Fotografia i opowieść – tworzenie wspomnień

Warsztaty
AUTENTYZM Rodzina. Historia. Archiwum
WARSZTAT nr 4
Scenariusz szczegółowy
Temat warsztatu: Fotografia i opowieść – nagrywanie wspomnień
Główne wątki cyklu warsztatów:
Praca z archiwum fotograficznym – podstawą i punktem wyjścia do spotkania jest archiwum
fotografii rodzinnych. Może być to zbiór zdjęć opublikowanych w sieci w wolnym dostępie, fizyczne
archiwum (prywatne lub instytucjonalne), zdjęcia pochodzące z instytucjonalnych zbiorów cyfrowych.
W przypadku skupienia na pojęciu „historii” (zamiast „rodziny”) mogą być to również zdjęcia
historyczne, pochodzące z cyfrowych archiwów państwowych (np. www.fototeka.dsh.pl, www.nac.pl)
lub kolekcji artystycznych (np. www.zofiarydet.com). Istotne jest, aby fotografie zostały wydrukowane.
Wybrane z nich można połączyć z opowieściami / historiami o przedstawionych osobach i sytuacjach.
Przetwarzanie zdjęć / kolaż – fotografie archiwalne są punktem wyjścia do twórczych działań: cięcia,
kolorowania, podpisywania, sklejania, przerywania i łączenia. Fotografie można potraktować zarówno
jako materiał plastyczny, z którym można pracować intuicyjnie, spontanicznie, poddając się emocjom
lub przeciwnie – jako materiałem informacyjnym, pozwalającym na snucie opowieści, przypuszczeń,
tworzenie interpretacji, uruchamianie narracyjnych skojarzeń. Dobrym pomysłem może być tworzenie
kolaży – zarówno indywidualnych, tworzonych w parach oraz grupowo – bo jest to forma, która
pozwala na przetwarzanie zdjęć na różne sposoby: uwzględniając ich właściwości plastyczne lub/i
narracyjne.
Dzielenie się opowieściami / wrażeniami – przetwarzaniu zdjęć mogą towarzyszyć momenty
zatrzymania i rozmowy, która wywoływana jest przez obrazy. Konkretne, wybrane zdjęcia lub
fragmenty kolażu mogą budzić skojarzenia i wspomnienia związane z własnym doświadczeniem,
życiem rodzinnym, sposobem rozumienia historii. Pojedyncze słowa lub zdania można zapisywać na
kartkach i dołączać nawzajem do swoich kolaży. Uczestnicy mogą zostać również poproszeni
o przygotowanie opowieści lub wspomnienia w formie wypowiedzi, które mogą być zarejestrowane na
dyktafonie. Nagrania mogą być dźwiękowym podkładem kolaży.
Tworzenie wystawy – istotny jest moment finałowy: prezentacja prac publiczności. Wystawę warto
zorganizować w miejscu, które, z jednej strony, będzie sprzyjało spotkaniu i rozmowie, z drugiej,
będzie związane z kontekstem wystawienniczym i artystycznym. Wystawa nie musi być wyłącznie
prezentacją wykonanych prac, ale sytuacją, która pozwoli widzom na interakcje, wspólne działanie,
dołączenie do wystawy swojego elementu.
Integracja i współpraca – najistotniejszym działaniem podczas warsztatów jest bycie razem. Osoby
neurotypowe i osoby ze spektrum autyzmu traktowane są w taki sam, partnerski sposób
(z uszanowaniem ich indywidualnych potrzeb związanych z komunikacją). Wspólne działanie jest dla
uczestników okazją, aby się nawzajem zobaczyć, usłyszeć, wymienić opowieściami i pomysłami.
Grupa wiekowa: Grupa 10 osób dorosłych (18+) ze spektrum autyzmu oraz neurotypowych
Opis grupy: W warsztatach bierze udział ok. 10 osób – połowa to osoby ze spektrum autyzmu,
połowa to osoby neurotypowe. Grupa powstaje w wyniku otwartej rekrutacji ważne, aby uczestnicy
mieli jasność, że warsztat będzie dotyczył twórczej pracy z archiwum fotograficznym oraz posłuży
wymianie opowieści rodzinnych, wspomnień, historii.
Rekrutację warto przeprowadzić w oparciu o formularz zgłoszeniowy, w którym osoby chętne do
udziału w warsztatach opiszą swoje motywacje i zainteresowania. Dodatkowo można poprosić
o załączenie dowolnej fotografii i jej krótki opis.
Z osobami zaproszonymi do warsztatów warto spotkać się przede rozpoczęciem faktycznego
działania – aby poznać ich oczekiwania, potrzeby, sposób komunikowania się a także zapoznać ich z
miejscem w którym będą odbywały się warsztaty.
Warsztaty
AUTENTYZM Rodzina. Historia. Archiwum
Czas trwania: 90 minut
Słowa kluczowe: archiwum, fotografia, kolaż, historia, rodzina, spektrum autyzmu, neurotypowość
Cele warsztatu:




Stworzenie sytuacji spotkania opartego na wspólnym działaniu i rozmowie - poznanie siebie
nawzajem, nie tylko między osobami z autyzmem i neurotypowymi, ale w całej grupie.
Zaobserwowanie i nauczenie się różnych sposobów komunikacji, rozumienia, odbierania
rzeczywistości.
Stworzenie ambitnych, eksperymentalnych, wartościowych warsztatów twórczych
skierowanych do osób dorosłych – w tym osób ze spektrum autyzmu.
Uruchomienie rodzinnych wspomnień – dotknięcie tematów ważnych, trudnych,
wzruszających – uruchomienie emocji i szukanie punktów wspólnych w indywidualnych,
różnorodnych historiach uczestników.
Stworzenie nowego doświadczenia dla animatorów, edukatorów i instytucji, które dotychczas
nie miały okazji do pracy z grupami dorosłych uczestników: neurotypowych i/lub ze spektrum
autyzmu.
Metody zajęć: wykład, dyskusja, pokaz, praca indywidualna ze zdjęciami,
Prowadzący i opis pełnionych ról:
Animator - prowadzi warsztat, wita grupę oraz wprowadza w tematykę zajęć. Animator prezentuje plan
na najbliższą godzinę zajęć, opowiada o projekcie, konstruuje kontrakt z grupą, oraz animuje rozmowę
o zdjęciach uczestników. Współprowadzi część polegającą na pracy nad zdjęciami.
Edukator - współprowadzi warsztat, opowiada o zbiorach, o zasobach i historii placówki którą
reprezentuję. Współprowadzi część polegającą na pracy nad zdjęciami.
Kurator - współprowadzi część polegającą na pracy nad kolażem, podchodzi do uczestników,
proponuje działania lub ich zmianę.
Terapeuta - Rolą terapeuty podczas warsztatów jest wspieranie osób ze spektrum i pomoc
w rozumieniu oczekiwań i poleceń oraz wsparcie w sytuacjach kryzysowych. Terapeuta wspiera
uczestników
w pracy, tłumaczy niezrozumiałe polecenia, przejmuje pracę z uczestnikami,
wymagającymi dużego wsparcia i pracy indywidualnej, rozwiązuje zaistniałe konflikty.
Niezbędne materiały:














zoom
mały mikrofon
reszta wydrukowanych zdjęć z DSH
sztywne, transparentne folie formatu ok. A2 - przezroczyste
folie transparentne w innych kolorach (niebieski, czerwony) do cięcia
kleje (klejące do folii oraz do papieru)
taśmy klejące – czerwone, niebieskie, białe
taśma klejąca dwustronna
taśma klejąca transparentna
taśma papierowa / malarska
nożyczki
nożyki
zszywacze
dziurkacze
Warsztaty
AUTENTYZM Rodzina. Historia. Archiwum












sznurek
kółka samoprzylepne
duże XERO z opcją powiększania kserowanych materiałów – z tonerem i zapasem papieru
drukarki termo sublimacyjne
karta SD ze zdjęciami z wyborem zdjęć uczestników
markery: czarne i czerwone – różnej grubości
flamastry czarne i czerwone
sztywne, białe kartki A4
stare gazety
jedno wybrane zdjęcie z AHM w kilku kopiach ksero, w różnych formatach, zdjęcie dotyczące
rodziny z nagrania audio;
teczki i pleksje uczestników, puste pleksje również
flipchart z rozpisanym przebiegiem spotkania
Przebieg spotkania:
Powitanie - 10 min.
Grupa nie spotyka się jak zwykle w sali, ale w archiwum, w którym przechowywane są nagrania
historii mówionej. Przedstawicielka instytucji opowiada o projekcie zbierania opowieści od świadków
historii, o sposobie ich rejestrowania i o dokumentalnym i badawczym znaczeniu indywidualnych,
rodzinnych opowieści. Następnie grupa przechodzi do sali.
Wskazówka - Niektóre osoby ze spektrum mogą mieć trudności z rozumieniem pojęć, zadaniem
terapeuty / asystenta będzie dostosowywanie komunitaktow do indywidualnych potrzeb uczestników,
można np., zapisywać uproszone komunikaty lub przygotować wcześniej tablicę z przygotowanymi
znakami graficznymi, z których można korzystać w czasie omawiania archiwum. Ważne jest ustalenie
słów-kluczy z osobą prowadzącą.
Przedstawienie planu - 10 min.
Na środku sali ustawiony jest jeden wspólny, pusty stół i krzesła ustawione wokoło. Na środku stołu
znajduje się dyktafon z podłączonym mikrofonem. Pod ścianą stoi stół z materiałami. Osoba
prowadząca krótko przedstawia ramowy program dzisiejszego spotkania oraz przypomina zadanie
domowe.
Opowieści rodzinne - 40 min.
Uczestnicy kolejno dzielą się przygotowanymi opowieściami / historiami / wspomnieniami. Mogą mieć
je spisane na kartce do odczytania lub opowiadać „z głowy”. W trakcie nagrania reszta grupy
zachowuje ciszę. Dopiero, gdy osoba opowiadająca skończy, jest czas na pytania dodatkowe.
Wszystkie wypowiedzi są rejestrowane.
Wskazówka - W czasie pracy z osobami z problemami w spontanicznym komunikowaniu się ważne
jest, by zadawać pojedyncze, konkretne pytania. Warto też zaangażować innych uczestników do
zadawania pytać, jednocześnie wspomagać osobę z autyzmem podczas wypowiedzi. Jeśli uczestnik
przygotował opis zdjęcia w domu, ew. wspomagamy podczas odczytywania lub prezentowania opisu
grupie.
Kontynuacja prac nad kolażem 15 min.
Uczestnicy pozostają przy wspólnym stole. Osoba prowadząca rozkłada na środku niemal gotowe już
kolaże i daje uczestnikom czas na ostatnie poprawki i zatytułowanie swoich prac
Wskazówka - Terapeuta / asystent wspiera osobę ze spektrum w komunikowaniu się z drugą osobą w
pary, wyjaśnia polecenia oraz instrukcje; pomaga w zorganizowaniu pracy,
Warsztaty
AUTENTYZM Rodzina. Historia. Archiwum
Portrety uczestników - 10 min.
Osoba prowadząca prosi o odejście od stołu. Każda para otrzymuje jeden aparat fotograficzny typu
Instax i zadanie, aby sportretować się nawzajem – wykonać zdjęcie w taki sposób i w takim miejscu,
aby osoba fotografowana czuła się komfortowo.
Wskazówka - Wsparcie może dotyczyć instruowania jak używać aparatu i w jaki sposób wykonać
zdjęcia.
Runda podsumowująca - 10 min.
Uczestnicy prezentują reszcie grupy wykonane kolaż Zadanie domowe – uczestnicy są proszeni, aby
na kolejne spotkanie przynieść wybrane zdjęcia z archiwum rodzinnego, które chcieliby dołączyć do
swojego kolaże. Osoba prowadząca zaprasza do posumowania i odpowiedź na pytanie: co
zapamiętasz / co było dla ciebie ciekawe/ważne podczas tych warsztatów?
Wskazówka - Wskazane byłoby przygotowanie spisanych aktywności wykonywanych podczas
warsztatów (napisy lub przygotowane na tej podstawie znaki graficzne). Pomocne będzie zadawanie
osobie z autyzmem pytań dotyczących konkretnych aktywności, np., „Czy podobało ci się wycinanie i
naklejanie?”, itp.
Zakończenie i pożegnanie z grupą oraz przekazanie informacji dotyczących wystawy - 5 min.
Wariant alternatywny - koncepcja warsztatu piątego: Fotografia i działanie – wspólne
przygotowanie wystawy
Przed spotkaniem przygotowane zostają kopie wykonanych przez uczestników kolaży. Kopie
wykonane są na xero, czarno-białe, wydrukowane w dużych formatach. W przestrzeni galerii
wyeksponowane zostają oryginalne kolaże podwieszone na żyłkach/sznurkach pod sufitem – tak, aby
możliwe było ich oglądanie z obu stron. Jedna ze ścian pozostaje zupełnie pusta. Kopie kolaży
przygotowane są na podłodze wraz z nożyczkami i taśmą malarską.
Powitanie i przedstawienie planu - 15 min.
Uczestnicy spotykają się w przestrzeni galerii, zostają powitanie przez osobę prowadzącą i zaproszeni
do tego, aby obejrzeć wyeksponowane kolaże.
Osoba prowadząca tłumaczy kolejny etap działania – tworzenie wspólnego, dużego kolażu
z przygotowanych kopii. Tytułem kolażu może być słowo „Rodzina”, a jego podłożem jest ściana.
Wskazówka - Przedstawienie planu spotkania, wyjaśnienie instrukcji i ustalenie zakresu pracy.
Praca nad wspólnym kolażem - 60 min.
Uczestnicy otrzymują nożyczki, taśmy oraz dostęp do xero i przystępują do wspólnej pracy.
Wskazówka - Wsparcie będzie dotyczyć wyjaśniania pojęć i instrukcji i dostosowywanie ich do
poziomu rozumienia osoby z autyzmem.
Runda podsumowująca - 10 min.
Uczestnicy dzielą się wrażeniami na temat wspólnej pracy nad kolażem.
Wskazówka - Wskazane byłoby przygotowanie spisanych aktywności wykonywanych podczas
spotkania (napisy i/lub przygotowane na tej podstawie znaki graficzne). Pomocne będzie zadawanie
osobie z autyzmem pytań dotyczących konkretnych aktywności.
Warsztaty
AUTENTYZM Rodzina. Historia. Archiwum
Podziękowanie i pożegnanie grupy 5 min.
Opracowanie:
Agnieszka Pajączkowska
Olga Świeża