Ikona „Św. Michał Archanioł”

Ikona „Św. Michał Archanioł”
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Czas powstania 1631 Miejsce powstania Łemkowszczyzna Zachodnia, Polska Miejsce znalezienia Szczawnik, Polska Wymiary wysokość: 128 cm, szerokość: 97 cm, grubość: 3,7 cm Numer inwentarzowy MNS/683/S Muzeum Muzeum Okręgowe w Nowym Sączu Oddział Dom Gotycki Dostępność na ekspozycji „Sztuka cerkiewna od XV do XIX wieku” Tematy wielokulturowość, religijność, namalowane Technika złocenie, tempera, tłoczenie Materiał deska Data pozyskania 1950 Prawa do obiektu Muzeum Okręgowe w Nowym Sączu Prawa do wizerunków cyfrowych domena publiczna Digitalizacja RPD MIK, projekt Wirtualne Muzea Małopolski Tagi Łemkowie, malarstwo tablicowe, święci, ikona, cerkiew, malarstwo, 2D, wielokulturowość, sztuka sakralna Ikona pierwotnie znajdowała się w cerkwi w Szczawniku, wsi położonej na północ od Muszyny. Jej centralną część zajmuje całopostaciowe przedstawienie Świętego Michała Archanioła, ukazanego en face, który w prawej ręce dzierży uniesiony w górę miecz, w lewej, opuszczonej, trzyma jego pochwę. Postać w stroju zbrojnego wojownika, z krótką tuniką, zbroją oraz płaszczem przewiązanym na lewym ramieniu. Z tyłu postaci widoczny fragment złożonych skrzydeł. Archanioł stoi na wstędze, która układa się w symbol nieskończoności. U dołu w jednej trzeciej wysokości obrazu znajduje się pas zieleni z konturowo potraktowaną roślinnością. Tło srebrzone, laserowane na złoto z rytym w gruncie wzorem roślinnym oraz nimbem wokół głowy postaci. Święty zidentyfikowany jest swoim imieniem, zapisanym cyrylicą po obu stronach nimbu.
Na dłuższych bokach obrazu i u dołu znajduje się klejmo, czyli pas ze scenami narracyjnymi, zidentyfikowanymi szczątkowo zachowanymi napisami. Sytuowane są parami, czytane od góry przedstawiają sceny: 1. Chrystus błogosławi Archanioła; 2. Wypędzenie Adama i Ewy z raju; 3. Ofiara Abrahama; 4. Walka Jakuba z Aniołem; 5. Czuwanie nad trzema młodzieńcami w piecu ognistym; 6. Zniszczenie Sodomy i Gomory; 7. Przywiedzenie Habakuka z pożywieniem dla Daniela do jaskini lwów; 8. Przejście Żydów przez Morze Czerwone; 9. Wejście do Ziemi Obiecanej; 10. Archanioł staje na drodze Balaama. W lewym dolnym rogu ikony znajduje się napis fundacyjny cyrylicą: „Roku Bożego 1631 obraz ów ufundował sługa boży Marcyj za swoje zdrowie i za odpuszczenie grzechów swoich, do cerkwi szczawnickiej, do cerkwi świętego męczennika Dymitra”.
Wypisany na ikonie rok powstania daje możliwość dokładnego datowania samego obiektu, jak i odniesienia do czasu powstania samej cerkwi w Szczawniku, sprzed tej daty. Dla historii cerkwi znaczenie ma także pojawienie się imienia fundatora.
Ikona znajduje się w nowosądeckiej kolekcji od 1950 roku. Trafiła do niej w wyniku akcji zabezpieczającej połemkowskie mienie. Akcja ta została przeprowadzona w 1947 roku przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Krakowie na polecenie Ministerstwa Kultury i Sztuki, w związku z masowym wysiedlaniem Łemków. Grupa historyków i konserwatorów objechała wówczas łemkowskie wsie na terenie Sądecczyzny, zbierając obiekty znalezione na strychach i w przybudówkach. Pozostawione przez wyjeżdżającą ludność zabytki, narażone na zniszczenie lub kradzież, złożono w wynajętej Składnicy Muzealnej w Muszynie, opatrzono je kartkami z nazwą miejscowości.
Archanioł Michał jest uważany za zwycięzcę Lucyfera w czasie buntu aniołów. W związku z tym czci się go jako obrońcę w walce z szatanem, przewodnika dusz w ostatniej drodze i protektora Kościoła. Kult Archanioła Michała na Rusi sprawił, że na wielu ikonach z tego obszaru jest on postacią centralną. Prezentowany jest jako wojownik — dowódca hufców anielskich. Ukazywana czasem pod jego stopami poduszka oraz złote tło akcentują przynależność do rzeczywistości niebiańskiej, a zarazem podkreślają dostojeństwo wyobrażonej postaci. Często Archaniołowi Michałowi towarzyszą biblijne sceny narracyjne z jego udziałem.
Opracowanie: Maria Marcinowska (Muzeum Okręgowe w Nowym Sączu), Redakcja WMM, © wszystkie prawa zastrzeżone