS (podobnie jak poprzednio opisywany system LMS)
reprezentuje budowę funkcjonalną obejmującą:
•
Moduł
repozytorium obiektów - moduł ten to centralna baza danych,
w której składowane są wszystkie elementy wchodzące w skład kursu. Z tego
miejsca obiekty tworzące szkolenie e-learning przesyłane są do studentów.
Repozytorium pozwala z reguły wyprowadzić kursy w różnej postaci
dostosowanej do potrzeb i możliwości odbiorcy;
•
Moduł automatyzujący budowę kursów - w module tym tworzone są obiekty
wchodzące w skład kursu (SCO – ang. Sharable Content Objects). Moduł
9
ułatwia pracę poprzez udostępnienie szablonów, oraz pełnej listy istniejących
już obiektów, które mogą być ponownie wykorzystanie, przetworzone czy
skopiowane. Przy wykorzystaniu funkcji dostępnych w module możliwe jest
zbudowanie kursu w oparciu o nowe bądź istniejące obiekty, a także
częściowe
wykorzystanie
starych
obiektów
i
dorobienie
brakujących
fragmentów kursu. LCMS umożliwiają również zaawansowane zarządzanie
pracą grupową nad kursami;
Rys. 4. Środowisko edycji kursu wchodzącego w skład systemu firmy TrainerSoft
Źródło:
•
Moduł dystrybucji kursów - moduł ten pozwala udostępniać kursy
studentom według ustalonych profilów. Umożliwia również śledzenie
postępów osoby szkolonej oraz raportuje wyniki ćwiczeń, testów czy pytań.
Wymienione moduły są implementowane w ramach podstawowej formuły działania
systemu i „pokrywają” kluczowe zadania, natomiast w obrębie konkretnych
implementacji mogą się pojawić dodatkowe komponenty.
5. Podsumowanie
Proces tworzenia kursów jest bardzo skomplikowany. Bardzo często
ograniczamy się tylko do opracowania materiału edukacyjnego. Jest to bardzo
ważne. Jednak to jest zdecydowanie za mało, aby mówić, że mamy do czynienia
z edukacją zdalną. Podstawowym założeniem edukacji zdalnej jest pełna obsługa
10
potencjalnego uczącego się – począwszy od zarejestrowania chęci zdobycia wiedzy,
przez korzystanie z poszczególnych jednostek dydaktycznych, a skończywszy na
ocenie i wygenerowaniu odpowiednich dokumentów potwierdzających zdobycie
wiedzy przez uczącego się.
Administrowanie bardzo wieloma komponentami składającymi się na kursy
oferowane w ramach edukacji zdalnej musi być wspomagane za pośrednictwem
specjalistycznego oprogramowania. Przedstawione w artykule systemy należy
traktować jako rozwiązania w pewnym sensie prototypowe, które obejmują kluczowe
zadania wynikające z zarządzania komponentami edukacji zdalnej. Konkretne
implementacje tych systemów pozwalają zazwyczaj na elastyczne wykonywanie
funkcji zarządczych dostosowane do warunków, w jakich te systemy mają być
wykorzystywane.
Summary
E-learning management includes two areas linked to the learning process:
learning management and learning content management. Two separate systems are
used for these tasks, one being Learning Management System (LMS) other being
Learning Content Management System (LCMS). Some providers of these systems
connect the function of the above mentioned systems thus creating so called
e-learning platforms. Learning Management System is software which creates the
environment for distance learning. LMS fulfills the tasks for efficient teaching and
trainings via standard Internet browsers and renders them accessible for scattered
organizations (teachers and learners far apart). Learning Content Management
System gives facilities for creating training and learning material offered by e-learning
methods. Software of this sort combines electronic training material compiled with the
assistance of other information tools and makes it accessible in html format with the
view to reviewing it by any standard Internet browser. This article aims to present the
structure and properties of both systems emphasizing the functions whose tasks
should be complementary to one another.
11
Bibliografia:
[BRAM01]
Bramley P (2001), Ocena efektywności szkoleń. Kraków, Oficyna
Ekonomiczna.
[GALW02]
Galwas B i inni (2002), „Edukacja w Internecie, praca zbior.” Konspekt,
„Studia w Internecie – koniec początku”; Skrypt; Seminarium Politechniki
Warszawskiej, listopad 2002.
[GRAB04]
Grabowska A., Dąbrowski M. (2004), E-learning przez Internet
w szkolnictwie wyższym, magazyn Pismo PG nr 3/2004.
[KUBI00]
Kubiak M. J. (2000), Wirtualna edukacja. Szkoła, Internet, Intranet;
MIKOM, Warszawa.
[NET02]
NetWorld (2002), E-learning i-learning, Kompendium wiedzy o sieciach,
NetWorld Akademia nr 5.
[RAE01]
Rae L. (2001), Planowanie i projektowanie szkoleń, Kraków, Oficyna
Ekonomiczna.
[URL1]
http://europa.eu.int/en/comm/dg22/socrates.html
[URL2]
http://europa.eu.int/en/comm/dg22/news/infp2-99.html
[URL3]
http://www.dipoli.hut.fi/org/ATLAS/
[URL4]
http://class.unl.edu/final_web/index.html
[URL5]
http://sphere.ne.jp/mdl/index_e.html
[URL6]
http://www.sinclair.edu./community/itc
[URL7]
http://www.usdla.org
[URL8]
www.integrator.solidex.pl
[URL9]
www.lttf.ieee.org/we/tsys.html
[URL10]
www.si.pjwstk.edu.pl/Seminaria/PJWSTK-eLearning.pdf
[URL11]
www.solidex.com.pl/solidexsystemy/K4_opis.phtml
[URL12]
www.kmti.uz.zgora.pl/pages/referaty
Marciniak
J.;
Rozwiązania
e-learning w zwiększeniu konkurencyjności
[URL13]
www.learningcircuits.org/2002/arp2002/mortimer.html. Mortimer l (2002)
Learning Objects of Desire: Promise and Practicality. ASTD.
12