ikona

Ikona – obraz sakralny, powstały w kręgu kultury
bizantyńskiej wyobrażający postacie świętych, sceny z ich
życia, sceny biblijne lub liturgiczno-symboliczne.
Charakterystyczna dla chrześcijańskich Kościołów
wschodnich, w tym prawosławnego i greckokatolickiego.
Pierwowzorem ikon, były prawdopodobnie, ponieważ nie
ma pewności wśród historyków sztuki portrety grobowe z
Fajum bądź wczesnochrześcijańskie malarstwo
katakumbowe .
Pisanie a malowanie
Spopularyzowane, zwłaszcza przez
autorów rosyjskich i polskich, jest
określenie "pisanie ikon", podkreślać
mające sakralny, liturgiczny charakter
ikony. Oznacza proces jej
powstawania. Według badaczy
problemu określenie to jest wynikiem
błędnego tłumaczenia z języka
greckiego, w którym słowo γράφ
(podobnie jak писать w rosyjskim)
oznacza zarówno pisać, jak
i malować (stąd też ros. ikonopisiec od greckiego ikonographos)
Historia
Dokumenty Soboru Nicejskiego II z 787 roku wspominają, że tradycja wykonywania ikon
istniała od czasów apostolskich, nie ma jednak na to żadnych dowodów historycznych.
Według tradycji, autorem pierwszych ikon był Łukasz Ewangelista.
Genezę ikony wywodzi się z portretowego malarstwa późno antycznego. Informacje o
istnieniu ikon Chrystusa, Marii, św. Piotra i Pawła oraz innych świętych znaleźć można po
raz pierwszy w pismach Euzebiusza z Cezarei i Epifaniusza z Cypru w IV wieku.
Przedmiotem kultu stały się ikony już w V w. (według pism św. Augustyna). Hypatiusz z
Efezu wspomina po raz pierwszy o pokłonie przed ikoną w połowie VI w. Wraz z
powstaniem ikon pojawił się ruch sprzeciwiający się ich kultowi - ikonoklazm.
W okresie kształtowania się sztuki chrześcijańskiej, słowem "ikona" określano na
chrześcijańskim Wschodzie, w krajach pozostających pod wpływami Bizancjum, wszystkie
przedstawienia Chrystusa, Matki Bożej, aniołów, świętych i scen historycznych z Pisma
Świętego niezależnie od tego, w jakiej technice były wykonane. W czasach nowożytnych
pojęciem tym zaczęto nazywać tylko obrazy przenośne (malowane, rzeźbione, wykonane
w emalii lub mozaice), niezwiązane z architekturą. Istnieją przekazy z drugiej połowy VI
wieku o cudach dokonywanych przez ikony. Były to zawsze ikony-portrety przenośne,
mocy cudotwórczej nie przypisywano ikonom o treści historycznej. Najstarsze zachowane
ikony pochodzą z VI wieku z klasztoru św. Katarzyny na Synaju.
Malarstwo ikonowe rozwijało się w Bizancjum, aż do jego upadku w XV wieku oraz na
terenach objętych wpływami kultury bizantyńskiej, czyli w Grecji, Serbii, na Bałkanach,
w średniowiecznych Włoszech oraz na Rusi. Najstarsze zachowane do naszych czasów
ikony pochodzą z VI wieku. Najbardziej reprezentatywne dla tego okresu są zwłaszcza trzy
dzieła przedstawiające: świętego Piotra, Chrystusa Pantokratora oraz Marię z aniołami i ze
świętymi Teodorem i Jerzym.
Za najwybitniejszego rosyjskiego twórcę ikon uważany jest Andriej Rublow.
Teologia ikony
Ikona nie jest zwykłym obrazem religijnym. Malowanie ikon było czynnością świętą.
Ikona, która powstawała w klasztorach Starej Rusi, malowana przez
uprzywilejowanych mnichów, była emanacją bóstwa, które prowadziło rękę twórcy.
Zrodzona w modlitwie, wymagała przed przystąpieniem do pracy specjalnych postów,
powstawała w postawie klęczącej autora.
Ikony mają za zadanie pogłębiać życie duchowe, wprowadzać do modlitwy.
Anonimowy autor ikony miał pomóc podążać we właściwym kierunku. Modlitwa przed
ikoną związana jest z określonym rytuałem: przy zapalonych świecach wierni kłaniają
się przed ikonami, całują je.
Ikona pełni ważną rolę w kulcie kościołów wschodnich, jest ona przedstawieniem
świętego, jego uosobieniem i reprezentacją. Zapewnia łączność ze świętym,
pośredniczy w modlitwie. Uważa się, że jest on obecny w danym miejscu właśnie
dzięki ikonie.
Czyste kolory używane do malowania, złocenia w płomieniu świec nabierają
szczególnego blasku. Ogień świecy jest symbolem wzniesienia duszy do Boga. Pokłon
przypomina o tym, że nie tylko dusza, ale i ciało powinno uczestniczyć w modlitwie.
Otrzymane od Boga nie jest czymś gorszym od umysłu i ma prawo na równi brać
udział w rozmowie z Bogiem.
W związku ze świętością ikony nie mogła ona być przedmiotem handlu czy
zarobkowania, które z punktu widzenia człowieka wierzącego było traktowane jako
grzech