Kreatywność
Transkrypt
Kreatywność
METODY ROZWIJAJĄCE KREATYWNOŚĆ Wprowadzenie Reforma edukacyjna wymusza zmianę metod pracy nauczyciela z podających, gdzie nauczyciel eksponuje sam siebie, na aktywizujące - skierowane na aktywność uczniów. Każda metoda może być realizowana jako aktywizująca lub nie. Wszystko zależy od zachowania nauczyciela, który może określone reakcje ucznia wyzwolić lub zablokować. W tej nowej sytuacji stroną aktywną jest uczeń, nauczyciel natomiast jest organizatorem całego procesu dydaktycznego. Jest to zadanie trudne nauczyciel odpowiada za organizowanie sytuacji dydaktycznej. Aby osiągnąć zamierzony cel musi skonstruować zadania, stworzyć warunki do ich wykonania, wspierać i inspirować uczniów. Metody aktywizujące w procesie nauczania -uczenia się mają za zadanie stawianie ucznia w takiej sytuacji, aby odczuwał potrzebę podejmowania działań jakich od niego oczekujemy, nabywanie przez uczniów umiejętności współdziałania w grupie. Zadaniem nauczyciela jest uświadomienie uczniom celu ich działań oraz umotywowanie potrzeby jego osiągnięcia Do pozytywnych aspektów stosowania metod aktywizujących zaliczamy: -Możliwość dotarcia do uczniów o różnych zdolnościach percepcyjnych: wzrokowców, słuchowców, czuciowców. -Odpowiednie dobranie metod wyzwala duże pokłady aktywności uczniów (pracują wszyscy - każdy uczeń ma do spełnienia swoje zadanie). -Uczniowie uczą się współpracy i komunikacji, rozwiązując dany problem rozmawiają ze sobą, wymieniają myśli i doświadczenia, wspólnie wyciągają wnioski. -Metody aktywizujące mobilizują uczniów do rozwiązywania problemów towarzyszy temu dyskusja, negocjacje i zespołowe podejmowanie decyzji. -Problem, który staje przed uczniami inspiruje ich do twórczego myślenia - nawet tzw. słabi, zwykle nieaktywni uczniowie zgłaszają pomysły i propozycje rozwiązań. Ważnym aspektem uczenia się we współpracy jest refleksja na temat różnych poglądów oraz tolerancja wobec innych postaw i poglądów, uczniowie uczą się, że nie można nikogo dyskredytować z powodu odmiennego zdania. W osiągnięciu zamierzonych celów bardzo ważny jest staranny dobór metod. Zależy on od materiału, który realizujemy, od możliwości intelektualnych uczniów, od ich zainteresowania oraz od liczebności klasy. Mówiąc o treningu twórczości należy zastanowić się czy stymulowanie i rozwijanie twórczości w ogóle jest możliwe, a jeżeli tak to w jaki sposób?. Jest to możliwe pod warunkiem, że przedmiot naszych działań (myślenie i działanie twórcze) potraktujemy tak samo, jak każdy inny rodzaj aktywności człowieka. Przekonanie o możliwości trenowania twórczego myślenia ma trzy przesłanki: Humanistyczną wizję człowieka jako istoty z natury twórczej (Maslow 1967), rozróżnienia na twórczość potencjalną i „skrystalizowaną” (Stein 1953) i z badań psychologicznych, które wykazują zwyczajność operacji intelektualnych biorących udział w akcie twórczym. Wiemy jednak, że nie wszyscy ludzie w takim samym stopniu wykazują aktywność twórczą. Nasuwa się więc pytanie co tę aktywność blokuje i w jaki sposób blokady te usunąć? Zauważono, że pozytywny wynik można uzyskać poprzez trening, w wyniku którego jego uczestnicy stają się bardziej otwarci na nowe doświadczenia, inaczej odnoszą się do kolegów, wykazują większą samodzielność w wykonywaniu i planowaniu zadań. W tym znaczeniu trening twórczości jest narzędziem rozwoju szeroko pojętej osobowości uczestnika. Jest to system ćwiczeń stosowanych w celu zwiększenia twórczego potencjału jednostki lub grupy. Techniki i metody rozwijania twórczych zdolności Trening twórczego myślenia można podzielić na dwie grupy: 1.obejmującą techniki mające na celu rozwiązanie konkretnego zadania za pomocą odpowiednich metod (narzędziami są np. burza mózgów, analiza morfologiczna), 2.obejmującą techniki, których celem jest rozwijanie twórczych zdolności jednostek i zespołów ludzkich. Do najbardziej popularnych technik należą techniki prowadzenia dyskusji: 1.technika śniegowej kuli (dyskusja piramidowa). Zagadnienie(problem, pytanie) proponuje nauczyciel lub któryś z uczniów. Uczniowie rozwiązują zadany problem w pojedynkę. Następnie uzgadniają swoje stanowiska w dwójkach, czwórkach, ósemkach. Na koniec wypracowują jedno wspólne dla całej klasy stanowisko. Dyskusja piramidowa daje szansę każdemu uczniowi na wyrażenie swojego zdania na podany temat. Kształci umiejętność uzgadniania stanowisk, negocjowania, formułowania myśli. 2.technika „burzy mózgów” Należy do metod dyskusji dydaktycznej. Zaliczana jest do technik samodzielnego, grupowego i twórczego myślenia. Metoda ta zwana jest: giełdą pomysłów i sesją odroczonego wartościowania. W. Okoń twierdz ,,... zespołowe wytwarzanie pomysłów rozwiązania stwarza atmosferę swobody i współzawodnictwa”. Metoda ta stwarza możliwość spontanicznego zgłaszania wszystkich pomysłów rozwiązania bez ich wstępnej weryfikacji. Przebiega w dwóch etapach: 1 faza-gromadzenie pomysłów, formułowanie problemów, zgłaszanie pomysłów, ich rejestrowanie zgodnie z zasadą” pierwsza myśl najlepsza”. 2 faza-ocenianie pomysłów, propozycji przez zespół ekspertów, dokonanie wyboru pomysłów najlepszych lub jednego najlepszego. Wynikiem zajęć prowadzonych metodą” burzy mózgów” jest opracowanie wniosków, np. w postaci raportu-krótkiej, zwięzłej, konkretnej informacji. 3.Dyskusja konferencyjna Stosowana jest wśród starszej młodzieży wtedy gdy zachodzi konieczność przeanalizowania jakiegoś obszernego zagadnienia. Problematykę ogólną należy podzielić na zagadnienia bardziej szczegółowe, które uczniowie opracowują w zespołach problemowych w określonym czasie. Liderzy poszczególnych grup przedstawiają rozwiązania szczegółowych zagadnień w określonym porządku, współtworząc obraz rozwiązania problemu ogólnego. 4.Dyskusja okrągłego stołu Polega na swobodnej wymianie poglądów miedzy uczniami a nauczycielem a także miedzy samymi uczniami. Tę wymianę myśli charakteryzuje swoboda wypowiedzi. Uczniowie wymieniają własne poglądy i doświadczenia, wzajemnie udzielają sobie wyjaśnień, które uzupełnia i koryguje nauczyciel. Po zakończeniu dyskusji nauczyciel(lub wskazany uczeń) podsumowuje dyskusję a wnioski są zapisywane na tablicy i w zeszytach uczniowskich. 5.Dyskusja panelowa(obserwowana) Jej cechą charakterystyczną jest istnienie dwóch grup: dyskutującej(eksperci-panel) i słuchającej (audytorium-uczący się). Nauczyciel czuwa nad właściwym(uporządkowanym) przebiegiem dyskusji. W końcowej fazie dyskusji pytania mogą zadawać słuchający. Mogą też oni przedstawić własne stanowisko, uzupełnić dyskusję, wyjaśnić, zaakceptować lub odrzucić stanowisko któregoś z ekspertów(z uzasadnieniem). Dyskusję podsumowuje prowadzący panel. Metoda ta wymaga wcześniejszego przygotowania merytorycznego uczniów. W zeszytach uczniowskich pozostać powinien ślad dyskusji panelowej w postaci: plakatu, wykresu, szkicu, tabeli itp. 6. Dyskusja oceniana(punktowa) Tematem dyskusji punktowej mogą być, np. zagadnienia omawiane na lekcji poprzedniej z uwzględnieniem osobistych poglądów(oceny, porównań) ucznia. 7. Metoda metaplanu Jest to plastyczny zapis dyskusji, prowadzonej przez uczestników, którzy dyskutują na określony temat, tworząc jednocześnie plakat jej treści. Celem metody jest wnikliwe rozważenie problemu i znalezienie wspólnego rozwiązania. Sposób przeprowadzenia zajęć: 1.Nauczyciel przedstawia klasie problem, który będzie przedmiotem ich dyskusji. 2.Dzieli klasę na 5-,6-osobowe grupy. 3.Każda grupa otrzymuje materiały: arkusz papieru, chmurkę do zapisania tematu: -Około 6 kółek i 6 owali do zapisania odpowiedzi. -Około 3 prostokątów do zapisania wniosków. -Kolorowe flamastry, taśmę samoprzylepną. 4.Nauczyciel podaje czas wykonania zadania(około 20 min.). 5.Każda grupa tworzy plakat zawierający propozycję rozwiązania, łącznie z wnioskami. Grupy prezentują swoje plakaty. Czynią to wybrane przez nie osoby. W trakcie prezentacji plakatów nauczyciel powstrzymuje się od ingerencji. Na konieczbierane są wnioski ze wszystkich plakatów i opracowywany wspólny wynik dyskusji. METODY KREATYWNEJ PRACY Z DZIEĆMI 1.Synektyka b) analogia symboliczna, c)analogia fantastyczna, d)metafory, e) odgrywanie ról, f) kreatywne rysowanie g) snucie fantastycznych historii h) ewaluacja, i) chińska encyklopedia Przykłady zajęć Kreatywne rysowanie : Na kartce dzieci otrzymują narysowane 24 koła .Zadanie polega na przekształceniu każdego koła w rysunek jakiegoś przedmiotu lub postaci. Rysunki powinny być proste, schematyczne. Liczy się pomysłowość i tempo rysowania. Kreatywne dopełnianie form Ćw. plastyczne rozwijające wyobraźnię twórczą. Potrzebne będą skrawki papieru kolorowego i karton w kontrastowym kolorze, pisaki. Dzieci według instrukcji wybierają kilka kawałków papieru i naklejają je na dowolnym miejscu na kartonie. Nie wolno używać nożyczek. Następnie dzieci otrzymują pisaki. Prosimy, żeby dokładnie obejrzały naklejone elementy i zastanowiły się, czy czegoś im nie przypominają. Można dowolnie manipulować kartonem. Następnie należy dorysować kreski do naklejonych elementów, żeby powstało „coś” i wymyśliły ciekawy tytuł. Po wykonaniu prac urządzamy wystawę i wspólnie wymieniamy co się nam w nich podoba. Empatia Dzieci siedzą w kręgu. Prosimy, żeby wyobraziły sobie sceny: Biedny pastuszek rozmawia z królem, prosi go o pomoc .Jego owce uciekły do lasu, a w lesie roi się od wilków. Może król coś wymyśli. Piękna księżniczka rozmawia z królem. Król chce ją zaprosić na bal, ale księżniczka sama nie wie czy chce iść. Po opisaniu każdej scenki wybieramy parę chętnych dzieci, które ją odegrają. Po zakończeniu aktorzy mówią jak się czuli w granej przez siebie scenie. Widzowie również opisują swoje odczucia. Lista atrybutów Technika pozwalająca uwolnić się od stereotypowego spostrzegania obiektu, uczy abstrahowania. Przygotowuje do tworzenia definicji. Dzieci siedzą w kręgu, w którym leżą różne zabawki, należy je opisać, nazwać powiedzieć do czego służą i w jaki sposób można się nią bawić Należy wymienić jedną z cech zabawki ale cechy nie mogą się powtarzać. Mogą być za to śmieszne, dziwne. Dzieci kolejno uzupełniają zadanie:” zabawka jest……. ”przymiotnikiem, który jest atrybutem tego przedmiotu. Ten kto nie wymyśli nowego określenia daje fant. Przewodnik niewidomego Dzieci dobierają się parami, jedno jest „przewodnikiem”, drugie gra rolę „niewidomego”, zamykając oczy i powierzając się opiece „przewodnika”. Jedno dziecko podaje rękę drugiemu, a ten odgrywa rolę „przewodnika”, prowadzi go po pomieszczeniu. Następuje zmiana ról. Gwiazda skojarzeń Sadzamy dzieci w kręgu. W środku kładziemy znany dzieciom przedmiot i prosimy, żeby wymieniły to wszystko co przyjdzie im do głowy, kiedy patrzą na zabawkę. Chodzi o to, żeby przywoływały na myśl inne przedmioty, miejsca, uczucia, które wiążą się zabawką .Ni można powtarzać tych samych skojarzeń. Analogia prosta Dzieci siedzą w kręgu. Wybieramy obiekt i prosimy je o wymienianie skojarzeń i jego uzasadnienie. Następnie proponujemy podobną zabawę, ale polegającą na szukaniu analogii do słowa „woda”. Dzieci opisują wodę i wymieniają skojarzenia, jakie to słowo budzi. Stosujemy tzw. ”burzę mózgów”. Pomysły zapisujemy. Z propozycji dzieci wybieramy najbardziej trafną analogię i prosimy, aby wyobraziły sobie wodę w postaci wyrażonej wybraną analogią. Kiedy wszyscy chętni wypowiedzą się prosimy o namalowanie swoich wyobrażeń. Podobieństwa Kładziemy przed dziećmi różne przedmioty- nie powiązane ze sobą. Prosimy, aby znalazły podobieństwa między tymi przedmiotami, cechy wspólne. Chińska encyklopedia Układamy przed dziećmi warzywa i owoce. Uczestnicy nazywają je i dzielą na zbiory i podzbiory. Opowiadamy, ze w dawnych Chinach cesarz kazał ułożyć wielką encyklopedię, w której opisane były wszystkie rzeczy, o jakich można sobie pomyśleć. Tylko dziwnie je podzielono, np. drzewa nie na iglaste i liściaste tylko na te, które ścieli drwale, na te, które rosną w ogrodzie cesarskim i na te, na których ptaki uwiły sobie gniazdo. Pytanie- jak myślicie jak w chińskiej encyklopedii podzielono warzywa i owoce? Mówimy, że był to na pewno dziwny i śmieszny podział . Dzieci wymyślają kategorie podziału, które spisujemy. Na koniec wybieramy ze zgromadzonych warzyw i owoców te, które spełniają warunek Analogia symboliczna Ten rodzaj analogii polega na szukaniu symboli wizualnych dla przekazania istoty zjawiska, uczuć, nastroju Wyrażenia, poprzez plastyczny obraz np. radości, miłości, zimno, dobro, itp. Siadamy w kręgu, pokazujemy kilka symboli graficznych, które przekazują treść np. symbol prądu, znak drogowy. Wyjaśniamy, że będziemy wymyślać znaki, które też będą coś znaczyć. Każde dziecko losuje z napisaną nazwą uczucia: miłość, radość, smutek, strach, gniew. Następnie, po głośnym odczytaniu, dzieci za pomocą gestu, ruchu, mimiki twarzy przedstawiają te emocje, a pozostałe odgadują o jakie uczucia chodzi. Po prezentacji dzieci tworzą skojarzenia z wylosowanym uczuciem (na zasadzie gwiazdy lub łańcucha skojarzeń). Następnie dzieci wymyślają jakiś znak, który będzie symbolem tego uczucia. Dzieci rysują stworzony przez siebie znak. Metafora wizualno- obrazowa Należy przygotować obrazki różnych obiektów. Każde dziecko losuje dwa obrazki -np. samochód i ptak. Następnie zachęcamy je, aby z tych obiektów stworzyło na „siłę” nową jakiej w rzeczywistości nie ma> Z ptaka i samochodu powstaje samochodoptak. Teraz prosimy dziecko, żeby wymyśliło jak taki przedmiot może wyglądać. Dziecko zamyka oczy i wizualizuje swoje wyobrażenie. Może to przedstawić w sposób plastyczny. Wspólne opowiadanie Dzieci losują obrazki różnych obiektów, znanych dzieciom. Pierwsze dziecko wymyśla początek historyjki z wylosowanym obiektem. Kiedy skończy daje znak koledze siedzącemu obok. On kontynuuje opowiadanie włączając w nie swój obiekt i tak po kolei wszystkie dzieci dołączają do tworzenia opowiadania. Snucie fantastycznych historii W tle słychać cichą muzykę. Nauczyciel mówi – wyobraź cie sobie niezwykłą krainę. Można ją zobaczyć tylko oczami wyobraźni. Wszystko w niej jest możliwe, jedne przedmioty zmieniają się w inne. To samo dzieje się ze zwierzętami i roślinami. Na pięknej łące leżał chropowaty kamień, ogrzewały go promyki słońca. Och jak bardzo chciałbym by tak piękny i pachnący jak kwiaty na łące. Nagle poczuł, ze unosi się w górę, jego kamienna główka zamieniła się w paczek kwiatu i powoli kamień zamieniał się w kwiat. Nauczycielka wskazuje siedzące obok dziecko i prosi aby dalej kontynuowało opowieść. Przypomina, ze w tej krainie nic nie jest trwałe, a jedne rzeczy zmieniają się w drugie. Dzieci kolejno opowiadają, dokonując zmian według swojej wyobraźni. O powiadanie zostaje zapisane lub nagrane. Następnie dzieci zamykają oczy i przy muzyce wyobrażają sobie te zmiany. Można swoje wyobrażenie narysować i ułożyć historyjkę obrazkową jak rzecz po kolei się zmieniała. Dziesięć pytań Zadaniem tego ćwiczenia jest koncentracja uwagi i wizualizacja. Skupiamy uwagę i wyobrażamy sobie jakieś miejsce. Staramy się odpowiedzieć na następujące pytania: 1. Co mieści się w pobliżu? 2. Jakie dostrzegasz kolory? 3. Zacznij się obracać: co zobaczysz tuz przy sobie co dalej. 4. Teraz skoncentruj się na dźwiękach. 5. Dotknij w wyobraźni czegoś. Opisz wrażenia 6. S kup się na zmyśle węchu. 7. Teraz uważaj na to co się porusza 8. Ciepło tu czy zimno? Poszukaj czegoś co jest zimne, dotknij i wyobraź sobie chłód i coś gorącego. 9. Teraz poszukaj czegoś co da się podnieść, wyczuj ciężar, temperaturę, szorstkość. 1 0 Z mień perspektywę- patrz na to samo z dołu, góry boku. Co się zmieniło? Relaksacja i techniki pracy nad sobą Relaksacja i techniki pracy nad sobą otwierają drogę do bardzo znacznego zwiększenia swojej kreatywności i efektywności działania. Główna przyczyna takiego stanu rzeczy tkwi w zwiększaniu siły i stabilności naszego skupienia oraz w lepszym kontakcie z naszą podświadomością i naszą intuicją. To właśnie swoim umysłem tworzymy wszystko - wyobrażamy w nim sobie czym jest rzeczywistość, jak mamy się w niej poruszać i jakie są nasze możliwości. Kiedy wzrasta siła i zakres naszego umysłu (naszej świadomości i przytomności), to naturalnym stanem rzeczy jest wzrost naszych możliwości. Podobnie jak zwiększenie się wilgotności powietrza i ilości słońca przyspiesza wzrost roślin, tak zwiększenie siły naszej świadomości i jej zakresu (odkrycie i doświadczeń obszaru podświadomości oraz sfery transpersonalnej/duchowej) zwiększa możliwości i efekty naszego przejawiania się (wyrażania się w codzienności). Jest wiele sposobów, mniej lub bardziej znanych, pomagającym nam we wzroście naszej kreatywności. Jedną z metod może być np. włączenie snu i sfery marzeń sennych do sfery naszej kreatywności. Np. nastawiamy się przed zaśnięciem, aby zapamiętywać sny, a potem po obudzeniu zapisujemy je. Następnie - po pewnym czasie - gdy wzrasta wyrazistość i świadomość naszych snów - programujemy się przed zaśnięciem na dany temat (np. poprzez powtarzaną w skupieniu sugestię: "będę miał sen o tym jak rozwiązać dane zadanie z matematyki..."). Literatura Cz. Kupisiewicz Podstawy dydaktyki ogólnej. Warszawa 1 99 6 , Polska Oficyna Wydawnicza „BGW” W. Okoń Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej. Warszawa 198 7 , PWN Dymara Bronisława „Dziecko w świecie sztuki” Kraków 2000 Oficyna wydawnicza Impuls. Dzionek Elżbieta, Gmosińska Małgorzata „Kształtowanie twórczych postaw dzieci pięciosześcioletnich”, Kraków 2001 Oficyna wydawnicza Impuls. Kaniowska Teresa „ O zdolnościach ludzi twórczych ”, Przyjaciel dziecka 1 / 2 0 0 0 . Nęcka Edward „ Edukacja dla twórczości ”, Wychowanie Przedszkolu 8 / 2 0 0 1 Nęcka Edward „Psychologia twórczości”, Gdańsk 2001 , Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. Pietrasiński Zbigniew „Myślenie twórcze” Warszawa 1 9 6 9 , PZW S .