Umieralność niemowląt - E-SGH

WYKŁAD 4 (1.04.2016)
1. Analiza umieralności – podstawowe definicje i
pomiar procesu
2. Koncepcja przejścia epidemiologicznego
3. Stan zdrowia ludności
4. Zmiany umieralności: Polska, Europa, świat
świecie
5. Wybrane współczesne zagadnienia w badaniach
umieralności
Umieralność (mortality)
Zgon – nieodwracalne ustanie czynności narządów niezbędnych do życia,
wskutek czego następuje ustanie czynności całego ustroju
Źródło danych: świadectwo zgonu, ustawowy obowiązek zgłoszenia
Umieralność niemowląt i noworodków (infant mortality)
Dokumentacja urodzeń obejmuje płody i noworodki, które ważyły co
najmniej 500 gramów lub urodzone po 22 tygodniach ciąży
zgon niemowlęcia – zgon dziecka w wieku poniżej 1 roku
zgon noworodka – zgon dziecka w wieku poniżej 4 tygodni (umieralność
neonatalna)
Umieralność postneonatalna
0 dni – wiek żywo urodzonego dziecka, które nie przeżyło 24 godzin
kategorie z lat 1964-1994:
noworodka niezdolnego do życia z oznakami życia obecnie uznaje się
jednocześnie za urodzenie żywe i za zgon niemowlęcia
noworodka niezdolnego do życia bez oznak życia uznaje się za urodzenie
martwe
• Umieralność – oznacza strumień zgonów w danej populacji w
jednostce czasu
• Śmiertelność – strumień zgonów w określonej populacji osób
chorych, w jednostce czasu, rozpatrywany według chorób lub ich
grupy
• Przyczyną zgonu jest stan lub proces chorobowy, nieprawidłowość
rozwojowa, uraz albo zatrucie prowadzące bezpośrednio lub
pośrednio do śmierci.
• W Polsce od 1997 roku przyczyny zgonów są określane zgodnie z
Międzynarodową Klasyfikacją Chorób i Problemów Zdrowotnych (X
rewizja) (International Classification of Diseases – ICD-10)
Pomiar umieralności
 Natężenie zgonów według wieku i płci, miejsca zamieszkania,
wykształcenia, przyczyny zgonu
Współczynniki ogólne i cząstkowe
Struktura zgonów według wieku i płci, miejsca zamieszkania,
wykształcenia, przyczyny zgonów
 Tablice trwania życia
Umieralność – miary
Podstawową miarą jest ogólny współczynnik zgonów (ang. crude
death rate) obliczany na podstawie poniższego wzoru:
Dt
CDRt 
C
Lt
Cząstkowe
współczynniki
(ang. age-specific death rates)
DRx ,t 
Dx ,t
Lx ,t
zgonów
1000
według
wieku
Umieralność – miary
Umieralność niemowląt – współczynnik zgonów
niemowląt
Współczynnik
zgonów
=
niemowląt
Liczba zgonów niemowląt
poniżej 1 roku życia
Liczba urodzeń żywych
Ten sposób liczenia stosowany od 1994r.
1000
Przejście epidemiologiczne
(Omran 1971; Olshansky, Ault, 1986,1998) za: Okólski, 2004
Przemiany umieralności wynikające ze zmian zachorowalności i
przyczyn zgonów, fazy zmian
Era plag do około połowy XVII wieku – cykliczne występowanie
ostrych epidemii, natężenie zgonów podlegających silnym
wahaniom cyklicznym z powodu epidemii i głodu; e0 (20,40) lat
Era chorób zakaźnych i pasożytniczych do pierwszej połowy wieku
XIX: dominowały choroby zakaźne, pasożytnicze i infekcje, stopniowe
wygasanie pandemii chorób zakaźnych; systematyczny spadek wahań
cyklicznych; e0 wzrasta do 50 lat,
Era chorób zwyrodnieniowych do połowy XX wieku: choroby
układu krążenia, nowotworowe, e0 powyżej 50 lat; dalszy spadek
natężenia zgonów,
Era chorób związanych z wiekiem podeszłym – druga połowa XX
wieku (Olshansky, Ault, 1986)
Era ponownie wyłaniających się chorób zakaźnych (Olshansky et
al., 1998)
Przejście epidemiologiczne
liczba dożywających
A. Omran 1971
Trzy etapy przejścia epidemiologicznego
Udział zgonów
Choroby
zakaźne, głód i
wojny
Wycofywanie się
pandemii
III i IV
Choroby
niezakaźne
Choroby
zakaźne
e0 =około 30 lat
Dominacja chorób
zwyrodnieniowych i starczych
e0 wzrosło z
poniżej 30 lat do
ponad 50 lat
umieralność
stabilizuje się na
bardzo niskim
poziomie
Najważniejsze konsekwencje przejścia
epidemiologicznego
•
Ograniczenie wahań umieralności (na skutek spadku
śmiertelności w wyniku chorób zakaźnych)
• Zmiana w strukturze zgonów według przyczyn
• Spadek umieralności niemowląt i „rektangularyzacja” krzywej
przeżycia
Przyczyny spadku umieralności i przejścia
epidemiologicznego
1. Poprawa warunków:
• żywnościowych
• odzieżowych
• mieszkaniowych (w tym ogrzewania)
2. Poprawa warunków sanitarnych w miastach:
• systemu kanalizacji,
• dystrybucji wody pitnej
• usuwania odpadów
3. Rozwój opieki medycznej:
• w okresie przedporodowym, poporodowym i prenatalnym
• środki zapobiegawcze epidemiom (kwarantanny, szczepienia, izolacja
pacjentów w szpitalach)
4. Stosowanie nowych lekarstw
• Antybiotyków od lat 1940.
• Insektycydów (DDT) od lat 1950.
5. Rozprzestrzenianie się zaawansowanych technologii medycznych do leczenia
chorób układu krążenia i nowotworów.
Definicja zdrowia według ŚOZ (WHO)
Pojęcie „zdrowie”
elementy:
zawiera
w
sobie
następujące
brak choroby (sfera biologiczno-medyczna)
brak złego samopoczucia i dyskomfortu psychicznego
(sfera psychiczna)
brak ograniczeń sprawności, umożliwiające jednostce
codzienną aktywność w życiu społecznym (sfera
społeczna)
Determinanty stanu zdrowia
Idea „pól zdrowia” opracowana przez zespół M. Lalonda
w 1973 r.
- biologia (czynniki genetyczne)
- środowisko (czynniki działające w otoczeniu jednostki, poza
organizmem człowieka, a wpływające na zdrowie)
- zachowania, styl życia
- opieka medyczna (zasoby i procedury działania instytucji
działających na rzecz zdrowia)
Ogólny model przejścia w zdrowiu
Umieralność
Zachorowalność
Źródło: WHO, 1984
Luka zdrowotna
Ogólny model przejścia w zdrowiu
Umieralność
Zachorowalność
Źródło: WHO, 1984
Luka umieralności
Przeciętne trwanie życia w Polsce
Oczekiwane trwanie życia noworodka (e0), Polska (1950-2013)
2013:
e(0)k – 81,1
e(0)m –73,1
Przyrost w latach
1991-2013
kobiety: 6,03 lat
mężczyźni: 6,18 lat
Źródło: Podstawowe informacje o rozwoju demograficznym Polski do 2014 roku, GUS, materiał na
konferencję prasową w dn.27.01.2015
Źródło: Rocznik Demograficzny 2014
Oczekiwane dalsze trwanie życia noworodka, UE 27, 1960-2006
85
mężczyźni
80
75
70
65
60
1960
1965
1970
1975
1980
EU-15
1985
1990
1995
EU-12
2000
2005
EU-27
85
80
kobiety
75
70
65
60
1960
1965
1970
EU-15
1975
1980
1985
EU-12
1990
1995
2000
EU-27
2005
Andorra
Iceland
Slovenia
Luxembourg
Sweden
Liechtenstein
Finland
Czech Republic
Denmark
Greece
Norway
Ireland
Spain
Cyprus
Belgium
Germany
Estonia
Portugal
Netherlands
Austria
France
Italy
Switzerland
United Kingdom
Belarus
Lithuania
Hungary
Malta
Croatia
Poland
Slovakia
Montenegro
Bosnia and Herzegovina
Serbia
Latvia
Russia
Bulgaria
Ukraine
Kosovo
Romania
Armenia
Azerbaijan
Former Yugoslav Republic of Macedonia, the
Moldova
Turkey
Umieralność niemowląt w Europie w 2009r. (na 1000 urodzeń
żywych)
16,0
14,0
12,0
10,0
8,0
6,0
4,0
2,0
0,0
Źródło: Eurostat
ZAŁOŻENIA DOTYCZĄCE UMIERALNOŚCI – E(0), POP2013
90
KOBIETY
2013
2060
85
80
75
70
65
BG RO HU LV LT SK HR PL CZ EE DK MT UK BE NL IE SI DE EL CY LU AT PT FI NO SE IS IT CH FR ES
90
85
80
75
70
65
60
MĘŻCZYŹNI
2013
2060
LT LV BG RO EE HU SK PL HR CZ SI PT FI BE EL DK AT DE FR IE MT CY LU UK NL ES NO IT SE CH IS
Sytuacja ludnościowa na świecieregiony i kontynenty
Klasyfikacja regionów
• More developed countries MDR: Europa, Am.Północna,
Australia/Nowa Zelandia, Japonia
• Less developed regions LDR: Afryka, Azja, Am.Łacińska,
Wyspy Karaibskie, Melanezja, Mikronezja, Polinezja
• Least developed countries (49): 33 – Afryka, 10 – Azja, 1Am.Łacińska, 5 - Oceania
Umieralność dzieci do 5 roku życia wg kontynentów
Źródło: G. Pison, Child mortality reduction: a contrasting picture across the world, Population&Societies 2010
Założenia dotyczące umieralności, WPP 2012
Oczekiwane dalsze trwanie życia według płci oraz grup
krajów
Rozkład liczby krajów świata według wartości oczekiwanego trwania życia noworodka w latach 19502050
200
180
poniżej 45
160
45<e0<65
140
powyżej 65
120
100
80
60
40
20
0
1950-1955
2005-2010
2025-2030
2045-2050
Uwaga: Wartości e0 poniżej 45 lat odpowiadają pierwszej fazie przejścia demograficznego, dla fazy
drugiej przyjęto przedział <45,65> lat, natomiast w fazie trzeciej parametr ten przyjmuje wartości
powyżej 65 lat. Wartości dla lat 2010-2050 pochodzą z wariantu średniego projekcji ONZ
A.Abramowska-Kmon, Zmiany modelu rodziny a zapotrzebowanie na usługi opiekuńcze dla
osób starszych, praca doktorska, Warszawa, luty 2011, s.31.
Wybrane współczesne zagadnienia w badaniach umieralności
1. Różnice w umieralności i stanie zdrowia między płciami
2. Zachorowalność w przebiegu życia jednostki
3. Czy istnieje maksymalna długość trwania życia?
Literatura
1. J.Z.Holzer, Demografia, PWE, Warszawa 2003, podrozdział 7.4
2. J. Kurkiewicz, 2010, Procesy demograficzne i metody ich analizy.
Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, Kraków (rozdział 5)
3. I.E.Kotowska, W.Wróblewska, Zmiany demograficzne – pomiar procesów i
ocena skutków społeczno-ekonomicznych, w: T.Panek (red.), 2014,
Statystyka społeczna, PWE, Warszawa
4. W.Wróblewska, Nowe podejście do pomiaru stanu zdrowia populacji –
sumaryczne miary stanu zdrowia, w: T.Panek (red.), 2014, Statystyka
społeczna, PWE, Warszawa
5. Corsini V., 2010, Highly educated men and women likely to live longer,
Statistics in Focus 24/2010, Eurostat