O BEETHOVENIE NA ZAJĘCIACH JĘZYKA NIEMIECKIEGO

Magdalena śYŁKO-GROELE, Kolegium Języka Biznesu, Uniwersytet Śląski, Katowice
O BEETHOVENIE NA ZAJĘCIACH JĘZYKA NIEMIECKIEGO
Znajomość języka obcego wymaga wiedzy o kulturze, sztuce, muzyce kraju
języka, którego nauczamy. Sposób, w jaki moŜna pozyskać zainteresowanie
uczących się zagadnieniami kultury i przekazać im odpowiednią wiedzę, to
wielkie wyzwanie merytoryczne, pedagogiczne i psychologiczne dla nauczyciela.
Autorka, germanistka i muzykolog, przedstawia swój projekt integrowania wiedzy
z zakresu historii kultury i muzyki, realizowany przez nią w nauczaniu języka
niemieckiego na wszystkich poziomach zaawansowania językowego. Cykl tego
projektu obejmuje przede wszystkim wiedzę o muzyce krajów
niemieckojęzycznych. Jednym z kompozytorów objętych tym cyklem jest Ludwig
v. Beethoven. Jemu poświęcona jest prezentacja.
Mówi się ostatnio często o „środkach językowej manipulacji”, czy to w reklamie
manipulującej klientem, czy w języku polityki. W zawodzie nauczycielskim teŜ mamy do
czynienia z pewną odmianą manipulacji: kierujemy uczniem, naprowadzamy go na określone
skojarzenia. Jest jednak ogromna róŜnica między manipulacją w pierwszym a manipulacją w
drugim sensie. Aby więc nazwać rzecz po imieniu i uniknąć negatywnym asocjacji, dokonam
juŜ na wstępie podziału między dwoma zjawiskami i terminami: manipulacją i nawigacją.
(Drugi z podanych terminów stanowi metodyczną bazę prezentowanego projektu).
W przypadku manipulacji nadawca wywołuje u odbiorcy określone emocje, myśli i działania
dla osiągnięcia swoich celów, którymi moŜe być na przykład kupno produktu lub oddanie
głosu w wyborach na określonego kandydata; dobro odbiorcy i konsekwencje ponoszone
przez niego odgrywają dla nadawcy działań manipulacyjnych rolę tylko wtedy, jeśli od nich
zaleŜy osiągnięcie celu. Nawigacją nazywam natomiast działania nauczyciela: odwoływanie
się do wiedzy uczniów dla wprowadzenia nowego materiału, naprowadzanie uczniów na
określoną myśl, wykorzystywanie zdolności kojarzenia w celu wzbogacenia jego wiedzy. Tu
konsekwencje ponoszone przez odbiorcę stanowią perspektywiczny cel działania. Celem
nawigacji jest wyłącznie „dobro” odbiorcy.
Metoda nawigacji jest podstawą realizacji prezentowanego projektu. Polega ona bowiem
na naprowadzaniu uczących się na właściwy trop, który umoŜliwia podjęcie tematów o
sztuce, kulturze, muzyce. Wiedzę tę naleŜy przekazywać na kaŜdym poziomie
zaawansowania językowego i przy kaŜdej okazji, czy to spontanicznej – sytuacyjnej, czy to
wyreŜyserowanej przez nauczyciela. Im wyŜszy poziom, tym więcej elementów przekazu
moŜna podać w języku obcym. W grupach początkujących naleŜy wiedzę z dziedziny
kultury/muzyki przekazywać w języku polskim. Forsowanie ucznia jednocześnie nowym
zagadnieniem gramatycznym, składniowym, nowym słownictwem i wiedzą o kulturze, moŜe
jedynie zniechęcić go do tematu i języka.
272
M. śyłko-Groele
Pretekstem do nawiązania rozmowy czy do przekazania wiedzy o muzyce są: rocznice
urodzin i śmierci kompozytorów, festiwale, konkursy, publikacje, filmy o kompozytorach
i/lub z ich muzyką.1
Prezentowany projekt zakłada spełnienie przez nauczyciela trzech bardzo istotnych
warunków:
1. umiejętności i stałego przygotowania do swobodnego korzystania z kaŜdej
nadarzającej się okazji (pretekstu), aby przekazać stosowną dawkę wiedzy o
sztuce/muzyce.
2. dostosowanie wielkości tej „dawki” do materiału lekcyjnego i wybór właściwej formy
przekazu.
3. umiejętności „nawigacyjnych”, pilotujących ucznia/studenta w kierunku poŜądanym
przez nauczyciela.
W mojej pracy ze studentami Uniwersytetu, Akademii Muzycznej, z licealistami i
gimnazjalistami, a takŜe ze słuchaczami kursów językowych, stosuję metodę nawigacji z
bardzo dobrymi skutkami. Chciałabym przedstawić kilka stosowanych przeze mnie sposobów
mówienia o Beethovenie.
Na początek kilka danych nawigacyjnych, czyli „jak nawiązać do tematu?”
Wybór odpowiedniego pretekstu zaleŜy od tego, komu mamy przekazać wiedzę.
Studenci kierunków muzycznych chętnie słuchają muzycznych dziejów „Ody do radości”, do
której przed Beethovenem skomponowało muzykę kilku kompozytorów.2
Na zajęciach niemieckiego języka biznesu zainteresowanie budzi informacja, Ŝe Beethoven
posiadał akcje, a w 1809 roku podpisał „umowę emerytalną”, zobowiązującą jego mecenasów
do płacenia kompozytorowi doŜywotniego „stypendium”. W ten sposób Beethoven
finansował swój byt nie posiadając stałego zatrudnienia.3 Dobre skutki ma takŜe zadanie
wyszukania informacji w Internecie i przedstawienie ich lub ich części w języku niemieckim.
(Internet jest bardzo pomocny w realizacji tego projektu).
O czym mówić?
KaŜde wydarzenie w Unii Europejskiej jest okazją do podjęcia tematu jej hymnu. Muzyka
skomponowana przez Beethovena do hymnu „Oda do radości” F. Schillera to ostatnia część
IX symfonii d-moll, finał śpiewany przez chór i solistów. Tekst Ody tłumaczyło na język
polski kilku autorów: K. I. Gałczyński, Karol Brzozowski, Jacek Cygan i Andrzej Lam. Mówi
on o braterstwie ludzi, o sprawiedliwości i więzi, o prawości. Warto wykorzystać ten tekst w
celach poznawczych i wychowawczych i porozmawiać o ponadczasowych wartościach w nim
sławionych i o aktualności nawoływań do sprawiedliwych rządów. W dziejach muzyki
kompozytorzy często sięgali do tekstów patriotycznych lub pisali muzykę zainspirowani
patriotycznymi zrywami. To okazja, Ŝeby mówić o Chopinie, Brahmsie, Haydnie.
1
Mistrzostwa Świata w Piłce NoŜnej, 2006, były okazją do podjęcia tematu hymnów narodowych krajów
niemieckojęzycznych. Na zajęciach mówiłam o tekstach tych hymnów, o ich melodiach i ich twórcach; w
ubiegłym roku obchodzono na całym świecie 250 rocznicę urodzin W.A. Mozarta. 27 marca bieŜącego roku
minęła 180 rocznica śmierci kompozytora (27 marca).
2
Pierwsza z tych kompozycji powstała w 1786 roku, czyli juŜ rok po powstaniu „Ody” Schillera; Beethoven
skomponował 9 Symfonię w 1823 roku.
3
„"Alle Noten bringen mich nicht aus den Nöthen!" - Beethoven und das Geld“, Aktuelle Wechselausstellung,
Beethoven-Haus Bonn Museum. Data odwiedzenia strony: 3.03.2007 r., <http://www.beethoven-hausbonn.de/sixcms/detail.php?id=1966&template=&_mid=Wechselnde%20Ausstellungen>
O Beethovenie na zajęciach języka niemieckiego
273
W najnowszym przekładzie „Ody do radości”4 czytamy następujące słowa:
Męstwo ludziom daj w cierpieniach,
Niewinności wsparciem słuŜ,
Wieczność przysiąg daj istnieniu,
Wszystkim prawość w darze złóŜ.
OkaŜ honor wobec tronów,
Zaszczep dobro w kaŜdej krwi,
Daj zasługom czci koronę,
A nieprawość w przepaść pchnij!
Zadaniem studentów moŜe być pisemna praca seminaryjna, w której podejmą n. p. próbę
odpowiedzi na pytanie o powody wprowadzenia przez Schillera postaci mitologicznej bogini
do tego wiersza, lub o przyczyny dziejowe, dla których napisał Odę.
Nabywanie umiejętności pisania tekstów, ćwiczenie wypowiedzi pisemnej poprawnej
gramatycznie, składniowo, stylistycznie, połączone zostanie w tej pracy z usprawnieniem w
formułowaniu myśli „na temat” i jej dyskursywnym redagowaniu.
(Bardzo częstym zjawiskiem wśród studentów jest traktowanie tekstu „pisanego” jak
„mówionego” i nieznajomość róŜnic między sposobem pisania tekstu oficjalnego i
prywatnego. W efekcie prace pisemne niczym się nie róŜnią od wypowiedzi: znajdujemy w
nich proste słownictwo, wątki przedstawione są często niedbale, zdawkowo, zdania są
krótkie, brak między nimi łączności. To cechy typowe dla języka mówionego: tego, którym
młodzieŜ posługuje się w rozmowach między sobą).
Jeśli na przekazanie wiedzy o muzyce przeznaczamy nie więcej niŜ 10 minut, dobrym
sposobem na wzbudzenie zainteresowania jest anegdota. W grupach posiadających juŜ pewne
umiejętności językowe, moŜna ją opowiedzieć po niemiecku i równocześnie wyświetlić tekst
na OHP. Wśród przykładów nowych lub powtarzanych struktur gramatycznych mogą się
znaleźć takie, które przekazują wiadomości z dziedziny muzyki. Gdy tematem zajęć są na
przykład homonimy, stosuję takŜe przykłady z dziedziny muzyki.
Jedna z anegdot opowiada na przykład, jak poproszono Beethovena o opinię na temat Jana
Sebastiana Bacha. Odparł wtedy „nicht Bach, sondern Meer müßte er heißen“ (Bach to po
niemiecku strumień, Meer – morze; tak więc „powinien się nazywać nie strumień, lecz
morze”)5
Anegdoty, fakty z Ŝycia kompozytorów, ciekawostki mogą zachęcić do poszerzania wiedzy o
muzyce. NaleŜy je traktować jak rodzaj przynęty, która jednego „znęci”, drugiego nie.
Zaakceptować trzeba fakt, Ŝe wiedza ta nie dotrze do wszystkich. DuŜy procent uczących się
uwaŜa, Ŝe słuchanie muzyki powaŜnej jest „nie na topie”, a wiedza o niej to zbyteczny balast.
Prawdziwy problem stanowi więc egzekwowanie tej wiedzy. Jeden ze sposobów sprawdzenia
minimum wiedzy o Beethovenie to zamieszczony w Internecie test p. Alexandry Doppler.
Jego autorka proponuje zdania z brakującym elementem, który naleŜy wybrać spośród
elementów podanych.
Informacje o kompozytorze wymagane w tym teście to m.in. data i miejsce urodzin
kompozytora, nazwisko jego nauczyciela, przyczyna tragedii muzyka.
4
Najnowszy przekład Ody do radości pochodzi z 2006 roku, jego autorem jest Leonarda śyłko (lekarz,
poliglota, poeta). Przekład tego autora jest – w przeciwieństwie do poprzednich – wierny – nie tylko, co do
rymów (rymy męskie), ale takŜe co do rytmu wiersza. UmoŜliwia to śpiewanie tekstu polskiego do muzyki
Beethovena.
5
Anegdota pochodzi ze zbioru Grosse Leute in kleinen Anegdoten, oprac. E.Rosiński, Wydawnictwa .Szkolne .i
Pedagogiczne, Warszawa 1974.
274
M. śyłko-Groele
Jeśli na przedstawienie tematu mamy całą lekcję/zajęcia, dobrym sposobem na wzbudzenie
zainteresowania jest:
1. zaprezentowanie fragmentów filmów, w których wykorzystano muzykę Beethovena (n. p.
filmy sensacyjne „Szklana pułapka”, czy animowane filmy Disney’a; filmy o walorach
artystycznych, m.in.„Śmierć w Wenecji”, 1971 r. Luchino Viscontiego).6
2. przedstawić fragmenty filmów o kompozytorze (n. p. „Kopia mistrza” z 2006, czy
„Wieczna miłość”, 1994). Jedna ze scen „Wiecznej miłości” opowiada o hrabine
Giuliettcie Guicciardi i Beethovenie. Ojciec Giuleitty nie chce pozwolić na małŜeństwo,
bojąc się o związek córki z głuchym muzykiem, który juŜ nawet nie umie grać. Hrabina
chce udowodnić ojcu, Ŝe Beethoven znakomicie gra. śeby oszczędzić narzeczonemu
upokorzenia, zwabia go do swojego domu pod pretekstem wypróbowania nowo
zakupionego fortepianu. Beethoven siada przy instrumencie i uderza w klawisze całymi
dłońmi, wydobywając przykre i głośne współbrzmienia. Hrabina i jej ojciec obserwują tę
scenę z ukrycia i są zrozpaczeni. Nagle jednak Beethoven uspakaja się i zaczyna grać 2
część sonaty KsięŜycowej cis-moll (op. 27 nr 2). Hrabina Giulietta Guiccardi, której
Beethoven dedykował ten utwór, nigdy nie została jego Ŝoną. Zajęcia moŜna urozmaicić
opowiadając o pochodzeniu tytułu tej sonaty. W latach 70 i 80-tych Ministerstwo Oświaty
i Wychowania wydawało miesięcznik „Mozaika niemiecka”; w jednym z zeszytów jest
tekst „:Mondscheinsonate”…, który znakomicie nadaje się na zajęcia z grupami
średniozaawansowanymi.7
3. Tłumaczenia Ody do radości Schillera na język polski to materiał na zajęcia ze studentami
filologii germańskiej, ale takŜe polonistyki i innych kierunków filologicznych. Teksty te
moŜna wykorzystać na zajęciach z przekładoznawstwa, porównując tłumaczenia.
Projekt integracji nauczania języka niemieckiego z elementami historii sztuki i muzyki
jest ogromnym wyzwaniem dla nauczyciela: trudniejszym niŜ nauczanie języka. Nauczyciel
realizujący projekt musi na sobie samym stale testować metodę nawigacji, utrzymując
właściwy kurs jako nauczyciel i pedagog. Wymaga to stałej gotowości do przekazywania
wiedzy i ciągłego jej nabywania. Jednak to właśnie stanowi najcenniejszą zaletę naszego
zawodu, bo utrzymuje nas w formie intelektualnej, gwarantuje pokorę wobec nauki i rozwija
bystrość, refleks i poczucie humoru.
Literatura:
„"Alle Noten bringen mich nicht aus den Nöthen!" - Beethoven und das Geld“, Aktuelle
Wechselausstellung, Beethoven-Haus Bonn Museum. Data odwiedzenia strony: 3.03.2007
r.,<http://www.beethoven-hausbonn.de/sixcms/detail.php?id=1966&template=&_mid=Wechselnde%20Ausstellungen>
Grosse Leute in kleinen Anegdoten, oprac. E.Rosiński, Wydawnictwa .Szkolne i
Pedagogiczne, Warszawa 1974.
Ludwig van Beethoven, <http://www.filmweb.pl/Ludwig+van+Beethoven,filmografia,
Person,id=12289>. Data odwiedzenia strony: 19.02.2007 r.
6
Pierwszym filmem, w którym wykorzystano jego muzykę, był kryminał Hitchcocka „Morderstwo” z 1930
roku, następny był film animowany nakręcony w 1940r. Informacje te moŜna znaleźć w Internecie: Ludwig van
Beethoven, <http://www.filmweb.pl/Ludwig+van+Beethoven,filmografia,Person,id=12289>. Data odwiedzenia
strony: 19.02.2007 r.
7
Mozaiki przestały się ukazywać w 1989 roku, choć Ministerstwo Oświaty zaleciło je „wszystkim szkołom jako
lekturę pomocniczą w nauczaniu języków obcych” i rzeczywiście stanowiły one taką pomoc.