Wycieczka po

Wycieczka
po
Sławie
Trip through Sława
w
w
w
sla
.
wa
.pl
Wycieczka po Sławie
Tekst/ Text
Krzysztof Koziołek
Tłumaczenie/ Translation
Adrianna Lacka-Szczęsny
Wydawca/ Editor
Gmina Sława/ Municipality Sława
ul. H. Pobożnego 10, 67-410 Sława
tel. 68 355 83 10, fax 68 355 83 13
www.slawa.pl
Urząd Miejski w Sławie/Town Office in Sława
ul. H. Pobożnego 10, 67-410 Sława
tel. 68 355 83 10, fax 68 355 83 13
www.slawa.pl
Autorzy zdjęć/ Photos
Marek Krukiel - zdjęcia lotnicze / Marek Krukiel - aerial photo,
Piotr Dziełakowski,
archiwum Urzędu Miejskiego w Sławie / Town Office in Sława - archive
Druk i oprawa - Printing and binding
www.libro.poznan.pl
ISBN: 978-83-920100-8-1
„Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich: „Europa inwestująca w obszary wiejskie”.
Projekt pn. „Wydanie polsko-angielskiego folderu promocyjnego gmin Sława i Wschowa”, współfinansowany jest ze środków Unii Europejskiej
w ramach działania „Wdrażanie lokalnych strategii rozwoju” - mały projekt Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013.
Instytucja zarządzająca Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 - Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi.
Trip through Sława
Krzysztof Koziołek
Krzysztof Koziołek
Sława, miejsce magiczne
Sława – a magic place
Mgła unosząca się nad taflą Jeziora Sławskiego była tak
The fog floating over the surface of the Sławskie Lake
gęsta, że można ją było kroić nożem. Sunęła w górę nie-
was so thick that it could be cut with a knife. It was nosing
zwykle wolno, niemal niezauważalnie, wręcz w majesta-
silently up, very slowly, almost imperceptibly, in a majes-
tyczny sposób. Pierwszą myślą, jaka przyszła Andrze-
tic way. The first thought that came to Andrzej Sokół’s
jowi Sokołowi do głowy, była ta, że biała wata odsłania
mind was that ‘the white cotton wool’ revealed water
wodę niechętnie, jak wstydliwa kobieta podnosząca
reluctantly, the same as an embarrassed woman lifted
zaledwie rąbek spódnicy, aby czasem nie pokazać
her skirt hem in such a way that nobody could see too
zbyt wiele. Zupełnie jakby chciała utrzymać w sekrecie
much. She seemed to want to keep as a secret what was
to, co w tej chwili działo się w głębokich odmętach.
currently going on in the deep depths.
1
Wycieczka po Sławie
Wrażenie owej tajemniczości potęgowała jeszcze
przejmująca cisza. Dopiero po chwili zastanowienia
Sokół uświadomił sobie, że nie słyszy ani porannego
śpiewu ptaków, ani skrzeków żab, nawet szuwary nie
tarły o siebie w ten charakterystyczny sposób, pozostawione przez wiatr same sobie.
- Zamiast wschodu słońca jest mgła. I po co było zwlekać się z łóżka o trzeciej nad ranem? - Sokół ziewnął
przeciągle, walcząc z opadającymi powiekami,
That impression of the mystery was still intensified by poignant silence. Only after one moment of consideration did Sokół realize that he
did not hear any morning birds singing or the
frogs croaking. Even the reed grass was not
rubbing each other in such a characteristic way
as it does when the wind does not disturb it.
- Instead of the sun there is fog. And what was
the reason of getting up at three o’clock in the
2
Trip through Sława
morning? – Sokół gave a wide yawn. He was fighting with dropping eyelids at the same time. He absolutely wasn’t
used to getting up so early. Suddenly, the silence was broken by an unexpected flutter of wings. A few seconds
later, Sokół got scared of greyleg geese’s loud, high noise. The birds were about to fly. Sokół stumbled. He instinctively managed to grab the reeds but it was not a foundation at all. But for his equilibristic pose he managed
to attain at the last gasp, he would have fallen straight into the water. Finally, he regained his balance, looked left
and saw some rays of light permeating through the trees. He turned his head again and was almost petrified when
he saw the surface of the lake bathed in the sunlight. The fog disappeared without a trace.
- Come back here in the evening …
nieprzyzwyczajony do tak wczesnego wstawania.
Wtem ciszę przerwał nieoczekiwany łopot skrzydeł.
Sekundę później Sokół potknął się, przestraszony krzykiem startujących do lotu gęsi gęgawych. Machinalnie złapał się trzcin, ale żadne to było oparcie i gdyby
nie ekwilibrystyczna poza, jaką w ostatnim momencie
udało mu się przyjąć, jak nic wpadłby prosto do wody.
Odzyskawszy równowagę, spojrzał w lewo, zobaczył
promyki światła przebijające się między drzewami.
Odwrócił głowę ponownie i niemal skamieniał,
zobaczywszy taflę jeziora skąpaną w słonecznym
blasku. Po mgle nie było śladu.
- Wróć tu wieczorem...
Sokół miał wrażenie, że cichy głos, niewiele donośniejszy
od szeptu, dobiega spomiędzy szuwar.
- Jest tu ktoś? - spytał Sokół niepewnie.
- Wróć do mnie, gdy słońce będzie się kładło spać... - szept
3
Wycieczka po Sławie
był jeszcze cichszy. Sokół skierował badawcze spojrzenie
Sokół had the impression that a silent voice, not much
w miejsce, z którego, jak mu się wydawało, dobiega
louder than a whisper, was coming from between the
głos. Nagle poczuł dreszcze przebiegające po ple-
reeds.
cach, odniósł bowiem wrażenie, że dostrzega postać
- Is there anybody here? - Sokół asked insecurely.
kobiety w białej zwiewnej sukni unoszącą się tuż nad
- Come back to me when the sun bunks down to sleep
wodą. Wziął głęboki wdech, po chwili wypuścił po-
... – the whisper was even quieter.
wietrze z sykiem, odwrócił się na pięcie, sprężając się
Sokół gave a searching look at the place, where, as
do biegu i... zamarł w pół kroku. Przy czarnej sośnie,
it seemed to him, the voice came from. Suddenly, he
najgrubszej w Polsce, której dwóch mężczyzn nie da-
felt creeps on his back. He had an impression he
łoby rady objąć rękoma, stało trzech chłopców. Nie
could see a figure of a woman in a white, ethe-
byłoby w tym nic dziwnego, gdyby nie to, że mieli
real dress floating just above the water. He took
na sobie mundury niemieckich żołnierzy Waffen SS.
a deep breath and, after a while, he breathed out
4
5
Wycieczka po Sławie
- Esesmani, tutaj? W czasie się przeniosłem? Film
with a hiss. He made a U-turn, prepared to run and
jakiś kręcą? - gonitwa myśli biegła w głowie Sokoła
sank in a mid-step. Next to the thickest black pine
z prędkością błyskawicy. Spojrzał raz jeszcze, wytęża-
in Poland, so thick that even two adults would not
jąc wzrok. Jeden z żołnierzy ustawiał drewniane po-
be able to enfold with their hands, there were two
lana, drugi polał je jakimś ciemnym płynem z butelki,
men and three boys. It would not be surprising at
trzeci po chwili odpalił zapałkę od poły wojskowego
all but they both were wearing the Waffen-SS Ger-
płaszcza i rzucił ją na stos drewna. Płomień buchnął tak
man soldiers’ uniforms. - Nazi SS units? Here? Have
wysoki, że wszyscy odskoczyli jak rażeni piorunem.
I moved about in time? Is there anybody making
- Schneller! Schneller! Szybciej! Szybciej! Bo zgaśnie!
a film here? – he had a flight of ideas like a streak
- komenderował ten, który podpalił stos. Krzyczał
of lightning. He looked again and strained his eyes.
w kierunku żołnierzy, którzy pojawili się w drzwiach
One of the soldiers was setting the wooden logs, the
6
Trip through Sława
pałacu i zaczęli schodzić szerokimi schodami. Szli
obok siebie, niosąc jakąś skrzynkę, za nimi w drzwiach
pojawiali się kolejni. Podeszli do ogniska, obrócili skrzynkę nad buchającymi w górę jęzorami ognia,
wyrzucając z niej mnóstwo książek i pojedynczych
kartek papieru.
- Czyżby palili słynne archiwum Heinricha Himmlera,
w którym zgromadzono tysiące dokumentów dotyczących procesów czarownic oraz masonerii? - Sokół
przetarł twarz dłonią, na ułamek sekundy zamykając
oczy. Gdy je otworzył, po esesmanach nie było już śladu. Za to cichy dźwięk syczącego ognia brzmiał jakby
nadal. Wytężył słuch, po chwili dotarło do niego, że to
other one poured some dark liquid from a bottle
onto the logs, and the third one stoke a match on
a military jacket and threw it on a pile of wood. The
flames blazed so high that all the men moved back
as if they were thunderstruck.
- Schneller! Schneller! Faster! Faster! The fire can go
out! - the man who set the fire to the pile ordered.
He shouted to the soldiers who appeared in the
doorway of a palace and began to get down using
wide stairs. They were walking side by side and carrying a box. Behind them, there the other soldiers
appeared in the doorway. They came towards the
fire, turned the box over the blazing tongues of
flames, and threw a lot of books and single sheets of
paper into the fire.
7
8
Trip through Sława
nie skwierczenie polan, tylko ludzki śpiew. Z kościoła
świętego Michała Archanioła dobiegały chorały gregoriańskie. Sokół żwawo ruszył w stronę świątyni, po chwili
rozpoznał słowa Psalmu 34: „Oblicze Pana zwraca się
przeciw źle czyniącym, by pamięć o nich wygładzić
z ziemi”. Poczuł ciarki przebiegające po plecach: kontrast między intonowanym przesłaniem a esesmanami
palącymi księgozbiór Himmlera był aż nadto czytelny.
Nie zdążył jednak nawet zacząć się zastanawiać nad tym,
co się dzieje, gdy jego uwagę przykuł świetlny refleks.
To promienie słońca odbijały się od rozety, okrągłego
okna ozdobionego metalowym ornamentem, tuż nad
głównym wejściem do kościoła. Ciarki raz jeszcze
- Are they burning the famous Heinrich Himmler’s archives? Is it a collection of thousands of documents
connected with witches’ trials and Freemasonry? Sokół rubbed his face with his hand and closed his
eyes for a split second. When he opened them, the Nazis
were no longer there. But a quiet, hissing sound of the fire
remained. He picked up his ears and after a while he
realized that it was not the sound of sizzling logs but
the human singing. He could hear the Gregorian
chants coming from the Saint Michael Archangel
church. Sokół briskly walked towards the temple and
he recognized the words of Psalm 34: ‘The eyes of
the LORD are on the righteous, and his ears are attentive to their cry; but the face of the LORD is against
9
10
Trip through Sława
przebiegły mu po plecach. Sokół już miał podjąć
decyzję, aby wrócić na kwaterę najkrótszą drogą,
powstrzymał się jednak w ostatniej chwili, usłyszawszy dobiegający z rynku hałas kaszlącego silnika jakiejś ciężarówki. A jeśli to niemieccy
żołnierze jechali pomóc przy paleniu tajemniczego księgozbioru? Nie chcąc znów narażać
się na przywidzenia z przeszłości, zrobił w tył
zwrot i ruszył w stronę parku miejskiego. Przeszedł mostek, podziwiając drzewa spowite gęstym bluszczem, kilka kroków dalej skręcił
w prawo, cały czas oglądając się za siebie. Zobaczywszy furgonetkę z napisem „Zaopatrzenie” stojącą pod hotelem, odetchnął z ulgą:
najwyraźniej podróż przed laty, w jaką wybrał
się jego umysł, dobiegła już końca... Nowym
mostkiem dla pieszych nad rzeczką Czernicą przedostał sięna plac księdza Kazimierza Tomkiewicza.
those who do evil, to blot out their name from the earth’. He felt creeps on his back: a contrast between the message
included in the Psalm and the Nazis burning Himmler’s collection of books was all too clear. But he could not even begin to
think about what was happening when a luminous sight riveted his attention. There were some sun beams reflected from a rose
window – the round window ornamented with metal adornments, just above the main entrance to the church. He felt creeps
on his back again. Sokół was about to make a decision to return to the headquarters by the shortest route but he refrained at
the last gasp, when he heard a noise of a truck engine coming from the market. But what if they were German soldiers coming
to the rescue to burn the mysterious collection of books? He did not want to subject himself to the illusions of the past so
he did an about-face and headed towards the municipal park. He crossed the bridge and admired the thick ivy-draped
trees. Then, after a few steps, he turned right. He was looking back all the time. After that, he saw a delivery van. It was
11
12
Trip through Sława
Spojrzał raz jeszcze na bryłę kościoła świętego Mi-
standing next to the hotel. He breathed a sigh of relief
chała Archanioła wybudowanego na zrębach świą-
– apparently, the journey back in time that his mind
tyni powstałej już w XIV wieku, w samych począt-
took part in, came to an end … Andrzej Sokół crossed
kach istnienia Sławy. To w tym właśnie kościele 25
a new pedestrian bridge over the Czernica river and
lipca 1960 roku Karol Wojtyła, ówczesny biskup kra-
arrived at the priest Kazimierz Tomkiewicz square. He
kowski a późniejszy papież Jan Paweł II, odprawił
looked once again at the building of the Saint Michael
mszę dla studentów, z którymi przyjechał do Sławy
Archangel church, built on the frameworks of a tem-
rozpocząć wakacyjny spływ. Potem zjedli śniadanie
ple created as early as the fourteenth century, in the
i zwodowali kajaki na jeziorze, kierując się rzeką
very early days of Sława existence. It was the church
Obrzycą w stronę Skwierzyny. Na wysokości kościoła
where on July 25, 1960 Karol Wojtyla, the then Bishop
Sokół skręcił w lewo w uliczkę tak wąską, że dorosły
of Cracow and a later Pope - John Paul II, celebrated
mężczyzna rozłożonymi rękoma mógł dotknąć obu
a Mass for students with whom he came to Sława to
ścian. Chwilę później stanął na rynku, jego oczom uka-
take part in a canoeing trip. After the mass, they all had
zała się strzelista wieża kościoła Miłosierdzia Bożego
breakfast and launched canoes on the lake. They took
13
14
Trip through Sława
dziwnie współgrająca z przysadzistą bryłą samej
świątyni. Jej projektantem był sam Karl Friedrich
Schinkel z Berlina, wielki niemiecki architekt żyjący na przełomie XVIII i XIX wieku. Kościół
przez niego zaprojektowany był czwartym wybudowanym w Sławie przez protestantów, poprzednie trzy spłonęły doszczętnie w pożarach.
Wcześniej należał do nich kościół św. Michała
Archanioła, ale w 1654 roku komisja działając
w ramach kontrreformacji nakazała jego zwrot
katolikom. Jak głosi legenda, o tym, kto będzie
właścicielem świątyni, miał zadecydować wyścig konny dookoła jeziora. Wygrał go koń katolików, a na pamiątkę tego wydarzenia w oknie
Obrzyca river and headed towards Skwierzyna. Next to the church, there Sokół turned left into a narrow street. It was
so narrow that an adult man would be able to touch both walls of the street buildings with his hands quite easily. A few
minutes later, Sokół stopped in the market. A lovely view of the soaring tower of the God’s Mercy church unfolded
itself before his eyes. The tower surprisingly harmonized with the stubby body of the temple itself. It was Karl Friedrich
Schinkel from Berlin – a German architect who lived on the turn of the eighteenth and the nineteenth centuries - who
designed the temple. The church designed by him was the fourth temple built by the protestants in Sława because the
three previous ones went up in flames. Previously, the Saint Michael Archangel church belonged to the protestants. But
in 1654, the Counter Reformation committee ordered to give the temple back to the Catholics. As the legend says, it
was a horse race around the lake that was to determine the ownership of the church. The Catholics’ horse won the race
and that group of people got the temple. At the windows of Saint Michael Archangel church, there is a horseshoe to
15
16
Trip through Sława
kościoła św. Michała Archanioła umieszczono
commemorate that event. The rising sun intensely
podkowę. Wschodzące słońce mocno oślepiało
blinded Sokół but he would bet his life that he could
Sokoła, ale dałby sobie rękę uciąć, że na samym
see some people passing over the tiles, at the very
szczycie dachu widzi kilka osób podających so-
top of the roof. He tried to hear what they were talk-
bie dachówki. Próbował usłyszeć, co do siebie
ing about. However, he was unable to distinguish or
mówią, ale nie potrafił rozpoznać, dopiero po
recognize a single word. Only later did he realize that
chwili zorientował się, że używali języka nie-
they were speaking German. Were they the worship-
mieckiego. Czyżby byli to wierni odbudowują-
pers rebuilding the temple that had been destroyed
cy swą zniszczoną trzykrotnie świątynię? - Nie-
three times? – That was impossible ... – he sighed.
możliwe... - westchnął. Kiedy spojrzał raz jeszcze
When he looked at the building once more, there
w tym kierunku, na dachu nikogo nie było...
was nobody on the roof … Having passed the
17
Wycieczka po Sławie
Minąwszy kościół, wszedł w ulicę Głogowską, niesamowicie wąską. Musiał uważać nie tylko na jadące samochody, ale i na mieszkańców domów, którzy, wychodząc wprost na chodnik, też mogli potrącić pieszych!
Po kilkudziesięciu metrach Głogowska zbiegała się z ulicą Mikołaja Reja, to w tym miejscu przed wiekami
stała Brama Głogowska, nazywana też przez niektórych Bramą Radzyńską; jedna z trzech bram strzegących
miasta. Co prawda niegdyś rada książęca księstwa głogowskiego nakazała otoczyć Sławę murem obronnym,
ale ponieważ była ona
nie zbudowano. Usypa-
miastem prywatnym należącym do rodu von Rechenbergów, murów
no jedynie wał ziemny, gdzieniegdzie wzmocniony drewnianą palisadą...
church, Sokół took an incredibly narrow Głogowska
Street. He had to be careful not to be hit by moving
cars or the dwellers of the houses, who while leaving their estates, could easily knock over the pedestrians as well! After a few dozen meters,
Głogowska Street joined Mikołaj Rej Street. The
Głogowska Gate stood there some centuries ago.
That gate was also called the Radzyńska Gate and
was one of the three different gates guarding and
protecting the city. Admittedly, in the past a ducal
council of the Duchy of Głogów ordered to surround Sława by defensive walls but, as it was a private city that belonged to the baronial family von
Rechenberg, the walls were not finally built. The inhabitants only heaped up some earth and reinforced
it by a wooden bank here and there … Sokół returned to the market down the Rej Street. It was very
narrow and surrounded by lots of charming tenements. Then, he made for Chopin Street and sud18
Wycieczka po Sławie
Sokół wrócił na rynek ulicą Reja, równie wąską i oto-
denly, he appeared in a completely different place
czoną równie urokliwymi kamieniczkami. Następnie
and time. On the left side of the street, the one close
skierował się w ulicę Chopina, aby nagle znaleźć się
to the market, there were high brick fences inter-
jakby w zupełnie innym miejscu i czasie. Po lewej
twined with four ‘wooden gates’ – as they were
stronie ulicy, tej bliższej rynkowi, stały wysokie muro-
called in a village. How was it possible to find a ru-
wane ogrodzenia przeplatane czterema drewnianymi
ral landscape in the centre of the city? The answer
bramami, wrotami, jak mawia się na wsi. Skąd w cen-
was surprising. - Sława, as any other city, had also
trum miasta wiejskie klimaty? Odpowiedź była zaska-
a rural part for quite a while. In that case, the farmers’
kująca: Sława przez wieki, jak inne miasta, miała też
yards were situated just at the back of the market.
część wiejską, w tym przypadku obejścia rolników
Sokół took a glance of the gate and noticed a tower
znajdowały się tuż na zapleczu rynku. Sokół rzucił
of the Saint Michael Archangel church looming in
spojrzeniem ponad wrota, dostrzegł wieżę kościoła
the background. He started running headlong down
19
Wycieczka po Sławie
świętego MichałaArchanioła majaczącą w tle. Puścił się
biegiem w wąskie przejście wiodące do ulicy Matejki,
jedną z czterech podwójnych uliczek wychodzących z rynku, następnie przeszedł ją, wolno spacerując, po czym z powrotem znalazł się na ulicy Chopina, na
końcu uliczki dostrzegł niskie chatki, jakby znów znalazł się na wsi, tuż obok miejskich kamieniczek. Ulicą
Waryńskiego pokonał most drogowy na Czernicy,
gdzie niegdyś stała Brama Polska, skręcił w prawo
w ulicę Piwną, aby na jej końcu móc podziwiać dawną wieżyczkę strażniczą. Stamtąd przedostał się na
Nowy Rynek, przypadkowego przechodnia poprosił o zrobienie zdjęcia przy fontannie z rzeźbą
a narrow passage leading to Matejki Street, one of the
four double streets emerging from the market. Then,
he crossed it, walked slowly and finally, he was back in
Chopin Street. At the end of the street, there he noticed
some cottages and huts as if he had visited a countryside again. He was next to the tenement houses. Sokół
crossed a road bridge over the Czernica river, situated in
Waryńskiego Street, where once there was the Polish
Gate. Then, he turned right into Piwna Street and started
admiring a former watchtower at the end of the road.
Thence, he got to the new market and asked
a chance passer-by to take a photo of him next to
20
Trip through Sława
Witosławy, następnie wszedł do parku miejskie-
a fountain with the sculpture of Witosława. Then, he
go i między drzewami oplecionymi bluszczem
went to the city park for a walk among the trees
udał się spacerem na miejskie kąpielisko. Odpo-
entwined by the ivy. Finally, he got to the city baths.
czynek od gonitwy codzienności i wytężonej
The rest from the everyday life pursuit and a hard
pracy był jak najbardziej wskazany, a plaża z pięk-
work was absolutely advisable and the beach with
nym widokiem na niemal całe jezioro nadawała
beautiful views of the almost whole lake seemed to
się do tego idealnie. Ale ile można smażyć się na
be a perfect place for such a repose. But how much
słońcu? Jeść świeże ryby łowione niemal pod
time is it possible to sunbathe and eat fresh fish caught
nosem przez miejscowych rybaków? Przyglądać
by the local fishermen in the swim? Or how long can
się baraszkującym dzieciom? Patrzeć z kpiącym
you observe frolic children and look at men flexing
uśmiechem na mężczyzn prężących coś, co
what they consider to be muscles but what is just like
w ich mniemaniu jest muskułami, zaś tak napraw-
flabby balloons with a mocking smile? Or is it possible
dę zaledwie sflaczałymi balonami? Podziwiać ko-
to admire female shapes gilding in the sun due to the
biece krągłości złocące się w słońcu dzięki hek-
hectoliters of applied suntan lotion or take part in water
tolitrom wylewanego na nie olejku do opalania?
bike rides there and back for a long time? ... Late in the
21
Wycieczka po Sławie
Pływać rowerem wodnym w tę i z powrotem?... Póź-
afternoon, Sokół finally decided to finish resting. While
nym popołudniem Sokół postanowił więc defini-
rolling up the blanket, he looked and noticed a cruise
tywnie zakończyć leżakowanie. Zwijając koc, spojrzał
ship in the distance. It was just putting ashore. He minced
w dal, do pomostu przybijał właśnie statek wyciecz-
towards the ship and with a devil-may-care attitude
kowy. Nie namyślając się wiele, podreptał w jego kie-
bought a ticket. After a while, surrounded by as satisfied
runku, kupił bilet i otoczony równie zadowolonymi
and sun burnt holidaymakers as he was, Sokół took a seat
jak on i spalonymi słońcem wczasowiczami, zajął
on the board. The cruise was very pleasant and relaxing.
miejsce na pokładzie. Rejs był wielce przyjemny i re-
But how could it be different if the lake of an area of 854
laksujący. Ale czy mogłoby być inaczej, skoro mają-
ha was called by Germans the Silesian Sea so long ago? It
ce około 850 hektarów powierzchni jezioro już
was given such a name maybe due to the setting sun that
Niemcy nazwali Śląskim Morzem? Być może dlatego,
observed from the east end of the lake, e.g. on the wild
że zachodzące słońce obserwowane ze wschodnie-
beach of the City Bay , was spreading over the
go krańca akwenu, np. dzikiej plaży w zatoce miej-
lake with its beams and it was the same phe-
skiej, rozchodziło się promieniami po wo-
nomenon as it usually happens on the sea.
dzie tak, jak na morzu. Wtedy pojawia się
Then, there is something what sailors call
coś, co marynarze nazywają „drogą do
a ‘road to happiness’? Or maybe
szczęścia”? A może dlatego, że gdy nad
the reason was different. When
wodę opadała mgła, przeciwległego
the water mist was falling then,
brzegu jeziora nie było widać, wy-
the opposite shore of the lake
dawało się, jakby nie miało ono
could not be seen. It seemed
22
23
Wycieczka po Sławie
końca? A może powód był inny, taki oto, że przy
as if the lake had no boundary lines. There was some-
wietrznej pogodzie na tafli jeziora mknące przez sie-
thing else strange about the lake – when there was
dem kilometrów fale tworzyły niemal sztormowe
a windy weather, on the surface of the lake there were
bałwany? Z jakiej przyczyny określono jezioro takim
seven kilometers long, almost stormy waves. It was not
mianem, było mniej istotne, najważniejsze, że fak-
so important why the lake was given such a name. The
tycznie można się tam było poczuć jak na prawdzi-
main thing was that you could have some experience
wym morzu. A tym, którym mało było morskich
as if you were on the real sea. Those who lacked sea
przygód, jezioro oferowało atrakcje innego typu.
adventures could focus on a variety of attractions of-
Można tu podziwiać wodujące i wznoszące się do lotu
fered by the lake. You could admire alighting and flying
łyski, gęsi gęgawe, łabędzie nieme, perkozy dwuczu-
coots, greyleg geese, mute swans, crested grebes, as
be jak też kormorany czarne zajmujące jedną z trzech
well as black cormorants that were the main inhabitants
wysp zwaną z tejże przyczyny Wyspą Kormora-
of one of the three islands called the Cormorants’ Is-
nów. Jezioro to też istny raj dla wędkarzy, którzy
land. The lake was also a paradise for anglers who could
mogą tu złowić sandacza, szczupaka, okonia, płoć,
fish zanders, pikes, perches, roaches, tenches, breams or
24
Trip through Sława
lina, leszcza czy węgorza... Statek przebijał się
eels there... The ship waded through the waves. Sokół
przez fale. Sokół jednym uchem słuchał prze-
was listening to a guide who was mentioning another
wodnika przytaczającego kolejną już anegdotkę,
anecdote and to a rustle of the wind at the same time.
drugim zaś chłonął szum wiatru, wpatrując się
He was staring at dozens of white sailboats and yachts.
przy tym w biel dziesiątek żaglówek i jachtów pły-
They were sailing so fast that when you looked at them
nących z tak dużą prędkością, że patrząc na nie
from a distance you could think they were not gliding
z daleka wydawało się, jakby nie sunęły po wo-
through the water but floating just above the surface of
dzie, tylko unosiły się tuż nad jej powierzchnią.
the lake. When the guide mentioned the deepest part
Kiedy przewodnik wspomniał o najgłębszym
of the lake - which was more than 12 meters deep -
miejscu na jeziorze - mającym ponad 12 metrów
Sokół recollected the morning and the mysterious fig-
głębokości - Sokołowi przypomniał się poranek
ures of Waffen SS soldiers burning the mysterious
i tajemnicze postacie esesmanów palących tajem-
Himmler’s collection of books. He fixed his gaze on the
niczy księgozbiór Himmlera. Zapatrzył się w dal,
distance. The waves pushed by the wind suddenly col-
fale pchane przez wiatr nagle się załamały, a on
lapsed. He had the impression as if he saw something
25
26
Trip through Sława
odniósł wrażenie, jakby zobaczył coś, co przypo-
that reminded him of a submarine body. Was it another
mniało kiosk (nadbudówka, kadłub) łodzi podwod-
thing from the past? During the World War the Nazis used
nej. Kolejne przywidzenie z przeszłości? W czasach II
the Silesian Sea to test U-boats ... Sokół disembarked the
wojny światowej naziści wykorzystywali przecież Ślą-
ship. He was hit by the a wave of noise. The beach was still
skie Morze do testowania U-Bootów... Sokół zszedł ze
full of tourists making use of the last sunbeams. Finally, the
statku, uderzony falą zgiełku. Plaża wciąż pełna była
sun hid somewhere near the shore of the lake. In search
turystów wykorzystujących ostatnie promienie słoń-
of silence and peace Sokół walked briskly towards the city
ca szykującego się do zajścia nad brzegiem jeziora.
park. He went among the trees bent in amazing poses, as
Szukając ciszy i spokoju, szybkim krokiem ruszył
if they had been twisted with a very strong human hand.
w stronę parku miejskiego. Wszedł między drzewa
Suddenly, out of nowhere, the ground was covered with
wygięte w niesamowitych pozach, jakby wykręcone
falling fog. He looked at ‘the white cotton wool’, still star-
ludzką, nadzwyczaj silną ręką. Wtem, nie wiadomo
ing at the trees that suddenly began to look like fairy-tale
skąd, nad ziemię zaczęła opadać mgła. Patrzył na tę
characters. He was gazing into the ivy that entwined the
białą watę, patrzył wciąż na drzewa, które nagle za-
boughs and branches of the trees and
częły wyglądać jak baśniowe postacie. Wpatrywał się
covered the brushwood creating
w bluszcz, który oplatał nie tylko konary i gałęzie
a kind of a strange and mysterious
drzew, ale pokrywał też poszycie, tworząc jakąś taką
quilt. Being led by an unknown force,
dziwną, tajemniczą kołdrę. Wiedziony nieznaną siłą,
Sokół reached the shore next to the
Sokół dotarł nad brzeg tuż przy pałacu.
- A jednak wróciłeś... - zaszumiało w trzcinach.
palace.
- You did come back ... – the reeds rustled.
Wycieczka po Sławie
Błyskawicznie odwrócił głowę w stronę, skąd dobiegł go dźwięk. Przetarł oczy ze zdumienia. Nad
wodą unosiła się piękna kobieca postać, owinięta
w białą suknię, z włosami lśniącymi złotem. To
musiała być brodawica, dawna opiekunka wód
wszelakich, jedna z tych, które przed wiekami
zaopiekowały się Witosławą, córką księcia głogowskiego, zrozpaczoną po śmierci matki. Sokół
otworzył usta, chciał coś powiedzieć, krzyknąć,
ale wydobył z siebie tylko cichy świst. Zrobił
więc krok przed siebie, wyciągając rękę w niemym geście, ale w tym samym momencie biała
He quickly turned his head in the direction where
he heard the sound from. He rubbed his eyes in
a silent wonder. There was a beautiful female figure, wrapped in a white dress, with her hair shining
like gold, floating over the surface of the lake.
It must have been the former patroness of all
kinds of water, one of those that took care of
Witosława, the Duke’s of Głogów daughter, distraught after her mother’s death a few ages ago.
Sokół opened his mouth to say something or to
shout but only a silent whoosh of air brought out
of his mouth. He did a step forward, extended his
hand in a silent gesture but the white lady disappeared at the same time. After a while, the fog fell
down and the surface of the lake sparkled with
28
Trip through Sława
pani znikła. Chwilę później mgła opadła a tafla je-
millions of red lights of the setting sun.
ziora zaiskrzyła się milionami czerwonych światełek
- First, the Nazis who were burning the books
zachodzącego słońca.
... Then, the evangelicals who were building
- Najpierw naziści palący książki... Potem ewangelicy
the church ... Later the submarine ... And now
budujący kościół... Później łódź podwodna... A teraz
the medieval goddess ... – Sokół was whisper-
jeszcze średniowieczna bogini... - Sokół szeptał sam
ing to himself, not to be heard by anyone,
do siebie, żeby czasem nikt go nie usłyszał, choć
even though there was nobody but himself in
przecież w pobliżu nie było nikogo oprócz jego sa-
the area – they could not be hallucinations ...
mego. - To nie mogą być halucynacje... Coś w tym
There must have been something about all of
wszystkim musi być... - nagle uśmiechnął się pod
that … suddenly, he smiled under his breath. –
nosem. - Sława to naprawdę jest miejsce magiczne...
Sława is a truly magic place …
29
30
Trip through Sława
Raj dla wodniaków, wędkarzy, rowerzystów
i piechurów
A paradise for boaters, anglers, cyclists
and hikers
Sława od lat kojarzy się przede wszystkim z jed-
Sława has been primarily associated with one big tour-
ną wielką atrakcją turystyczną: Jeziorem Sławskim
ist attraction - the Sławskie Lake. The lake of an area
o powierzchni 850 hektarów, największym w połu-
of 854 ha is the biggest water body in the south-west-
dniowo-zachodniej Polsce. Kilkadziesiąt ośrodków
ern Poland. Lots of summer resorts, guesthouses and
wypoczynkowych, pensjonatów i kwater prywat-
private houses located in the very Sława, Lubiatów
nych położonych w samej Sławie oraz w Radzyniu
and Radzyń provide excellent accommodation facil-
i Lubiatowie zapewnia doskonałą bazę noclegową.
ities. It is also possible to rent kayaks, water bikes and
Można też wypożyczyć nie tylko kajaki, rowery
boats as well as yachts and sailboats. In the summer,
wodne i łodzie, ale nawet jachty czy żaglówki. La-
during the holidays you can take a trip by a cruise ship.
tem, w czasie wakacji, po jeziorze kursuje statek
When you sail across the lake, it is possible to admire
wycieczkowy, z pokładu którego można podzi-
the Silesian Sea together with its three islands: the Bird
wiać Śląskie Morze z jego trzema wyspami: Ptasią,
Island, the Wild Island and the Cormorants’ Island. Canoe
31
32
Trip through Sława
Dziką i Kormoranów. Wypraw kajakowych wcale nie
trips do not have to be limited to sailing on the lake. The
trzeba ograniczać do pływania po samym jeziorze.
Sławskie Lake together with the Obrzyca river – flowing
Rzeką Obrzycą, wypływającą z niego na północnym
from the north –west - create the beginning of some
zachodzie, łączy się bowiem z wieloma szlakami
picturesque kayak routes such as: Lubuski Water Route
wodnymi, jak Lubuski Szlak Wodny (Sława - San-
(Sława – Santok, its length is 220 km) or the route that
tok, długość 220 km) czy szlak wiodący do Odry
leads to the Oder river (63 km). If you travel across a
(63 km). Kanałami i rzekami można się także prze-
variety of channels and rivers, you can also reach the
dostać do grupy jezior Przemęcko-Wieleńskich,
group of Przemęcko - Wieleńskie Lakes and then,
a stamtąd wypłynąć na Konwaliowy Szlak Kajakowy
join and take the Lily of the Valley Route or the Cis-
czy Kajakową Pętlę Cysterską. Jezioro Sławskie jest
tercian Kayak Route from there. The Sławskie Lake
największym w gminie i na Pojezierzu Sławskim, ale
is the largest one in the Sława county as well as in the
nie jedynym. Spośród dziewięciu pozostałych jedne
Sławskie Lake District. But it is not the only lake in the
przyciągają turystów czystą wodą, plażami i ośrod-
area. Together with nine other lakes, it attracts tour-
kami wypoczynkowymi, inne zaś ciszą i spokojem.
ists because of clean water, beautiful beaches and
33
Wycieczka po Sławie
Spragnieni miłości powinni odwiedzić Tarnów Je-
holiday resorts, silence and peace. Those who are
zierny położony nad dwoma jeziorami: Tarnowskim
athirst for love should visit Tarnów Jezierny. This village
Dużym i Tarnowskim Małym, a konkretnie źródełko
is set between the Big Tarnowskie Lake and the Small
miłości, zlokalizowane obok splecionych ze sobą
Tarnowskie Lake. There is a source called ‘the Source
sosny i buku. Jak głosi legenda, to nieszczęśliwie za-
of Love’ as well as a natural monument - the beech tree
kochani, których, aby mogli być razem, wróżka za-
joined together with the pine. According to the legend,
mieniła w drzewa... Wbrew pozorom gmina Sława to
both trees represent unhappy lovers who were turned
jednak raj nie tylko dla wodniaków i wędkarzy. Tak-
into trees by a fairy in order to be together ... Contrary
że amatorzy pieszych wędrówek i wypraw rowero-
to popular beliefs, the Sława county is a paradise not
wych znajdą tu coś dla siebie. Jednym z urokliwszych
only for boaters and anglers. There are also a lot of at-
miejsc są Wzgórza Pszczółkowskie nęcące licznymi
tractions for those who are keen on walking, rambling
34
Trip through Sława
jarami, wąwozami i wzniesieniami. Na trasie są dwa
wielkie głazy narzutowe: Mietek (obwód 5,6 metra)
i Jędrek. Na Szubienicznej Górze przed wiekami jak sama nazwa wskazuje - wieszano skazańców,
aby byli przestrogą dla podróżnych zmierzających
ze Sławy przez Wschowę do Głogowa. Na Starej
Winnej Górze (najwyższe wzniesienie w okolicy,
131 m n.p.m.) możemy odnaleźć pozostałości budynków dawnych winnic, przed laty na południowo-wschodnich stokach wzgórza uprawiano bowiem winorośl. W drodze ze szczytu wchodzimy
w dolinkę i przez krótki moment przenosimy się
and cycling. One of the most charming places are
the Pszczółkowskie Hills that allure with numerous
ravines, gullies and hills. On the route, there are two
large boulders: Mietek (a perimeter of 5.6 metres)
and Jędrek. The Gallows Mountain – as the name
suggests - reminded of ways of dispensing justice in
distant times. The gallows on the hill warned offenders travelling from Sława to Głogów (via Wschowa).
On the Old Vine Mountain (the highest hill in the area,
131m above the sea level), there you can find the
remains of former vineyards because in the past, the
south-eastern slopes of the Old Vine Mountain were
covered with vineyards. What’s more, wine was produced and stored there. If you walk down the hill,
you cross a valley and, for a short time, you can feel
35
Wycieczka po Sławie
w klimaty bliższe Tatrom czy Górom Izerskim. To
za sprawą Czarnego Stawu; woda w nim jest tak zakwaszona, że niemal pozbawiony jest roślinności, zaś
torf nadaje jej tajemniczy czarny kolor. Trasę wiodącą przez Wzgórza Pszczółkowskie można pokonać
zarówno pieszo (zajmuje to około 4 godzin), jak też
rowerem. Na cyklistów czekają również inne szlaki rowerowe, jak: Sława - Lgiń - Wschowa (40 km),
Sława - Lubiatów (10 km) oraz Lubiatów - Radzyń (11
km). W Lubiatowie ekologiczne dwa kółka możemy
na chwilę zamienić na wierzchowca i wybrać się na
szlak konny. Niedaleko tej miejscowości położone
są również dwa rezerwaty torfowiskowe: Mesze oraz
Jezioro Święte. Z Lubiatowa do Sławy można wrócić
trasą rowerową lub pieszą wiodącą drugą stroną jeziora. Po drodze warto zejść na ścieżkę dydaktyczną
the atmosphere of the Tatra Mountains or the Izera Mountains. It is thanks to the Black Pond. The
water in the pond is so acidulated that there is small vegetation and the peat causes the mysterious
black colour of the water. It is possible to make use of walk or bike trails through the Pszółkowskie
Hills. If you decide to travel on foot, the transition time is about 4 hours. Some other bicycle routes
wait for lovers of biking trips. There are three major bike trails: Sława – Lgiń – Wschowa (40 km),
Sława – Lubiatów (10 km) and Lubiatów – Radzyń (11 km). In Lubiatów, there you can change your
transport into another ecological one – it is advisable to leave your bike and try horse riding. Near
Lubiatów, there are two peat reserves: ‘Mesze’ - there is a group of protected water and marshy plants
and the ‘Holy Lake’. You can get by bike or on foot from Sława to Lubiatów and the route runs along
the other side of the lake. It is easy to get to the didactic path called ‘Zwierzyniec’ (another name of
36
37
Wycieczka po Sławie
„Zwierzyniec” (inna nazwa „Lekcja biologii inaczej”)
this place is ‘biology lesson differently’) from there. It
położoną przy leśniczówce o takiej samej nazwie.
is situated near the forester of the same name. And
A dotarłszy do Radzynia, nie można nie zwrócić
once reached Radzyń, you must pay attention to the
uwagi na stację badawczą Instytutu Meteorologii
IMGW research station (the Institute of Meteorology
i Gospodarki Wodnej, w której od 1970 roku pro-
and Water Management - a research and development
wadzi się m.in. badania nad obiegiem wody w przy-
unit), where since 1970 researches concerning water
rodzie. Wróciwszy do Sławy, warto się wybrać do
circulation have been conducted. By the way, when
parku miejskiego, w którym znajduje się największe
you are in Sława it is worth visiting the park. There is the
skupisko bluszczu posplitego w Polsce.
biggest centre of the common ivy in Poland.
38
Wycieczka po Sławie
39
278
Zielona Góra - 90 km
Sławskie
Przybyszów
SŁAWA
Nowe
Strącze
Radzyń
Tarnów
Jezierny
Kuźnica
Głogowska
278
Stare
Strącze
325
Nowa Sól - 54 km
319
Mapa poglądowa
Indicative Map
Poznań
Warszawa
Sława
Wrocław
SŁAWA
278
39 km
21 km
WSCHOWA
278
miasto królewskie...
Wschowa
King’s town Wschowa...
Miasto kkrólewskie
rólewskiee Wschowa
Tekst / Text
Krzysztof Koziołek
Konsultacja historyczna / Historical consultation
Marta Małkus
Tłumaczenie / Translation
Adrianna Lacka-Szczęsny
Gmina Wschowa / Municipality Wschowa
Rynek 1, 67-400 Wschowa
tel. 65 540 86 00, fax 65 540 13 40
www.wschowa.pl
Urząd Miasta i Gminy Wschowa / The Municipal Council of Wschowa
Wydział Promocji i Rozwoju / The Office of Promotion and Development
Plac Zamkowy 3, 67-400 Wschowa
e-mail: [email protected]
tel. 65 540 59 98
Autorzy zdjęć / Photos
Patryk Ścigocki, Bogusław Świtała, Marcin Tycner, Tomasz Wojnarowski, Aleksandra Jakubowska, Wojciech Adamski, Marek
Krukiel, Per Hansen, Dariusz Fogt, Piotr Dziełakowski, Błażej Witczak, Archiwum:Muzeum Ziemi Wschowskiej, Urzędu Miasta
i Gminy Wschowa
Druk i oprawa / Printing and binding
www.libro.poznan.pl
ISBN: 978-83-920100-8-1
„Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich: „Europa inwestująca w obszary wiejskie”.
Projekt pn. „Wydanie polsko-angielskiego folderu promocyjnego gmin Sława i Wschowa”, współfinansowany jest ze środków Unii Europejskiej
w ramach działania „Wdrażanie lokalnych strategii rozwoju” - mały projekt Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013.
Instytucja zarządzająca Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 - Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi.
King’s town Wschowa
Spacer z monarchą pod rękę
Walking arm in arm with the monarch
Opisując Wschowę, można by właściwie użyć tylko i aż jednego określenia, które oddałoby jej charakter i klimat: miasto
królewskie... Miasto królewskie nie tak znane jak Kraków,
Gniezno, Poznań czy Warszawa, ale kilka wieków temu niemal równie ważne! To tutaj król Kazimierz Wielki w 1365
roku pojął za żonę Jadwigę Żagańską, to tutaj przyjeżdżali
Władysław Jagiełło, Kazimierz Jagiellończyk, Zygmunt I Stary, August II Mocny i August III...
When you describe Wschowa, you can use only one or
as many as one expression that can show its character and
atmosphere: it is a royal town ... Wschowa is not as well
known as the other royal cities such as Cracow, Gniezno,
Poznań or Warsaw. But it was almost as important as
those famous places a few centuries ago! It was in that
city, where the king Casimir III the Great took Jadwiga
Żagańska to wife in 1365. It was just Wschowa that was
visited by Wladyslaw II Jagiello, Casimir IV the Jagiellonian, Sigismund I the Old, Augustus II the Strong and
Augustus III ...
But the monarchs’ visits are not the only tourist attractions
that you can discover while walking through the charming
streets of the old town. This time, however, you will be
taken on a trip through this splendid town not by a traditional guide but by a true story about the Turkish envoy’s
visit in Wschowa in 1775. And then, in order to rest
and relax, I invite you to the forest wilderness, on picturesque hills and limpid lakes ...
Ale wizyty monarchów to zaledwie czubek góry lodowej turystycznych atrakcji, które warto odkryć, spacerując
klimatycznymi uliczkami starego miasta. Tym razem jednak
w podróż po nich zabierze Cię, Drogi Czytelniku, nie
tradycyjny przewodnik turystyczny, a opowieść o prawdziwej skądinąd wizycie tureckiego posła w 1755 roku.
A potem, niejako dla odpoczynku, zapraszam w leśne
ostępy, na malownicze wzgórza i jeziora z krystalicznie
czystą wodą...
Krzysztof Koziołek
Krzysztof Koziołek
He is a novelist, the author of the science fiction novels,
crime stories and thrillers.
pisarz, autor powieści sensacyjnych, kryminałów i thrillerów
1
Miasto królewskie Wschowa
Poseł Porty Ottomańskiej Haggi Ali Aga, wysoki oficer
The envoy of the Ottoman port, Haggi Ali Aga, a high
wojsk tureckich, przybył do Wschowy wieczorem 21 maja
officer of the Turkish army, came to Wschowa at night,
1755 roku. Nazajutrz miał zostać przyjęty przez króla
on May 21, 1755. The following day he was to be
Augusta III, który to do miasta zawitał tego samego dnia,
received by the king Augustus III of Poland, who ar-
tyle że wczesnym rankiem.Poselstwo tureckie ulokowano
rived to the city early in the morning the same day.
na przedmieściach miasta, jednak z samego rana 22 maja
The Turkish envoys were placed on the outskirts of the city
Haggi Ali Aga wraz z najbliższymi współpracownikami
but in the very morning, on May 22, Haggi Ali Aga and
zjawił się we wschowskim zamku, aby skosztować śnia-
his closest associates appeared in Wschowa castle to en-
dania przygotowanego specjalnie dla znamienitego go-
joy breakfast prepared especially for the eminent guests. It
ścia. Zwykle poselstwa jadały posiłki przyrządzane przez
was typical of envoys to have meals cooked by their own
własnych kucharzy, na ten cel codziennie dostarczano im
chefs. A lot of food was delivered to that end. Those
między innymi 5 jagniąt lub owieczek, 30 królików, 20
supplies included, among other things, 5 lambs or sheep,
2
King’s town Ws
W
Wschowa
chowa
młodych kurcząt, 60 kilogramów ryżu, 20 kilogramów
miodu, 15 kilogramów kawy i tyleż samo cukru oraz mąki,
30 kilogramów cebuli, a oprócz tego czosnek, ocet, sól,
świeży ser, mleko, cytryny, oliwę i sok z limonek... Tym
razem jednak władze miasta, własny interes w wizycie poselstwa wietrzące, zaprosiły Haggiego Ali Agę na wystawny posiłek. Po porannej uczcie zaproponowano posłowi
zwiedzanie Wschowy, a żeby podkreślić znaczenie gościa,
za przewodnika miał robić burmistrz we własnej osobie.
Poseł z burmistrzem wyszli więc na zamkowy dziedziniec, skąpany w ciszy, dotykany promieniami słońca
podnoszącego się ponad mury obronne. Haggi Ali
Aga spojrzał przed siebie, dostrzegł dwie wieże górujące nad miastem: niższą, ratuszową, i wyższą, strzelającą w niebo wieżę katolickiego kościoła farnego.
30 rabbits, 20 young chickens, 60 kg of rice, 20 kg of honey, 15
kilograms of coffee and as much sugar and flour, 30 kg of onions, as
well as garlic, vinegar, salt, fresh cheese, milk, lemons, olive oil and
lime juice ... That time, however, the city authorities, decided to offer Haggi Ali Aga a sumptuous meal because they looked for their
own business in that particular visit. After the morning feast the envoy was offered to tour Wschowa. In order to emphasize the importance of the guest, a guide was to be the mayor of the city himself.
The envoy and the mayor went to the castle courtyard that was bathed in
silence, touched by the sunbeams rising over the defensive walls. Haggi
Ali Aga gave the neighbourhood a look and noticed two towers towering above the city - the lower one – the town hall tower and the taller
one, shooting up in the air, the Catholic parish church tower. A moment
later, the gate opened and the envoy saw lots of merchants and heard
3
Miasto królewskie Wschowa
Kiedy chwilę później otwarto bramę, w uszy tureckiego
their noise and incitement. All of them were boasting about
posła wpadł zgiełk i nawoływania kupców zachwalają-
their products and works of arts. In fact, they were the results
cych wytwory swej ciężkiej pracy. Wraz ze swym prze-
of their hard work. The envoy together with his guide went
wodnikiem ruszyli w lewo, mijając stoły piekarnicze,
left. They passed the bakery tables as well as the cloth-
kramy sukiennicze, garncarskie, szewskie i konwisarskie.
ing, pottery, grindery and stannum and red bronze stalls.
- Musisz wiedzieć, Ekscelencjo, że miasto nasze jest mia-
- You have to know, Your Excellency, that our town is
stem królewskim! - burmistrz nie krył dumy. - Od wieków
a royal town - The mayor did not hide his pride. – A few
przybywają tu monarchowie: Kazimierz Wielki, Władysław
famous monarchs such as Casimir III the Great, Wladyslaw
Jagiełło, Kazimierz Jagiellończyk, Zygmunt I Stary. August
II Jagiello, Casimir IV the Jagiellonian, Sigismund I the Old
II Mocny odwiedził nas aż siedem razy, a teraz gościmy
have come here for ages. And Augustus II the Strong has
4
King’s town Wschowa
ponownie jego syna, a pana naszego i władcę, Augusta III.
visited us as many as seven times. And now we are host-
- Słyszałem, Jaśnie Panie, że wasi sukiennicy z samy-
ing again, his son and our lord and ruler, Augustus III.
mi Niderlandami konkurują - poseł skłonił się nisko,
- I have heard, His Lordship, that your clothiers com-
nie zdradzając przy tym, że jednym z jego zadań było
pete even with the Netherlands – the envoy replied and
nawiązanie kontaktów z miejscowymi rzemieślnika-
bowed low. He did not want to reveal his secret that it
mi i podpisanie intratnych kontraktów. - A przy tym
was one of his tasks to establish contacts with the local
skutecznie, bo sukno, które tu, we Wschowie tka-
craftsmen and to sign some lucrative contracts. - And at
cie, jest najpierwszego gatunku... - komplementował.
the same time that competition with the Netherlands is
5
Miasto królewskie Wschowa
- To prawda, Ekscelencjo, święta to prawda - oblicze
very effective because the cloth that is weaved in Wschowa is
burmistrza pojaśniało jeszcze bardziej. - Gdybyśmy cza-
of the best quality … - the envoy complemented the mayor.
su nie mieli tak mało, pokazałbym Ekscelencji manufakturę
- That’s right, Your Excellency, it’s the gospel truth - the
farbiarską mieszczącą się na Przedmieściu Głogowskim,
mayor’s face brightened even more. - If we had some
prowadzoną dawniej przez Włocha Niccolo Bacaralliego.
more time, I would show you a dyer’s workshop lo-
Jest wielce nowoczesna, pierwsza taka w Rzeczypospoli-
cated in the Głogowskie Suburb. It is extremely modern
tej. Sukno tutaj produkowane trafia na wschód, aż do Rusi.
and
Ale i złotników mamy niepoślednich, tworzą oni przepiękne
wealth (the Republic of Poland). The workshop was for-
dzbany do wina, kufle do piwa czy garnitury do mycia rąk.
merly conducted by the Italian man - Niccolo Bacaralli.
6
the first one of that kind in the Polish Common-
King’s town Wschowa
The cloth produced there is transported to the East, as
far as to Russia. But our goldsmiths are also very important. They can create and make beautiful jugs for
wine, beer mugs and suits for washing hands. Although Wschowa is not the big city, there are as many
as 50 guilds and also almost ten three scores of craftsmen. Wschowa is one of the seven richest cities in the
Choć Wschowa wielkim miastem nie jest, to mamy
aż 50 cechów, a rzemieślników u nas prawie dziesięć kop. Wschowa jest jednym z siedmiu najbogatszych miast w Królestwie Polskim! Tędy, Ekscelencjo
- burmistrz dostojnym gestem ręki pokazał w prawo.
Przeszli obok urokliwych kamieniczek na Placu Zamkowym, kilka było już murowanych, reszta postawiona
z drewna. Minęli okazały budynek ratusza, zatrzymali
się na dłuższą chwilę przy ośmiobocznym zbiorniku na
wodę, w którego centrum stała rzeźba kobiety w koronie na głowie, długiej szacie, trzymająca kartusz z inskrypcją po łacinie „Męstwo rozkwita wobec nadziei”.
7
Miasto królewskie Wschowa
Rzeźbę stworzono z okazji przyjazdu Augusta III
do miasta, kobieta zaś była personifikacją Wschowy, zwanej z niemieckiego Fraustadt, Miastem Pani...
Haggi Ali Aga, jak na oficera przystało, już chciał ruszyć
w stronę murów obronnych i Bramy Głogowskiej, jednak
burmistrz dostojnym gestem ręki pokazał kierunek przeciwny. Ruszyli więc wzdłuż zachodniej pierzei rynku, gdzie
wszystkie kamienice były już murowane, z podcieniami na
parterze. Na samym końcu pierzei, na wysokości pierwszego piętra, kamienicę i ratusz łączyła drewniana weranda.
Kiedy pod nią stanęli i poseł głowę zadarł, burmistrz zaczął
opowiadać, co to za budowla. Wybudowana kilkadziesiąt
Kingdom of Poland! – Take this way, Your Excellency
– the mayor showed to the right in a dignified manner.
They passed the charming tenements at the Castle Square.
Some of the houses were already brick and the rest of them
was still wooden. Next, they went past a splendid building
of a town hall. Finally, they stopped for a moment at the
octagonal water tank. In the centre of the tank, there was
a sculpture of a woman in a long robe and with a crown
on her head. She was holding a cartouche with the Latin
inscription ‘Courage flourishes against hope’. The sculpture was created to celebrate the arrival of Augustus III.
The woman was a personification of Wschowa, known
from a German language as Fraustadt, Woman City ...
Haggi Ali Aga, as befitted the officer, wanted to move in
the direction of defensive walls and the Głogowska Gate but
the mayor pointed out the opposite direction in a dignified
8
King’s town Wschowa
lat wcześniej, łączyła rezydencję królewską z ratuszem.
Już August II Mocny przebywał w tym miejscu podczas
pobytów we Wschowie, teraz zaś w komnatach królewskich rozgościł się jego syn, August III. Na piętrach kilku
kamienic znajdowały się sale jadalne, kancelaria koronna, sypialnie dla króla i jego świty. Podobna weranda wiodła też
od kamienicy do kościoła farnego, wzdłuż ulicy Kościelnej.
- Czy król wasz oddzielne wejścia do ratusza i kościoła ma z jakiegoś konkretnego powodu? Może dla bezpieczeństwa chadza sam, żeby kontaktu z tłuszczą nie
mieć? - Haggi Ali Aga zadał pytanie takim tonem,
że trudno było rozeznać, czy tylko ciekawość chce
gesture. So they went along the western side of the square,
where all the houses were already brick, with arcades on the
ground floor. At the very end of the frontage, to the level of
the first floor, the tenement and the town hall were connected with a wooden veranda. When they stood under it and
the envoy perked his head, the mayor started talking about
the very dome. It was actually built several years sithence and
combined the royal residence with the town hall. It was the
place where Augustus II the Strong stayed during his visits in
Wschowa. Now, the royal chambers were the place where his
son, Augustus III, made himself comfortable. On the floors
of several tenements, there were dining rooms, a chancery,
bedrooms for the king and his entourage. A similar porch also
led to the building of the parish church, along Church Street.
- Does your king have some separate entrances to
the town hall and to the church for some particular
9
Miasto królewskie Wschowa
zaspokoić, czy też kpić z polskiego monarchy się odważa.
reason? Is it possible for him to go alone just to avoid
- Król nasz, Ekscelencjo, niczego i nikogo się nie boi -
any contacts with a crowd and to feel safe? - Haggi Ali
burmistrz intensywnie myślał, jakby tu honoru Ojczy-
Aga asked a question in such a strange tone that it was
zny bronić, a przy tym posła słowem żadnym czasem
difficult to make out whether it was only his curiosity or
aby nie urazić. - Werandy wzniesiono, aby czasu i sił
he was just brave enough to sneer at the Polish monarch.
król miłościwie nam panujący nie marnował na dro-
- Our king, Your Excellency, is not afraid of anything and anybody
gę, jeno by rządzić mógł i modlić się do Boga o po-
– the mayor was thinking intensively how to defend the honour
myślność. A czas jego, ekscelencjo, cenniejszy jest
of the homeland and not to offend the envoy at the same time.
od wszystkich kruszców w państwowym skarbcu!
The porches were built to save the ruling king’s time and
10
King’s town Wschowa
Haggi Ali Aga uśmiechnął się tylko
na to wyznanie, swoje i tak wiedząc.
Na dworach całej Europy bowiem mawiano, że August III był całkowitym
przeciwieństwem swego ojca. August
II Mocny uwielbiał przebywać wśród
tłumu, wręcz bratać się z nim, by zewsząd słyszeć okrzyki uznania dla swego królowania. W sercu Augusta III
szacunek poddanych też zajmował
miejsce niepoślednie, ale on z kolei
wyznawał inną drogę do jego zdobywania: majestat władcy nie pozwalał
mu na zadawanie się z motłochem,
wzmacnianiu jego prestiżu jako króla
miał więc służyć nimb tajemniczości.
not let him waste his precious time.
As you know, his tasks were to reign
and to pray to God for success and
well-being. And the king’s time, Your
Excellency, is more valuable than all
precious metals in the state treasury!
Haggi Aga Ali smiled at that confession. He seemed to be in the know
about something different. Augustus III
has been said to be the exact opposite
of his father on the European courts.
Augustus II the Strong loved spending
11
Miasto królewskie Wschowa
Poseł z burmistrzem skręcili w ulicę Kościelną. Ich oczom
time among the crowd, even fraternizing with people in order
ukazał się kościół farny i wiodąca do niego drewniana we-
to hear exclamations and cries of appreciation for his reign.
randa, biegnąca do murów świątyni, wprost do zakrystii.
Augustus III also kept the subjects in his heart and respected
- Tędy król nasz na modlitwy i kazania się udaje -
them but he held a different opinion of how to gain subjects’
burmistrz pospieszył z odpowiedzią, zanim jeszcze
respect: the power and majesty of the king did not allow
poseł zdążył zadać pytanie.Burmistrz pokazał posłowi
him to hang around with the mob and it was the atmos-
tablicę fundacyjną wmurowaną w ścianę dzwonnicy
phere of mystery that was to enhance his prestige as the king.
sięgającej wysokością 68 metrów, potem zaś muszlę
Then, the envoy with the mayor turned into Kościelna
Jakuba, znak, że fara znajdowała się na drodze szlaku
street. They saw the parish church and a wooden
12
King’s
King
Ki
ng’s
ng
’ss ttow
town
ow
wn Ws
W
Wschowa
chhow
owa
pątniczego, łącząc się z drogami niemieckimi i francu-
porch leading to the temple, straight to the vestry.
skimi, wiodącymi wprost do Santiago de Compostela
- This way our king goes to his prayers and ser-
w Hiszpanii. Następnie weszli do środka, przewodnik
mons - the mayor was quick enough to answer
od razu zaprowadził posła ku prezbiterium, z dumą po-
a question before the envoy had managed to ask it.
kazując bogato zdobione oratorium z baldachimem na
The mayor showed the envoy the foundation board built
balkonie, do którego wiodły drewniane schody.
in the wall of the bell tower that reached a height of 68
- Tu król nasz modły do Boga wznosi. Świątynia ta po-
metres. Then, they focused their attention on the shell of
wstała na zrębach kościoła wybudowanego przed kilko-
James. That was a sign which proved that the parish was
ma wiekami. W tym właśnie miejscu sam Kazimierz Wielki
on the pilgrimage route. It was combined with the German
and French roads and led directly to Santiago de Compostela in Spain. After that, they went inside the temple and
the guide immediately brought the envoy to the presbytery.
He proudly showed a beautifully ornamented oratory with
a canopy on the balcony, which a wooden staircase led to.
- This is the place where our king offers up his prayers to
the God. This temple was built on the frameworks of the
church built a few centuries ago. In this place, there the very
Casimir III the Great took Jadwiga Żagańska to wife. She
was the Duke’s of Głogów-Żagań Duchy daughter and the
whole ceremony happened in the year of our Lord 1365.
To commemorate that event, the king Casimir III the Great
left the relics of St. Stanislaus Bishop and Martyr. Since
then, the church has had two patrons: the Blessed Virgin
Mary and the Bishop Stanislaus. - The mayor, who after
all, was an evangelical Christian, found it not so easy to
speak solemnly of the Catholic church. Therefore, he could
not refrain from sharing data that, in his opinion, showed
the differences related to Catholic and Protestant believers’
behaviour and manners. - Well, in 1685 the parish church
burnt down, and the believers were not able to become
133
Miasto
Mi
M
iaassto
to kkrólewskie
róleew
ró
wsskkiie W
Wschowa
scchho
wziął za żonę Jadwigę Żagańską, córkę księcia głogowsko-żagańskiego, a działo się to w roku pańskim 1365.
Na pamiątkę tego wydarzenia król Kazimierz pozostawił
relikwie świętego Biskupa Stanisława Męczennika, od tego
też czasu kościół ten ma dwóch patronów: Najświętszą
Maryję Pannę i Biskupa Stanisława - burmistrzowi, który
przecież ewangelikiem był, niełatwo przychodziło mówić
z namaszczeniem o kościele, jakby nie było, katolickim.
Dlatego też nie mógł się powstrzymać od przytoczenia
danych, które jego zdaniem wiele mówiły o różnicach
w sposobie działania wiernych katolickich i protestanckich. Otóż w 1685 roku fara spłonęła doszczętnie, zaś
wierni nie potrafili się zorganizować na tyle, aby szybko
ją odbudować, zajęło im to aż 35 lat. Za to ich bracia
w wierze, wschowscy ewangelicy, po zniszczeniu swej
świątyni w tym samym pożarze, pierwsze nabożeństwo
odprawili już w trzy dni później, kościół zadaszyli w ciągu
trzech miesięcy, zaś kompletna odbudowa zajęła im zaledwie trzy lata. Mówiąc to, burmistrz aż promieniał, jednak
słowem się nie zająknął o tym, że protestantów w mieście
było kilka razy więcej, a więc i możliwości mieli większe.
Po wyjściu z fary, burmistrz pokazał gościowi okazałe kolegium jezuickie, powstałe po połączeniu dwóch budynków: podupadłej winiarni i dawnej mennicy miejskiej.
Kiedy wspomniał o mennicy, nie mógł oczywiście nie
pochwalić się, że Wschowa miała prawo bicia monet
już od początków XIII wieku, a przywilej ten nadany
przez księcia Jana na Ścinawie potwierdzili później
także królowie Kazimierz Wielki i Władysław Jagiełło.
Zresztą, oprócz mennicy miejskiej, już poza murami,
14
14
King’s town Wschowa
przez niemal wiek działała także mennica koronna, co
organized quickly enough to rebuild it. And it took them as
napawało mieszkańców nie lada dumą. W połowie XVII
many as 35 years to build another temple. But their evan-
wieku we Wschowie mieszkał sam Andrzej Tymff, później-
gelical ‘brothers in faith’ managed to celebrate a service in
szy dzierżawca mennic królewskich, który rozpoczął bicie
their church, burnt in the same fire, only three days after the
monet zwanych tymfami lub tynfami. Ponieważ używany
disaster. They repaired the roof within three months, and it
do tego kruszec miał wartość zaledwie połowy nominału,
took them just three years to complete the reconstruction of
zwano ją „złą monetą”. Miała tak kiepską opinię, że do-
the temple. While telling all those facts, the mayor beamed
czekała się nawet powiedzenia: „Dobry żart tynfa wart”.
with joy. But he did not say a word that there were much
Spacerowicze przeszli przez Wielką Furtę Kościelną, wy-
more protestants than Catholics in the city, and therefore,
szli poza mury obronne. Kilka minut później znaleźli się
their abilities and opportunities were incomparably bigger.
15
Miasto królewskie Wschowa
w klasztorze bernardynów, skierowali swe kroki do kościo-
Having finished visiting the parish church, the mayor showed
ła Świętego Józefa. To właśnie w tej świątyni, w jednej
the guest a splendid and impressive building of the Jesuit
z kaplic znajdował się cudowny krucyfiks. Wieść niosła,
College. It was founded when two buildings - the former
iż w 1558 roku innowiercy podpalili klasztor, a potem
wine cellar and an impoverished urban mint - were joined
stali i patrzyli, jak ogień trawi kościelne zabudowania,
together. When the mayor mentioned the mint, he could
ostatnią ostoję katolicyzmu. Zakonnicy opuścili miasto,
not, of course, refrain from boasting that Wschowa had the
wrócili do niego dopiero 70 lat później, aby odbu-
right to mint coins from the beginning of the thirteenth cen-
dować klasztor razem z kościołem. Zajęło im to kilka-
tury. That privilege was given by John the Duke of Ścinawa
naście lat, a podczas prac ziemnych natrafili na krzyż,
and it was later confirmed by the kings: Casimir III the
który w żaden sposób nie został uszkodzony! Krucy-
Great and Wladyslaw II Jagiello. In addition, apart from
fiks szybko zyskał miano słynącego łaskami, o czym
the municipal mint, just beyond the city walls, there was also
16
King’s town Wschowa
świadczyły liczne cuda poczynione za jego przyczyną.
the royal mint. It worked for nearly one hundred years. That
Burmistrz, jak na gorliwego ewangelika przystało,
was, of course, another factor which filled the inhabitants of
dla duchowej równowagi, bardziej swojej niźli po-
Wschowa with pride. In the middle of the seventeenth cen-
sła, chybcikiem zaprowadził go na Staromiejski Cmen-
tury Andrzej Tymff lived in Wschowa. He was a later lease-
tarz Ewangelicki. Był on jednym z najstarszych w Eu-
holder of the royal mints. It was just him who started minting
ropie, a pierwszym w Polsce stworzonym według
coins called ‘tymfs’ or ‘tynfs’. The metal used to do it was
włoskiego wzorca Pola Świętego: jako połączenie
worth only a half of the nominal value so it was called ‘a bad
ogrodu i czworobocznego dziedzińca otoczonego dwu-
coin’. It was so ill reputed that people came up with a say-
metrowym murem, na którym umieszczono płyty epi-
ing: ‘A good joke is worth a tynf’ (an old Polish penny).
tafijne. Nekropolię wybudowano z inicjatywy pastora
The strollers passed through the Great Kościelna Gate and
Waleriusza Herbergera, wielce zasłużonego dla miasta.
went outside the defensive walls. A few minutes later, they
Po śmierci sam spoczął na tymże cmentarzu, a na jego
were in the Saint Bernard’s Monastery and they took
grobie posadzono lipę, do góry korzeniami, aby w ten
their steps towards the Saint Joseph church. There
17
Miasto królewskie Wschowa
charakterystyczny
zywała
miejsce
sposób
pochówku.
wskaJak
głosi legenda, drzewo się przyjęło i zaczęło rosnąć normalnie.
Nagle Haggi Ali Aga poprosił
swego przewodnika o chwilę skupienia, obaj więc zatem spacerowali
wolnym krokiem, burmistrz wspominając zmarłych z rodziny, poseł
zaś z ciekawością podziwiając unikatowe dzieła sztuki cmentarnej.
Po kilku kwadransach spędzonych
wśród dusz zmarłych, ruszyli w drogę powrotną do Starego Miasta.
was a miraculous crucifix in one of the
church’s chapels. The rumour has it that
some dissenters set fire to the monastery
in 1558 and then, they were standing
and watching as flames destroyed the
church buildings. In fact, it was the last
bastion of Catholicism. The monks left
the city and returned 70 years later to
rebuild the monastery together with
the church. It took them several years
to finish. And during the earthworks
they came across the cross, which was
not damaged at all! The crucifix was
labeled to be famous for miracles and
18
King’s town Wschowa
Dotarłszy do Bramy Polskiej, poseł zwrócił uwagę na
przepiękną bramę triumfalną postawioną na wysokości
baszty ewangelickiego kościoła Żłobka Chrystusowego.
Bramę tę wykonano specjalnie z okazji przyjazdu króla Augusta III do Wschowy. Przed czterema kolumnami korynckimi stały dwie rzeźby lwów około metrowej
wysokości. Jedno ze zwierząt trzymało w łapie herb
Wettinów, drugie zaś herb Wschowy. Nad kolumnami
posadowiono gzyms, nad którym znalazło się miejsce
grace. There was plenty of evidence to support the view
that it was the crucifix that contributed to numerous miracles.
The mayor, being a zealous evangelical Christian, hastily led
the envoy to the Old City Evangelical Cemetery. It was done
in order to keep the mayor’s, not the envoy’s, spiritual balance. That cemetery was one of the oldest in Europe. What’s
more, it was the first cemetery in Poland that was created on
the basis of the Italian Campo Santo (the Holy Field) - as
a combination of a garden and a quadrilateral courtyard surrounded by two-meter high wall decorated with epitaph tablets. The necropolis was built on a pastor Valerius Herberger
initiative. He was a very meritorious city inhabitant. After his
death, he was consigned to his grave at the same cemetery.
A lime-tree was planted upside down (with the roots up)
on his grave. It was done on purpose in order to point to the
place of Herberger’s burial. According to the legend, the
tree took root and started growing in a typical, normal way.
Suddenly, Haggi Aga Ali asked his guide for a while of
concentration, so they were both walking slowly. The
19
Miasto królewskie Wschowa
dla muzyków i chóru. Jako że spodziewano się poselstwa z Porty Ottomańskiej,
pośród kwiatów i listowia znalazło się też
miejsce dla przedstawień wojowników tureckich i tatarskich w zbrojach, z tureckimi
flagami pełnymi gwiazd i z półksiężycem.
Po prawej stronie bramy na wielkim postumencie postawiono obraz z naturalnej
wielkości postaciami Augusta III i jego
poprzednika i ojca, Augusta II Mocnego.
Burmistrz kątem oka zerknął na posła, ten
aż pojaśniał z zadowolenia na widok tureckich akcentów. Kontent musiał być bardzo,
skoro nie narzekał już na męczące zwiedzanie,
mayor was mentioning his dead family members and the envoy, who was intrigued
by the surrounding,
was admiring the
unique masterpieces of the cemetery art.
After several quarters of an hour that both
men spent among the souls of the dead,
they went back to the Old Town. Having
reached the Polish Gate, the envoy pointed
out the beautiful triumphal gate. It was built
at the height of the tower of the Kripplein
Christi evangelical church (also called ‘To the
little manger of Christ’). That gate was made
especially on the occasion of the arrival of
the king Augustus III in Wschowa. In front
of the four Corinthian columns, there were
20
King’s town Wschowa
a nieśmiałą propozycję przewodnika, aby odwiedzić jesz-
two sculptures of lions, each about one meter high. One
cze kościół Żłobka Chrystusowego, przyjął ochotnie.
of the animals held the Wettin coat of arms in its paw and
A kiedy dowiedział się jeszcze, że świątynia ta jest wielce
the second one held the coat of arms of Wschowa. Above
oryginalnym dziełem architektonicznym - została bowiem
the columns, there was a parapet where some musicians and
zbudowana przez połączenie dwóch kamienic, na dzwon-
a choir were placed. As the envoys of the Ottoman port
nicę zaś wykorzystano dawną basztę obronną - sam zaczął
were the expected guests, the performances of the Turkish
poganiać swego przewodnika, aby czym prędzej pokazał
and the Mongol warriors in an armour, who were holding
mu wnętrze. Jak się bowiem okazało, brat jego był uznanym
the Turkish flags full of stars and a crescent moon, were also
21
Miasto królewskie Wschowa
architektem i poseł chciał mu zdać relację
z tego, co miał na własne oczy zobaczyć. Wychodząc ze świątyni, Haggi Ali
Aga zwrócił uwagę na łacińską sentencję
na sąsiednim budynku szkoły ewangelickiej, która głosiła, że „Fundamentem
Rzeczypospolitej właściwe wychowanie
młodzieży”. Tedy burmistrz zaczął wymieniać nazwiska wielkich wschowian:
dostojników
kościelnych,
biskupów,
uczonych, którzy w wielki świat poszli,
wychowanie zdobywszy właśnie w Mieście Pani, jak poeta i pastor Waleriusz
Herberger zwany Małym Lutrem czy
teolog i historyk Samuel Lauterbach...
placed among flowers and foliage. On
the right side of the gate, on a large pedestal, there was a life-size painting which
depicted Augustus III and his predecessor and a father, Augustus II the Strong.
The mayor, out of the corner of his eye,
glanced at the envoy. The Turkish elements made the envoy really delighted.
He beamed with joy and pleasure. He
must have been contented because
he stopped complaining about the tiring tour. He also accepted the guide’s
timid suggestion to visit the Kripplein
22
King’s town Wschowa
Spod kościoła ruszyli do ratusza, gdzie w Wielkiej Sali
Christi church with pleasure. And when he got to know
Senackiej trwały już gorączkowe przygotowania do obrad
the temple was a remarkably genuine architectural master-
pod przewodnictwem samego króla. Naprzeciw wejścia, na
piece (it was built by combining two tenements and the
ścianie południowej, stał bogato zdobiony tron królewski.
former fortified tower was used to create the bell tower)
Obok na stole leżały już prezenty przygotowane dla posła od
he began to rush his guide to show him the interior of
23
Miasto królewskie
rólewskie
ólewskie
ewskie Wsc
W
Wschowa
króla Augusta III, między innymi zegar wahadłowy z por-
the temple as soon as possible. As it turned out, the en-
celany miśnieńskiej zdobiony w motywy naturalnych kwia-
voy’s brother was a recognized architect and the envoy
tów; repetier, czyli zegarek kieszonkowy z mechanizmem
wanted to tell him about what he saw with his own eyes.
wydzwaniającym godziny, kwadranse i minuty, z kompa-
While leaving the temple, Haggi Ali Aga noticed a Latin
sem, ozdobiony kryształami; tabakiera inkrustowana ma-
sentence: ‘The proper upbringing of young people is the
łymi brylantami. Następnie burmistrz krętymi schodami
foundation of the Polish Republic’. That sentence was placed
zabrał posła na wieżę, aby pokazać mu ogrom włości,
on the adjacent building of an evangelical school. Then, the
którymi na co dzień zarządzał. Potem zaprowadził gościa
mayor started listing meritorious people, who after growing
24
King’s town Wschowa
do skarbca znajdującego się w piwnicach ratusza. Mister-
brought by the king Augustus III, there was a pendulum clock
ne i wielce kosztowne wyroby wschowskich złotników
– made of the Meissen porcelain and decorated with natural
zrobiły na Haggim Ali Agim piorunujące wręcz wrażenie.
flower motifs, a repeater - a decorated with crystals pocket
Wtedy to burmistrz przypadkiem niby tylko napomknął,
watch with a striking hours, quarters and minutes mechanism
że miejscowi złotnicy, sukiennicy i mistrzowie innych ce-
and a compass as well as a snuff box inlaid with small diamonds.
chów chętnie produkty swe i na sułtański dwór dostar-
Then, both men took the winding staircase to get to the
czą, a o ich jakości padyszach będzie się mógł przeko-
tower. The mayor wanted to show the envoy the enormous
nać, zabierając dary przygotowane specjalnie dla niego.
estate, that he managed most of the time. Later, the mayor
Aby języka nie strzępić, pokazał posłowi komplet do
showed his guest the vault located in the basements of the
mycia rąk: misę i gustowną nalewkę w kształcie fantastycz-
town hall. The elaborate and very precious goods made by
nego stworzenia w kształcie dud, mającą prawie 40 cm wy-
goldsmiths in Wschowa made an electrifying impression on
sokości; do tego dzban na szerokim okrągłym cokole, czę-
Haggi Ali Aga. Next, the mayor, by chance, emphasized
ściowo pozłacany, z wylewem ozdobionym figurką delfina
that the local goldsmiths, clothiers and other guild masters
i szyszką jodłową wieńczącą pokrywę, wysoki na 60 cm.
would be happy to provide the Sultan’s court with their
Burmistrz odprowadził wielce ukontentowanego posła
products. He also added that the envoy would be able to
na pokoje, gdzie ten miał się odświeżyć przed audiencją
convince himself and make sure that their products were of
u Augusta III, a żegnając się z nim, nie omieszkał raz jesz-
extremely high quality when he saw a variety of gifts pre-
cze przypomnieć, że Wschowa miastem jest królewskim...
pared especially for him. Not to wag his tongue, the mayor
showed the envoy a set to wash his hands - a basin and
up and graduating from schools in Wschowa, left the city. He
a tasteful infusion of herbs steeped in alcohol. It was about
mentioned some church dignitaries, bishops, scholars such as
40 cm tall and shaped like a fantastic creature resembling
a poet and a pastor Valerius Helberger also called the Little
bagpipes. The set also included a 60 cm tall, gilded jug
Luther and a theologian and historian -Samuel Lauterbach ...
decorated with a figure of a dolphin and a fir cone on the
Having visited the church, two men went to the town hall.
cover and it was placed on a wide, round circular base.
In the Great Senate Hall, there were some busy preparations
The mayor saw the satisfied envoy out and showed him
for the meeting that was to be headed by the very king. Op
his room. The envoy was expected to freshen up and
posite the entrance, on the south wall, there was a richly deco
have a rest before the audience with Augustus III. When
rated royal throne. Next to the throne, on a table, there were
saying goodbye to the envoy, the mayor once again re-
some presents already prepared for the envoy. Among gifts
marked on the fact that Wschowa was a real royal town…
25
WARTO JESZCZE ZOBACZYĆ....
KLASZTOR OO. FRANCISZKANÓW /
FRANCISCAN BROTHERS MONASTERY
WIEŻA CIŚNIEŃ / WATER TOWER
PAŁAC W OSOWEJ SIENI / PALACE IN OSOWA SIEŃ
26
WORTH SEEING...
PARK 1000 - LECIA / MILLENIUM PARK
KOŚCIÓŁ PW. ŚWIĘTEJ TRÓJCY /
ST. TRINITY CHURCH
WSCHOWA NOCĄ / WSCHOWA AT NIGHT
27
Miasto królewskie Wschowa
Czyste jeziora, leśne ostępy,
motocrossowe doły i wspomnienie wielkiej bitwy
Clean lakes, forest sections and
wilderness, motocross tracks and
a recollection of a great battle
Kiedy już zwiedzimy wschowskie zabytki i skończymy spa-
When you finish visiting a variety of monuments in
cer wśród średniowiecznej zabudowy, warto wybrać się
Wschowa and you take a walk among medieval build-
w dalsze okolice miasta i gminy czekające na amatorów czyn-
ings and development, it is worth touring the further
nego wypoczynku, szczególnie wycieczek rowerowych,
neighbourhood of the town and the county. These parts
pieszych i wodnych. Miłośników rejsów żaglówką czy
are particularly recommended for tourists and active rest
28
King’s town Wschowa
spływów kajakowych ucieszy wieść, że w bezpośrednim
lovers especially keen on cycling, hiking and water trips.
sąsiedztwie znajduje się Przemęcki Park Krajobrazowy,
People who are fond of sailing cruises and kayaking
a na jego terenie 24 jeziora polodowcowe rynnowe,
will be delighted to visit the Przemęt Landscape Park
dwa szlaki wodne (Konwaliowy Szlak Kajakowy oraz
situated in the direct neighbourhood. Within that area,
Kajakowa Pętla Cysterska) oraz rzadkie okazy flory
there are 24 proglacial gully lakes, two water routes
i fauny; samych ptaków jest tutaj około 140 gatunków.
(the Lily of the Valley Route and the Cistercian Kayak
Nie sposób nie wspomnieć też o turystycznej perle
Route) and some rare specimen of flora and fauna; there
Pojezierza Sławskiego, czyli największym akwenie ziemi
is nothing but 140 species of birds. It is impossible
lubuskiej: Jeziorze Sławskim, ze względu na swoją wiel-
not to mention a tourist pearl of the Sława Lake Dis-
kość już przez Niemców nazywanym Śląskim Morzem.
trict - the Sławskie Lake. It is the largest water body
29
Miasto królewskie Wschowa
Ze Wschowy do Sławy można dostać się nie tyl-
in the Lubuskie province and due to its size it was
ko samochodem, ale także rowerem. Do dyspozycji
called the Silesian Sea by Germans. From Wschowa
jest szlak rowerowy przez Lgiń, długości niespełna
to Sława you can get not only by car but by bike
40 km, wiodący malowniczymi buczynowymi ostępa-
as well. There is a bike trail through Lgiń (its length
mi, który zahacza o plażę w Lginiu i jezioro Mały Bór.
is approximately 40 km) at your disposal. The trail
Jeśli już mowa o Lginiu, ta miejscowość jest spor-
leads through picturesque beech forests as well as
towo-rekreacyjnym zapleczem Wschowy, latem jest
a beach in Lgiń and a lake called ‘Little Wildwood’.
licznie odwiedzana przez mieszkańców miasta
Lgiń, is a sports and relaxing backup of Wschowa,
30
King’s town Wschowa
i gminy, a także przez turystów. Leży 10 km od Wscho-
by the way, with a plenty of recreation facilities. In the
wy nad jeziorami Lgińsko (Lgiń Duży, prawie 69 ha
summer it is frequently visited by the inhabitants of the
powierzchni) i Lginko (Lgiń Mały, 39 ha). Nad tym
town and the county as well as by lots of tourists. Lgiń is
pierwszym akwenem położonych jest osiem ośrod-
situated 10 km from Wschowa, on two lakes - Lgińsko
ków wypoczynkowych i dwa pola namiotowe, jed-
(the Big Lgiń, an area of almost 69 ha) and Lginko (the
no leżące na terenie stanicy harcerskiej ZHP. Druga
Little Lgiń, an area of about 39 ha). There are eight rec-
stanica harcerska jest zlokalizowana nad jeziorem Dąbie
reational centres that possess sleeping places of various
(13,5 ha) we wsi Wygnańczyce. Niedalekie Wzgórza
standard and two campsites. One of them is set on the
31
Miasto królewskie Wschowa
Pszczółkowskie to świetne miejsce do pieszych spa-
scout campsite that belongs to the Polish Scouting and
cerów (szerzej o nich w części poświęconej Sławie).
Guiding Association (ZHP). The second scout camp is
Jeśli ktoś nie ma ochoty lub siły na długą wędrówkę le-
located on the Dąbie Lake (an area of about 13,5 ha)
śnymi ostępami, śmiało może zdecydować się na wariant
in a village called Wygnańczyce. Nearby, there are the
„lekki”, czyli spacer urokliwym „Bluszczowym Szlakiem”
Pszczółkowskie Hills – an amazing place for hiking (you
położonym w samej Wschowie, przy Parku Wolsztyń-
can read more about it in a section devoted to Sława).
skim. To leśna ścieżka edukacyjna o długości 2,5 km
If you don’t feel like a long ramble through the for-
rozpoczynająca się przy ul. Nowe Ogrody, gdzie znaj-
est wilderness or you are just tired, it is possible for
duje się też parking. Składa się z ośmiu przystanków. Na
you to choose a ‘light option’ – that is a leisurely, not
32
King’s
Ki
ing’s ttown
ow
wn W
Wschowa
schhow
sch
owa
każdym z nich, oprócz tablic informujących
o roli, bogactwie i budowie lasu, znajdują się też przyrządy i urządzenia sprawnościowe, dzięki czemu wzbogacanie wiedzy
można połączyć z ćwiczeniami fizycznymi.
Niewątpliwym magnesem przyciągającym
w to miejsce odwiedzających, jest wszechobecny na trasie bluszcz pospolity, roślina
chroniona, niezwykle piękna i cenna przyrodniczo (przyciąga wiele gatunków owadów
i ptaków, jest ich ostoją i miejscem lęgowym),
ale przy tym trująca. Dlatego koniecznie
challenging walk through the charming Ivy
Trail. It is located in the very Wschowa,
next to the Wolsztyński Park. This educational, forest trail, with its length of 2.5
km, starts in Nowe Ogrody Street and
there is an access to a parking lot. The
trail consists of eight stops. Next to each
stop, there are some boards that inform
about a role, a tapestry and a structure
of the forest. All of these places are also
equipped with different amusing devices
and fitness facilities. Thanks to them,
you can combine a process of gaining
knowledge with some physical activities.
An outstanding attraction for those who visit this place is the common ivy, ubiquitous
33
Miasto królewskie Wschowa
należy pamiętać, że nie wolno jej ani jeść, ani dotykać.
Na przystanku nr 3 możemy zobaczyć tablicę poświęconą bitwie stoczonej pod Wschową 13 lutego 1706 r.
w ramach wojny północnej. Niedaleko stąd, pomiędzy wsiami Osowa Sień i Dębowa Łęka Szwedzi starli
się z wojskami Saksonii i Rosji. Potyczka ta była jedną z najbardziej krwawych (około 9,5 tys. poległych
żołnierzy) i zarazem jedną z najważniejszych w tej fazie
wojny. Efektem zwycięstwa Szwedów było otwarcie
drogi do Saksonii i późniejsza abdykacja króla Augusta II Mocnego na rzecz Stanisława Leszczyńskiego.
on the route. It is an extremely beautiful and naturally
valuable, protected plant. It attracts a lot of species
of insects and birds as well as it is their refuge and
a breeding ground. But the common ivy is poisonous
at the same time. Therefore, it is necessary to remember that it is forbidden to eat or even touch this plant.
At stop No. 3, there you can see a label plate dedicated to the battle fought near Wschowa, on February 13, 1706, as a part of the Great Northern War.
Not far away from here, between the villages of Osowa
Sień and Dębowa Łęka, the Swedes fought against the
Saxon and Russian troops. This fight was one of the most
bloody battles (about 9.5 thousand of killed soldiers)
and also one of the most important in that phase of
the war. As a result of the Swedish victory, the road
34
34
King’ss town Wschowa
King
35
Miasto królewskie Wschowa
Na miłośników ekstremalnego wypoczynku czeka jeden z najlepszych
torów motocrossowych w kraju,
„Kacze Doły” w Olbrachcicach.
Jeśli ktoś woli rekreację w dużo
spokojniejszym wymiarze, zawsze
może ograniczyć się do oglądania
czołowych zawodników z Polski
i zagranicy, którzy często trenują w tym wymagającym terenie.
to Saxony was opened and the
subsequent abdication of King
Augustus II the Strong in favor of
Stanisław Leszczyński took place.
One of the best motocross tracks
in the country ‘Kacze Doły’ (‘Duck
Pits’) in Olbrachcice is a great attraction for extreme sports lovers.
If you prefer spending time in not
such an extreme way, you can always choose to watch and observe
the top competitors from Poland
and other countries, who often
train on that challenging track.
36
Spacer po Wschowie
37
WARTO PRZEŻYĆ!
KRÓLEWSKI FESTIWAL MUZYKI / ROYAL MUSIC FESTIVAL
38
JARMARK PRODUKTÓW TRADYCYJNYCH
/ TRADITIONAL PRODUCTS FAIR
THRILLING EXPERIENCE!
MOTOCROSS / MOTOCROSS
39
Wolsztyn - 40 km
W
Mapa poglądowa
Indicaative Map
305
Jeezi
zio
ior
oro
or
oro
Lgiń
Lg
i sk
sko
o
Jezzio
Je
zioro
oro
Lgin
Lg
inko
in
ko
Poznań
Warszawa
Lgiń
o
Wschowa
Wrocław
305
Hetmanice
Buczzyna
z a
Nowa Wieś
Osowa Sień
Wygnańczyce
Wygnańcz
305
278
Leszno - 20 km
12
2
Łysiny
278
SŁAWA
278
39 km
21 km
m
Tylewice
Przyczyna
Górna
WSCHOWA
Przyczyna
Dolna
WSCHOWA
Głogów - 27 km
12
1
2
305
Góra - 25 km
Gó