więcej - Biuletyn Informacyjny Kuratorium Oświaty w Krakowie

Ogólnopolski Konkurs Losy Bliskich i losy Dalekich – Ŝycie Polaków w latach 1914-1989.
Monika Karcz - Publiczna Szkoła Podstawowa Nr 5 w Ostrowcu Świętokrzyskim
Opiekun naukowy – Mirosława Zaremba
Ty wspomnisz wnuku
Wstęp
Pracę tę poświęcam mojemu wujkowi Józefowi Cieleckiemu, który – podobnie jak
tysiące innych Polaków – w czasie II wojny światowej walczył z okupantem niemieckim,
a po jej zakończeniu nie złoŜył broni i działał w podziemiu. „Polska roku 1945 nie była tą
Polską, o którą przez sześć lat bili się najlepsi synowie Ojczyzny i za którą przelano morze
krwi”.1 Tych, którzy się z tym nie pogodzili i po 1945 r. nie złoŜyli broni, nazywano zdrajcami
i bandytami. Fałszowano prawdę o ich działalności, próbowano odebrać im ich zasługi,
obejmowano zmową milczenia. Dlatego teŜ uznałam, Ŝe pracę zatytułuję słowami, które
w pracowni języka polskiego moŜna przeczytać przy portrecie jednego z największych
polskich poetów – C. K. Norwida: Syn minie pismo, lecz ty wspomnisz, wnuku.2 Poeta odnosił
je do swojej twórczości, ale moŜna teŜ rozumieć te słowa szerzej – mówią o tym, Ŝe w końcu
przychodzi czas prawdy, docenienia tych, którzy na to zasługują. Tym „wnukiem” jestem
między innymi i ja – mogę nie tylko „wspominać” mojego wujku, ale jest to wspomnienie
prawdziwe, zgodne z faktami.
1
Słowa te pochodzą z rozkazu generała Okulickiego „Niedźwiadka" rozwiązującego Armię Krajową (19 I 1945 r.)
rozkaz ten jednocześnie dokładnie definiował przyczyny, dla których kontynuacja walki była konieczna.
2
C. K. Norwid, „Klaskaniem mając obrzękła prawice”.
Kuratorium Oświaty w Krakowie
31-156 Kraków, ul. Basztowa 22
tel.:
12/ 616 02 83
1
Ogólnopolski Konkurs Losy Bliskich i losy Dalekich – Ŝycie Polaków w latach 1914-1989.
Monika Karcz - Publiczna Szkoła Podstawowa Nr 5 w Ostrowcu Świętokrzyskim
Opiekun naukowy – Mirosława Zaremba
Józef Cielecki urodził się w 1926 r. na Kielecczyźnie - w małej wiosce Dunale
połoŜonej w lesie niedaleko Sarnówka (powiat ostrowiecki).
3
Lata II wojny światowej
Po wybuchu II wojny światowej ruch oporu rozwijał się na Ziemi Kieleckiej stopniowo
od jesieni 1939 roku. Pojawili się tu dowódcy, którzy juŜ za Ŝycia przechodzili do legendy:
major Henryk Dobrzański Hubal, dowódcy z Armii Krajowej: Zygmunt Kaszyński Nurt,
Marian Sołtysiak Barabasz, Jan Piwnik Ponury.
Wujek od czternastego roku Ŝycia zajmował się zdobywaniem broni dla ZWZ – AK
w Eugeniowie (powiat iłŜecki). W 1942 r. został jej członkiem – ps. Zbyszek. 1 października
1944 r. brał udział w walce na Piotrowym Polu. Po rozbiciu pułku przez Niemców przeszedł
z innymi partyzantami w Góry Świętokrzyskie do oddziału Eugeniusza Kaszyńskiego ps. Nurt.4
Po rozkazie powrotu do placówki Eugeniów pełnił funkcję łącznika – stało się to pod koniec
okupacji.
3
Mapki pochodzą ze strony internetowej: http://pl.wikipedia.org/wiki/Wikipedia
Jan Piwnik „Ponury” scalił luźne oddziały partyzanckie i utworzył 3 zgrupowania, m.in. „Nurta” - należała do niego
drużyna Tomasza Wójcika „Tarzana”, w której działał mój wujek.
4
Kuratorium Oświaty w Krakowie
31-156 Kraków, ul. Basztowa 22
tel.:
12/ 616 02 83
2
Ogólnopolski Konkurs Losy Bliskich i losy Dalekich – Ŝycie Polaków w latach 1914-1989.
Monika Karcz - Publiczna Szkoła Podstawowa Nr 5 w Ostrowcu Świętokrzyskim
Opiekun naukowy – Mirosława Zaremba
Józef Cielecki (pierwszy z lewej) z przyjaciółmi, lata czterdzieste.
W nowej rzeczywistości
Po wyzwoleniu Kielecczyzny zaczęły się represje wobec Ŝołnierzy AK. „Od pierwszych dni
Sowiety rozpoczęły zwalczanie AK (…) Od oficerów będących na stanowiskach Ŝąda się
nakłaniania swych podwładnych do ujawnienia się, wydawania broni i kontaktowania z ich
przełoŜonymi itp. (….) Członkowie AK są rozŜaleni, Ŝe wyniki ich pracy nie mogły dać na razie
owoców, a oni muszą nadal ukrywać się jak przestępcy”.5
Sama przynaleŜność do organizacji wystarczyła, by zostać aresztowanym. Mojego wujka
juŜ w styczniu 1945 r. poszukiwało NKWD i UB. Nie zatrzymano go, poniewaŜ wcześniej
opuścił miejsce zamieszkania Został jednak wtedy aresztowany jego ojciec, którego
przetrzymywano w areszcie, licząc na to, Ŝe wujek zgłosi się sam. Nie zrobił tego, wiedząc, jakie
byłyby konsekwencje.
Został członkiem grupy ks. Stanisława Domańskiego ps. Cezary. „Była to jedna z wielu
grup poakowskich, jakie powstały wiosną 1945 r. na Kielecczyźnie. (…) Działalność była oparta
na walce zbrojnej oraz prowadzeniu propagandy komunistycznej.6
Podczas jednej z akcji w 1945 r. został ranny – kula utkwiła koło serca. Rana została
opatrzona, ale kuli nigdy nie usunięto. W marca 1946 r. wujek uczestniczył w wydarzeniach,
które wpłynęły na jego dalsze Ŝycie. 9 marca razem z księdzem Domańskim zjawił się
w jednym z domów w Eugeniowie. Przybył tam jeszcze jeden z ich towarzyszy – Stanisław
Dmuchalski. Zostali otoczeni przez grupę operacyjną PUBP i funkcjonariuszy MO.
Wywiązała się walka, w wyniku której został zabity S. Dmuchalski. Księdza
S. Domańskiego i mojego wujka, którzy zostali ranni, zawieziono do szpitala.7 Wujek po
5
R. Śmietanka – Kruszelnicki, Podziemie poakowskie na Kielecczyźnie w latach 1945 - 1948, Kraków 2002, s. 49.
Cytuję za: G. Sado, “O Polskę biało – czerwoną”, Wydawnictwo “Jedność, Kielce 2009, s.47.
6
G. Sado, tamże, s. 53.
Kuratorium Oświaty w Krakowie
31-156 Kraków, ul. Basztowa 22
tel.:
12/ 616 02 83
3
Ogólnopolski Konkurs Losy Bliskich i losy Dalekich – Ŝycie Polaków w latach 1914-1989.
Monika Karcz - Publiczna Szkoła Podstawowa Nr 5 w Ostrowcu Świętokrzyskim
Opiekun naukowy – Mirosława Zaremba
2 tygodniach został osadzony w siedzibie UB w Starachowicach, a później przewieziono go do
Ostrowca Świętokrzyskiego. Wielokrotnie był przesłuchiwany, zwykle nocą. Torturowano go,
bito, poniŜano, zamykano w karcerze – w ten sposób chciano skłonić do złoŜenia zeznań
obciąŜających księdza Domańskiego. Po 3 miesiącach wujka przewieziono do więzienia
w Radomiu. W akcie skierowanym do WSR w Kielcach został oskarŜony o przestępstwa
z najpowaŜniejszych wówczas dekretów. Groziła mu kara śmierci! Wujek został skazany na
cztery lata więzienia w zawieszeniu na pięć lat.Wyrok uzasadniono m. in. w następujący sposób: 8
Biorąc pod uwagę, Ŝe obecnie wyszły z konspiracji grupy leśne, w skład których wchodził
i oskarŜony (grupa „Zapory”) dowództwo „Zagończyka” i powracają do normalnego Ŝycia –
Sąd uznał, Ŝe równieŜ i skazany Cielecki pomimo niewykonania kary nie popełni nowego
o przestępstwa i z tych względów wykonanie wymierzonej kary zawiesił na okres pięciu lat.
G. Sado, pisząc o wyroku mojego wujka, podaje, Ŝe na tak niski wyrok wpłynęło uniewinnienie
J. Cieleckiego z dwóch zarzutów z powodu braku dowodów, a takŜe to, Ŝe proces toczył się w
okresie ujawniania oddziałów zbrojnych. Nastąpiło wtedy złagodzenie wyroków, zawieszano ich
wykonywanie, wstrzymano na pewien okres wykonywanie wyroków śmierci, wypuszczono
z więzień i aresztów pewną liczbę oskarŜonych o nielegalną działalność.9
„Normalne” Ŝycie
Józef Cielecki w stroju leśnika i jego rodzina (matka, siostra i brat) –
w mundurze bez czapki, lata pięćdziesiąte.
Powrót do „normalnego” Ŝycia, jak to określono w uzasadnieniu wyroku, nie był moŜliwy. Wujek
spotykał się przez wiele lat z róŜnymi szykanami ze strony władz PRL. Usunięto go
7
Ksiądz zmarł w szpitalu – stwierdzono wtedy, Ŝe śmierć nastąpiła w wyniku rany postrzałowej; ale jest wiadomo,
Ŝe był bity i torturowany - G. Sado, tamŜe, s. 73 – 74.
8
Cytuję za: G. Sado, tamŜe, s. 94.
9
G. Sado, tamŜe, s. 93.
Kuratorium Oświaty w Krakowie
31-156 Kraków, ul. Basztowa 22
tel.:
12/ 616 02 83
4
Ogólnopolski Konkurs Losy Bliskich i losy Dalekich – Ŝycie Polaków w latach 1914-1989.
Monika Karcz - Publiczna Szkoła Podstawowa Nr 5 w Ostrowcu Świętokrzyskim
Opiekun naukowy – Mirosława Zaremba
z drugiego roku studiów Wydziału Leśnego Uniwersytetu w Poznaniu, nie przedstawiając mu
Ŝadnego uzasadnienia. Nie mógł spotykać się z Ŝołnierzami AK, poniewaŜ znajdował się pod
obserwacją UB. Mieszkał w róŜnych miastach Polski – w latach 1949 – 1950 pracował w Okręgu
Lasów Państwowych w Gdańsku, 1951 – 1955 – w Okręgu Lasów Państwowych w Łodzi,
a następnie w Koluszkach.
Józef Cielecki (pierwszy z prawej) z przyjaciółmi, lata pięćdziesiąte.
Wyrok sądu w Kielcach z października 1946 r. został uniewaŜniony dopiero w październiku 1995 r.: 10
Józef Cielecki jako Ŝołnierz Armii Krajowej po zakończeniu działań wojennych nie ujawnił
się i nie złoŜył broni, lecz kontynuował walkę o prawdziwie suwerenną Ojczyznę. Skazanie
go przez Wojskowy Sąd Rejonowy było wyrazem represji, jaka ówczesne władze stosowały
wobec osób inaczej postrzegających niepodległość Polski i nieakceptujących narzuconego
ustroju społecznego (…)
10
Za: G. Sado, tamŜe, s. 94
Kuratorium Oświaty w Krakowie
31-156 Kraków, ul. Basztowa 22
tel.:
12/ 616 02 83
5
Ogólnopolski Konkurs Losy Bliskich i losy Dalekich – Ŝycie Polaków w latach 1914-1989.
Monika Karcz - Publiczna Szkoła Podstawowa Nr 5 w Ostrowcu Świętokrzyskim
Opiekun naukowy – Mirosława Zaremba
Zakończenie
Niewiele osób znało prawdziwą historię mojego wujka Józefa Cieleckiego, ks.
Stanisława Domańskiego i ich towarzyszy. Traktowani byli jak wrogowie ojczyzny, pospolici
bandyci. Starano się im przypisać róŜne działania o charakterze rabunkowym. Podobny obraz
tych wszystkich, którzy nie złoŜyli broni po 1945 r., budowano przez wiele lat. Stali się
„Ŝołnierzami wyklętymi”. Mówi się „o grupie około 200 tysięcy osób, bo tyle osób
zaangaŜowanych było w konspirację czy walkę z reŜimem komunistycznym”.11 Do tej pory
nie ma jeszcze pełnych danych, ilu Ŝołnierzy z podziemia niepodległościowego zginęło –
obecnie podaje się, Ŝe latach 1945-56 zginęło ich 8 600, 5 tys. skazano na karę śmierci, ponad
20 tysięcy poniosło śmierć w obozach i więzieniach.12
Dzisiaj moŜemy poznawać ich prawdziwe losy, odkrywać nieznane karty naszej
historii. „śołnierze wyklęci” Ŝyją juŜ nie tylko w pamięci najbliŜszych.
Monika Karcz
Bibliografia
Atlas polskiego podziemia niepodległościowego 1944-1956, red. Wnuk Rafał, Poleszak
Sławomir, Jaczyńska Agnieszka, Magdalena Śladecka, IPN, Warszawa 2007.
Chlebowski Cezary, „Pozdrówcie Góry Świętokrzyskie, Wyd. Adam Marszałek, Toruń 2006.
Sado Grzegorz, „O Polskę biało – czerwoną. Ksiądz Stanisław Domański ps. Cezary”(1914 –
1946)”, Wydawnictwo „Jedność”, Kielce 2009.
Relacje:
- J. Cieleckiego (mojego wujka),
- W. Karcza (mojego dziadka) i innych członków rodziny.
Strony internetowe:
- http://pl.wikipedia.org/wiki/Wikipedia
- http://www.tvp.info/informacje (wywiad z G. Kurtyką)
- http://podziemiezbrojne.blox.pl/html
Zdjęcia:
-
11
12
z pierwszej strony pracy pochodzi ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego:
http://www.audiovis.nac.gov.p (Oddział Zgrupowania Partyzanckiego Ponury, 1943 r.)
pozostałe: własność rodziny autorki pracy.
Janusz Kurtyka, prezez Instytutu Pamięci Narodowej.
Za: „Atlas podziemia niepodległościowego 1944-1956", IPN, Warszawa 2007.
Kuratorium Oświaty w Krakowie
31-156 Kraków, ul. Basztowa 22
tel.:
12/ 616 02 83
6