Przyroda

Program bloku „Przyroda"
dla klas IV-VI
szkoły podstawowej
Wersja uzupełniona o standardy wymagań
Autorzy: Małgorzata Kłyś
Ewa Sulejczak
Program dopuszczony do użytku szkolnego
przez Ministerstwo Edukacji Narodowej
na podstawie recenzji
prof. Zofii Ciesielskiej,
prof. dr. hab. Marcina Rościszewskiego,
mgr Jolanty Golanko
i mgr. Andrzeja Kasprzyka.
Numer w zestawie DKW-4014-165/99.
WSTĘP
Program jest zgodny z Podstawą programową kształcenia ogólnego opracowaną przez Ministerstwo Edukacji Narodowej z 15 lutego 1999 r. Program zawiera: szczegółowe cele edukacyjne do każdego działu, zakres treści programowych, procedury osiągania celów, propozycje założonych osiągnięć ucznia oraz metod ich oceny. W programie zawarto również uwagi o jego realizacji.
Szczególną uwagę zwrócono na procedury osiągania celów, które w nauczaniu przyrody
powinny być nadrzędne, bowiem rozwijają umiejętności. Ponadto ich dokładne wyszczególnienie ułatwi nauczycielowi stosowanie aktywizujących, poszukujących metod nauczania.
Proponuje się zastosowanie takich procedur, jak: obserwacje i ćwiczenia terenowe, hodowle
zwierząt i uprawa roślin, obserwacje mikroskopowe, ćwiczenia laboratoryjne, wykonywanie
rysunków, analiza schematów, praca z mapą i tekstem, dokonywanie pomiarów i sporządzanie notatek.
Program „Przyrody" w klasie IV zawiera treści dotyczące:
podstaw nauk przyrodniczych,
krajobrazu najbliższej okolicy z uwzględnieniem różnorodności środowisk życia,
czynności życiowych człowieka.
W klasie V proponuje się omówienie:
budowy i właściwości materii,
podstawowych zjawisk fizycznych,
krajobrazów Polski i – na ich tle – różnorodności świata roślin pod kątem przystosowań do różnych środowisk życia.
W klasie VI uczniowie poznają:
Ziemię jako planetę,
życie w morzach,
podróże i odkrycia geograficzne,
zróżnicowanie świata zwierząt,
zróżnicowanie środowiska przyrodniczego Ziemi i poszczególnych kontynentów.
Realizacja tego programu pozwoli na poznanie przyrody całościowo, bowiem ma tu miejsce przekazywanie wiedzy z zakresu podstawowych zjawisk fizycznych, wprowadza się podstawowe wiadomości z chemii, proponuje odpowiednio dobrane proste ćwiczenia i eksperymenty, uczy się wyróżniania i poznawania regionów geograficznych oraz kształci się umiejętności czytania mapy, orientacji w terenie, poznawania siedlisk organizmów żywych. Rośliny i zwierzęta uczeń poznaje na tle ich środowiska życia, z uwzględnieniem głównie adaptacji
morfologicznych. Następuje odejście od szczegółów budowy anatomicznej i procesów fizjologicznych.
2
Program zawiera wiele zagadnień z zakresu ekologii, lecz bez mówienia o niej, bez nadużywania trudnej naukowej terminologii.
Propozycje tematyki należącej tradycyjnie do różnych przedmiotów nauczania dostosowane są przede wszystkim do możliwości percepcyjnych uczniów.
W klasie IV, w której ze względu na stopień rozwoju intelektualnego uczniów nie powinno
się jeszcze wprowadzać pojęć abstrakcyjnych, kierujemy uwagę na najbliższe otoczenie
i czynności życiowe człowieka w powiązaniu z zasadami higieny i ochrony środowiska, wykorzystując w ten sposób naturalne zainteresowania uczniów.
Z tego samego powodu uczniowi w klasie V proponujemy poznanie bardziej abstrakcyjnych, jednak ciągle mu bliskich wybranych krajobrazów Polski i pokazujemy na ich tle
różnorodność świata roślin po to, aby w klasie VI przejść do zupełnie nie znanych dziecku
pojęć związanych z przeglądem stref klimatyczno-roślinnych świata.
W większym zakresie pojęcia abstrakcyjne pojawiają się w programie klas V i VI. Pojęcia
te wprowadza się nie w formie definicji, lecz opisowo, obserwacyjnie, eksperymentalnie
i poprzez włączenie młodzieży do działań.
W zakresie treści programowych znajdują się również zagadnienia proponowane (w Podstawie) do realizacji w ramach ścieżek edukacyjnych: prozdrowotnej (szczególnie w klasie
IV), ekologicznej (w klasach IV, V i VI), wychowania do życia w rodzinie (w klasie IV)
oraz edukacji regionalnej (w klasie IV i V).
KLASA IV (110 godz.)
Uwagi o realizacji programu
Treści w klasie IV są zawarte w 4 działach programowych.
Realizacja treści z działu „Przyroda i jej elementy" wymaga szczególnego wyeksponowania metod obserwacji, gdyż jest ona podstawowym i najbardziej wartościowym źródłem
wiedzy przyrodniczej. Należy podkreślić, iż obserwacje wymagają przestrzegania określonych zasad podczas ich prowadzenia.
Realizacja działu „Budowa i czynności życiowe organizmów" daje podstawowe informacje o wspólnych cechach wszystkich organizmów żywych.
Dział „Poznajemy nasze otoczenie" służy nie tylko poznaniu środowiska przyrodniczego najbliższej okolicy wraz z różnorodnością środowisk życia oraz przystosowań wybranych organizmów do życia w środowisku wodnym i lądowym. Jej zadaniem jest również przygotowanie
ucznia do zadawania pytań i myślenia w kategoriach związków przyczynowo-skutkowych, które
uczeń zna z własnego doświadczenia lub które może samodzielnie zaobserwować.
Szczególnie ważne w dziale „Człowiek i środowisko" jest eksponowanie wiadomości
związanych z funkcjonowaniem własnego organizmu oraz zwracanie uwagi na konieczność
prowadzenia higienicznego trybu życia. Zagadnienia związane z rozmnażaniem należy omawiać w kontekście rodziny.
3
Należy zwrócić uwagę, że w zasadnicze treści programu wkomponowano zagadnienia zawarte
w ścieżkach międzyprzedmiotowych (prozdrowotnej, ekologicznej i wychowaniu do życia
w rodzinie). Treści z tych ścieżek ściśle wiążą się z treściami podstawowymi programu.
DZIAŁ: PRZYRODA I JEJ ELEMENTY
Szczegółowe cele edukacyjne:
prawidłowe posługiwanie się przyrządami
przekonanie o celowości ich zastosowania
umiejętność opisywania pogody
umiejętność wyznaczania stron świata w terenie
przekonanie o znaczeniu zbierania i porządkowania informacji
umiejętność porównywania i wyciągania wniosków z obserwacji
planowanie i prowadzenie uprawy roślin i hodowli zwierząt
przekonanie o roli prawidłowej opieki nad uprawianymi (hodowanymi) organizmami
i poczucie odpowiedzialności za nie
wskazywanie związków między zjawiskami (np. nasłonecznienie a temperatura)
świadomość istnienia obiektów i zjawisk przyrodniczych niewidocznych bez użycia
przyrządów
świadomość zależności stanu skupienia od temperatury
umiejętność określania właściwości substancji
Zakres treści programowych:
Przyroda, środowisko przyrodnicze i jego elementy. Obserwacje jako podstawowe źródło
wiedzy o przyrodzie. Strony świata.
Obserwacje meteorologiczne i astronomiczne. Przyrządy stosowane w badaniach przyrodniczych (np.: luneta, lornetka, lupa, mikroskop). Zróżnicowanie wielkości obiektów przyrodniczych od małych, niewidocznych gołym okiem, po wielkie i odległe (także niewidoczne
bez przyrządów).
Uprawa roślin i hodowla zwierząt jako obiekt obserwacji.
Pogoda i jej składniki, przyrządy pomiarowe. Sposoby notowania wyników obserwacji.
Trzy stany skupienia wody. Obieg wody w przyrodzie.
Obserwowanie różnych właściwości substancji.
Procedury osiągania celów:
posługiwanie się lupą i lunetą (lub lornetką) - obserwacje różnych obiektów przyrodniczych (piasku, liści, nasion)
4
poznanie zasad posługiwania się mikroskopem
wyznaczanie w terenie stron świata
uprawa i pielęgnacja roślin doniczkowych
planowanie i zakładanie hodowli zwierząt, np. ryb w akwarium, chomika w terrarium
obserwacja organizmów hodowanych w pracowni i w domu
pomiar temperatury powietrza w różnych porach dnia
obserwacja zmian wysokości Słońca nad horyzontem
sporządzanie z obserwacji notatek, ich porządkowanie i analiza
obserwacja nocnego nieba (dodatkowo, np. w czasie wycieczki lub „zielonej szkoły")
wycieczka do planetarium i stacji meteorologicznej (dodatkowo).
DZIAŁ: BUDOWA I CZYNNOŚCI ŻYCIOWE ORGANIZMÓW
Szczegółowe cele edukacyjne:
umiejętność obserwacji mikroskopowej oraz sporządzania notatek w formie schematycznych rysunków
poznanie budowy komórkowej organizmów
znajomość podstawowych czynności życiowych organizmów
umiejętność dostrzegania podobieństw i różnic w procesach zachodzących w organizmach żywych
Zakres treści programowych:
Wspólne cechy budowy organizmów. Czynności życiowe organizmów: zdolność
do wykonywania ruchu, oddychanie, odżywianie, wzrost, wydalanie, rozmnażanie.
Procedury osiągania celów:
obserwacja mikroskopowa komórek cebuli lub moczarki kanadyjskiej oraz komórek
tkanki nabłonkowej
wykonywanie prostych preparatów
wykonywanie schematycznych rysunków z obserwacji mikroskopowych.
DZIAŁ: POZNAJEMY NASZE OTOCZENIE
Szczegółowe cele edukacyjne:
opisywanie charakterystycznych cech i elementów krajobrazu
orientowanie się w terenie za pomocą mapy - określanie kierunków, odległości, położenia charakterystycznych obiektów
umiejętność naszkicowania schematycznego planu (np. drogi z domu do szkoły)
5
rozpoznawanie pospolitych roślin i zwierząt występujących w najbliższej okolicy
umiejętność korzystania z prostego klucza graficznego w celu rozpoznawania pospolitych gatunków drzew
dostrzeganie morfologicznych przystosowań wybranych organizmów do warunków życia
umiejętność obserwowania przyrody
dostrzeganie zależności między środowiskiem przyrodniczym a życiem ludzi
emocjonalny stosunek do przyrody, wrażliwość na jej piękno i właściwy stosunek do niej
znajomość głównych przyczyn przekształcania i degradacji środowiska w skali lokalnej
poczucie odpowiedzialności za stan otoczenia
kojarzenie znaków na mapie z obiektami w terenie.
Zakres treści programowych:
Krajobraz najbliższej okolicy, rozróżnienie przyrodniczych i kulturowych elementów krajobrazu. Ukształtowanie powierzchni i formy terenu.
Różnorodność środowisk życia. Główne czynniki określające warunki życia w środowisku
wodnym i lądowym (np. rzeka i łąka). Najczęściej spotykane rośliny i zwierzęta tych środowisk, ich podstawowe przystosowania do warunków życia.
[Źródła zanieczyszczeń wody i powietrza w najbliższym otoczeniu; wpływ zanieczyszczeń
na organizmy] 1 .
Sposoby zagospodarowania terenu w najbliższym otoczeniu; [przykłady miejsc o różnym
stopniu przekształcenia przez człowieka] \ tereny i obiekty prawnie chronione, zasady zachowania się na obszarach chronionych.
Najbliższe otoczenie na mapach; plan okolicy szkoły, znaki na mapie topograficznej, skala
mapy, poziomice.
Polska nasza ojczyzna – walory turystyczne naszego kraju.
Procedury osiągania celów:
opisywanie krajobrazu najbliższego otoczenia
rozpoznawanie wybranych pospolitych roślin i zwierząt środowiska słodkowodnego
i lądowego w najbliższym otoczeniu
obserwowanie cech przystosowawczych organizmów do życia na lądzie i w wodzie
prowadzenie obserwacji terenowych ukierunkowanych na zależności między środowiskiem przyrodniczym a działalnością człowieka
wizualna ocena stanu czystości zbiornika wodnego w najbliższej okolicy
rysowanie planu pomieszczenia lub niewielkiego obszaru oraz szkicu krótkiej trasy
odczytywanie z planu szkoły przebiegu drogi ewakuacyjnej
1
Treści z ekologicznej ścieżki edukacyjnej
6
obliczanie odległości za pomocą skali mapy
orientowanie planu lub mapy w terenie
ćwiczenia w korzystaniu z indeksu nazw na planie miasta
podróż „palcem po mapie" – wykorzystanie mapy turystycznej (lub planu miasta) do zaplanowania wycieczki pieszej, mapy samochodowej do zaplanowania trasy podróży.
DZIAŁ: CZŁOWIEK I ŚRODOWISKO
Szczegółowe cele edukacyjne:
wyróżnianie podstawowych narządów człowieka
dostrzeganie związków między różnymi układami narządów
rozumienie potrzeby dbania o własne zdrowie (zachowanie zasad higieny otoczenia,
osobistej, spożywania posiłków, właściwego rozkładu zajęć i wypoczynku
w ciągu dnia)
umiejętność właściwego zachowania się w nagłych wypadkach (zranienie, zwichnięcie,
zakrztuszenie, zatrucie)
zachowywanie zasad bezpieczeństwa na drodze, podczas gier i zabaw ruchowych
poznanie cech charakterystycznych etapów rozwojowych człowieka
kulturalne operowanie słownictwem związanym z rozrodczością
wrażliwość na potrzeby innych, szczególnie niepełnosprawnych, chorych i starszych
szacunek dla rodziców
rozpoznawanie cech charakteru, własnych mocnych i słabych stron, umiejętność radzenia sobie w trudnych sytuacjach i szukania pomocy
dostrzeganie u organizmów cech budowy związanych z pasożytniczym trybem życia
znajomość najczęściej występujących u dzieci i młodzieży chorób zakaźnych i pasożytniczych
stosowanie w praktyce zasad zapobiegania chorobom pasożytniczym i zakaźnym
przekonanie o konieczności unikania hałasu
dostrzeganie szkodliwego wpływu zanieczyszczeń środowiska na zdrowie człowieka
Zakres treści programowych:
Wybrane czynności życiowe człowieka: aktywność ruchowa, odżywianie, oddychanie, rozmnażanie.
Ogólna charakterystyka układu ruchu. Prawidłowa postawa ciała i czynniki ją warunkujące. [Organizacja odrabiania lekcji i czasu wolnego. Higiena miejsca pracy i wypoczynku.
Aktywność ruchowa, zabawy ruchowe, rekreacja. Bezpieczeństwo na drodze, podczas gier
i zabaw ruchowych. Odpowiedzialność za bezpieczeństwo własne i innych. Pierwsza pomoc
w nagłych wypadkach, np. zranieniach, stłuczeniach i złamaniach] 1.
1
Treści z prozdrowotnej ścieżki edukacyjnej
7
Ogólna charakterystyka układu pokarmowego. Podstawowe składniki odżywcze i ich rola
w organizmie. Zasady właściwego odżywiania się. [Urozmaicenie i regularność posiłków.
Estetyka sporządzania i spożywania posiłków. Postępowanie w przypadku zatruć i zakrztuszeń. Sposoby zabezpieczania żywności przed zniszczeniem i zepsuciem] 1.
Ogólna charakterystyka układu oddechowego. Oddychanie jako proces wyzwalania energii
zawartej w pokarmach.
Rozmnażanie się i rozwój człowieka. Płeć – różnice w budowie fizycznej i psychice kobiety i mężczyzny. Budowa oraz rola żeńskich i męskich komórek i narządów rozrodczych. Zapłodnienie, rozwój dziecka przed urodzeniem, poród. [Macierzyństwo i ojcostwo. Związki
uczuciowe i przekaz tradycji w rodzinie. Potrzeby, prawa i obowiązki członków rodziny] 2.
Charakterystyka etapów rozwojowych człowieka ze szczególnym uwzględnieniem zmian
fizycznych i psychicznych w okresie dojrzewania dziewcząt i chłopców. Dojrzałość biologiczna, psychiczna i społeczna. [Koleżeństwo, przyjaźń i miłość. Podstawowe zasady obowiązujące w relacjach międzyludzkich. Problemy i potrzeby osób niepełnosprawnych, chorych i starych. Higiena ciała, odzieży, obuwia] 1.
Przyczyny i profilaktyka chorób zakaźnych. Drobnoustroje chorobotwórcze: wirusy i bakterie. Ogólna charakterystyka wybranych chorób zakaźnych. Pozytywne znaczenie mikroorganizmów w przyrodzie i gospodarce człowieka. Choroby wywołane przez pasożyty: glisty,
owsiki, tasiemce i kleszcze. Budowa pasożytów związana z ich trybem życia, drogi zarażenia.
Zapobieganie chorobom pasożytniczym.
Wpływ czynników środowiskowych, substancji szkodliwych (degradacji środowiska)
na zdrowie i rozwój człowieka. [Zasady postępowania z niewypałami i niewybuchami
oraz niebezpiecznymi przedmiotami pochodzenia przemysłowego] 1.
Wpływ człowieka na środowisko przyrodnicze. [Zanieczyszczanie powietrza, wody i gleby
(np. produkowanie odpadów, nadużywanie środków chemicznych, nasilenie ruchu drogowego, spalanie paliw, emisje zanieczyszczeń przemysłowych). Codzienne czynności i zachowania w domu, szkole, miejscu zabawy i pracy oraz ich wpływ na stan środowiska. Wpływ różnych stylów życia na stan środowiska przyrodniczego]3. Odnawialne i nieodnawialne zasoby
naturalne (ze szczególnym uwzględnieniem zasobów lokalnych).
Procedury osiągania celów:
analiza ogólnej budowy układu ruchu człowieka
prezentacja prawidłowej postawy ciała (stojącej i siedzącej)
zaplanowanie właściwego rozkładu dnia i wykorzystania czasu wolnego
właściwe zachowanie w przypadku konieczności udzielenia pierwszej pomocy
analiza zawartości apteczki klasowej i zakładanie opatrunku na ranę
analiza wartości odżywczych różnych pokarmów
1
2
3
Treści z prozdrowotnej ścieżki edukacyjnej
Treści ze ścieżki edukacyjnej wychowanie do życia w rodzinie
Treści z ekologicznej ścieżki edukacyjnej
8
wykrywanie (smakowo) cukru w owocach
układanie dziennego jadłospisu ucznia
przygotowanie i spożywanie śniadania z zachowaniem zasad higieny
pomiar temperatury ciała
analiza ogólnej budowy i funkcji układu oddechowego i rozrodczego
pomiar tętna przed wysiłkiem i po wysiłku
obserwacja wpływu mikroorganizmów na psucie się żywności
obserwacja wpływu bakterii na otrzymywanie kiszonek, np. kapusty, ogórków
wykazanie pasożytniczych cech budowy tasiemca i glisty ludzkiej na podstawie preparatów mokrych i ilustracji.
9
KLASA V (110 godz.)
Uwagi o realizacji programu
W klasie V realizację programu nauczania należy rozpocząć od zapoznania uczniów z podstawowymi właściwościami i budową materii.
Celem następnego, obszernego działu jest poznanie wybranych krajobrazów Polski i – na ich
tle – różnorodności roślinności środowisk (słodkowodnego, morskiego i lądowego) pod kątem
morfologicznych przystosowań do warunków życia.
Uczeń powinien dostrzec nie tylko zróżnicowanie krajobrazowe Polski, ale także specyfikę własnego regionu. Akcent powinien być położony nie tylko na opis, ale i na porównywanie (to jest dostrzeganie różnic i podobieństw). Służy to też realizacji pro gramu
edukacji regionalnej.
Ponadto przy realizacji zagadnień programowych w kl. V trzeba zwrócić uwagę na negatywny wpływ działalności gospodarczej i przemysłowej na stan środowiska przyrodniczego.
DZIAŁ: PODSTAWOWE WŁAŚCIWOŚCI I BUDOWA MATERII
Szczegółowe cele edukacyjne:
poznanie budowy materii
dostrzeganie bogactwa substancji i ich mieszanin w najbliższym otoczeniu
określanie właściwości ciał stałych, cieczy i gazów
dostrzeganie różnicy między różnymi substancjami a różnymi stanami skupienia tej samej substancji
dostrzeganie stałej zmienności substancji w najbliższym otoczeniu, w tym zależności
stanu skupienia od temperatury
znajomość substancji łatwo i trudno rozpuszczalnych w wodzie
znajomość czynników wpływających na szybkość tworzenia się roztworów
znajomość przebiegu procesu krystalizacji
znajomość podstawowych przemian chemicznych spotykanych w życiu codziennym
Zakres treści programowych:
Wewnętrzna budowa materii.
Atom i pierwiastek, cząsteczka i związek chemiczny. Metale i niemetale. Oddziaływania
międzycząsteczkowe.
Właściwości ciał stałych, cieczy i gazów. Woda i roztwory wodne, rozpuszczanie i krystalizacja. Mieszaniny; powietrze i woda występujące w przyrodzie jako mieszaniny. Podstawowe
rodzaje oddziaływań. Podstawowe przemiany chemiczne: spalanie, korozja. Spalanie jako źródło
dwutlenku węgla. Rozszerzalność temperaturowa ciał. Budowa ciał stałych, cieczy i gazów.
10
Procedury osiągania celów:
badanie właściwości różnych substancji (cechy charakterystyczne określane wzrokowo,
węchem i dotykiem, reakcja na podgrzanie i rozciąganie, rozpuszczalność)
sporządzanie mieszanin (np. wody z piaskiem, siarki z żelazem, wody z olejem, wody
z solą kuchenną) i rozdzielanie ich na składniki
rozpoznawanie substancji i ich mieszanin obecnych w najbliższym otoczeniu
badanie rozpuszczalności różnych substancji w wodzie (np. soli, miedzi, kredy)
badanie wpływu mieszania, temperatury, rozdrabniania na szybkość tworzenia
się roztworu
krystalizacja soli z roztworu nasyconego
wykazanie obecności pary wodnej i tlenu w powietrzu
wykazanie obecności dwutlenku węgla w wydychanym powietrzu
powolne i gwałtowne reakcje spalania (np. świecy, wstążki magnezowej)
określenie właściwości wybranych metali i niemetali.
DZIAŁ: KRAJOBRAZY POLSKI I JEJ ROŚLINNOŚĆ
Szczegółowe cele edukacyjne:
dostrzeganie charakterystycznych cech krajobrazów i zjawisk je kształtujących
kojarzenie cech krajobrazu ze znakami na mapie
znajomość wybranych krajobrazów Polski – ich cech charakterystycznych, osobliwości
przyrodniczych
umiejętność zbierania i porządkowania wiadomości o dowolnym regionie przy wykorzystaniu różnych źródeł informacji
umiejętność obserwacji zjawisk przyrodniczych i związków między nimi oraz dostrzeganie zależności występujących między życiem ludności danego obszaru a czynnikami przyrodniczymi i pozaprzyrodniczymi
dostrzeganie zróżnicowania środowiska przyrodniczego Polski i jego wartości
dostrzeganie negatywnego wpływu gospodarki na środowisko przyrodnicze
świadomość możliwości ograniczenia negatywnego wpływu człowieka na środowisko
poprzez lepsze wykorzystanie surowców
podejmowanie własnych działań zmierzających do zahamowania procesu zanieczyszczenia i degradacji środowiska, np. nieużywanie detergentów, opakowań z tworzyw
sztucznych
świadomość potrzeby działań na rzecz środowiska – od indywidualnych (własnych)
działań po współpracę międzyludzką
znajomość zasad właściwego zachowania się w górach w czasie wycieczki
11
poznanie budowy glonów na tle środowisk wodnych
wykazanie, że plecha skrętnicy jest kolonią niezróżnicowanych komórek
wykazanie przystosowań glonów do życia na różnych głębokościach
określenie znaczenia glonów
wykazanie przystosowań liści mchów do pobierania wody
wykazanie przystosowań mszaków i paprotników do życia na lądzie
rozumienie roli mszaków w biocenozach leśnych i łąkowych
rozpoznawanie pospolitych mszaków, paprotników, roślin zielnych, krzewów i drzew,
grzybów jadalnych i trujących występujących w najbliższej okolicy
rozpoznawanie chronionych gatunków grzybów i roślin występujących w najbliższej
okolicy
umiejętność sporządzania preparatów tkanek roślinnych i wykorzystania ich schematycznych rysunków
dostrzeganie przystosowań w budowie korzeni, łodyg i liści do pełnionych przez nie
funkcji życiowych i do środowiska
znajomość rozpowszechniania się roślin nasiennych
poznanie podstaw klasyfikacji roślin
umiejętność prowadzenia obserwacji i samodzielnego wyciągania wniosków
Zakres treści programowych:
Mapa Polski – granice, państwa sąsiednie, krainy geograficzne. Miejsce zamieszkania
ucznia na tle krain geograficznych Polski. Województwo, powiat, gmina, w której znajduje
się szkoła, województwa i powiaty sąsiednie.
Zasoby wodne Polski.
Krajobraz pasa pojezierzy: wpływ lodowców na ukształtowanie powierzchni i liczbę jezior. Warunki życia w jeziorze. Charakterystyczne rośliny wodne jeziora – glony jednokomórkowe i kolonijne. Przystosowania w budowie glonów do środowiska życia i wybrane
czynności życiowe. Znaczenie pojezierzy jako obszarów o funkcjach turystycznowypoczynkowych. [Stan czystości wód i zagrożenia dla środowiska wynikające z działalności
gospodarczej]1.
Krajobraz pobrzeży: Morze Bałtyckie. Warunki życia w morzu. Glony wielokomórkowe:
brunatnice i krasnorosty - przystosowania w budowie do środowiska życia. Znaczenie glonów
w przyrodzie i gospodarce człowieka. Przyrodnicze walory pobrzeży a turystyka, [wpływ
turystyki na stan środowiska przyrodniczego] 1. Zanieczyszczenia Bałtyku.
1
Treści z ekologicznej ścieżki edukacyjnej
12
Krajobraz nizin: położenie, główne krainy geograficzne – Puszcza Białowieska jako naturalny prabór niżowy. Warstwowość lasu. Mszaki, paprotniki, rośliny nasienne, grzyby i porosty; ich budowa morfologiczna pod kątem przystosowań do środowiska; wybrane czynności
życiowe. Rozpoznawanie pospolitych gatunków roślin zielnych, drzew i krzewów oraz grzybów jadalnych i trujących. Znaczenie roślin i grzybów w przyrodzie i gospodarce człowieka.
Gatunki chronione. Klasyfikacja roślin i jej znaczenie. Zasoby leśne Polski i ich znaczenie.
[Przyczyny zagrożeń lasów, przyczyny pożarów i sposoby zapobiegania im; postępowanie
w przypadku pożaru]1.
Krajobraz wyżyn: Wyżyna Krakowsko-Częstochowska – osobliwości przyrodnicze i kulturowe. [Wpływ górnictwa i przemysłu na degradację środowiska przyrodniczego na przykładzie Wyżyny Śląskiej]1.
Krajobraz gór: Góry Świętokrzyskie – krajobraz gór niskich. Osobliwości przyrody ożywionej i nieożywionej. Karpaty. Tatry - krajobraz wysokogórski. Warunki klimatyczne, piętra
roślinności i przyroda Tatr. Góry jako obszary turystyczno-wypoczynkowe. Turystyka, wypoczynek i sporty zimowe a ochrona przyrody. [Bezpieczne zachowanie się w czasie wędrówek
w górach]2.
Uwarunkowania życia ludności ww. obszarów od czynników przyrodniczych i pozaprzyrodniczych; różnorodność kulturowa.
Procedury osiągania celów:
wskazanie na mapie nizin, wyżyn, gór oraz głównych rzek i jezior Polski
opisywanie na podstawie mapy i zdjęć charakterystycznych cech krajobrazów
Polski
ćwiczenia z wykorzystaniem różnych źródeł informacji o regionie
wykorzystanie mapy jako źródła informacji o nieznanym regionie
obserwacja mikroskopowa chlorelli
obserwacja mikro- i makroskopowa skrętnicy
obserwacja makroskopowa glonów wielokomórkowych
zajęcia terenowe w lesie: analiza warstwowej struktury, określenie różnic warunków
(temperatury, wiatru, opadów, nasłonecznienia) w lesie i poza nim; rozróżnienie form
porostów (skorupiastych, listkowatych, krzaczkowatych); rozpoznawanie wybranych
przedstawicieli mszaków i paprotników z uwzględnieniem gatunków chronionych; obserwacja budowy zewnętrznej drzew iglastych, kwiatostanów męskich i żeńskich sosny;
zbiór i obserwacja szyszek różnych drzew iglastych; określenie stopnia skażenia powietrza dwutlenkiem siarki przy użyciu biologicznych wskaźników – porostów
obserwacja mikroskopowa liścia mchu płonnika
obserwacja zarodni i zarodników mchu i paproci pod lupą i mikroskopem
1
2
Treści z ekologicznej ścieżki edukacyjnej
Treści z prozdrowotnej ścieżki edukacyjnej
13
sporządzanie preparatów mikroskopowych tkanki okrywającej i miękiszowej
oraz ich obserwacja mikroskopowa i wykonywanie schematycznych rysunków
obserwacja budowy i modyfikacji korzeni, liści, łodyg, kwiatów i kwiatostanów jako
ich przystosowań do środowiska
obserwacja nasion i owoców
hodowla rośliny okrytonasiennej, np. fasoli
poznanie budowy grzybów na przykładzie pieczarki, borowika lub czubajki kani
makroskopowa obserwacja i rozróżnianie grzybów jadalnych i trujących oraz pasożytniczych (huby)
porównanie środowiska przyrodniczego dwóch wybranych regionów Polski
analizowanie pięter roślinności w Tatrach
porównywanie krajobrazów, np. Gór Świętokrzyskich i Tatr
analizowanie przyczyn zanieczyszczeń środowiska na Nizinie Śląskiej.
14
KLASA VI (110 godz.)
Uwagi o realizacji programu
W klasie VI uczniowie w I dziale poznają Ziemię jako planetę i jej miejsce w Układzie
Słonecznym.
Celem kolejnego działu jest poznanie znaczenia mórz oraz organizmów zwierzęcych żyjących w morzu. Tu także należy zrealizować treści dotyczące odkryć geograficznych. Na tle
środowiska przyrodniczego Europy uczeń poznaje zwierzęta różnych środowisk wodnych i
lądowych – analogicznie jak w klasie V rośliny. Przegląd stref klimatyczno-roślinnych pozwoli uczniowi dostrzec różnorodność krajobrazów Ziemi oraz związków między różnymi
elementami środowiska przyrodniczego.
Przy realizacji zagadnień programowych w kl. VI należy zwrócić szczególną uwagę na
różnorodność organizmów zwierzęcych, wyeksponować ich budowę zewnętrzną w kontekście przystosowań do trybu i środowiska życia. Zaleca się wykonywanie zaproponowanych
w programie ćwiczeń, planowanie i prowadzenie samodzielnie przez uczniów obserwacji
i doświadczeń.
Ostatni dział to „Ziemia – nasze wspólne dobro". Celem realizacji materiału z tego działu
jest utrwalenie u młodzieży przekonania o współzależności elementów środowiska przyrodniczego, uświadomienie skali zagrożenia tego środowiska oraz znaczenia działań (prostych,
indywidualnych) mających na celu zmniejszenie negatywnego wpływu na środowisko.
DZIAŁ: PLANETA ZIEMIA
Szczegółowe cele edukacyjne:
poznanie przykładów oddziaływań
poznanie podstawowych zjawisk optycznych
dostrzeganie skutków podstawowych oddziaływań w życiu codziennym
umiejętność opisania Ziemi jako planety
świadomość jedności praw fizycznych rządzących obiektami o różnej wielkości
Zakres treści programowych:
Układ Słoneczny. Droga Mleczna, gwiazdy, galaktyki, Wszechświat (krótka informacja).
Oddziaływania grawitacyjne i magnetyczne; pole magnetyczne Ziemi. Ziemia jako planeta;
kształt i rozmiary Ziemi.
Słońce jako źródło światła, zmiany oświetlenia Ziemi w rytmie dobowym i rocznym.
Podstawowe zjawiska optyczne.
15
Procedury osiągania celów:
obserwacja nieba bez przyrządów i przez lunetę
doświadczenia wykazujące zależność natężenia światła od odległości
doświadczenia pokazujące odbicie i załamanie światła
globus jako model Ziemi, ukazanie ruchu obrotowego oraz dobowych i rocznych różnic
oświetlenia Ziemi
określanie właściwości wybranych metali i niemetali
wyznaczanie stron świata za pomocą kompasu (lub busoli czy igły magnetycznej)
DZIAŁ: MORZA I OCEANY
Szczegółowe cele edukacyjne:
poznanie podstawowych informacji o wielkich odkryciach geograficznych i ich
skutkach
umocnienie przekonania o zasadniczej roli wody w środowisku przyrodniczym Ziemi
dostrzeganie znaczenia ochrony wód dla życia na Ziemi
dostrzeganie różnych źródeł zagrożeń dla organizmów wodnych
doskonalenie umiejętności mikroskopowania oraz opisywania rysunków z obserwacji
mikroskopowych
rozróżnianie i rozpoznawanie zwierząt morskich
poznanie przystosowań zwierzęcych organizmów wodnych do środowiska
dostrzeganie zależności pokarmowych w środowisku morskim
Zakres treści programowych:
Lądy i oceany na mapie świata. Odkrywanie kontynentów i oceanów. Morza zimne i ciepłe. Świat zwierzęcy morza. Przystosowania budowy morfologicznej zwierząt morskich
do środowiska życia, wybrane czynności życiowe. Zależności pokarmowe w morzu. Znaczenie mórz i oceanów, ich zanieczyszczenie i konieczność ochrony.
Procedury osiągania celów:
zaplanowanie podróży szlakiem jednego z wielkich odkrywców
obserwacja mikroskopowa komórki zwierzęcej
obserwacja mikroskopowa tkanki nabłonkowej i mięśniowej
obserwacja budowy zewnętrznej morskich zwierząt bezkręgowych (okazy, tablice, filmy)
obserwacje makroskopowe ryb akwariowych, ich poruszania się, oddychania i rozmnażania
rozpoznawanie wybranych gatunków ryb morskich na podstawie atlasów
graficzne przedstawienie zależności pokarmowych w morzu
16
DZIAŁ: POZNAJEMY FAUNĘ NA TLE ZRÓŻNICOWANIA
KRAJOBRAZOWEGO ZIEMI
Szczegółowe cele edukacyjne:
poznanie zróżnicowania krajobrazowego Ziemi i umiejętność dostrzegania jego głównych przyczyn
umiejętność korzystania z wykresu rocznego rozkładu temperatur i opadów
opisywanie warunków przyrodniczych dowolnych obszarów na podstawie map, wykresów i innych źródeł informacji
poznanie zróżnicowania warunków przyrodniczych różnych kontynentów
utrwalenie przekonania o wzajemnych zależnościach między różnymi elementami środowiska przyrodniczego
dostrzeganie różnic w środowisku przyrodniczym i warunkach gospodarowania na poszczególnych kontynentach
dostrzeganie wpływu gospodarki człowieka na środowisko przyrodnicze
znajomość położenia obiektów geograficznych (regionów, łańcuchów górskich, największych rzek) i umiejętność ich wskazywania na mapie świata
dostrzeganie zróżnicowania środowiska przyrodniczego Europy
dostrzeganie różnorodności środowisk wodnych i lądowych
postrzeganie znanego uczniowi środowiska jako jednego z wielu
doskonalenie umiejętności prowadzenia obserwacji i samodzielnego wyciągania
wniosków
doskonalenie umiejętności mikroskopowania
poznanie przystosowań organizmów wodnych, wodno-lądowych i lądowych do warunków środowiska
rozróżnianie i rozpoznawanie poznanych zwierząt
umiejętność wyróżniania gatunków chronionych
umiejętność klasyfikowania organizmów według ich sposobu odżywiania się
umiejętność sporządzania notatek poobserwacyjnych, analizowania preparatów, wyciągania wniosków
umiejętność odróżnienia żmii od zaskrońca
określenie znaczenia biologicznego i gospodarczego poznanych zwierząt
Zakres treści programowych:
Strefy klimatyczno-roślinne Europy.
Charakterystyka środowiska przyrodniczego Europy: linia brzegowa, ukształtowanie
pionowe powierzchni, wody powierzchniowe.
17
Strefa lasów liściastych i mieszanych strefy umiarkowanej. Zróżnicowanie środowisk.
Warunki życia w jeziorze i ich zmienność w zależności od pór roku. Różnorodność
świata zwierzęcego jeziora: pierwotniaki, parzydełkowce, skorupiaki, owady, ślimaki,
ryby. Zależności pokarmowe w jeziorze. Płazy – zwierzęta wodno-lądowe: ogólna charakterystyka, przystosowania budowy zewnętrznej do wodno-lądowego trybu życia,
wybrane czynności życiowe (oddychanie, odżywianie, rozmnażanie) w aspekcie przystosowania do środowiska. Przegląd i znaczenie ryb i płazów w przyrodzie i gospodarce
człowieka. Ochrona gatunkowa ryb i płazów.
Świat zwierzęcy środowisk lądowych (np. lasu i łąki): pierścienice, stawonogi, mięczaki, gady, ptaki, ssaki – przystosowania budowy zewnętrznej do lądowego trybu życia,
niektóre czynności życiowe (oddychanie, odżywianie, rozmnażanie). Zależności pokarmowe w środowiskach lądowych (np. na łące i w lesie). Różnorodność zwierząt.
Znaczenie zwierząt w przyrodzie i gospodarce człowieka. Ochrona gatunkowa zwierząt.
Klasyfikacja zwierząt i jej znaczenie.
Strefa śródziemnomorska – kolebka kultury europejskiej: położenie, główne cechy klimatu, walory przyrodnicze i kulturowe jako podstawa turystyki; charakterystyczne rośliny uprawiane w strefie, duża gęstość zaludnienia jako jedna z przyczyn degradacji
środowiska. Wpływ substancji szkodliwych na organizmy życiowe i środowisko przyrodnicze.
Przegląd stref klimatyczno-roślinnych świata.
Strefa pustyni lodowej: warunki skrajnie trudne (niskie temperatury, wiatry). Antarktyda. Łańcuch pokarmowy na wybrzeżu. Współpraca międzynarodowa w dziedzinie
ochrony przyrody. Udział Polaków w badaniach kontynentu.
Strefa tundry i tajgi: rozkład temperatur w ciągu roku, długość dnia, roślinność i świat
zwierzęcy. Rodzaje działalności gospodarczej człowieka, słabe zaludnienie.
Krajobraz stepowy Azji Środkowej: charakterystyczne cechy klimatu; szata roślinna
i zwierzęta; przyczyny dużej gęstości zaludnienia. Strefa pustyń zwrotnikowych – przykład Sahary: podstawowe cechy klimatu, brak wody a słabe zaludnienie, sposoby gospodarowania, wykorzystanie wód podziemnych i wód Nilu do nawadniania. Ogólna
charakterystyka środowiska przyrodniczego, świat zwierząt.
Strefa sawannowa: główne cechy klimatu sawanny afrykańskiej, świat roślin i zwierząt,
nasze ptaki odlatujące na zimę do Afryki; główne sposoby gospodarowania – pasterstwo i uprawa roli.
Strefa wilgotnego lasu równikowego: roczny rozkład temperatur i opadów, warunki życia
w poszczególnych piętrach lasu (porównanie z lasem strefy umiarkowanej), różnorodność
roślin i zwierząt – zagrożenie tej różnorodności. Główne zajęcia ludności, przyczyny małej gęstości zaludnienia. Układ stref klimatyczno-roślinnych na kontynentach: Azji, Afryki, Ameryki Północnej, Ameryki Południowej i Australii. Izolacja kontynentu a specyfika
świata zwierząt na przykładzie stekowców i torbaczy żyjących w Australii.
18
Procedury osiągania celów:
opisywanie warunków przyrodniczych różnych części Europy na podstawie map tematycznych, wyszukiwanie przyczyn zróżnicowania klimatycznego
analiza aktualnego stanu i prognoz pogody dla Europy
porównywanie środowiska przyrodniczego regionu, w którym znajduje się szkoła,
ze środowiskiem wybranego regionu Europy
podróż „palcem po mapie" z północy na południe Europy – wykonanie opisu trasy
na podstawie różnych źródeł informacji (atlasy, przewodniki, widokówki, fotografie)
zakładanie hodowli pantofelka
obserwacja pantofelka pod mikroskopem
makro- i mikroskopowa obserwacja stułbi
obserwacja budowy zewnętrznej słodkowodnych zwierząt bezkręgowych pod kątem
przystosowań do środowiska
obserwacja budowy zewnętrznej płazów
graficzne przedstawienie zależności pokarmowych w jeziorze i środowiskach lądowych
zakładanie hodowli dżdżownic
obserwacja budowy i sposobu poruszania się dżdżownic oraz wciągania przez nie pokarmu z powierzchni w głąb gleby
wykazanie różnorodności budowy i funkcji owadów na podstawie obserwacji żywych
i zakonserwowanych okazów oraz ilustracji
analiza znaczenia owadów na podstawie samodzielnych obserwacji i doświadczeń
uczniów
analiza podobieństw i różnic w budowie i znaczeniu owadów i pajęczaków
obserwacja różnych gatunków zwierząt pod kątem ich przystosowań do warunków
życia
analiza budowy zewnętrznej ptaka z uwzględnieniem przystosowań do lotu
obserwacja budowy jaja i rozwoju ptaków
prowadzenie hodowli ssaka (np. chomika)
rozpoznawanie wybranych gatunków zwierząt za pomocą prostych kluczy lub
atlasów
odczytywanie informacji z map ogólnogeograficznych i tematycznych kontynentów
porównywanie przyrodniczych uwarunkowań życia ludności w wybranych obszarach
świata na podstawie informacji o klimacie, rzeźbie terenu, roślinności.
19
DZIAŁ: ZIEMIA – NASZE WSPÓLNE DOBRO
Szczegółowe cele edukacyjne:
utrwalenie przekonania o współzależności elementów środowiska przyrodniczego
świadomość globalnej skali zagrożeń środowiska przyrodniczego
świadomość znaczenia małych zmian (negatywnych i pozytywnych) dla stanu
środowiska przyrodniczego w skali globalnej
przekonanie o wpływie działalności człowieka w jednym miejscu na stan środowiska
w innym miejscu
Zakres treści programowych:
Działania człowieka wpływające na przekształcenia środowiska przyrodniczego. Przykłady
wpływu człowieka na wszystkie elementy środowiska przyrodniczego w skali lokalnej i globalnej. Gospodarowanie jako wykorzystanie (zużywanie) zasobów naturalnych. Znaczenie niszczenia naturalnej szaty roślinnej na przykładzie wycinania lasów równikowych. Przenoszenie
zanieczyszczeń powietrza przez wiatry, wody rzeczne i morskie. Rola ochrony zasobów naturalnych i bioróżnorodności, przykłady współpracy międzynarodowej w tej dziedzinie.
Procedury osiągania celów:
obserwacja stanu zanieczyszczenia wód w rzece i jego wpływ na obecność żywych
organizmów
wykonanie schematu krążenia wody w przyrodzie z uwzględnieniem źródeł zanieczyszczeń i przenoszenia zanieczyszczeń
określenie wpływu codziennych czynności ucznia i funkcjonowania jego gospodarstwa
domowego na środowisko przyrodnicze (zużycie i zanieczyszczenie wody, niszczenie
roślinności i zwierząt, zużywanie produktów rolnych, przejazdy, zużycie energii elektrycznej i cieplnej)
opracowanie listy prostych działań mogących zmniejszyć indywidualny negatywny
wpływ na środowisko przyrodnicze.
20
PROPOZYCJE ZAŁOŻONYCH OSIĄGNIĘĆ UCZNIA
Uwaga! Do założonych osiągnięć ucznia dopisano standardy wymagań będące podstawą przeprowadzenia sprawdzianu w ostatnim roku nauki w szkole podstawowej.
Szczegółowy opis standardów znajdziesz tutaj<link do standardów wymagań, plik
Word Standardy wymagań >.
KLASA IV
Uczeń powinien:
• umiejętnie posługiwać się przyrządami stosowanymi w obserwacjach przyrodniczych (lupą,
mikroskopem, lunetą itp.) – 5.2
• umieć przygotować i przeprowadzić proste obserwacje i doświadczenia – 5.2
• umieć sporządzić notatkę z obserwacji i doświadczenia – 2.1d; 5.2
• znać zasady opieki nad roślinami i zwierzętami hodowanymi w pracowni, stosować te zasady w praktyce – 5.8
• umieć opisywać pogodę – 3.7a
• umieć wskazać elementy krajobrazu najbliższego otoczenia i opisać je – 3.6f; 2.1b; 5.1
• umieć wskazać przykłady prostych związków między elementami środowiska przyrodniczego – 3.4; 3.7a
• rozpoznawać pospolite rośliny i zwierzęta środowiska słodkowodnego i lądowego w najbliższym otoczeniu – 3.6e
• umieć wskazać źródła zanieczyszczeń wody i powietrza w najbliższym otoczeniu – 3.2c;
3.7a; 3.7b
• umieć wymienić wspólne cechy organizmów (budowa komórkowa, podstawowe czynności
życiowe) – 3.6e; 5.1
• umieć wskazać przystosowania organizmów do życia w wodzie i na lądzie – 3.4; 5.1
• umieć wymienić podstawowe narządy człowieka – 5.1
• znać główne zasady prawidłowego odżywiania się – 5.8c
• znać i stosować zasady higieny osobistej i otoczenia – 5.8a
• umieć zachować się właściwie w przypadku konieczności udzielenia pierwszej pomocy – 5.8b
• znać główne cechy charakterystyczne etapów rozwojowych człowieka– 3.1d; 3.6e; 3.7a
• znać podstawowe zasady zapobiegania chorobom zakaźnym i pasożytniczym i umieć stosować je w praktyce – 5.8a
• znać strony świata i umieć je wyznaczyć za pomocą zmian długości cienia – 5.1; 5.2
• umieć szkicować uproszczone plany (pomieszczenia, szkoły, boiska) – 2.4b
• umieć posługiwać się planem miasta i mapą turystyczną w celu znalezienia drogi do celu
– 3.5c; 3.5d
21
• umieć wskazywać na mapie granice Polski, jej sąsiadów, region i miejsce zamieszkania
– 1.4d; 1.4e
• znać zasady właściwego zachowania na obszarach chronionych – 5.8e
• dostrzegać wpływ swoich działań na stan środowiska przyrodniczego – 3.2c; 3.7b; 5.8e
22
KLASA V
Uczeń powinien:
• umieć opisać budowę materii – 5.1
• umieć określać właściwości fizyczne substancji spotykanych w życiu codziennym
– 3.6e; 3.6f
• umieć wskazać różne rodzaje mieszanin obecne w najbliższym otoczeniu – 3.6e
• dostrzegać podstawowe rodzaje oddziaływań w życiu codziennym – 3.6c
• umieć wskazać skutki podstawowych rodzajów oddziaływań – 3.6c
• umieć zaplanować i przeprowadzić doświadczenia (np.: wykazujące odbicie i załamanie
światła, wykazujące negatywny wpływ zanieczyszczeń na organizm roślinny) – 3.8; 5.2
• umieć określić znaczenie wody dla organizmów – 3.4; 5.8d; 5.8e
• umieć wykonać proste preparaty mikroskopowe, znać budowę komórki roślinnej – 5.2;
5.1; 3.6e
• umieć wymienić główne tkanki roślinne oraz wskazać ich funkcje – 3.6e; 5.1
• umieć scharakteryzować warunki życia w jeziorze – 3.6f
• umieć scharakteryzować poznane rośliny pod kątem przystosowania budowy morfologicznej do warunków środowiska – 3.7a; 5.1
• umieć wymienić organy roślinne i wykazać ich przystosowania do pełnionych funkcji – 3.4;
3.6e; 5.1;
• umieć wykazać przyrodnicze i gospodarcze znaczenie grzybów i roślin – 5.5e
• rozpoznawać pospolite gatunki grzybów i roślin, odróżniać grzyby jadalne od trujących
– 3.6e;5.5e
• dostrzegać zróżnicowanie, bogactwo i piękno świata roślin – 3.4
• umieć wymienić źródła zanieczyszczeń wód (w tym Morza Bałtyckiego) i ich skutki
– 3.2c; 3.7b
• dostrzegać zróżnicowanie krajobrazowe Polski – 3.4
• umieć wymienić charakterystyczne cechy krajobrazu gór, wyżyn i nizin oraz porównać je
z krajobrazem swojego regionu zamieszkania – 3.4; 5.1; 5.8e
• opisać główne cechy środowiska przyrodniczego wybranego regionu na podstawie różnych
źródeł informacji (ilustracje, mapy tematyczne itp.) – 3.6f; 4.1
23
KLASA VI
Uczeń powinien:
• umieć scharakteryzować Ziemię jako planetę oraz określić jej miejsce we Wszechświecie
– 2.1d; 5.1
• umieć wykazać istnienie grawitacji i pola magnetycznego Ziemi – 3.6c
• umieć wyjaśnić znaczenie odkryć i badań naukowych w przeszłości i obecnie – 3.3a; 3.3b
• umieć wskazywać na mapie świata oceany i kontynenty – 1.4e
• umieć opisać warunki życia w jeziorze i w morzu – 2.1d
• rozpoznawać pospolite zwierzęta żyjące w jeziorze i w morzu – 3.6e; 5.5e
• umieć wskazać przykłady przystosowań organizmów wodnych do środowiska – 3.4;
5.1; 3.6e
• umieć opisać przyrodnicze znaczenie oceanów – 3.4; 5.1
• dostrzegać zróżnicowanie klimatyczne Europy oraz wyjaśnić jego przyczyny – 3.7a
• umieć wyszukiwać informacje o dowolnym regionie Europy (i świata) w różnych źródłach
(publikacje, filmy, Internet, programy komputerowe) – 4.1
• umieć wykazać zróżnicowanie środowisk lądowych i wodnych w naszej strefie klimatyczno- roślinnej – 1.4; 3.6f
• rozpoznawać pospolite gatunki zwierząt żyjących na łące i w lesie – 3.6e; 5.5e
• znać budowę komórki zwierzęcej oraz budowę i funkcje wybranych tkanek – 3.6e; 5.1
• umieć podać główne cechy poznanych zwierząt pod kątem przystosowania ich budowy zewnętrznej do trybu życia (na przykładzie wybranego przedstawiciela) – 3.6e; 5.1; 5.5e
• umieć graficznie przedstawić zależności pokarmowe w morzu, jeziorze, na łące i w lesie
– 3.5e
• umieć wyjaśnić znaczenie zwierząt w przyrodzie i gospodarce człowieka – 3.4; 5.5e
• dostrzegać różnorodność, bogactwo i piękno świata zwierząt – 3.4
• umieć wykazać zróżnicowanie klimatyczno-roślinne Ziemi – 3.6f
• umieć wykazać związki między warunkami klimatycznymi a światem roślinnym i zwierzęcym – 3.4; 3.7a
• umieć wskazać wpływ warunków klimatycznych na sposoby gospodarowania i gęstość zaludnienia (na przykładzie różnych strefach klimatyczno-roślinnych) – 1.3a; 1.3b; 1.4b; 1.4c;
1.4e; 1.4f
• umieć wykazać zależności między różnymi elementami środowiska przyrodniczego (np.
rzeźbą terenu a siecią rzeczną, klimatem a roślinnością) na podstawie map tematycznych
– 1.4e; 3.4
• umieć określić główne cechy środowiska przyrodniczego kontynentów – 3.6f
• umieć porównywać warunki przyrodnicze różnych regionów na podstawie map tematycznych i danych statystycznych (np. dotyczących klimatu) – 1.4e; 4.1
24
• umieć uzasadnić wpływ codziennych czynności na stan środowiska przyrodniczego w najbliższym otoczeniu – 3.2c; 3.4; 5.8d; 5.8e
• umieć wyjaśnić znaczenie wiatrów i wody w przemieszczaniu zanieczyszczeń oraz przedstawić to zagadnienie w formie tekstu i schematu – 2.1d; 2.4b; 2.5a; 2.5b; 2.5c; 3.2c
25
PROPOZYCJE METOD OCENY UCZNIA
Osiągnięcia ucznia możemy oceniać poprzez kontrolę ustną i pisemną. Szczególnie kontrola ustna powinna zakładać sprawdzenie określonych umiejętności, takich jak: planowanie
i prowadzenie obserwacji oraz doświadczeń, notowanie ich wyników w postaci słownej i graficznej (tabele, wykresy, rysunki, schematy), planowanie i prowadzenie hodowli szkolnych,
posługiwanie się mikroskopem itp.
Osiągnięcia te można kontrolować podczas lekcji, ćwiczeń, a nie tylko podczas tzw. odpytywania ucznia.
Kontrola pisemna to krótkie kartkówki (10–15-minutowe), dłuższe wypracowania na podany
temat, testy osiągnięć szkolnych (w tym testy laboratoryjne, sprawdzające opanowanie określonych umiejętności, konkursy, quizy, krzyżówki.
W poznawaniu środowiska przyrodniczego na każdym poziomie – od lokalnego po globalny – wielką rolę odgrywa mapa. Posługiwanie się mapą, nabywanie biegłości w korzystaniu
z niej oraz sporządzanie własnych szkiców powinny być jednymi z najważniejszych umiejętności nabywanych na tym etapie kształcenia. Ocena wiedzy i umiejętności ucznia w tej dziedzinie nie powinna ograniczać się do wskazywania położenia obiektów geograficznych na
mapie czy odczytu treści mapy.
Zalecamy szczególnie:
stosowanie map konturowych, na których uczniowie wpisują nazwy obiektów we właściwym miejscu i we właściwy sposób (w klasie IV mapa powinna zawierać więcej dodatkowych elementów ułatwiających uczniowi orientację w stosunkach przestrzennych);
sporządzanie schematycznych planów pomieszczeń (klasy, własnego pokoju czy mieszkania), później szkoły czy boiska, następnie trasy szkoła–dom itp.;
ocenę sprawności w posługiwaniu się mapą poprzez przygotowywanie projektów wycieczek lub opisu okolicy, do której grupa ma wyjechać (np. na „zieloną szkołę");
ocenę biegłości w wykorzystywaniu map jako źródła informacji o nie znanych obszarach
poprzez zadania mające wymiar praktyczny (opracowywanie tras podróży z uwzględnieniem przewidywanych trudności).
Autorzy: Małgorzata Kłyś
Ewa Sulejczak
26