METODY KSZTAŁCENIA DOROSŁYCH
Transkrypt
METODY KSZTAŁCENIA DOROSŁYCH
METODY KSZTAŁCENIA DOROSŁYCH Dr Elżbieta Kowalik 1. CZŁOWIEK DOROSŁY JAKO UCZEŃ „Dorośli mogą uczyć się szybciej i bardziej efektywnie niż młodzież” E. Harwas Człowiek dorosły jako uczeń - to istota uspołeczniona, umiejąca działać harmonijnie z innymi ludźmi - członkami zespołu, zdolna do tego, by solidarnie z innymi rozwiązywać problemy intelektualne związane z procesem uczenia się. Ludzie dorośli potrafią opanować lenistwo, naukę traktują poważnie. Edukacja jest dla nich szansą życiową na zmianę pozycji w hierarchii społecznej. Kształcenie ludzi dorosłych wymaga wiedzy o dynamice ich rozwoju psychicznego, o czynnikach i siłach regulujących funkcje psychiki oraz jej doskonalenie, o procesach poznawczych takich jak: myślenie czy pamięć oraz o stylach uczenia się. “Każdy człowiek tworzy własne wzory myślowe i posiada zdolności kierowania nimi” – R. Bandler i J. Grinder. Diagram procesu uczenia się człowieka dorosłego: DOŚWIADCZENIE REFLEKSJA PLAN WNIOSKI Uczenie się jest czynnością prowadzącą do zmian w wiedzy ucznia oraz wyznawanych przez niego wartościach. Jest zarówno procesem, jak i trwałym stanem umysłu. Najpopularniejsze są następujące style uczenia się: Wzór wizualny – myślisz obrazami – wizualizujesz informacje; Wzór słuchowy – myślisz dźwiękami – informacje przetwarzasz na dźwięki; Wzór czuciowy – myślisz doznaniami – informacje odbierasz i przekazujesz za pomocą dotyku, zapachu, smaku. 1 Dla człowieka dorosłego typowy jest styl, w którym preferowane jest zdobywanie wiedzy przez doświadczenie - ucząc się chętnie odwołujemy się do realnych zdarzeń, często w sposób intuicyjny, lubimy problemy otwarte, nie do końca wyjaśnione oraz styl, w którym dominują abstrakcyjne przemyślenia - ucząc się wnikamy w istotę problemów i sytuacji, analizujemy, rozważamy, tworzymy teorie, aby zrozumieć swoje doświadczenia, lubimy sytuacje jednoznaczne i definiowalne. Biorąc pod uwagę sposób przetwarzania i wykorzystywania informacji można rozpoznać: Styl „REFLEKSYJNY OBSERWATOR” - idealny dla ludzi lubiących stać nieco z boku, nastawionych na weryfikowanie wiedzy teoretycznej w praktyce, często na drodze eksperymentowania. Przed wygłoszeniem własnego sądu wsłuchują się w zdania innych. Styl „REFLEKSYJNY TEORETYK” - preferowany przez osoby przetwarzające informacje drogą przemyśleń. Usilnie dążą do precyzyjnego porządkowania informacji, zamknięcia ich w sensownym schemacie. Mają słabość do definicji, podstawowych założeń, zasad, modeli i myślenia systemowego. Styl „AKTYWNY UCZESTNIK” - Dotyczy ludzi, chętnie wykonujących działania praktyczne oraz własne doświadczenia życiowe jako klucz do zdobywania wiedzy. Preferują ten styl ludzie o otwartych umysłach, życzliwie nastawieni do wszystkiego, co nowe. Dobrze się czują w pracach zespołowych. Styl „PRAGMATYCZNY REALIZATOR” - Jest preferowany przez ludzi, lubiących wdrażać nowe koncepcje, pomysły czy techniki, by przekonać się, jak działają w praktyce. Cenią sobie wiedzę „z pierwszej ręki”. Natychmiast poszukują praktycznych dróg, by wykorzystać to, czego nauczyli się. Style uczenia się a preferowane procesy myślowe i formy ekspresji: 2 SPOSÓB PRZYSWAJANIA WIADOMOŚCI WZROKOWO SŁUCHOWO KINESTETYCZNIE Myślenie atomistyczne ORGANIZACJA MYŚLENIA ATOMISTYCZNIE RÓWNOLEGLE HOLISTYCZNIE STRUKTURALNIE zazwyczaj towarzyszy uczeniu się WYRAŻANIE MYŚLI WERBALNIE GRAFICZNIE KINESTETYCZNIE treści przeładowanych materiałem faktograficznym, trudnych do uporządkowania w wyrazistą strukturę. Myślenie równoległe polega na uruchamianiu sieci skojarzeń oraz procesów poznawczych ukształtowanych przez całe życie człowieka. Myślenie holistyczne pozwala postrzegać pewne obszary wiedzy z różnych punktów widzenia (przez pryzmat różnych przedmiotów szkolnych). Myślenie strukturalne to porządkowanie wiedzy w wyrazistą strukturę poprzez uruchamianie analizy logicznej, a zwłaszcza myślenia przyczynowo – skutkowego. Dydaktyka dorosłych wyróżnia następujące formy uczenia się: naturalne przez korzystanie z typowych rozwiązań systemowych: wykładu, zajęć warsztatowych, konwersatoryjnych, ćwiczeniowych Przez studia przypadków („case study”) Przez samodzielne uczenie się Rola wiedzy w życiu człowieka dorosłego: 3 PASMO WIEDZY Mechanizmy umożliwiające korzystanie z wiedzy, np. uczestnictwo w zajęciach KSZTAŁTOWANIE OSOBOWOŚCI Procesy myślowe Metody a style uczenia się Adaptowalność Podatność na zmiany • ZASTOSOWANIE WIEDZY W ŻYCIU Interferencja wiedzy na sytuacje życiowe zawodowe i osobiste Oprócz cech indywidualnych udowodniono znaczący wpływ czynników kontekstowych, takich jak: rodzina, sytuacja zawodowa czy środowisko na skuteczność uczenia się dorosłych 2. METODY KSZTAŁCENIA DOROSŁYCH. “Metoda kształcenia jest to określony sposób pracy nauczyciela, obejmujący pewien dobrany celowo zespół czynności, umożliwiający słuchaczom przyswojenie sobie nowej wiedzy, umiejętności i nawyków oraz kształtujący ich zdolności, poglądy i zainteresowania.” (R. Urbańczyk) Uczenie się przez doświadczenie opiera się na czterech założeniach: 1. Najlepiej uczymy się wtedy, gdy jesteśmy włączeni w przeżycie dostarczające nauki. 2. Wiedza jest najtrwalsza, gdy zdobywamy ją sami. 3. Uczymy się z zapałem, jeżeli mamy możliwości wyboru celu i sposobu nauki 4. Wszyscy ludzie mają pewien potencjał twórczy, wyrażający się w każdej dziedzinie życia. Warunki aktywności słuchacza: Cel zajęć jest bliski i wyraźny Cel uwzględnia zainteresowania i potrzeby słuchacza Słuchacz bierze udział w planowaniu i podejmowaniu decyzji Odczuwa satysfakcję Może realizować własne pomysły Istnieją realne szanse na zrealizowanie celu (PRAWO YERKESA - DODSONA M = f{w x p}; w - wartość celu; p - prawdopodobieństwo realizacji) 3. METODY AKTYWIZUJĄCE UCZNIA. 4 Każda metoda może być realizowana jako aktywizująca. Wszystko zależy od nauczyciela, który może określone reakcje ucznia wyzwolić lub zablokować. Dokonując wyboru metody warto zadać sobie pytania: Czy dana metoda: Wzbudzi zainteresowanie uczniów? Nie jest zbyt czasochłonna? Będzie wystarczająco skuteczna w realizacji celów? Zaktywizuje uczniów? Wymaga zastosowania dodatkowych środków dydaktycznych? Może udać się w licznym zespole? Wpłynie pozytywnie na atmosferę wychowawczą w zespole? Pozwoli na włączenie środowiska ucznia i jego doświadczeń? Metody aktywizujące Gry dydaktyczne Projekty Inscenizacje Dyskusje Gry dydaktyczne - występuje w nich element współzawodnictwa i zabawy. Charakteryzuje je duża siła oddziaływania na osobowość ucznia. Wymagają ustalenia reguł (instrukcji). Pożądane jest wyznaczenie gratyfikacji. Wśród gier dydaktycznych można wyróżnić: a) gry quizowo – turniejowe – rozgrywki między zespołami obejmujące odpowiedzi na pytania, rozwiązywanie zadań; stosuje się je do utrwalania i kontrolowania opanowanego materiału; b) gry typu rozgrywek umysłowych – krzyżówki, logogryfy, szarady, zagadki, labirynty, zadania edukacyjne; c) gry planszowe – losowe, strategiczne, strategiczno – losowe. Specyfika gier decyzyjnych: 5 Prowadzący grę występuje jako konsultant, partner, bardziej „coach” czy przewodnik niż jako typowy nauczyciel; Tematyka jest zindywidualizowana, dostosowana do zainteresowań, doświadczeń, potrzeb i wiedzy poszczególnych uczestników, Uczenie się następuje przez rozwiązywanie problemów (przez analizę określonej sytuacji, warunków, powiązań, doświadczeń); praca odbywa się w grupie, co umożliwia rozwijanie zarówno postaw indywidualnych (np. przywódczych) jak i umiejętności pracy w grupie; zaangażowanie emocjonalne, naturalna ciekawość i wyobraźnia, wspólna zabawa. Projekty - polegają na realizacji przez uczniów, czy to podzielonych na zespoły zadaniowe, czy też pracujący samodzielnie, szerszych przedsięwzięć mających charakter interdyscyplinarny. Praca ta ma najczęściej charakter długofalowy np. edukacja regionalna – dziedzictwo kulturowe w regionie, łącząc informacje z wielu dziedzin nauki (języka ojczystego, geografii, biologii, plastyki, muzyki, historii). Projekt edukacyjny badawczy polega na zebraniu możliwie jak najwięcej informacji na zadany temat i prezentacji na forum klasy. Jeżeli dotyczy działania lokalnego - polega na podjęciu przedsięwzięcia na rzecz środowiska lokalnego i prezentacji go na większym forum Inscenizacje (drama - bazująca na umiejętności odgrywania ról, życia fikcją, improwizacji słownej, muzycznej, plastycznej i ruchowej). Działania obejmują następujące etapy: 1) Propozycji (podejmowanie inicjatyw, zgłaszanie sugestii); 2) Planowania (tematyki, zakresu, zadań) 3) Realizacji 4) Prezentacji wyników Dyskusja – jest wskazana, gdy uczestnicy mają wystarczającą wiedzę na poruszane problemy oraz gdy występuje podzielność stanowisk. Pożądane jest poruszanie w dyskusji spraw ważkich społecznie i wychowawczo. Rodzaje dyskusji: 1) Konferencyjna (obowiązuje dyscyplina tematyczna 2) „okrągłego stołu” (prowadzona i podsumowywana przez znawcę tematu) 3) Panelowa (między ekspertami, obserwowana przez słuchaczy, włączających się w drugiej części dyskusji) 4) „burza mózgów” czyli giełda pomysłów. 6 Dyskusja z metaplanem („papierowa dyskusja”)- polega na tym, że w czasie dyskusji jej uczestnicy, podzieleni na zespoły 5-6 osobowe, tworzą plakat, który jest graficznym skrótem dyskusji. Uczestnicy, zamiast zabierać głos, zapisują swoje myśli na kartkach określonego kształtu i koloru w krótkiej formie równoważników zdań. Następnie przypinają je do arkusza papieru: Drzewko decyzyjne (Rogera La Rausa i Richarda Remy’ego) porządkuje myślenie uczniów i pomaga analizować motywy decyzji bohaterów postawionych w sytuacji wyboru. Polega na: sprecyzowaniu sytuacji wymagającej podjęcia decyzji, określeniu możliwych rozwiązań (należy zadbać, aby nie było ich zbyt wiele, bo całość może się pogmatwać), określeniu potencjalnych negatywnych i pozytywnych skutków każdej z ewentualnych decyzji oraz wyeksponowaniu wartości i celów towarzyszących wyborowi i branych pod uwagę przy podejmowaniu decyzji. Dyskusja typu „kula śniegowa” – łączy pracę indywidualną z zespołową. Rozpoczynamy od indywidualnej pracy każdego ucznia nad określonym zagadnieniem (czas trwania około 10 minut). Może to być praca z materiałem źródłowym lub samodzielna obserwacja. Efekty osiągane przez ucznia są zapisywane. Przez następne 10 minut uczniowie pracują w parach, 7 wymieniając między sobą informacje z poprzedniego etapu. Kolejne 10 minut jest przeznaczone na działania w zespole czteroosobowym. Pracę kończy się w grupach ośmioosobowych. Po wypracowaniu stanowiska zespołów następuje prezentacja wyników i podsumowanie lekcji. Każdy etap to zwiększanie liczby pomysłów wiodących do rozwiązania zadania. Metoda ta jest dość czasochłonna. Jej zaletą jest uaktywnianie uczniów, wdrażanie do działania w zmieniających się liczbowo zespołach, do rywalizacji. SCHEMAT DYSKUSJI TYPU „KULA ŚNIEŻNA” „Dlaczego młodzież sięga po narkotyki? 1 1 1 2 1 2 1 1 1 1 2 2 4 1 1 1 2 1 1 1 2 2 4 4 1 1 2 4 8 8 16 Dyskusja „burza mózgów” - jest to metoda, która staje się szczególnie przydatna w lekcjach problemowych. W jej wyniku powstaje wiele wysokiej jakości pomysłów, pozwala na rozwinięcie wśród uczniów umiejętności słuchania, a jednocześnie powstrzymywania się od krytyki cudzych wypowiedzi. Przeprowadzając lekcję „burzą mózgów” należy zwrócić uwagę na następujące reguły: Każdy uczeń ma prawo zgłosić nieograniczoną ilość pomysłów. Ważna jest liczba a nie jakość pomysłów. Pomysły nie mogą być przez nikogo oceniane, komentowane i krytykowane. Można korzystać z wcześniej zgłoszonych pomysłów, zmieniać je lub rozwijać. Nie notuje się autora pomysłu. 8 Sporządzanie chronologii zdarzeń. „Linia czasu”. Rok 1951 1939 1933 1911 1903 Wynalazca Wynalazek Energia jądrowa do produkcji elektryczności Radar Telewizja barwna Telewizja Samolot J.L. Boird W.K. Zworykin O. I W. Wright 1897 1885-1856 1879 1876 1837 1834 1825 1806 1803 Radio Samochód z silnikiem benzynowym Żarówka Telefon Telegraf Silnik elektryczny Pierwsza linia kolejowa z trakcją parową Pasażerski statek parowy Parowóz G. Marconi G. Daimler i K. Benz T.A. Edison A.G.Bell S.F.Morse M.H. Jacobi G. Stephenson R. Fulton R. Trevithick 1782 Maszyna parowa J. Watt Dywanik pomysłów Pomysł 1. Kolejni pomysłodawcy przypinają kartki ze swoimi pomysłami. Pomysł 2. Wszystkie propozycje są analizowane. Pomysł 3. Przykład: Pomysł 4. „Jak sprawdzimy, czy nasze środowisko przyrodnicze jest wolne od skażeń?” Analiza SWOT - nazwa tej metody pochodzi z języka angielskiego i oznacza pierwsze litery wyrazów (S) STRNGHTS, (W) WEAKNESSES, (O) OPPORTUNITIES, (T) THREATS. Zadaniem SWOT jest ukształtowanie umiejętności podejmowania decyzji przez analizę i ocenę konkretnego wydarzenia. Można narysować schemat na tablicy, lub podzielić klasę na zespoły, które najpierw przedyskutują problem między sobą i zapiszą swoje propozycje 9 na rozdanych przez nauczyciela arkuszach papieru, a następnie w toku dyskusji ustalą najbardziej adekwatne do tematu odpowiedzi. Analiza SWOT na przykładzie specjalnej strefy ekonomicznej S – MOCNE STRONY (ATUTY) (5) Znaczne zainwestowanie kapitału (5) Sprawne zarządzanie, dobra organizacja (5) Infrastruktura zmodernizowana (4) Nowoczesne technologie produkcji (3) Wykwalifikowani pracownicy (2) Różnorodność produkcji (1) Obecność renomowanych koncernów światowych Razem: 25 p. W – SŁABE STRONY (5) Uzależnienie produkcji od koncernów światowych (ich kondycji finansowej) (4) Możliwość wycofania się inwestorów (3) Produkcja uzależniona od rytmiczności dostaw surowców (2) Ograniczona powierzchnia terenu do zagospodarowania (1) Konieczność przekwalifikowania części pracowników Razem: 15 p. O – OKAZJE (SZANSE) (5) Ulgi podatkowe (5) Zasilanie w energię elektryczną, gaz i ciepło, sieć drogowa i kolejowa, lotnisko (5) Duża grupa wysokokwalifikowanych pracowników na terenie o wysokim bezrobociu (3) Szkolnictwo nastawione na kształcenie dla potrzeb rynku pracy (1) Korzyści aglomeracji (duże zaludnienie) Razem: 19 p. T – ZAGROŻENIA (5) Zagrożenie likwidacją specjalnej strefy ekonomicznej i ulg podatkowych (4) Krótki okres ulg i zwolnień podatkowych (3) Ograniczony rynek zbytu na miejscu – uzależnienie od transportu (2) Brak surowców i półproduktów na miejscu – konieczność transportu (1) Zagrożenie środowiska przyrodniczego – kary za zanieczyszczanie wód i atmosfery Razem: 15 p. Jeżeli nauczyciel chce, by uczniowie: Ptworzyli nowe pomysły; Podnieśli je do własnego doświadczenia; Pzaakceptowali kontrowersyjną ideę pracuje z nimi: W małych grupach Korzystając z dyskusji Stosując gry inscenizacyjne Analizując trafnie dobrane przypadki Zapamiętaj: Każdego dnia możesz nauczyć się czegoś nowego, jeśli tylko zadasz sobie trud, aby pomyśleć. Jesteś odpowiedzialny za własne uczenie się - ucz się więc sercem i rozumem. Uczenie się powinno sprawiać przyjemność. Nauczyciel pracujący z dorosłymi ma szansę na weryfikowanie swojej wiedzy poprzez pryzmat doświadczeń swoich uczniów. 10 11