Bezpośrednie wsparcie rozwoju szkół poprzez wdrożenie

Agresja i przemoc w szkole formy występowania, częstotliwość, interwencja
Jakub Kołodziejczyk
Szkolenie realizowane w ramach projektu współfinansowanego przez UE z EFS:
Kompleksowy system doskonalenia nauczycieli drogą do sukcesu szkół powiatu wołowskiego
Program Operacyjny Kapitał Ludzki. Priorytet III Wysoka jakość systemu oświaty.
Działalnie 3.5. Kompleksowe wspomaganie rozwoju szkół
Treści wykładu
 Kwestie definicyjne – agresja, przemoc, formy
zachowań agresywnych
 Wiedza o agresji i przemocy w polskich szkołach
 Strategie systemowego działania i interwencji
Podstawy teoretyczne. Agresja vs. przemoc
Agresja
•celowe zachowanie,
•skierowane przeciwko
komuś lub czemuś,
•przynosi szeroko
rozumianą szkodę.
Podstawy teoretyczne. Typologia
zachowań agresywnych
Agresja
werbalna
Agresja
fizyczna
Agresja
pozawerbalna
• obrażanie
• wyzwiska
• ośmieszanie
• brutalne dokuczanie i szyderstwa
• rozsiewanie złośliwych plotek
• Wysyłanie obraźliwych esemesów lub e-maili
•bicie,
•kopanie
•opluwanie,
•posługiwanie się niebezpiecznymi narzędziami
• zastraszające gesty, grożenie
• uporczywe wpatrywanie się w ofiarę
• ostentacyjne odwracania się plecami do kogoś, komu
chce się pokazać, że jest niemile widziany
Proaktywna agresja w szkołach
 Celowe zachowania agresywne
 Niesprowokowana chęć skrzywdzenia lub
przymuszenia
 Pozytywne oczekiwania wobec efektów agresji
 Typ „luzaka” i „maczo”
 Często postrzegany przez rówieśników jako lider z
poczuciem humoru
 Większe ryzyko popadnięcia w przestępczość niż w
przypadku zachowań nieagresywnych lub agresji
reaktywnej
 Najskuteczniejszą metodą oddziaływania jest
efektywny nadzór
Zob. Walters, 2005
Reaktywna agresja w szkołach
 Nieplanowana, impulsywna agresja
 Cechy charakterystyczne:
 Wybuchowość
 Nieumiejętność kontrolowania emocji
 Zewnętrzny punkt kontroli
 Odrzucenie przez rówieśników
 Zaburzone przetwarzanie informacji
 Najwięcej problemów dyscyplinarnych w szkole
Funkcje agresji
 Redukcja napięcia emocjonalnego
 Poznawcza
 Forma utrzymania zasad życia społecznego
 W służbie potrzeb
 Biologicznych
 Społecznych
Prawidłowości związane z agresją
dzieci i młodzieży
 Zmniejsza się wraz z wiekiem
 Częściej ofiarami zachowań agresywnych są chłopcy
niż dziewczynki
 Częściej występują werbalne zachowania agresywne
niż fizyczne
Rozwój agresywnego zachowanie w
dzieciństwie
45
40
35
30
25
%
20
15
10
5
0
Częstotliwość agresji
fizycznej stopniowo
spada w wieku od 2
do 12 lat
Dziewczynki
Chłopcy
2 3 4 5 6 7 8 9 1011
Wiek (w latach)
(Tremblay & LeMarquand,
2001)
Nasilenie zachowań agresywnych w przekroju typów placówek (szkoły
podstawowe n =22678, gimnazja n =22741, szkoły ponadgimnazjalne
n =13025). Źródło: opracowanie własne.
Inni uczniowie obrażali Cię, używali wobec Ciebie
nieprzyjemnych przezwisk.
21,6%
Inni uczniowie zachowywali się wobec Ciebie w sposób,
który odbierałaś/eś jako nieprzyjemny.
21,9%
Inni uczniowie celowo wykluczali Cię z grupy/ nie zadawali
się z Tobą.
11,0%
Ukradziono Ci jakiś przedmiot lub pieniądze.
9,4%
25,7%
17,6%
16,3%
8,3%
6,9%
3,2%
Zostałaś/eś pobita/y.
7,0%
2,6%
Uczestniczyłeś/aś w bójce z innymi uczniami, w której
używano niebezpiecznego narzędzia.
5,6%
6,7%
3,4%
0,0%
szkoła podstawowa
20,2%
34,8%
35,5%
12,4%
15,9%
8,0%
Inni uczniowie obrażali Cię za pomocą Internetu lub
telefonów komórkowych.
Inni uczniowie zmuszali Cię do kupowania czegoś za Twoje
własne pieniądze lub oddawania im Twoich rzeczy.
46,9%
43,6%
gimnazjum
10,0%
12,0%
20,0%
30,0%
40,0%
szkoła ponadgimnazjalna
50,0%
Regionalne zróżnicowanie doświadczania agresji
przez uczniów
Podstawy teoretyczne. Agresja vs. przemoc
Agresja
Przemoc
• Celowe zachowanie skierowane
przeciwko komuś lub czemuś, przynosi
szeroko rozumianą szkodę
• Niechciane, zamierzone, agresywne
zachowanie, które wiąże się z
rzeczywistą lub domniemaną
nierównowagą sił, które powtarzane
jest cyklicznie (D. Olweus 1993)
Przemoc
Współcześnie przemoc określa się jako szczególną
postać zachowania agresywnego (Cornell 2006), którą
cechuje:
 intencja skrzywdzenia,
 powtarzalność,
 nierównowaga sił,
 jest niesprowokowana.
Inni uczniowie obrażali Cię, używali wobec
Ciebie nieprzyjemnych przezwisk – woj.
dolnośląskie
Szkoła podstawowa
21,7
52,8
Gimnazjum
17,4
56,0
Szkoła pondgimnazjalna
ani razu
20%
raz
40%
2-3 razy
15,6
10,3
16,3
10,1 7,0 7,6
75,3
0%
9,9
60%
4 razy lub więcej
80%
100%
Inni uczniowie obrażali Cię za pomocą
Internetu lub telefonów komórkowych –
woj. dolnośląskie
Szkoła podstawowa
87,8
Gimnazjum
8,8
82,5
Szkoła pondgimnazjalna
8,7
4,7
89,2
70%
ani razu
75%
raz
80%
2-3 razy
5,7
85%
1,7 1,6
90%
4 razy lub więcej
4,1
3,0
95%
2,1
100%
Zostałeś pobity – woj. dolnośląskie
Szkoła podstawowa
87,8
Gimnazjum
7,0
3,6
93,8
Szkoła pondgimnazjalna
3,0
ani razu
85%
raz
2-3 razy
90%
4 razy lub więcej
1,3 1,3
1,10,7 0,4
97,8
80%
2,3
95%
100%
Skutki agresji i przemocy
Występowanie agresji i przemocy w szkole wiąże się z:
 mniejszym poczuciem bezpieczeństwa dzieci i młodzieży,
 konsekwencjami dla rozwoju psychicznego zarówno ofiar,
jak i sprawców (Kaltiala-Heino i in. 2000),
 problemami w relacjach społecznych (Graham, Bellmore,
Juvonen 2003),
 negatywnym wpływem na wyniki edukacyjne (Glew i in.
2005).
Macierz korelacji współczynnika tau Kendalla dla różnych form
agresji **korelacja istotna na poziomie p<0,001 (na podstawie
danych z roku szkolnego 2012/2013)
1. Inni uczniowie obrażali Cię, używali
wobec Ciebie nieprzyjemnych przezwisk
2. Inni uczniowie robili Ci kawały, dowcipy,
które odbierałeś jako nieprzyjemne
3. Inni uczniowie celowo wykluczali Cię z
grupy nie zadawali się z Tobą
4. Inni uczniowie obrażali Cię za pomocą
Internetu lub telefonów komórkowych
5. Ukradziono Ci jakiś przedmiot lub
pieniądze
6. Inni uczniowie zmuszali Cię do kupowania
czegoś za Twoje własne pieniądze lub
oddawania im Twoich rzeczy
7. Umyślnie zniszczono rzecz należącą do
Ciebie
8. Zostałeś pobity
9. Uczestniczyłeś(aś) w bójce z innymi
uczniami, gdzie używano niebezpiecznego
narzędzia
1
2
3
4
5
6
7
8
9
1,000
,515**
,410**
,327**
,227**
,245**
,347**
,329**
,185**
1,000
,379**
,293**
,216**
,209**
,339**
,307**
,202**
1,000
,307**
,205**
,226**
,260**
,260**
,172**
1,000
,227**
,229**
,275**
,218**
,171**
1,000
,212**
,353**
,223**
,215**
1,000
,270**
,244**
,257**
1,000
,277**
,215**
1,000
,313**
1,000
Rekomendacje
 Przeciwdziałanie werbalnym zachowaniom agresywnym
(przezywaniu, ośmieszaniu itd.).
 Dostosowanie działań profilaktycznych do wieku i płci
uczniów.
 Zróżnicowanie i dostosowanie działań do dwóch typów
sytuacji: agresji i przemocy rówieśniczej.
 Stworzenie systemu pomocy uczniom, którzy są ofiarami
przemocy rówieśniczej.
Socjo-ekologiczne podejście do agresji
i przemocy
Kultura
Kultura
Społeczność
lokalna
Szkoła
Rówieśnicy
Rodzina
Uczeń
Ukierunkowanie szkolnych strategii
przeciwdziałania agresji i przemocy
- Strategie interwencji wyróżnione ze względu na
metodę oddziaływań
 Podejście moralistyczne
 Podejście humanistyczne/rozwojowe
 Podejście legalistyczne
21
Ukierunkowanie szkolnych strategii
przeciwdziałania agresji i przemocy
- Strategie nakierowane na „odbiorcę” (ofiara, agresor,
świadkowie)
- Strategie wyróżnione ze względu na poziom oddziaływań
(szkoła, klasa, jednostka)
- Strategie interwencji wyróżnione ze względu na metodę
oddziaływań
22
Profilaktyka ukierunkowana na wspieranie
dobrych wzorców zachowania
Poziom III: profilaktyka wskazująca.
– pojedynczy uczniowie
– szkolne interwencje oparte na
funkcjonalnej ocenie zachowania
– kliniczna terapia zewnętrzna
Poziom II: profilaktyka selektywna.
– niektórzy uczniowie (zagrożeni)
– klasowe interwencje behawioralne
– treningi w małych grupach
Poziom I: profilaktyka
uniwersalna
– wszyscy uczniowie, wszędzie
– szkolny kodeks
– klasowe reguły i konsekwencje
– nauka o emocjach i
zachowaniach społecznych
23
Rozwiązania systemowe w profilaktyce
agresji i przemocy
 Wspieranie uczenia się wszystkich uczniów
 Zarządzanie klasą – (kultura, klimat klasy)
 Szkolny system dyscyplinarny (kodeks zachowania +
konsekwencje)
 Szkolny system motywacyjny
Reakcje na trudności dzieci
Trudności uczniów
Co robimy?
Nie umieją czytać
Zajęcia kompensacyjne/
uczymy czytać
Mają trudności z matematyką
Dodatkowe zajęcia z matematyki
Nie umieją się
zachować/popełniają błędy
w zachowaniu
Karzemy
Reaktywna agresja w szkołach
 Nieplanowana, impulsywna agresja
 Cechy charakterystyczne:
 Wybuchowość
 Nieumiejętność kontrolowania uczuć
 Zewnętrzny punkt kontroli
 Odrzucenie przez rówieśników
 Zaburzone przetwarzanie informacji
 Najwięcej problemów dyscyplinarnych w szkole
Zajęcia edukacyjne
 Radzenie sobie ze złością
 Rozwijanie umiejętności społecznych
 Rozwiązywanie konfliktów
 Rozwijanie empatii
 Reagowanie w sytuacjach przemocy
 Podnoszenie rozwoju moralnego uczniów
27
Podobieństwa i różnice w działaniach edukacyjnych
kierowanych do młodszych i starszych uczniów
 Treść jest dosyć podobna, ale podejście terapeutyczne






do nastolatków jest oczywiście zupełnie inne
Potrzeba większej współpracy
Mniej uwagi poświęca się kwestiom zarządzania
zachowaniem
Możliwość bardziej zaawansowanych strategii
restrukturyzacji poznawczej
Gra zazwyczaj toczy się o wyższą stawkę
Mniejszy wpływ rodziców
Czynniki zewnętrzne: uzależnienia, przestępczość,
problemy społeczne są inne i mają silniejsze
oddziaływanie
Prewencja agresji reaktywnej w
szkołach
 Szkoła podstawowa




Nauczenie zasad
Trening zarządzania zachowaniem w klasie
Uczenie umiejętności społeczno-emocjonalnych
Zapewnienie solidnego, stałego wsparcia
dydaktycznego
 Szkoły ponadpodstawowe
 Sprawdzanie obecności
 Trening umiejętności wychowawczych dla rodziców
 Trening umiejętności behawioralnych (w małych
grupach) powiązanych z deficytami społecznopoznawczymi
Interwencja
 Reagowanie na każdy przejaw zachowania




30
agresywnego lub przemocy
Prowadzenie indywidualnych rozmów
z ofiarą i agresorem
Rozmowy ze świadkami zdarzenia
Wsparcie dla ofiary
Odwoływanie się do konsekwencji
Przeciwdziałanie przemocy
rówieśniczej
 Przemoc rówieśnicza sama się nie kończy
 10-15% to przeciętna skuteczność interwencji
nauczycieli w sytuacji przemocy rówieśniczej
 Metoda wspólnej sprawy
 Metoda bez obwiniania
Dziękuje za uwagę